Абмеркаваньне:Белая Русь
Вельмі якасны артыкул, нават не наважуся лезьці сюды з спробай паправак. Мо' аўтар пажадае далучыць сюды штось з артыкулу Ліцьвіны (аддзел "беларусы і Белая Русь"), дзе таксама пададзены падрабязны нарыс паходжаньня назваў "беларусы" і "Белая Русь"? Бо мы з спадаром Ліцьвінам пастанавілі, што трэба вылучыць адтуль падрабязнасці і пакінуць адно галоўныя моманты, а астатняе можна заліць у гэты артыкул. З павагай, Rasool 12:03, 24 жніўня 2009 (UTC)
Апісаньне Белай Русіі ў 1700, 1711 г.г .
[рэдагаваць крыніцу]Апісаньне Белай Русіі ў 1700 годзе.
Пераклад з нямецкай мовы:
„ Гэтая зямля ахоплівае дзве асноўныя часткі, а менавіта:
1. уласна( eigentlich) гэтак званую Літву (Littauen) і
2. Літоўскую( Littauische) або Белую Русію (Weiß-Reussen). Абедзве часткі падзеленыя на розныя ваяводзтвы(woywodschafften) / а тыя ў сваю чаргу падзяляюцца на розныя асобныя дыскрыкты (districte). Кожную з гэтых частак можна назваць асобным герцагствам/ як таксама ў старажытнасьці кожны меў свайго асобнага герцага…“ - Стар. 347 (стан каралеўскай імперыі Польшчы- zustandes des königreichs Polen).
Апісанне герба:
„На Літоўскім (Littauischen) гербе частка чырвонае (rothes), частка блакітнае/сіняе (blaues) поле. У тым стаіць белы (weisses) кань ў поўным скаку (vollem curier), на ім сядзіць воін (kriegs-mann), які размахвае мячом (schwerde) над галавой, а ў гэтым, менавіта ў блакітным (blauen) полі, стаіць Дзева Марыя (jungfrau Maria) з немаўлём Хрыстом(christ- kind) на руках, акружаная ззяннем( glanze umgeben).“ - Стар. 347(стан каралеўскай імперыі Польшчы- zustandes des königreichs Polen). „Я хачу вярнуцца да геаграфічнага апісання гэтага вялікага герцагства (groß-herzogthums).
Дзьве Літоўскія (Littauen) правінцыі (provinzen) ўтрымліваюць у сабе наступныя ваяводзтвы (woywodschafften):
Літва( Littauen) ўтрымлівае ў сабе ваяводзтвы (woywodschafften) Віленскае(Wilna)/Трокскае(Troki) і Берасьцейскае( Briescia ) або Палескае( Polesia);
Літоўская Русія (Littauische Reussen) ахоплівае ваяводзтвы Наваградзкае (Novogrodek), Мсьціслаўскае (Mścisław), Віцебскае( Witepsk), Мiнскае (Minski) і Полацкае (Polocz).
Літоўскую Русію (Littauische Reussen) звычайна называюць Русія Альба ( Russia Alba) або Белая Русія (Weiße Reussen).“ - Стар. 371-372 (стан каралеўскай імперыі Польшчы- zustandes des königreichs Polen).
Тэкст арыгінала(мова нямецкая):
Dieses land begreifft in sich zwey haupt theile nemlich
1. das eigentlich so genannte Littauen und
2. das Littauische oder Weiß-Reussen .
Beyde theile werden in verschiedene woywodschafften/ und diese wiederum in besondere districte unterschieden. Ein jedes von diesen theilen kan ein besonderes herzogthum genennet werden/ wie dann auch ein jegliches vorzeiten seinen besondern Herzog gehabt hat. „In dem Littauischen wapen ist zum theil ein rothes und zum theil ein blaues feld. In jenem stehet ein weisses pferd in vollem curier worauff ein kriegs-mann sitzt welcher ein schwerde über seinem kopfse schwinget. In diesem aber nemlich in dem blauen felde stehet die jungfrau Maria mit dem christ- kind in ihren armen und ist mit einem glanze umgeben“. - Стар.347(zustandes des königreichs Polen) …Dahero will ich mich zur geographischen beschreibung dieses groß-herzogthums wenden.
Die zwey provinzen von Littauen begreiffen folgende woywodschafften in sich: Littauen an sich selbst begreifft in sich die woyodschafften Wilna/Troki und Briescia oder Polesia. Littauisch-Reussen fasset in sich die woywodschafften Novogrodek/ Mscislaw/ Witepsk/ Minski und Polocz. Das Littauische Reussen wird insgemein Russia-Alba oder Weiße -Reussen genennet/ entweder. - Стар. 371-372 (zustandes des königreichs Polen)
- Апісанне Польскага каралеўства і Вялікага герцагства Літоўскага./ Аўтар: Бернард Конар./ Выдавецтва: Фрыч, 1700./ Арыгінал па: Баварскай дзяржаўнай бібліятэцы./ Алічбаваныя 30 чэрвеня 2011 г.
Апісаньне Белай Русіі ў 1711 годзе.
Пераклад з ангельскай мовы:
“ Дзяленьне Польшчы (Of the Division of POLAND).
