Прагляд крыніцы для Вайскова-марскі флёт СССР

{{Вайсковае падразьдзяленьне
|назва               = Вайскова-марскі флёт СССР
|арыгінальная назва  = {{мова-ru|Военно-морской флот СССР|скарочана}}
|выява               = [[Файл:Naval_Ensign_of_the_Soviet_Union.svg|200пкс]]
|подпіс выявы        = {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вайскова-марскі сьцяг СССР||ru|Военно-морской флаг СССР}}<br> (з 27 траўня 1935 г.)
|гады                = 1924—1991
|краіна              = [[СССР]]
|краіны              = 
|падпарадкаваньне    = [[Міністэрства абароны СССР]] (з 15 сакавіка 1953 г.)
|у складзе           = [[Узброеныя сілы СССР]]
|тып                 = Марское войска
|уключае ў сябе      = па 2 акіянічных і марскіх флёты, Касьпійскую флятылію і Ленінградзкую базу
|роля                = Стратэгічная
|ролі                = 
|памер               = 467 тыс. чалавек (1984)
|камандная структура = Галоўны камандзір і Галоўны штаб ВМФ
|разьмяшчэньне       = CCCР, 3 краіны Азіі ([[Віетнам]], Паўднёвы [[Емэн]], [[Сырыя]]), 7 краінаў Афрыкі ([[Ангола]], [[Гвінэя]], [[Лібія]], [[Самалі]], [[Туніс]], [[Эгіпет]], [[Этыёпія]]), 2 краіны Эўропы ([[Альбанія]], [[Фінляндыя]])
|мянушка             = Чырвоны флёт
|мянушкі             = 
|заступнік           = 
|заступнікі          = 
|дэвіз               = 
|колеры              = 
|марш                = 
|талісман            = 
|узбраеньне          = 895 караблёў і 1172 [[самалёт]]ы (1990)
|войны               = [[Савецка-японскі памежны канфлікт]] (1938—1939), [[Другая сусьветная вайна]] (1939—1945), [[Карэйская вайна]] (1950—1953), [[вайна ў Віетнаме]] (1959—1975), [[Самалійска-этыёпская вайна]] (1977—1978), [[грамадзянская вайна ў Анголе]] (1975—1989)
|бітвы               = 
|знакі ўзнагароды    = 
|дзейны камандзір    = 
|вядомыя камандзіры  = {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Герасімавіч Кузьняцоў|Мікалай Кузьняцоў|be|Мікалай Герасімавіч Кузняцоў}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сяргей Георгіевіч Гаршкоў|Сяргей Гаршкоў|uk|Горшков Сергій Георгійович}}
}}
'''Вайско́ва-марскі́ флёт СССР''' (ВМФ СССР) — марское войска СССР, заснаванае ў сакавіку 1924 г. пад назовам Вайскова-марскія сілы Рабоча-сялянскай [[Чырвоная армія|Чырвонай арміі]] (ВМС РСЧА; да сьнежня 1937 г.). Меў істотны ўплыў на большасьць сутыкненьняў [[Халодная вайна|Халоднай вайны]], бо тыя пераважна засяроджваліся на марскіх войсках. Улучаў 2 акіянічныя флёты (Паўночны і Ціхаакіянскі), 2 марскія флёты (Балтыйскі і Чарнаморскі), Касьпійскую флятылію і Ленінградзкую вайскова-марскую базу. Складаўся з падлодак, надводных караблёў, марской авіяцыі, берагавой артылерыі і марской пяхоты. Пасьля [[Распад СССР|скасаваньня СССР]] 8 сьнежня 1991 г. пераважна склаў [[Вайскова-марскі флёт Расеі]]. Частка Чарнаморскага флёту СССР склала [[Вайскова-марскія сілы Ўкраіны]] і [[Вайскова-марскі флёт Грузіі]]. Частка Касьпійскай флятыліі адышла {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вайскова-марскія сілы Азэрбайджану|Вайскова-марскім сілам Азэрбайджана|en|Azerbaijani Navy}}.

