Прагляд крыніцы для Алег Вешчы

{{Манарх
| Імя                 = Алег Вешчы
| Варыянт імя         = {{мова-ru|Олег Вещий}}
| Тытул               = Наўгародзкі й кіеўскі князь
| Жанчына             = <!-- любое значэньне, калі так -->
| Партрэт             = Russian konung Oleg by Vasnetsov 1.jpg
| Памер               = 300пкс
| Апісаньне           = «Разьвітаньне Алега з канём». [[Віктар Васьняцоў|В. Васьняцоў]], [[1899]] год
| Пасада              = князь Ноўгарада
| Сьцяг               =
| Герб                =
| Пачатак тэрміну     = [[879]]
| Канец тэрміну       = [[912]]
| Каранацыя           = 
| Рэгент              =
| Сукіраўнік          =
| Папярэднік          = [[Рурык]] 
| Наступнік           = [[Ігар Рурыкавіч]]

| Пасада2             = [[Сьпіс вялікіх князёў кіеўскіх|Вялікі князь Кіева]]
| Сьцяг2              =
| Герб2               =
| Пачатак тэрміну2    = [[882]]
| Канец тэрміну2      = [[912]]
| Каранацыя2          = 
| Рэгент2             =
| Сукіраўнік2         =
| Папярэднік2         = [[Аскольд]] і [[Дзір]]
| Наступнік2          = [[Ігар Рурыкавіч]]

| Дата нараджэньня    = 
| Месца нараджэньня   = 
| Дата сьмерці        = [[912]]
| Месца сьмерці       = 
| Дата пахаваньня     =
| Месца пахаваньня    = [[Старая Ладага]]
| Нашчадкі            = 
| Каралеўскі дом      = 
| Дынастыя            = 
| Каралеўскі гімн     = 
| Каралеўскі дэвіз    = 
| Муж                 = 
| Жонка               =  
| Жонкі               = 
| Сужэнец             = 
| Бацька              = 
| Маці                = 
| Узнагароды          =
| Подпіс              =
| Памер подпісу       =
| Сайт                = 
}}
'''Алег Вешчы''' ([[старжытнаруская мова|па-старажытнаруску]]: ''Ольгъ'', {{мова-sv|Helge}}) — [[варагі|вараг]], князь [[Ноўгарад|наўгародзкі]] (з [[879]] году) і [[кіеў]]скі (з [[882]] году). Нярэдка разглядаецца як заснавальнік [[Кіеўская Русь|Старажытнарускай дзяржавы]]. У летапісе «[[Аповесьць мінулых гадоў]]» прыводзіцца ягоная мянушка «вешчы», гэта значыць ведае будучыню, празорлівы на будучыню<ref name="chronicle">[http://old-russian.chat.ru/01povest.htm «Повесть временных лет»] у перакладзе Д. Ліхачова</ref>. Названы так адразу па вяртаньні з паходу [[907]] году на [[Бізантыйская імпэрыя|Бізантыю]].

== Паходжаньне ==
У летапісах маюцца дзьве вэрсіі біяграфіі Алега: традыцыйная, выкладзеная ў «[[Аповесьць мінулых гадоў|Аповесьці мінулых гадоў]]», і біяграфія паводле [[Наўгародзкі першы летапіс|Наўгародзкага першага летапісу]], які захаваў фрагмэнты страчанага больш раньняга летапіснага зводу, з блытанінай у храналёгіі. Паводле «Аповесці мінулых гадоў», Алег быў сваяком і супляменьнікам [[Рурык]]а, магчыма ягоным шваграм, як згадана гэта ў [[Іякімаўскі летапіс|Іякімаўскім летапісу]]. Пасьля сьмерці Рурыка ў [[879]] годзе Алег стаў княжыць у Ноўгарадзе, паколькі [[Ігар Рурыкавіч]] быў яшчэ малым дзіцем.

