Перайсьці да зьместу

Аляксандар Крывіцкі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Аляксандар Крывіцкі
Дата нараджэньня 15 жніўня 1927(1927-08-15)
Месца нараджэньня вёска Залесьсе, Амсьціслаўскі раён
Дата сьмерці 30 чэрвеня 2017(2017-06-30) (89 гадоў)
Месца сьмерці Менск
Месца вучобы Магілёўскага пэдінстытуту
Занятак мовазнавец
Навуковая сфэра мовазнавец
Месца працы
Узнагароды
Дзяржаўная прэмія СССР
Ордэн Айчыннай вайны 2 ступені
Ордэн Айчыннай вайны 2 ступені
Мэдаль Францішка Скарыны
Мэдаль Францішка Скарыны

Аляксандар Антонавіч Крывіцкі (15 жніўня 1927 году, вёска Залесьсе, Амсьціслаўскі раён — 30 чэрвеня 2017, Менск[1]) — беларускі мовазнавец.

Жыцьцяпіс

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Нарадзіўся ў сялянскай сям’і, якая займалася таксама цясьлярскім і бондарскім рамяством. У сакавіку 1944 году прызваны ў Чырвоную Армію. Ваяваў на 2-м Украінскім фронце.[2] Удзельнік баёў у Аўстрыі, Вугоршчыне, Чэхаславаччыне. Пасьля дэмабілізацыі, у 1947 годзе паступіў на філялягічны факультэт Магілёўскага пэдінстытуту, які скончыў у 1951 годзе. Настаўнічаў у Карэлічах. У 1952—2007 гадах — навуковы супрацоўнік Інстытуту мовазнаўства АН БССР. У 1959 годзе пасьпяхова абараніў кандыдацкую дысэртацыю «Формы асабовых і зваротнага займеньнікаў сучаснай беларускай мовы ў іх гісторыі».[3] У 1971 годзе стаў ляўрэатам Дзяржаўнай прэміі СССР. У 2001 годзе ўзнагароджаны мэдалём Францішка Скарыны.

Навуковая дзейнасьць

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Пачаў вывучэньне беларускіх народных гаворак яшчэ ў студэнцкія гады ў Магілёўскім пэдінстытуце. Усе гады вучобы быў старастам дыялекталягічнага гуртка. У сэктары дыялекталёгіі інстытуту мовазнаўства ён працягваў езьдзіць у дыялекталягічныя экспэдыцыі, складаў карты для «Дыялекталягічнага атлясу беларускай мовы».

Арганізатар дасьледаваньня лексыкі беларускіх народных гаворак. Па яго ініцыятыве Інстытут мовазнаўства АН Беларусі падрыхтаваў і выдаў лексыграфічныя зборнікі: «З народнага слоўніка», «Народная лексіка», «Жывое слова» і інш.

У шэрагу прац раскрыў узаемаадносіны і ўзаемадзеяньне літаратурнай і дыялектнай разьнавіднасьцей нацыянальнай мовы сярод іншых славянскіх моў.

Брашуру «У рытме з развіцьцём мовы» аўтар прысьвяціў стану беларускай моўнай культуры ў розныя пэрыяды нацыянальнай гісторыі, ролі мовазнаўства ў нацыянальным моўным разьвіцці народу. Асьвятліў асноўныя набыткі лінгвістыкі на Беларусі у пасьляваенны час у галіне лексыкаграфіі, правапісу, дасьледаваньня розных праблем і пытаньняў, актуальных аспэктаў граматыкі, марфалёгіі, фанэтыкі, анамастыкі, вывучэньня старабеларускай пісьмовай мовы 15-18 ст., разьвіцьця славістыкі ў Беларусі.

Вынікам асэнсаваньня шляхоў разьвіцьця беларускай дыялекталягічнай навукі на працягу усёй гісторыі яе функцыянаваньня стала манаграфія Крывіцкага «Дыялекталёгія беларускай мовы» (2003).[4] У манаграфіі Крывіцкі даў характарыстыку мовазабесьпечвальных сродкаў дыялектнай гаворкі як комплексу асаблівасьцей двухузроўневага тыпу — уласнадыялектных, ці этнагенэтычных, і культурна-гістарычных, або фактаў маўленьня; паказаў асаблівасьці кожнай са структурных сыстэм сродкаў маўленьня ў іх тэрытарыяльным пашырэньні, а таксама раскрыў спэцыфіку іх развіцьця.