== Склад ==
На 1990 г. Вайскова-марскі флёт СССР улучаў 5 радоў войскаў:
* [[Падводная лодка|падводныя лодкі]] (210) — 63 {{Артыкул у іншым разьдзеле|Балістычна-ракетная падлодка|балістычна-ракетныя|en|Ballistic missile submarine}}, 72 з [[Крылатая ракета|крылатымі ракетамі]], 64 атамныя [[Тарпэда|тарпэдныя]], 65 звычайных і 9 дапаможных;
* надводныя караблі (623) — 4 [[Авіяносец|авіяносцы]], 2 верталётаносцы, 4 лінейныя крэйсэры, 30 [[крэйсэр]]ы, 45 [[Эсьмінец|эсьмінцаў]], 113 [[фрэгат]]аў, 425 вартавых караблёў;
* марскую авіяцыю (1172 [[самалёт]]ы);
* берагавую артылерыю;
* марскую пяхоту (12,6 тыс. чалавек).

Меў у сваім складзе дапаможны флёт і дапаможныя службы на сушы. Зь вясны 1956 г. улучаў адмысловыя падводныя выведвальна-падрыўныя злучэньні і часткі ({{Артыкул у іншым разьдзеле|Падводныя дывэрсійныя сілы і сродкі||ru|ПДСС}}). Галоўны штаб месьціўся ў Маскве ([[Расейская СФСР]]). Налічваў 6 аб’яднаньняў: 2 акіянічныя фляты — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Паўночны флёт Расеі|Паўночны|be|Паўночны флот ВМФ Расіі}} ([[Севераморск]], [[Мурманская вобласьць]]; з 11 траўня 1937 г.) і [[Ціхаакіянскі флёт Расеі|Ціхаакіянскі]] ([[Уладзівасток]]; з красавіка 1932 г.), 2 марскія фляты — [[Балтыйскі флёт Расеі|Балтыйскі]] ([[Калінінград]]; з 1935 г.) і [[Чарнаморскі флёт СССР|Чарнаморскі]] ([[Севастопаль]]; з 1935 г.), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Касьпійская флятылія Расеі|Касьпійскую флятылію|be|Каспійская флатылія ВМФ Расіі}} ([[Астрахань]]; з 27 чэрвеня 1931 г.) і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ленінградзкая вайскова-марская база|Ленінградзкую вайскова-марскую базу|ru|Ленинградская военно-морская база}}.

=== Замежныя базы ===
[[Файл:Soviet_Navy_Bases_1984.png|значак|250пкс|Марскія базы СССР за мяжой (1984 г.)]]
Вайскова-марскі флёт СССР меў базы ў 12 краінах за мяжой:
* [[Эўропа]] (2) — [[Альбанія]] (1955—1962; [[Влёра]]), [[Фінляндыя]] (1940—1941, 1944—1956; {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ханко||en|Hanko}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Поркала||be|Паўвостраў Поркала}});
* [[Азія]] (3) — [[Віетнам]] (з 1979 г.; {{Артыкул у іншым разьдзеле|Камрань||en|Cam Ranh}}), Паўднёвы [[Емэн]] (з 1971 г.; [[Адэн]], [[Сакотра]]), [[Сырыя]] (з 1969 г.; [[Латакія]], [[Тартус]]);
* [[Афрыка]] (7) — [[Ангола]] (з 1976 г.; [[Луанда]]), [[Гвінэя]] (1970—1981; [[Конакры]]), [[Лібія]] (з 1975 г.; {{Артыкул у іншым разьдзеле|Бардыя (Лібія)|Бардыя|en|Bardia}}, Табрук, [[Трыпалі]]), [[Самалі]] (1964—1977; Бэрэра), [[Туніс]] (з 1972 г.; [[Бізерта]], [[Сфакс]]), [[Эгіпет]] (1969—1976; [[Александрыя]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мэрса-Матрух||en|Mersa Matruh}}, [[Порт-Саід]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Салум||en|Sallum}})<ref>{{Навіна|аўтар=[[Гордан Макормік]]|загаловак=Савецкая прысутнасьць у Міжземнамор’і (кастрычнік 1987 г.)|спасылка=https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/papers/2008/P7388.pdf|выдавец={{Артыкул у іншым разьдзеле|Карпарацыя дасьледаваньня і распрацоўкі||en|RAND Corporation}} (Санта-Моніка, штат [[Каліфорнія]], ЗША)|мова=en|дата публікацыі=2008|дата доступу=4 кастрычніка 2016}}</ref>, [[Этыёпія]] (з 1977 г.; [[архіпэляг Дахлак]] — востраў Нокра).