Яна падзеленая на Каралеўства Польскае( Kingdom of Poland) і Герцагства Літоўскае (Dukedom of Lithuania), якое было аб'яднанае ў гэтым Каралеўстве ў 1560 годзе сеймам Любліна падчас валадараньня Жыгімонта Аўгуста. Каралеўства Польскае (Kingdom of Poland) ўтрымлівае Вялікую (Great ) і Малую (Little ) Польшчу (Poland), Чырвоную Русію (Red Russia) і Прусію (Prussia). Dutchy Літоўскае (Lithuania) ўтрымлівае Літву ( Lithuania), Белую Русію (White Russia), Самагіцію (Samogitia), Польскую Літву (Polish Lithuania) і Курляндыю (Curland). Яны падзеленыя на правінцыі (Provinces), якія падпадзяляюцца на палацінаты (Palatinates) або Governments. „ - Стар. 230 (Польшча- Poland).
„Вялікае Dutchy Літоўскае (The Great Dutchy of LITHUANIA).
…Ўраджэнцы называюць яго Літва (Litwa); немцы - die Littawen; французы La Lituania; італьянцы - Lituania, а палякі - Litewsky… - Стар. 254-257 (Літва- Lithuania).
Апісанне герба: „Нарымунт (Narimundus), іх Вялікі герцаг (Great Duke), як кажуць, вынайшаў герб Літвы(Lithaunia) - разьбіты шчыт (Party per Pale), чырвань (Gules) і блакіт (Azure): у першым ваяр (Warrier) у латах з галавы да ног (armed Cap-a pee), размахваючы мячам (Sword) над галавой і едучы вярхом на срэбным (Argent) кані на поўнай хуткасьці (full Career); на другім Дзева Марыя (Virgin Mary) з нашым Збаўцам (Saviour ) на руках, акружаная ззяннем/німбам( Glory)…“ - Стар. 257 (Літва- Lithuania). “Dutchy ЛІТВА (The Dutchu of LITHUANIA).
…Літва( Lithuania) … дзеліцца на уласна Літву (Lithuania Proper ), якую састаўляюць палацінаты (Palatinates ) Вільна (Vilna) і Трокі (Troki), і, згодна Hartknock, Малую Белую Русію ( Little White Russia) , якая змяшчае 8 палацінатаў… Палацінат (The Palatinate) Вільня/Віленскі( of VILNA)… Палацінат (The Palatinate) Трокі/Трокскі (of TROKI)…
3d Palatinate - Малая Белая Русія (The 3d Palatinate is LITTLE WHITE RUSSIA).
…Яна падзелена на шэсць частак, першая з якіх Наваградак(NOVOGRODEC)…
Палацінат (The Palatinate) Берасьцейскі (of BRIESCIA) або Палескі (POLESCIA)…
Палацінат (The Palatinate) Мінскі (of MINSKO)...
Палацінат (The Palatinate) Мсьсіслаўскі (of MSCISLAW)…
Палацінат (The Palatinate) Віцебскі (of WITEPSK, or VITEBSKO)...
Палацінат (The Palatinate) Полацкі (of POLOCKO)“ - Стар. 257- 261 (Літва- Lithuania)
Тэкст арыгінала(мова ангельская):
Of the Division of POLAND. It is divided into the Kingdom of Poland and Dukedom of Lithuania, which was united to that Kingdom in 1560, by the Diet of Lublin, in the Reign of Sigismundus Augustus. The Kingdom of Poland contains Great and Little Poland, Red Russia, and Prussia. The Dutchy of Lithuania is divided into Lithuania, White Russia, Samogitia, Polish Lithuania, and Curland. These are divided into Provinces, which are subdivided into Palatinates or Governments.... - С тар. 230 (Poland). The Great Dutchy of LITHUANIA ... The Natives call it Litwa; the Germans, Die Littawen; the French, La Lituania; the Italians, lituaniaa, and the Poles, Litewsky... Стар. 254-257 (LITHUANIA) Апісанне герба: Narimundus, their Great Duke, is said to have invented Arms of Lithaania, which are, Party per Pale, Gules and Azure: In the former a Warrier armed Cap-a pee, brandishing a Sword over his Head, and riding a Horse Argent full Career; and in the second the Virgin Mary, with our Saviour in her Arms, surrunded by a Glory... - Стар. 257 (LITHUANIA).
The Dutchy of LITHUANIA. ...Lithuania is divided by Starovoleius, whom most Geographers follow, into Lithuania Proper, which contains the Palatinates of Wilna and Troki. The second Division is, according to Hartknock, Little White Russia, which contains 8 Palatinates... Палацінат (The Palatinate) Вільня/Віленскі( of VILNA.) ... Палацінат (The Palatinate) Трокаў/Трокскі (of TROKI)... The 3d Palatinate is LITTLE WHITE RUSSIA. It is divided into six Parts, the first of which is, NOVOGRODEC)... The Palatinate of BRIESCIA, or POLESCIA)... The Palatinate of MINSKO... The Palatinate of MSCISLAW... The Palatinate of WITEPSK, or VITEBSKO)... The Palatinate (of POLOCKO... - Стар. 257- 261 (LITHUANIA).