Займаўся Аляксандр Крывіцкі таксама і лексыкаграфіяй. Галоўным набыткам у гэтай галіне зьявіліся «Тураўскі слоўнік» (Т.1—2, 1982; Т.3 — 1984; Т.4 — 1985; Т.5 — 1987), даведнікі дыялектнай лексыкі «Жывёльны сьвет. Тэматычны слоўнік» (1999), «Расьлінны свет. Тэматычны слоўнік» (2000), «Чалавек. Тэматычны слоўнік» (2006).[5]

Асноўныя навуковыя працы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  • Аб аканні ў гаворках Лагойскага раёна Мінскай вобласці// Працы Ін-та мовазнаўства АН БССР. Вып. 111.—Мн., 1957.—С. 159—169.
  • Мацкевіч, Ю. Ф. Атлас беларускіх гаворак/ Ю. Ф. Мацкевіч, А. А. Крывіцкі// Настаўн. газ.—1972.—5 студз.
  • Мацкевич, Ю. Ф. Атлас белоруских говоров/ Ю. Ф. Мацкевіч, А. А. Кривицкий// Сел. газ..—1971.—24 нояб.
  • Атлас гаворак беларускай мовы// Беларусь.—1956.—№ 5.—С. 32.
  • Жураўскі, А. І., Крывіцкі А. А. Беларускае мовазнаўства ў Акадэміі навук БССР/ А. І. Жураўскі, А. А. Крывіцкі.—Мн.: Навука і тэхніка, 1979.—95 с.
  • Беларуская мова, яе родзічы і блізкія// Бярозка.—1966.—№ 12.—С. 15.
  • Беларуская мова — нацыянальная мова беларускага народа// Нар. асвета.—1984.—№ 8.—С. 49-51.
  • Кривицкий, А. А. Белорусский язык для говорящих по-русски/ А. А. Кривицкий, А. Е. Михневич, А. И. Подлужный.—3-е изд., перераб.—Мн.: Выш. шк., 1990.—368 с.
  • Кривицкий, А. А. Белорусский язык для небелоруссов/ А. А. Кривицкий, А. Е. Михневич, А. И. Подлужный.—2-е изд, испр. и доп.—Мн.: Выш.шк., 1978.—352 с.
  • Гаворкі вёскі Яскавічы Салігорскага раёна// Народная словатворчасць.—Мн., 1979.—С. 104—112.
  • Гавораць чарнобыльцы: З мясцовых гаворак чарнобыл. Зоны ў Беларусі/ Склад. і навук. рэд. А. А. Крывіцкі.—Мн., 1994.—220 с.
  • Дыялект// БелСЭ. У 12 т. Т. 4.—Мн., 1971.—С. 340.
  • Дыялекталагічны атлас беларускай мовы.—Мн.: АН БССР, 1963.—971 с.: 338 карт.
  • Дыялекталогія// БелСЭ. У 12 т. Т. 4.—Мн., 1971.—С. 340—341.
  • З гісторыі нашых прозвішчаў// Полымя.—1970.—№ 8.—С. 232—236.
  • З лексічных рэгіяналізмаў Віцебшчыны// Нар. слова.—Мн., 1976.—С. 92-100.
  • З народнага слоўніка/ Рэд. А. А. Крывіцкі.—Мн.: Навука і тэхніка, 1975.—350 с.
  • Из словаря полесских рыболовов// Полесье.—М., 1968.—С. 162—174.
  • Каштоўнае даследванне// Беларусь.—1964.—№ 11.
  • Кніга для чытання і дарадчык на штодзень// Полымя.—1963.—№ 9.—С. 155—162.
  • Веренич, В. Л. Лексика городенских гончаров/ В. Л. Веренич, А. А. Кривицкий// Полесье.—М., 1968.—С. 175—192.
  • Летапіс мовы// Беларусь.—1964.—№ 8.—С. 27.
  • Лингвогеографическая статья в белорусском лексическом атласе// Совещане по общим вопросам диалектологии и истории языка.—М., 1977.—С. 32-34.
  • Лингвогеографическая статья в белорусском лексическом атласе// Лингвистическая география и проблемы истории языка: Материалы VI Всесоюз. совещ.—Нальчик, 1981.—С. 16-21.
  • Крывіцкі, А. А. Міжнародная канферэнцыя па АЛА у ГДР/ А. А. Крывіцкі, А. І. Падлужны// Беларуская лінгвістыка. Вып. 19.—Мн., 1981.—С. 75-76.
  • Бірыла, М. В. Міжнародная нарада па агульнаславянскаму лінгвістычнаму атласу/ М. В. Бірыла, А. А. Крывіцкі// Беларуская лінгвістыка. Вып. 2.—Мн., 1972.—С. 78-79.
  • Крывіцкі А. А. Моўная старажытнасць Тураўшчыны/ А. А. Крывіцкі, В. Лабко// Голас Радзімы.—1976.—22 ліп.
  • Народная лексіка/ Рэд. А. А. Крывіцкі.—Мн.: Навка і тэхніка, 1977.—287 с.
  • Народная словатворчасць/ Рэд. А. А. Крывіцкі.—Мн.: Навука і тэхніка, 1979.—336 с.
  • Наша родная мова.—Выд. 3-е, дапрац.—Мн.: Нар. асвета, 1973.—192 с.
  • Образование междиалектной границы белорусского языка// Совещание по общим вопросам диалектологии и истории языка.—М., 1979.—С. 110—111.
  • Оканне // БелСЭ: Кароткая энцыкл. Т.4.—Мн., 1981.—С. 419.