== Мінуўшчына ==
28 сакавіка 1924 г. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Народны камісарыят ваенных і марскіх справаў СССР|народны камісар ваенных і марскіх справаў СССР|ru|Народный комиссариат по военным и морским делам СССР}} [[Леў Троцкі]] (1923—1925) стварыў Управу Вайскова-марскіх сілаў Рабоча-сялянскай [[Чырвоная армія|Чырвонай арміі]] (ВМС РСЧА). Прызначэньне 1-м начальнікам Управы ВМС РСЧА атрымаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Эдуард Панцаржанскі||ru|Панцержанский, Эдуард Самуилович}}. 25 траўня 1925 г. народны камісар ваенных і марскіх справаў [[Міхаіл Фрунзэ]] сваёй Дырэктывай зацьвердзіў 1-ы Статут карабельнай службы ВМС РСЧА. Статутам вызначаліся абавязкі начальніцкага, старшынскага і шэраговага асабовага складу, які падзяляўся паводле спэцыяльнасьцяў. 26 лютага 1926 г. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Рада працы і абароны||ru|Совет Труда и Обороны}} СССР зацьвердзіў 1-ю праграму ваеннага караблебудаўніцтва на 1926—1932 гг., у тым ліку 12 падлодак на Балтыйскім заводзе ў Ленінградзе. За 1926—1941 гг. пабудавалі 133 падлодкі. 1 ліпеня 1927 г. Навукова-статутны аддзел Штаба РСЧА выдаў Статут артылерыйскай службы берагавой абароны.

3 верасьня 1932 г. начальнік ВМС РСЧА {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Мітрафанавіч Арлоў|Уладзімер Арлоў|ru|Орлов, Владимир Митрофанович}} (1931—1937) зацьвердзіў Загад аб стварэньні {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вайскова-марская акадэмія Расеі|Навукова-дасьледчага інстытута ваеннага караблебудаўніцтва|ru|Научно-исследовательский институт кораблестроения и вооружения ВМФ}} ў Ленінградзе. 27 траўня 1935 г. Цэнтральны выканаўчы камітэт (ЦВК) і [[Савет народных камісараў СССР]] зацьвердзілі супольную Пастанову № 1982/341 «Аб вайскова-марскіх сьцягах Саюза ССР». 30 сьнежня 1937 г. ЦВК і СНК СССР зацьвердзілі Пастанову «Аб утварэньні Народнага камісарыяту Вайскова-марскога флёта СССР», паводле якой перайменавалі ВМС РСЧА ў Вайскова-марскі флёт СССР. На 1 студзеня 1938 г. ВМФ СССР налічваў 24 надводныя караблі (3 лінкары, 3 крэйсэры, 1 лідэр і 17 эсьмінцаў) і 150 падлодак: 10 вялікіх, 10 мінна-зарараджальных, 78 сярэдніх і 52 малыя. Падчас [[Зімняя вайна|Зімняй вайны]] 1939—1940 гг. супраць Фінляндыі Балтыйскі флёт СССР пераважна выкарыстоўваў крэйсэры і [[лінкар]]ы для абстрэлу фінскіх партоў.

Напярэдадні [[ВАВ|Нямецка-савецкай вайны]], на 21 чэрвеня 1941 г., Вайскова-марскі флёт СССР налічваў 3 лінейныя караблі, 7 крэйсэраў, 59 лідэраў і эсьмінцаў, 218 падлодак, 269 тарпэдных катэраў, 22 вартавыя караблі, 88 {{Артыкул у іншым разьдзеле|Тральнік|тральнікаў|be|Тральшчык}} і 77 паляўнічых на падлодкі. 22 чэрвеня 1941 г., а 3-й гадзіне ночы, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Паветранае войска Нямеччыны|Паветранае войска|de|Luftwaffe (Wehrmacht)}} [[Трэці Райх|Нямецкай дзяржавы]] ажыцьцявіла налёт на галоўную базу Чарнаморскага флёта СССР у Севастопалі. А 3:06 22 чэрвеня начальнік штаба Чарнаморскага флёта {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Елісееў||ru|Елисеев, Иван Дмитриевич}} аддаў 1-ы ў СССР баявы загад адкрыць агонь па нямецкіх самалётах. Цягам Нямецка-савецкай вайны 1941—1945 гг. ВМФ СССР пераважна супрацьстаяў паветранаму і сухапутнаму войскам Нямецкай дзяржавы. Карабельная артылерыя СССР выдаткавала каля 85% боезапасу па берагавых мэтах. Марская авіяцыя СССР ажыцьцявіла каля 40% вылетаў для ўдараў па сухапутных войсках Нямеччыны. 23 з 88 ваенных апэрацыяў, у якіх удзельнічаў ВМФ СССР падчас вайны, былі армейскімі і франтавымі на сушы. Вайскова-марскі флёт СССР накіраваў на сухапутныя франты Чырвонай арміі звыш 400 тыс. маракоў. Доля ВМФ у савецкіх выдатках на ўзбраеньні ўпала з 11,5% у 1941 г. да 6,6% у 1944 годзе. Цягам 1941—1945 гг. Паўночны флёт СССР суправадзіў 76 [[Арктычныя канвоі|арктычных канвоеў]] хаўрусьнікаў з 1463 транспартамі ў [[Архангельск]] і [[Мурманск]]. Балтыйскі флёт СССР большую частку вайны ўдзельнічаў у абароне Ленінграда падчас яго [[Блякада Ленінграда|блякады]] Ўзброенымі сіламі Нямецкай дзяржавы цягам 1941—1944 гадоў. Чарнаморскі флёт СССР правёў 1941—1943 гг. за пераважна дэсантнымі апэрацыямі на [[Крым]]скім паўвостраве і [[Кубань|Кубані]].