- Еўропа.... /Выдавецтва: Nutt, John, 1711. /Арыгінал: Аўстрыйская нацыянальная бібліятэка. / Аблічбаваныя: 4 лістапада 2013 года. / (Мова ангельская.)
Заўвага : такога слова як “Dutchy” няма ў ангельскай мове, і ня толькі ў ёй, для абазначэння дзяржаўнага ўтварэньня. „The Duchy“(літары „t“ тут няма) з ангельскай мовы абазначае „герцагства”, як і „Dukedom“. „The Dutch” (літары „y“ тут няма) з ангельскай мовы абазначае прыметнік галандзкі (Dutch, Netherlandish) або нідэрландзкі Але Нідэрландзкая Літва гучыць яксьці ня вельмі добра. У „Нідэрланды“захаваны яшчэ адзін сэнс, але праз нямецкую мову – „ ніжняя (Нідэр) зямля (ланд )“. А паколькі Нідэрландзкая Літва гучыць ня вельмі добра, то прыйшлося перакласьці “ The Dutchy як "ніжняя" або „ ніжняя зямля“: The Dutch of Lithuania - Ніжняя зямля Літоўская, Ніжняя Літва. Або перакласьці ня зможам, так як было слова „The Dutchy” сапраўды ў даўнія часы, але сэнс яго нам невядомы.Па-гэтаму, у перакладзе „The Dutchy“ будзем выкарыстоўваць як слова-арыгінал без перакладу і транслітэрацыі на кірыліцу, але без „The“. Вось так:
Dutchy Літва-Літоўскае (Lithuania) ўтрымлівае Літву ( Lithuania), Белую Русію (White Russia), Жамойць (Samogitia), Польскую Літву( Polish Lithuania) і Курляндыю (Curland). - Стар. 230. (Літва- Lithuania). З палацінатамі Белай Русі: гаворыцца пра восем спачатку, потым пра шэсьць. Дзесьці два згубіліся.
„праблема зь перакладам “ - у каго праблема?
[рэдагаваць крыніцу] 1700 год: das Littauische oder Weiß-Reussen - у каго праблема гэта перакласьці з нямецкай мовы на беларускую мову?
1711 год: LITTLE WHITE RUSSIA - гэта не з'яўляецца праблемай пераклада з ангельскай мовы, як тут напісана. Ну дык як LITTLE WHITE RUSSIA перакладаецца на беларускую мову з ангельскай мовы без праблем?
"Das Littauische oder Weiß-Reussen" у 1700 (нямецкая мова, праблемы з перакладам), і LITTLE WHITE RUSSIA у 1711 (ангельская мова, праблем з перакладам няма) гадах - гэта землі Наўгародзкія, Полацкія, Віцебскія, Мсьціслаўскія, Мінскія.
Я разумею - праблема перакладу з нямецкай мовы (1700 год) на беларускую:
„Dieses land begreifft in sich zwey haupt theile nemlich
1. das eigentlich so genannte Littauen und
2. das Littauische oder Weiß-Reussen.“ - Стар347↓ zustandes des königreichs Polen
/Гэтая зямля ахоплівае дзьве асноўныя часткі, а менавіта:
1. уласна гэтак званую Літву(Littauen) і
2. Літоўскую або Белую Русію (Weiß-Reussen)./ – Стар. 347 стан каралеўства Польшчы / zustandes des königreichs Polen /
або
„Dahero will ich mich zur geographischen beschreibung dieses groß-herzogthums wenden.
Die zwey provinzen von Littauen begreiffen folgende woywodschafften in sich:
Littauen an sich selbst begreifft in sich die woyodschafften Wilna/ Troki und Briescia oder Polesia.
Littauisch-Reussen fasset in sich die woywodschafften Novogrodek/ Mscislaw/ Witepsk/ Minski und Polocz.
Das Littauische Reussen wird insgemein Russia- Alba oder Weiße - Reussen genennet/ entweder. „ - Стар. 371
/Я хачу вярнуцца да геаграфічнага апісання гэтага вялікага герцагства (groß-herzogthums).
Дзьве Літоўскія (Littauen) правінцыі (provinzen) ўтрымліваюць у сабе наступныя ваяводзтвы:
Літва( Littauen) ўтрымлівае ў сабе ваяводзтвы Віленскае(Wilna)/Трокскае(Troki) і Берасьцейскае( Briescia ) або Палескае( Polesia);
Літоўская Русія (Littauisch Reussen) ахоплівае ваяводзтвы Наваградзкае (Novogrodek), Мсьціслаўскае (Mścisław), Віцебскае( Witepsk), Менскае (Minski) і Полацкае (Polocz).
Літоўскую Русію (Littauische Reussen) звычайна называюць Русія Альба ( Russia Alba) або Белая Русія (Weiße Reussen)/-
Стар. 371
- тут праблема з пракладам, ня можам.
Але ж тут праблем з перакладам няма (1711 год, мова ангельская):
“The Dutchy of Lithuania is divided into Lithuania, White Russia, Samogitia, Polish Lithuania, and Curland.