  • Падрыхтоўка дыялектычнага атласа беларускай мовы// ЛІМ.—1954.—3 ліп.
  • Полесские говоры Белоруссии и современный белорусский диалектный язык// Полесье и этногенез славян.—М., 1983.—С. 50-52.
  • Крывіцкі, А. А. Пра слоўнік Тураўшчыны/ А. А. Крывіцкі, Г. А. Цыхун, І. Я. Яшкін// нар. слова.—Мн., 1976.—С. 288—307.
  • Крывіцкі, А. А. Практыкум па фанетыцы беларукай мовы: Вучэб. дапам./ А. А. Крывіцкі, А. І. Падлужны.—Мн.: Выш. шк., 1989.—219 с.
  • Прасцейшыя элементы гукавай абалонкі мовы// Материалы конф. Молодых учёных АН БССР.—Мн., 1958.—С. 49-52.
  • Крывіцкі А. А. Рабочая нарада па ЛАЕ у Маскве/ А. А. Крывіцкі, П. А. Міхайлаў// Беларуская лінгвістыка. Вып. 21.—Мн., 1982.—С. 78-79.
  • Рэгіянальная лексіка з паўночнай Віцебшчыны// Народная лексіка.—1977.—С. 31-38.
  • Скланенне// Бел. ССР: Карот. энцыкл. Т.4.—Мн., 1981.—С. 531—532.
  • Спадчына Я. Ф. Карскага па беларускай дыялекталогіі// Беларуская лінгвістыка. Вып. 21.—Мн., 1981.—с. 18-24.
  • Крывіцкі, А. Спроба лінгвагеалогіі Палесся/ А. Крывіцкі, Г. Цыхун// Полымя.—1972.—№ 11.—С. 245—248.
  • Сучасная беларуская літаратурная мова і народныя гаворкі.—Мн., 1961.—40 с.
  • Тураўскі слоўнік. У 5 т. Т.1: А-Г/ Склад. А. А. Крывіцкі і шнш.—Мн.: Навука і тэхніка, 1982.—255 с.
  • Тураўскі слоўнік. У 5 т. Т.2: Д-К/ Склад. А. А. Крывіцкі і шнш.—Мн.: Навука і тэхніка, 1982.—271 с.
  • Тураўскі слоўнік. У 5 т. Т.3: Л-О/ Склад. А. А. Крывіцкі і шнш.—Мн.: Навука і тэхніка, 1982.—312 с.
  • Тураўскі слоўнік. У 5 т. Т.4: П-Р/ Склад. А. А. Крывіцкі і шнш.—Мн.: Навука і тэхніка, 1982.—360 с.
  • Тураўскі слоўнік. У 5 т. Т.5: С-Я/ Склад. А. А. Крывіцкі і шнш.—Мн.: Навука і тэхніка, 1982.—422 с.
  • Тыпалогія рэзентацыйных адрозненняў у сінтаксісе беларускіх гаворак// Тыпалогія славянскіх моў і ўзаемадзеянне славянскіх літаратур: Тэз. дакл. Ч.2.—Мн., 1977.—С. 187—188.
  • У рытме з развіццём мовы.—Мн., 1976.—76 с.
  • У слоўнік Мсціслаўшчыны// З народнага слоўніка.—Мн., 1975.—С. 119—134.
  • Формы асабовых і зваротнага займеннікаў беларускай мовы ў іх гісторыі// Уч. зап. (Мозыр. гос. пед. ин-т) Вып. 1.—Мн., 1958.—С. 183—214.
  • Формы асабовых і зваротнага займеннікаў беларускай мовы ў іх гісторыі// Весці АН БССР. Сер. грамад. навук.—1957.—№ 1.—С. 111—118.
  • Формы личных и возвратногоместоимения современного белорусского языка в их истории: Автореф. дис.—Мн., 1958.—20 с.
  • Хрэстаматыя па беларускай дыялекталогіі// Склад. А. А. Крывіцкі і інш.—Мн., 1962.—350 с.: карт
  • Чаму мы так гаворым…// Беларусь.—1957.—№ 6.—С. 32.
  • Што такое лінгвагеаграфія.—Мн.: Нар. асвета, 1986.—72 с.: іл.
  • Юзэфа Фларыянаўна Мацкевіч// Беларуская лінгвістыка. Вып. 1.—Мн., 1972.—С. 84-85.
  • Я. Ф. Карскі — выдатны беларускі вучоны// Весці АН БССР. Сер. грамад. навук.—1961.— № 1.—С. 5-14
  • Беларускае мовазнаўства: Бібліягр. указальнік (1825—1965)/ Склад. А. Д. Васілеўская і інш.—Мн.: Навука і тэхніка, 1967.—415 с.
  • Беларускае мовазнаўства: Бібліягр. паказ. (1966—1975)/ Склад. А. Д. Васілеўская, Я. М. Рамановіч.—Мн.: Навука і тэхніка, 1980.—352 с.
  • Беларускае мовазнаўства: Бібліягр. паказ. (1976—1985)/ Склад. А. Д. Васілеўская,. Я. М. Рамановіч.—Мн., 1993.—559 с (Гл. імянныя паказальнікі)
  • Беларуская этнаграфія і фалькларыстыка: Бібліягр. паказ. (1945—1970)/ Склад. М. Я. Грынблат.—Мн.: Навука і тэхніка, 1972.—388 с (Гл. імянныя паказ.).
  • Бібліяграфічны указальнік літаратуры па беларускаму мовазнаўству/ Склалі М. А. Жыдовіч, Я. М. Рамановіч, А. К. Юрэвіч.—Мн.: Бду, 1960.—221 с (Гл. імянны паказ.)
  • Методы выкладання беларускай мовы: Бібліягр. паказ.. (1969—1990)/ Склад. М. Я. Лукошус.—Мн.: Выш. шк., 1983.—109 с (Гл. імянны паказ.).

