Прагляд крыніцы для Бор (элемэнт)

{{Іншыя значэньні}}
{{Хімічны элемэнт
|Назва = Бор
|Ангельская назва = Boron
|Сымбаль = B
|Атамны нумар = 5
|Зьлева = [[Бэрыль (элемэнт)|Бэрыль]]
|Справа = [[Вуглярод]]
|Зьнізу = [[Алюмін|Al]]
|Зьверху =
|Структура крышталічнай краты = rhombohedral
|Апісаньне выгляду = 
|Выява = {{#property:P18}}
|Апісаньне выявы =Крышталічны бор
|Выява2 =Boron_mNACTEC.jpg
|Апісаньне выявы2 =Сумесь розных алятропных формаў бору
|Колер катэгорыі = 
|Катэгорыя = Паўмэталы
|Колер фазы = 
|Фаза = Цьвёрдае цела
|Група = 13
|Пэрыяд = 2
|Блёк = p
|Атамная маса = 10,81(1)
|Канфігурацыя электронаў = [He]2s<sup>2</sup>2p<sup>1</sup>
|Электронаў у абалонцы = 2 3
|Колер =чорны
|Шчыльнасьць Па = <!--г/см³-->
|Шчыльнасьць пры пакаёвай тэмпэратуры = 2,34
|Шчыльнасьць пры пакаёвай тэмпэратуры 2 = 2,46
|Шчыльнасьць пры пакаёвай тэмпэратуры 3 = <!--г/см³-->
|Шчыльнасьць пры тэмпэратуры плаўленьня = <!--г/см³-->
|Тэмпэратура плаўленьня пад ціскам = 
|Тэмпэратура плаўленьня К =2349
|Тэмпэратура плаўленьня Ц =2076
|Тэмпэратура плаўленьня Ф =3769
|Тэмпэратура сублімацыі пад ціскам = 
|Тэмпэратура сублімацыі К =
|Тэмпэратура сублімацыі Ц =
|Тэмпэратура сублімацыі Ф =
|Тэмпэратура кіпеньня пад ціскам = 
|Тэмпэратура кіпеньня К =4200
|Тэмпэратура кіпеньня Ц =3927
|Тэмпэратура кіпеньня Ф =7101
|Патройны пункт К =
|Патройны пункт кПа = 
|Крытычны пункт К = 
|Крытычны пункт МПа = 
|Удзельная цеплыня плаўленьня =50
|Удзельная цеплыня плаўленьня пад ціскам = 
|Удзельная цеплыня плаўленьня 2 = <!--кДж/моль-->
|Удзельная цеплыня выпарваньня = <!--кДж/моль-->
|Удзельная цеплыня выпарваньня пад ціскам =
|Цеплаёмістасьць = <!--Дж/моль/K-->
|Цеплаёмістасьць пад ціскам = <!--Вт/м/K-->
|Цеплаёмістасьць 2 = <!--Вт/м/K-->
|Насычаная пара 1 =
|Насычаная пара 10 = 
|Насычаная пара 100 = 
|Насычаная пара 1 k = 
|Насычаная пара 10 k = 
|Насычаная пара 100 k = 
|Насычаная пара 1 2 =
|Насычаная пара 10 2 = 
|Насычаная пара 100 2 = 
|Насычаная пара 1 k 2 = 
|Насычаная пара 10 k 2 = 
|Насычаная пара 100 k 2 = 
| Лік энергіяў іянізацыі = 
| 1-я энэргія іянізацыі = 800,6
| 2-я энэргія іянізацыі = 2427,1
| 3-я энэргія іянізацыі = 3659,7 <!--кДж/моль-->
| Band gap = 1,50
| isotopes comment =  
| Ізатопы =
{{!}}-----
{{!}}<sup>10</sup>B
{{!}} 19,9%
{{!}} colspan="4" {{!}} <sup>10</sup>B зьяўляецца [[Стабільны ізатоп|стабільным]] пры 5 [[нэўтрон]]ах
{{!}}-----
{{!}}<sup>11</sup>B
{{!}} '''80,1%'''
{{!}} colspan="4" {{!}} <sup>11</sup>B зьяўляецца стабільным пры 6 нэўтронах
| Атамны радыюс (разл.) = 