Thefe are divided into Provinces, which are subdivided into Palatinates or Governments.” - 230 Poland
/Княства Літоўскае (Dutchy Lithuania) дзеліцца на Літву (Lithuania), Белую Русію (White Russia), Жамойць (Samogitia), Польскую Літву (Polish Lithuania) і Курляндыю (Curland).
Яны падзеленыя на правінцыі (Provinces), якія падпадзяляюцца на палацінаты (Palatinates)або Governments/ - стар. 230
Літва( Lithuania) дзеліцца на уласна Літву (Lithuania Proper), якую састаўляюць палацінаты (Palatinates ) Вільна (Vilna) і Трокі (Troki), і, згодна Hartknock, Малую Белую Русію ( Little White Russia), якая змяшчае 8 палацінатаў:
LITTLE WHITE RUSSIA:
NOVOGRODEC.
The Palatinate of BRIESCIA, or POLESCIA
The Palatinate of MINSKO
The Palatinate of MSCISLAW.
The Palatinate of WITEPSK, or VITEBSKO.
The Palatinate of POLOCKO.” - стар. 259 - 260
Перакладу не даю, бо аўтар кажа, гэта без пралем ідзе.
Дзе падзяваліся яшчэ 2?
(на ангельскай мове з перакладам (1711), хоць праблем з перакладам няма):
Пераклад:
169↓ Muskovy
Герцагства Смаленскае (Dukedom of Smolensk). Яно належала раней Літве (Lithuania); але з 1654 падуладнае маскавітам (Muscovites), калі цар Аляксей Міхайлавіч забраў ад Poles галоўны горад таго ж імя, і аб'яднаў яго з Масковіяй (Muscowy). Ён быў узяты ў 1611 годзе Poles пасьля 2-х гадовай аблогі, забіўшы 200 000 маскавітаў (Muscovites). Маскавіты (Muscovites) аблажылі яго ў 1633 годзе, але пацярпелі паразу перад ім. Гэта 150 міль на ўсход (Е.) ад Варшавы (Warsaw), 100 міль ад Вільна (Vilna) і 150 на поўнач (N.) ад Кіова-Кіева (Kiow). Гэта вялікі, але не шматлюдны, горад: сьцяна 6 локцяў ў шырыню і мае 52 вежы. Там моцны замак у цэнтры горада. У ім ёсць шмат дзікіх жывёл, скуры (Skins) якіх вельмі каштоўныя. Тут цар (Czar) адзін раз у год забаўляе сябе і замежных паслоў паляваньнем. Дарагабуж (Drohobus), Вязьма- Віезьма (Wiesma) і Мажайск (Mosaisko) з'яўляюцца гарадамі, якія належаць да гэтай правінцыі.
Тэкст арыгінала (мова ангельская):
/169↓ Muskovy
The Dukedom of SMOLENSKO. It belonged formerly to Lithuania; but has been subject to the Muscovites since 1654, that the Czar Alexius Michaelowitz took from the Poles the chief Town of the same Name, and united it to Muscowy. It was taken in 1611 by the Poles after a Siege of 2 Years with the Slaughter of 200000 Muscovites. The Muscovites besieged it in 1633 but were defeated before it. ‘Tis 150 Miles E. from Warsaw 100 Miles from Vilna and 150 N. from Kiow . ‘Tis a great City, but not populous: The Walls are 6 Cubits broad, and have 52 Towers. There's a strong Castle in the middle of the City. They have Plenty of Wild Beasts, whose Skins are much valued. Here the Czar once a Year diverts himself and the Foreign Ambassadors by Hunting. Drohobus, Wiesma and Mosaisko, are Cities belonging to this Province./
Пераклад:
НОВАГОРАД- СЕВІЕРСКІ (NOVOGOROD –SEWIERSKI). Ён мае Вароцін-Варатын- Варатынь ( Worotin) і Рэзань (Resan) на ўсходзе (E.), Літву (Lithuania) на заходзе (W.), ад якой яго адзьдзяляе Ніепэр-Дняпро (Nieper), і Смаленско-Смаленск (Smolensko), да якога ён раней належаў, на поўначы(N.). Галоўны горад таго ж імя і знаходзіцца ад Масквы на адлегласьці 150 ліг (Leagues). Жыхары ваяўнічыя, трымаюць ў пастаянным выкарыстоўвньні зброю суседнімі тартарамі. Горад і замак добра ўмацаваны на рускі* (Russian) манер.
Тэкст арыгінала:
NOVOGOROD -SEWIERSKI. It has Worotin and Resan upon the E. Lithuania on the W. from which the Nieper divides it, and Smolensko, to which it formerly belong’d on the N . The chief City is of the same Name and is distant from Moscow 150 Leagues. The Inhabitants are Warlike, being kept in constant Exercise of their Arms by the neighbouring Tartars. The City and Castle are well fortified after the Russian Manner.
Або (хоць гэта належыць да Чорнай Русіі)
Пераклад:
Чэрнікаў (CZERNIKOW). Ён належаў калісьці Літве (Lithuania) і так названы ад яго галоўнага горада на рацэ Дэнца (Denza) на поўнач (N.) ад Кіова-Кіева (Kiow ) на дзьве польскія мілі ад Ніепра-Дняпра (Nieper) і 17 на заход (W.) ад Новагорада-Севіерскага (Novogorod-Sewierski).