== Паход на Кіеў ==
[[Файл:11 1 List of Radzivill Chron.jpg|міні|160пкс|зьлева|Алег паказвае кіеўскім князям Ігара Рурыкавіча. [[Радзівілаўскі летапіс]].]]
У [[882]] годзе Алег распачаў удалыя паходы на [[Смаленск]] і [[Любеч]]. Пасьля гэтага ён па [[Дняпро|Дняпры]] спусьціўся да Кіева, дзе князямі былі супляменьнікі Рурыка, варагі [[Аскольд]] і [[Дзір]]. Прад’явіўшы спадчыньніка Рурыка, малалетняга Ігара, Алег забіў Аскольда й Дзіра. [[Ніканаўскі летапіс]], які зьяўляецца кампіляцыяй розных крыніцаў [[XVI стагодзьдзе|XVI стагодзьдзя]], прыводзіць больш падрабязны аповед пра гэты захоп. Алег высадзіў частку сваёй дружыны на бераг, абгаварыўшы таемны плян дзеяньняў. Сам, моўчкі прыкінуўшыся хворым, застаўся ў ладзьдзі й паслаў да Аскольда й Дзіра паведамленьне, што ён вязе шмат пацерак і аздобаў, а таксама мае важную гутарку да князёў. Калі тыя ўлезьлі ў ладзьдзю, быццам бы хворы Алег сказаў: «Аз есмь Олег князь, а се есть Рюриков Игорь княжичь»<ref>Я. С. Лурье, [https://web.archive.org/web/20070928021620/http://www.laborunion.lt/memorandum/ru/modules/myarticles/article.php?storyid=44 История России в летописании].</ref> — і тутака забіў Аскольда й Дзіра.

Разьмяшчэньне Кіева здалося Алегу вельмі зручным, і ён перабраўся туды з дружынай, абвясьціўшы: «Хай будзе Кіеў маці гарадоў рускіх». Тым самым ён аб’яднаў паўночны й паўднёвы цэнтры [[усходнія славяне|ўсходніх славянаў]]. З гэтай прычыны менавіта Алега, а не Рурыка часам лічаць заснавальнікам Старажытнарускай дзяржавы. Наступныя 25 гадоў Алег быў заняты пашырэньнем сваёй дзяржавы. Ён падпарадкаваў Кіеву [[драўляне|драўлянаў]], [[севяране|севяранаў]], [[радзімічы|радзімічаў]]. Два апошніх племянных зьвяза былі даньнікамі [[хазары|хазараў]]. Паводле паданьня, Алег быццам бы сказаў: «Я непрыяцель ім, а з вамі ў мяне ніякай варожасьці. Не давайце хазарам, але плаціце мне». Затым Алег далучыў землі самых паўднёвых з усходнеславянскіх плямёнаў — [[улічы|улічэй]] і [[тыверцы|тыверцаў]].

[[898]] годам «Аповесць мінулых гадоў» датуе зьяўленьне пад Кіевам [[вугорцы|вугорцаў]] у хадзе іхнае міграцыі на захад. Паводле дадзеных вугорскай кронікі, князь [[Альмош (правадыр)|Альмош]] разграміў неназванага рускага князя (відавочна, Алега), аблажыў яго ў Кіеве й пагадзіўся сысьці толькі пасьля таго, як русы заплацілі яму выкуп у 10 тыс. марак срэбрам<ref>Андрей Николаевич Сахаров. [http://www.bibliotekar.ru/polk-14/6.htm «Мы от рода Русского…»] Рождение русской дипломатии</ref>.

== Паход на Бізантыю ==
[[Файл:A06 Oleg shield Tsargrad by Bruni.jpg|міні|200пкс|справа|Алег прыбівае шчыт да брамы Царграда. Гравюра [[Фёдар Бруні|Ф. Бруні]], 1839 год]]
У [[907]] годзе, сабраўшы 2000 ладзьдзей па 40 воінаў у кожнай, Алег выступіў у паход на [[Царград]]. Бізантыйскі імпэратар [[Леў VI Філёзаф]] загадаў зачыніць вароты гораду й загарадзіць ланцугамі гавань, падаўшы такім чынам [[варагі|варагам]] магчымасьць рабаваць і спусташаць прыгарады Канстантынопалю. Аднак Алег пайшоў на незвычайны штурм: «І загадаў Алег сваім воінам зрабіць колы й паставіць на колы караблі. І калі падзьмуў спадарожны вецер, паднялі яны ў полі ветразі й пайшлі да гораду»<ref name="chronicle"/>. Спалоханыя [[грэкі]] прапанавалі Алегу мір і даніну. Згодна з дамовай [[Бізантыя]] абяцала плаціць даніну на рускія гарады. У знак перамогі Алег прыбіў свой шчыт на браме Царграда. Галоўным вынікам паходу сталася гандлёвая дамова пра бязмытны гандаль Русі ў Бізантыйская імпэрыі.

Многія гісторыкі лічаць гэты паход легендай. Пра яго няма ні адзінай згадкі ў бізантыйскіх аўтараў, якія досыць падрабязна апісвалі падобныя паходы ў [[860]] і [[941]] гадоў. Ёсьць сумневы й у дачыненьні да дамовы [[907]] году, тэкст якой уяўляе сабой амаль даслоўную кампіляцыю дамоваў [[911]] і [[944]] гадоў. Магчыма, паход ўсё ж быў, але без аблогі Царграда. «Аповесьць мінулых гадоў» у апісаньні паходу [[Ігар Рурыкавіч|Ігара Рурыкавіча]] ў [[944]] годзе перадае «словы бізантыйскага цара» да князя Ігара: «Не хадзі, але вазьмі даніну, якую браў Алег, дадам і яшчэ да той даніны».