| Атамны радыюс =
| Кавалентны радыюс камэнтар = 
| Кавалентны радыюс = 84±3 <!--пм-->
| Каэфіцыент Пуасона = 
| Каэфіцыент цеплавога расшырэньня пры 25 = β форма: 5–7 <!--мкм/(м·K)-->
| Каэфіцыент цеплавога расшырэньня =  <!--мкм/(м·K)-->
| Кропка Кюры =  
| Магнэтызм = diamagnetic
| Мінэральная цьвёрдасьць Моаса = 
| Модуль зруху =  <!--ГПа-->
| Модуль пругкасьці =  <!--ГПа-->
| Модуль Юнга =  <!--ГПа-->
| Назва ў родным склоне = бору
| Насычаная пара камэнтар 2 =  
| Насычаная пара камэнтар = 
| Нумар CAS = 7440-42-8
| Радыюс Ван дэр Ваальса =
| Ступені атляняньня заўвага =
| Ступені атляняньня = +3, 2, 1
| Трываласьць на разрыў =  <!--МПа-->
| Тэмпэратураправоднасьць = <!--мм²/с-->
| Хуткасьць гуку пры 20 (лінейная) =    <!--м/с-->
| Хуткасьць гуку пры п.т. (лінейная) = 16200 <!--м/с-->
| Хуткасьць гуку =  <!--м/с-->
| Цеплаправоднасьць = 27
| Цьвёрдасьць Брынэля =  <!--МПа-->
| Цьвёрдасьць Вікерса =  <!--МПа-->
| Цьвёрдасьць Моаса = 9,3
| Электраадмоўнасьць = 2,04 <!--(Pauling scale)-->
| Электрычны супор пры 0 = 10<sup>4</sup>
| Электрычны супор = <!--Ом·м-->
}}
'''Бор''' ({{Мова-la|Borum}}) '''B''' — [[хімічны элемэнт]] 13 (III) групы [[Пэрыядычная сыстэма элемэнтаў|пэрыядычнай сыстэмы]]; атамны нумар 5. Чысты [[Крышталь|крышталічны]] бор — чорны бліскучы [[паўправаднік]] ([[немэтал]]). Таксама адносіцца да катэгорыі [[Паўмэталы|паўмэталаў]]. [[Мэталёід]]<ref name="Справочник школьника">{{Кніга|частка=Бор|загаловак=Справочник школьника. Химия|адказны=Сост. М. Кременчугская, С. Васильев; Под ред. И. Пышнограевой|месца=М.|выдавецтва=Филолог. об-во «Слово». Компания «Ключ-С»|год=1996|старонкі=74}}</ref>. Пры высокіх [[тэмпэратура]]х ён праяўляе ўласьцівасьці [[праваднік]]а, пры [[Пакаёвая тэмпэратура|пакаёвай]] і ніжэйшых тэмпэратурах — ізалятара. Вядома чатыры [[Алятропія|алятропныя]] мадыфікацыі бору — чырвоны α-рамбічны бор, чорны β-рамбічны бор, γ-бор ды чорны β-чатырохвугольны бор<ref>[http://www.chemistryexplained.com/A-Ar/Allotropes.html Allotropes]{{ref-en}} Chemistry Encyclopedia</ref>. Крышталічны бор — адзін з самых цьвёрдых мінэралаў. Нітрыд бору — самы цьвёрды мінэрал пасьля [[алмаз]]у<ref>[http://www.ducksters.com/science/chemistry/boron.php Boron]{{ref-en}} Chemistry for Kids: Elements</ref>. Найбольш распаўсюджаная форма — аморфны бор. Гэта карычневы парашок. Аморфны бор не ўзаемадзейнічае з [[тлен]]ам, [[Вада|вадой]], [[кісьля]]мі і [[Луг (хімія)|лугамі]]. Утварае барыды з большасьцю мэталаў<ref name="Справочник школьника"/>.