Тэкст арыгінала:
CZERNIKOW. It belong d once to Lithuania and is so call’d from its chief Town on the River Denza, N. from Kiow two Polish Miles from the Nieper and, 17 W. of Novogorod-Sewierski.
Смаленск - Белая Русія ці не?
Белая Русь вядомы з канца 15 стагодзьдзя і ў большасьці выпадкаў датычыў Маскоўскай дзяржавы.
[рэдагаваць крыніцу]Пераклад з рускай мовы на беларускую мову:
/ Кн. Смаленскае / Галоўны горад яго ёсць Смаленск (Smolencho) каля ракі Барысфен. Васіль нядаўна адабраў гэта Княства ў Караля Польскага і ў Літоўцаў і далучыў да сваіх валадарстваў 27
/ Кн. Мажайскае / З поўначы і паўночнага ўсходу Смаленскае княства мяжуе з Княствам Мажайскім (Ducato di Mosaisco), якое мае трыста пяцьдзесят італьянскіх міль у даўжыню і [22] столькі ж у шырыню. Папярэднік Васіля, Іаан, адабраў яго сілаю зброі ў Аляксандра, праднамесьніка цяпер валадарачага Караля Польскага Зыгмунта 28.
/Кн. Смоленское/ Главный город его есть Смоленск (Smolencho) при реке Борисфен. Василий недавно отнял это Княжество у Короля Польского и у Литовцев и присоединил к своим владениям 27.
/Кн. Можайское/ С севера и северовостока Смоленское княжество граничит с Княжеством Можайским (Ducato di Mosaisco), имеющим триста пятьдесят Итальянских миль в длину и [22] столько же в ширину. Предшественник Василия, Иоанн, отнял его силою оружия у Александра, предместника ныне царствующего Короля Польского Сигизмунда 28.
- ЛІСТ Альберта Кампензе да Яго Сьвятасці Папы Клімента VII1 пра справы Масковіі (LETTERA D’ALBERTE CAMPENSE INTORNO LE COSE DI MOSKOVIA. AL BEATISSIMO PADRE CLEMENTE VII, PONTEFICE MASSIMO.)/ ... дакумент датуецца 18 лістапада 1525 г.
Ці ня з гэтых пор „Маскоўская дзяржава“ пад назвай „маскавіты“ стала Белай Русьсю? Пра большасьць выпадкаў можна падрабязьней? Пра меньшасць таксама.
Смаленск - Белая Русія? руская зямля? і хто такія маскавіты?
[рэдагаваць крыніцу] Пераклад з лацінскай мовы (1652) на беларускую мову (2017) <называецца апошняя сатрапія Альба Русіі, перад гэтым у наступным парадку апісваліся сатрапіі Альба Русіі:
R U S S I A A L B A
► NOVOGRODENSIS
► Secunda fàtrapia est MSCISLAVIENSIS
► Tertius Palatinatus est VITEBSCENSIS
► MINSCENSIS fàtrapia quartum
► Quintum locum occupat POLOCENSIS fatrapia,
Праблем з лацініцай у беларусаў быць не павінна, гэта ім не нямецкая мова.
162 Палонія (Polonia)
Апошняя і самая вялікая сатрапія (sátrapia) – Смаленская (SMOLENSCENSIS); ў сабе утрымоўвае Герцагства Северскае (Ducatum Severiensem), зямлю Чарнігаўскую (Terram Czerniehoviensem) (абодвае ўтрымліваюць семдзесят (feptuaginta) замкаў (arces)) & дыстрыкт Орсанскі (Distriks Orfanenfem). Смаленск (Smolenscum) разьмешчаны на беразе Барысфена (Borysthenis) на ўзвышшы, мае сьцяну шэсьць
163 Сымон Старавольскі (Simonis Starovolsci) <163 нумар старонкі падпраўлены на "3". >
локцяў у шырыню, умацаваную пяцьцюдзесяцьцю дзьвума (quinquagintaque duabus turribus) вежамі, назіральную вышку пасярод урб-горада(urbis), якая ўзвышаецца на пагорку (mont). Зьмяшчае каля чатырох тысяч (quatuor millia) дамоў, за выключэньнем ўрадавых/судовых (aulas) і рэлігійных храмаў (templa), як рускіх (Russorum), так і каталіцкіх (Catholicorum): сярод іх з'яўляецца Ігнація (Ignatianæ) з каледжам для студэнцкай моладзі. Таксама сядзеньне-рэзідэнцыя рускага япіскапа (sedes Episcopi Russici), які з'яўляецца як духоўным суб'ектам (spiritualibus subjacet) архіяпіскапа Полацкага (Archiepifcopo Polocenfi), так і суфраганам (Suffraganeus), & кожны прызнае галоўным рымскага пантыфіка (Romanum Pontificem). Каталіцкі ж (vero) япіскап (Catholicum Epifcopum) нядаўна (nuper) сумесна з Уладзіславам IV ( Vladislaus IV.) заклаў падмурак (fundavit) ко-