ВМФ СССР удзельнічаў у [[Карэйская вайна|Карэйскай вайне]] 1950—1953 гг. на баку Паўночнай Карэі ([[Карэйская Народна-Дэмакратычная Рэспубліка]]), у [[Вайна ў Віетнаме|Віетнамскай вайне]] 1959—1975 гг. на баку Паўночнага Віетнама ([[Дэмакратычная Рэспубліка Віетнам]]), у [[Самалійска-этыёпская вайна|Самалійска-этыёпскай вайне]] 1977—1978 гг. на баку [[Этыёпія|Этыёпіі]] і ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Грамадзянская вайна ў Анголе|грамадзянскай вайне ў Анголе|en|Angolan Civil War}} з 1975 г. на баку {{Артыкул у іншым разьдзеле|Народны рух за вызваленьне Анголы|Народнага руха за вызваленьне Анголы|pt|Movimento Popular de Libertação de Angola}}.

=== Галоўныя камандзіры ===
* [[Эдуард Панцаржанскі]] (1924)
* {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вячаслаў Зоф||uk|Зоф В'ячеслав Іванович}} (1924—1926)
* {{Артыкул у іншым разьдзеле|Рамуальд Муклевіч||be|Рамуальд Адамавіч Муклевіч}} (1926—1931)
* {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Мітрафанавіч Арлоў|Уладзімер Арлоў|ru|Орлов, Владимир Митрофанович}} (1931—1937)
* {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Уладзімеравіч Віктараў||ru|Викторов, Михаил Владимирович}} (1937—1938)
* {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Аляксандравіч Сьмірноў|Пётар Сьмірноў|ru|Смирнов, Пётр Александрович}} (1938)
* {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Сьмірноў-Сьвятлоўскі||ru|Смирнов-Светловский, Пётр Иванович}} (1938, в. а.)
* {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Фрыноўскі||ru|Фриновский, Михаил Петрович}} (1938—1939)
* {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Герасімавіч Кузьняцоў|Мікалай Кузьняцоў|be|Мікалай Герасімавіч Кузняцоў}} (1939—1947, 1951—1956)
* {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Юмашаў||ru|Юмашев, Иван Степанович}} (1947—1951)
* {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сяргей Георгіевіч Гаршкоў|Сяргей Гаршкоў|uk|Горшков Сергій Георгійович}} (1956—1985)
* {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Чарнавін||uk|Чернавін Володимир Миколайович}} (1985—1991)

== Беларусь ==
У 1946—1991 гг., за 46 гадоў, каля мільёна жыхароў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]] прайшлі службу ў Вайскова-марскім флёце СССР (1/5 мужчынскага насельніцтва). На красавік 2012 г. у Беларусі пражывалі звыш 200 тыс. чалавек, якія адслужылі ў ВМФ СССР<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Любоў Касьпяровіч]].|загаловак=Гісторыі падводнікаў «усплылі»|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/pril/article.php?id=95410|выданьне=Плацдарм|тып=|год=3 красавіка 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/pril/?id=74805&prilid=95408 2 (10)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/95421/3kras-3.indd.pdf 3]|issn=}}</ref> (4,2% мужчынскага насельніцтва).

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Накід:Гісторыя}}

[[Катэгорыя:Вайскова-марскія сілы СССР| ]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1924 годзе]]
[[Катэгорыя:Зьніклі ў 1991 годзе]]