[[Хімічнае злучэньне|Хімічныя злучэньні]] бору былі вядомыя чалавеку напрацягу тысячагодзьдзяў. Элемэнтарны бор вынайдзены ў [[1808]] францускімі хімікамі [[Жазэф Люі Гей-Люсак|Жазэфам Люі Гей-Люсакам]] і Люі-Жакам Тэнарам (Louis-Jaques Thénard) і незалежна ад іх ангельскім хімікам Сэрам [[Гэмфры Дэві]]. Назва паходзіць ад {{мова-ar|бура|скарочана}}, якое абазначае мінэрал з утрыманьнем гэтага элемэнту.

Шырока распаўсюджаны ў прыродзе (прыкладна 10 мг на кг зямной кары — 0,001%)<ref>{{Кніга|загаловак=Boron|адказны=First draft prepared by Ms C. Smallwood|месца=Geneva|выдавецтва=World Health Organization|год=1998|pages=1|сэрыя=Environmental Health Criteria ; 204}}</ref>. Сустракаецца толькі ў выглядзе злучэньняў з [[тлен]]ам. Вядома каля 160 мінэралаў бора<ref>{{Артыкул|аўтар=Юшина Т.И., Лыгач В.Н., Моисеева Р.Н.|спасылка=https://cyberleninka.ru/article/n/sovremennoe-sostoyanie-i-perspektivy-osvoeniya-mestorozhdeniy-razlichnyh-borsoderzhaschih-rud|загаловак=Современное состояние и перспективы освоения месторождений различных борсодержащих руд|выданьне=Горный информационно-аналитический бюллетень (научно-технический журнал|год=2014|нумар=S1|старонкі=497-514}}</ref>. Борная кісьля — мінэрал сасалін. Найбольшае значэньне мае бура (тынкал ці буракс<ref>Бор // {{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 215</ref>), пэнтагідрат Na<sub>2</sub>B<sub>4</sub>O<sub>7</sub>•5H<sub>2</sub>O, які выкарыстоўваецца ў вытворчасьці ізаляцыйнага шклоплястыка і адбельвальніка. Радовішчы ў [[Італія|Італіі]], [[Нямеччына|Нямеччыне]], [[Казахстан]]е, [[ЗША]] (пустэльня [[Махавэ]], [[Каліфорнія]]), Турэччыне, Расеі (Прыморскі край<ref>Калита В. А. ДАЛЬНЕГОРСКОЕ МЕСТОРОЖДЕНИЕ // Большая российская энциклопедия. Электронная версия (2016); https://old.bigenc.ru/geology/text/2628341 Дата обращения: 08.06.2024</ref>), Аргентыне ды Кітаі<ref>{{Кніга|аўтар=Авдонин В.В., Ручкин Г.В., Шатагин Н.Н., Лыгина Т.И., Мельников М.Е.|загаловак=Поиски и разведка месторождений полезных ископаемых: Учебник для вузов|месца=M.|выдавецтва=Фонд «Мир»|год=2007|старонак=540}}</ref>.

У злучэньнях з мэталамі ўтварае звышцьвёрдыя, гарачатрывалыя [[Стопак|сплавы]]. Выкарыстоўваецца ў [[Піратэхніка|піратэхнічных]] вырабах для атрыманьня ўспышак [[Зялёны колер|зялёнага колеру]]. Бор выкарыстоўваецца ў некаторых [[ракета]]х для запальваньня. Сынтэтычныя [[алмаз]]ы. Рэгуляцыйныя стрыжні для [[Ядзерны рэактар|ядзерных рэактараў]] ([[ізатоп]] <sup>10</sup>B паглынае [[нэўтрон]]ы, якія выклікаюць ланцуговую [[Ядзерная рэакцыя|рэакцыю]] дзяленьня [[Уран (хімічны элемэнт)|ўрану]]). [[Борная кісьля]] (H<sub>3</sub>BO<sub>3</sub>) выкарыстоўваецца ў [[Тэкстыльная прамысловасьць|тэкстыльнай прамысловасьці]]. Злучэньні бора з вадародам (бараны) выкарыстоўваюцца ў якасьці [[Ракетнае паліва|ракетнага паліва]]<ref name="Справочник школьника"/>.

== Хімічныя злучэньні бору ==
* [[Борная кісьля]] (H<sub>3</sub>BO<sub>3</sub>)
* Карбід бору (B<sub>4</sub>C)<ref>[http://webbook.nist.gov/cgi/cbook.cgi?ID=C12069328&Units=SI&Mask=2#Thermo-Condensed Зьвесткі] — Нацыянальны інстытут стандартаў ЗША</ref>
* [[Карбаранавая кісьля]] H(CHB<sub>11</sub>Cl<sub>11</sub>)

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [https://www.webelements.com/boron/ Boron»the essentials]{{ref-en}} [WebElements Periodic Table]
* {{Спасылка|url=http://education.jlab.org/itselemental/ele005.html|назва праекту=It's Elemental|загаловак=The Element Boron|дата=18 сакавіка 2017|выдавец=Thomas Jefferson National Accelerator Facility - Office of Science Education|мова=en}}
* [https://www.britannica.com/science/boron-chemical-element boron (B) | chemical element]{{ref-en}} Britannica.com
* [http://www.rsc.org/periodic-table/element/5/boron Boron - Element information, properties and uses | Periodic Table]{{ref-en}} Royal Society of Chemistry
* [http://www.lenntech.com/periodic/elements/b.htm Boron (B) - Chemical properties, Health and Environmental effects]  Lenntech B.V.
* Wolfram Alpha LLC. 2017. Wolfram|Alpha. http://www.wolframalpha.com/input/?i=Boron (access March 18, 2017).{{ref-en}}
* Los Alamos National Laboratory (2016). [http://periodic.lanl.gov/5.shtml Periodic Table of Elements: Boron]. Los Alamos, New Mexico: Los Alamos National Security, LLC.

{{Бібліяінфармацыя}}
{{Пэрыядычная сыстэма хімічных элемэнтаў}}

[[Катэгорыя:Хімічныя элемэнты]]
[[Катэгорыя:Мэталёіды]]
[[Катэгорыя:Бор| ]]
[[Катэгорыя:Ракетнае паліва]]