164 Палонія (Polonia)
леджа канонікаў(Canonicorum), затым (inde) зьнішчанага (profligatis/profiigatis) шматлікім (numerofiffimis) войскам (exercitibus) маскавітаў (Moscovitarum). Гэта вынікае з пастановы-рашэньня (deftinatione) патэра Сігіз. III (patris Sigis. III.), што канвенцыяй-пагадненьнем Ордэна прапаведнікаў (дамініканаў) (Ord. Præd.) зацьверджана (fundaverat). Ёсць таксама манастыры абодвух палоў грэцкага /элінскага абрада (Græci ritus), & FF. Min. de Obfervant (?заўвага) у Дарагабазі (Dorohobasi), а таксама Старадубу (Starodubi), як і ў іншых месцах. Таксама опід-гарадком Дамброўна (Dombrouna) не пагарджалі(non contemnendum). Аналагічна і Орсза (Orsza), разьмешчаная на Барысфене (Borystenem) (у якой таксама ёсьць Societatis Jesu Clerici Gymnasium publicum),/ яна заўсёды была ў вяршэнстве/ва ўладзе Regis Polóniæ Smolenscum ўсёй княства Smolenscum Severiensi <яна заўсёды была дамініён караля Польшчы : Smolenscum аднак, пры ўсім княстве Severiensi > / каля ста га-
165 Сымон Старавольскі (Simonis Starovolsci)
доў таму захопленая мосхамі (Moschus), але Сігізм. III (Sigism. III), кароль (Rex) нашай сучаснасці, ў 1611 годзе вайной вярнуў, & звыш гэтага землі Чарнігаўскія (Czerniehoviensem) Румненскія (Rumnensem) і Серпухаўскія (Sierpiejoviensem) ад ворагаў ачысьціў і да Смаленскай сатрапіі & (Smolenfcenfi fatrapiae) далучыў.
- S. Starovolscii Polonia; nunc denuo recognita et aucta / Autor Szymon STAROWOLSKI/ Veröffentlicht 1652/ Original von British Library / Digitalisiert 13. Mai 2016/ Simonis Starorovolsci († 4 красавіка 1656 году)
162 Palonia
/Ultima eaque maxima fátrapia eft SMOLENSCENSIS, Ducatum Severienfem, Terram Czerniehovienfem (utraque autem hæc feptuaginta arces continent) & Diftriktum Orfanenfem in fe complekens. Smolenfcum ad Boryfthenis ripam in loco editiore pofitum , muro fex
163 Simonis Starovolsci
cubitos lato, quinquagintaque duabus turribus firmum, fpeculam & propugnaculum in medio urbis, in monte excelfiore habet. Continetque circiter quatuor millia domuum, praeter aulas nobilium & templa Religioforum, tam Rufforum quam Catholicorum: inter quae unum eft Ignatianorum, cum Collegio pro ftudiofa juventute. Et fedes Epifcopi Russici, qui in spiritualibus fubjacet Archiepifcopo Polocenfi, tanquam Suffraganeus, & uterque agnofcit pro capite Romanum Pontificem. Catholicum verö Epifcopum nuper fundavit Vladislaus IV.una cum Col-
164 Polonia
legio Canonicorum profligatis/ profiigatis inde numerofiffimis exercitibus Mofcovitarum. Idque ex deftinatione patris fui Sigif. III. qui Conventum Ord. Præd. fundaverat. Sunt & Græci ritus monafteria fexus utriufque, & FF. Min. de Obfervant: prout & Dorohobafi, atque Starodubi aliifque in locis. Dombrouna quoque oppidum non contemnendum. Sicut & Orfza ad Boryftenem fita ( in qua itidem Societatis JEsu Clerici Gymnafium publicum habent) quæ femper fuit in ditione Regis Polóniæ:Smoienfcum autem cum toto Ducatu Severienfi, ante an-
165 Simonis Starovolsci
nos circiter centum, interceperat Mofchus, fed Sigifm. III, Rex nofter modernus, Anno 1611. bello recuperavit, & infuper Terram Czerniehovienfem; Rumnenfem & Sierpiejovienfem ab hofte extorfit, & Smolenfcenfi fatrapiae adjunxit.