У [[911]] годзе Алег адправіў у Канстантынопаль амбасадараў, якія пацьвердзілі «шматгадовы» мір і заключылі новую дамову. У параўнаньні з «дамовай» 907 году зь яе зьнікае згадка пра бязмытны гандаль. Алег называецца ў дамове «Вялікім князем рускім». У сапраўднасьці пагадненьня [[911]] году сумненьняў не ўзьнікае: яна падмацоўваецца як [[лінгвістычны аналіз|лінгвістычным аналізам]], гэтак і згадваньнем у бізантыйскіх крыніцах.

== Сьмерць ==
[[Файл:1899. Russian konung Oleg by Vasnetsov-2.jpg|міні|250пкс|справа|«Алег ля костак каня». [[Віктар Васьняцоў|В. Васьняцоў]]. [[1899]] год]]
Абставіны сьмерці Алега Прарочага супярэчлівыя. «Аповесьць мінулых гадоў» паведамляе, што сьмерці Алега папярэднічаў нябесны знак — зьяўленьне «зоркі вялікай на захадзе капейным чынам»<ref>Шайкин А. А. «Сица знаменья не на добро» Древняя Русь. Вопросы медиевистики. 2002. №3 (9). С. 107.</ref>. Паводле кіеўскай вэрсіі, ягоная магіла знаходзіцца ў Кіеве на гары [[Шэковіца]]. Наўгародзкі летапіс зьмяшчае ягоную магілу ў [[Старася Ладага|Ладазе]], але таксама кажа, што ён пайшоў «за мора». У абодвух варыянтах прысутнічае легенда пра сьмерць ад зьмяінага ўкусу. Паводле паданьня, магі прадказалі князю, што ён памрэ ад свайго любімага каня. Алег загадаў увесьці каня і ўспомніў пра прадказаньні толькі праз чатыры гады, калі конь ужо даўно памёр. Алег пасьмяяўся над тым, што магі яго ашукалі, і захацеў паглядзець на косткі каня; устаўшы нагой на чэрап, ён сказаў: «Чаго мне баяцца?». Аднак у чэрапе каня жыла атрутная [[зьмяя]], якая сьмяротна ўкусіла князя.

Гэтая легенда знаходзіць паралелі ў [[ісьляндзкія сагі|ісьляндзкай сазе]] пра [[вікінгі|вікінга]] [[Орвар Од|Орвары Ода]], які таксама быў сьмяротна ўджалены на магіле любімага каня. Невядома, ці стала сага падставай для стварэньня рускай легенды пра Алега ці, наадварот, абставіны гібелі Алега паслужылі матэрыялам для сагі. Аднак, калі Алег зьяўляецца гістарычным пэрсанажам, то Орвар Од зьяўляецца героям прыгодніцкай сагі, створанай на аснове вусных паданьняў не раней за [[XIII стагодзьдзе]].

{{Пачатак блёку}}
{{Першы слупок у блёку
|радкоў     = 
|папярэднік = [[Рурык]]
|як         = 
}}
{{Цэнтральны слупок у блёку
|радкоў     = 
|назва      = [[Сьпіс князей наўгародзкіх|Князь наўгародзкі]]
|гады       = [[879]]—[[912]]
}}
{{Апошні слупок у блёку 
|радкоў     = 2
|наступнік  = [[Ігар Рурыкавіч]]
|як         = 
}}
{{Першы слупок у блёку
|радкоў     = 
|папярэднік = [[Аскольд]] і [[Дзір]]
|як         = 
}}
{{Цэнтральны слупок у блёку
|радкоў     = 
|назва      = [[Сьпіс князей кіеўскіх|Князь кіеўскі]]
|гады       = [[882]]—[[912]]
}}
{{Канец блёку}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.ulfdalir.narod.ru/literature/articles/letopis.htm Об Олеге и Одде] — артыкул Е. А. Рыдзеўскай {{ref-ru}}
* [http://ukrlife.org/main/prosvita/_oleg_k.htm Алег, князь кіеўскі] {{ref-uk}}

[[Катэгорыя:Памерлі ў 912 годзе]]
[[Катэгорыя:Варагі]]
[[Катэгорыя:Князі наўгародзкія]]
[[Катэгорыя:Вялікія князі кіеўскія]]