Крыніцы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ Памёр мовазнавец Аляксандр Крывіцкі, Наша Ніва, 30.06.2017
  2. ^ Нацыянальныя скарбы. Дыялекталагічны зборнік да 80-годдзя А. А. Крывіцкага. — Мн.: ВТАА «Права і эканоміка», 2008. — С. 5.
  3. ^ Нацыянальныя скарбы. Дыялекталагічны зборнік да 80-годдзя А. А. Крывіцкага. — Мн.: ВТАА «Права і эканоміка», 2008. — С. 6.
  4. ^ Нацыянальныя скарбы. Дыялекталягічны зборнік да 80-годдзя Крывіцкага. — Мн.: ВТАА «Права і эканоміка», 2008. — С. 8.
  5. ^ Нацыянальныя скарбы. Дыялекталягічны зборнік да 80-годдзя А. А. Крывіцкага. — Мн.: ВТАА «Права і эканоміка», 2008. — С. 8.

Літаратура

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  • Крывіцкі А. А. // БелСЭ. У 12 т. Т. 6.—Мн.,1972.—С. 132.
  • Крывіцкі А. А. // Беларуская мова: Энцыкл.—Мн., 1994.—С. 272—273.
  • Крывіцкі А. А. // Энцыкл. літ. і мастацтва Беларусі. У 5 т. Т. 3.—Мн., 1986.—С. 133.

Вонкавыя спасылкі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Аляксандар_Крывіцкі&oldid=2382516»