- S. Starovolscii Polonia; nunc denuo recognita et aucta / Autor Szymon STAROWOLSKI/ Veröffentlicht 1652/ Original von British Library / Digitalisiert 13. Mai 2016/ Simonis Starorovolsci († 4 красавіка 1656 году)
мосхі, рутэны
[рэдагаваць крыніцу] Можа хто ведае, што гэта за vulgo мосхі упаміаюцца пры апісаньні Смаленскай зямлі? Ніжэй падключацца рутэны і зноў жа мосхі:
Апісаньне Полацкай зямлі ў 1581 годзе (Пераклад з лацінскай мовы на беларускую мову)
Poloczko самы вялікі горад-ківітас (ciuitas), драўляны, аточаны драўлянымі каламмі, акружаны лесам, быў заснаваны на рацэ Двіне (Dwina), замак драўляны, абаронены прыродна & зручным разьмяшчэньнем, умацаваны вежамі &ахоўным валам-сьцяной, міма працякаюць з аднаго боку Двіна (Dwina), а з другога боку Палота (Polota), ад якой горад-ківітас (ciuitas), бярэ сваю назву. … /ў год Госпада нашага 1526 Іаан Басіліад (Ioannes Basiliades), вялікі герцаг (Magnus Dux) Масховіі (Moschouiæ) < хоць Іаан і названы герцагам Масховіі, але герцагствам, прычым Вялікім, было Фінляндзкае, і Пятро Першы галоўнай каронай на свой дяржаўны герб пасадзіў карону Фінляндзкага герцагства, а вось Кіеву, Валадзіміру і Ноўгараду даў карону крымскага княства (Малая Тартарыя ў яго час; была пад туркамі ці цюркамі, нябось яны і прадалі мосхам Кіеў), якая мала чым адрозьнівалася ад кароны сібірскага цара, а яны ўсе чатыры - ад шапкі „манамаха“; Кацярына Другая(гледзячы на карону Анны , падобна, што і Анна) сабе за ўзор узялі аўстрыйскую карону> <апісаньне, як Іаан Басіліад (Ioannes Basiliades ), вялікі герцаг (Magnus Dux) Масховіі (Moschouiæ) заняў Полацк прапушчана для кароткасьці - мая заўвага.> ;… літоўцы & рутэны (Lituanos & Ruthenos), жыхары горада-ківітас , як і іншыя ўцекачы ў сховішча, былі выведзены імі ў Масховію (Moschouiam) ў якасьці зьняволеных <патрэбна памятаць, што там было рабства ў гэты час>, неверагодна сказаць, колькі золата і срэбра адтуль імі забрана, гэты горад з замкам і яго тэрыторыяй заставаліся пад уладай Княства Масховіі (Moschouiæ Principis), пакуль у жніўні 1579 года Сцяп. Батор (Step. Bator), кароль Пол. (Rex Pol.) сілай як апісана ніжэй) вярнуў (recuperauit) яго з усёй тэрыторыяй.
Апісаньне Полацкай зямлі ў 1581 годзе (мова лацінская)
60↓
PALATINATVS Polocensis.
Poloczko olim ciuitas lignea amplissima Stipitibus septisq; ligneis circundata, ad Dwinam fluuium condita, arcem ligneam /замак драўляны/ natura&oportunitate loci munitissimana, turribus & propugnaculis firmatam habet, quã ab parte Dwina, ab altera Polota, a qua ciuitas nomen sortitur, præterfluit Milites in ea præsidiarijà Rege Poloniæ frequenter afferuabantur, ciues & mercatores in ca ditissimi erãt, sed Anno Domini 1562. Ioannes Basiliades Magnus Dux Mochouiæ, eam vi tormentis bellicis admotis, strenua oppugnatione, obsidium verò indiligenti & oscitanti defensionc, in ditionem suã redegit, Polonisq; præsidiarijs liberè dimissis, Lituanos & Ruthenos ciuitatis incolas, cætersq; qui illuc velutadasylum cõfugerant, in Moschouiam vinctos abduxit, prædamq; dictu incredibilem auri & argenti illincasportauit , hæc ciuitas cum arce & suo territorio, in Moschouiæ Principis ditione permanet /пад юрысдыкцыяй-уладай маскоўскага князя (Moschouiae Principis) застаецца/, vfq; adan. 1579. menfe Aug. Quo te pore Step. Bator Rex Pol. strenuè (vt postea dicetur.) cũ toto territorio recuperauit. Habebat olim sui iuris principē & pro Ducatu amplissimo computabatur, purperei coloris Stemmate Magni Ducatus insignitum in campo albo nobilitas prouincialis quæ Regi Poloniæ Magno Duci Lithwaniæ subest, in bello gestat,
Vsacza munitio ad fluuium eiusdem nominis, & Dunam sita, à Poloczka tribus miliaribus distat.
Disna arx ampla, vallo forti & inexcuffo circundata rebusq; bellicis apprimè munita, Disna, & Duna fluuio oportunè circumluitur, Ciuitas quoq; inter eosdem fluuios vallo stipitibusq; præacutis&propugnaculis munita, à Poloczka sex, âVilna quadra ginta miliaribus distat.
Drissa arx cum oppido circumsepto ad fluuium eiusdem nominis & Dunam, sex miliaribus à Disna sita.
Drvha munitio cum oppido, ad ciusdem nominis fluuium, & Dunam à Drissa sex miliaribus abest.
Ab hacarce Littoniæ fines, & arces ad Dunam sitæ, incipiuntur, quas suo loco des
↓
cripfimus, Lituaniæ quoq; & Samogitiæ ditio in Occidentali ripa Dunæ iacet. Samogitiam itaq; describendam ordicmur, que moribus, vitæq; consuetudine & idiomate Lituaniæ similis est, ciusdemq; Principatus. /
- гэта да тэксту вашай Вікіпедыі : “У ВКЛ тэрмін Белая Русь вядомы з канца 15 стагодзьдзя і ў большасьці выпадкаў датычыў Маскоўскай дзяржавы.“ : ні табе мосхаў, ні табе маскавітаў, а "Маскоўская дзяржава" пад назвай "Белая Русь". Карацей не атрымалася. Але і гэта вельмі скарочана.
які герб мела Белая Русія ( Little White Russia): Наваградак, Полацк, Віцебск, Мсьціслаў, Менск? і пры чым тут рутэны? Дзева Марыя ?
[рэдагаваць крыніцу] (1700) … Гэтая зямля ахоплівае дзьве асноўныя часткі, а менавіта:
1. уласна( eigentlich) гэтак званую Літву (Littauen) і
2. Літоўскую( Littauische) або Белую Русію (Weiß-Reussen).
Літоўская Русія (Littauische Reussen) ахоплівае ваяводзтвы Наваградзкае (Novogrodek), Мсьціслаўскае (Mścisław), Віцебскае( Witepsk), Мінскае (Minski) і Полацкае (Polocz).
Літоўскую Русію (Littauische Reussen) звычайна называюць Русія Альба ( Russia Alba) або Белая Русія (Weiße Reussen).“ - Стар. 371-372 (стан каралеўскай імперыі Польшчы- zustandes des königreichs Polen).
Апісаньне герба ў 1700 годзе (пераклад з нямецкай мовы на беларускую мову):
„На Літоўскім (Littauischen) гербе частка чырвонае (rothes) , частка блакітнае/сіняе (blaues) поле. У тым стаіць белы (weisses) кань на поўнай хуткасьці (vollem curier), на ім сядзіць воін, які размахвае мячом над галавой, а ў гэтым, менавіта ў блакітным полі, стаіць Дзева Марыя (jungfrau Maria) з немаўлём Хрыстом (christ- kind) на руках, акружаная ззяннем( glanze umgeben).“ - Стар.347(стан каралеўскай імперыі Польшчы- zustandes des königreichs Polen).
(1711) …Літва( Lithuania) … дзеліцца на уласна Літву (Lithuania Proper ), якую састаўляюць палацінаты (Palatinates ) Вільна (Vilna) і Трокі (Troki), і, згодна Hartknock, Малую Белую Русію ( Little White Russia) <: Наваградак, Полацк, Віцебск, Мсьціслаў, Менск >… - Стар. 257 (Літва- Lithuania)…
Апісаньне герба ў 1711 годзе :
„Нарымунт (Narimundus), іх Вялікі герцаг (Great Duke), як кажуць, вынайшаў герб Літвы(Lithaunia) - разьбіты шчыт (Party per Pale), чырвань (Gules) і блакіт (Azure): у першым ваяр (Warrier) у латах з галавы да ног (armed Cap-a pee), размахваючы мячам (Sword) над галавой і едучы вярхом на срэбным (Argent) кані на поўнай хуткасьці (full Career); на другім Дзева Марыя (Virgin Mary) з нашым Збаўцам (Saviour ) на руках, акружаная зьзяннем/німбам( Glory)…“ Стар. 257 (Літва- Lithuania).
Дык які герб мела Белая Русія ( Little White Russia): Наваградак, Полацк, Віцебск, Мсьціслаў, Менск? і пры чым тут рутэны? Дзева Марыя ?
(1581 год, пераклад з лацінскай мовы): Мітрапаліт і Русіі (Metropolitanus quoque Russiæ) трымае там жа <апісваецца Вільня, пра які замак ідзе размова, не удакланяецца, але ў пазьнейшых гадах ён будзе мець рэзідэнцыю ў ніжнім замку, дзе ў вельмі каштоўнай грабіцы пахаваны сьвяты Казімір; тут яшчэ не гаворыцца, што верхні замак зруйнаваны, ён будзе зруйнаваны маскавітамі ў 1610 годзе, калі Вільня поўнасьцю згарыць у час абароны ад “якіхсьці” маскавітаў> яго сядзеньне/рэзідэнцыю (sedem suam) ў галоўнай (præcipua) базыліцы рутэнскага абраду (in Basilica Rutenici ritus), адзначанай тытулам - пад назвай (titulo insignita) Найсьвяцейшай Дзевы Марыі (diuæ virginis Mariæ). /Metropolitanus quoque Russiæ ibidem sedem suam in Basilica Rutenici ritus præcipua titulo diuæ virginis Mariæ insignita, retinet/. … япіскапы, якіх рутэны называюць Уладыкамі (Episcopi verò, quos Wladicas Rutheni appellant) <насупраць гэтага сказа злева на полі стаіць паметка: Episcopi Rutenici, - мая заўвага > , якія таксама носяць тытул мітрапалітаў (Metropolitanus), гэтыя: Палацэнскі-Палакенскі <Полацкі> (Polocensis), Валадзімірыенскі <Валадзімірскі> (Volodimiriensis), Луценскі-Лукенскі <Луцкі> (Lučensis), Пінскенскі <Пінскі> (Pinscensis), Кіоуенскі <Кіоускі> (Kiouiensis), Праемысліенскі (Præmisliensisque), & Леаполіенскі <Леапольскія> (Leopoliensis)…
Каго з Полацка ў якасьці рабоў якіясь мосхі з іхнім "герцагам" выводзілі да сябе “каля ста гадоў таму (1581- 100= 1481)? Што гэта за Мітрапаліт Русіі рутэнскага абраду мае рэзыдэнцыю ў Вільні: з Полацку рутэнаў жа выводзіў „герцаг“ мосхаў.