Прагляд крыніцы для Эўра

{{Валюта
|Валюта            = Эўра
|Арыгінальная назва= Euro (анг., фр., ням., нід., люксэмб., эст., італ., парт., фін., гішп., ірл., слав., харв.), Ευρώ (грэц.), Ewro (мальт.), Evro (славенск.), Eiro (латыс.), Euras (лет.), Евро (баўг.)
|Выява       = Euro Series Banknotes (2019).jpg
|Подпіс выявы= Банкноты эўра (2019 год)
|Краіна      = эўразона
|Падзел      = эўрацэнт
|Банкноты    = 5, 10, 20, 50, 100 эўра
|Манэты      = 1, 2, 5, 10, 20, 50 эўрацэнтаў, 1, 2 эўра
|ISO         = EUR (978)
|Скарачэньне = э
|Сымбаль     = [[Сымбаль эўра|€]]
|Цэнтральны банк= [[Эўрапейскі цэнтральны банк]] (Нямеччына)
|Мынца          = мытныя двары 20 [[Галоўны банк|галоўных банкаў]] [[Эўрасыстэма|Эўрасыстэмы]] (2023 год)
|Дата і курс    = 1 студзеня 2023 г.
|Курс           = 1,07 [[Даляр ЗША|даляра ЗША]]
|Увядзеньне ва ўжытак= {{Дата пачатку|1|1|2002|1}}
|Папярэдняя валюта   = [[эўрапейская грашовая адзінка]], мясцовыя валюты 20 краінаў [[Эўразьвяз]]у (2023 год)
|Састарэлая          = [[Эўрапейская грашовая адзінка]]
}}
'''Э́ўра''' — [[валюта]] [[Эўразона|Эўрапейскага валютнага зьвязу]], якая ёсьць другім паводле значнасьці [[Грошы|грашовым сродкам]] у сусьветнай валютнай сыстэме пасьля [[амэрыканскі даляр|амэрыканскага даляра]].

Кантроль над эўра ажыцьцяўляецца [[Эўрапейскі цэнтральны банк|Эўрапейскім цэнтральным банкам]] у [[Франкфурт-на-Майне|Франкфурце-на-Майне]]. На 2023 год эўра ёсьць афіцыйнай валютай у 20 з 27&nbsp;краінаў-удзельніц [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўразьвязу]]: [[Аўстрыя|Аўстрыі]], [[Бэльгія|Бэльгіі]], [[Грэцыя|Грэцыі]], [[Гішпанія|Гішпаніі]], [[Ірляндыя|Ірляндыі]], [[Італія|Італіі]], [[Кіпр]]ы, [[Латвія|Латвіі]], [[Летува|Летувы]], [[Люксэмбурґ]]у, [[Мальта|Мальце]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]], [[Нямеччына|Нямеччыне]], [[Партугалія|Партугаліі]], [[Славаччына|Славаччыне]], [[Славенія|Славеніі]], [[Фінляндыя|Фінляндыі]], [[Францыя|Францыі]], [[Эстонія|Эстоніі]] й [[Харватыя|Харватыі]]. Таксама валюта выкарыстоўваецца яшчэ ў 9 дзяржавах, 7 зь якіх — эўрапейскія.

Эўра ёсьць другой паводле велічыні рэзэрвовай валютай, а таксама другой самай гандляванай валютай у сьвеце пасьля амэрыканскае валюты [[амэрыканскі даляр|даляра ЗША]]<ref>[http://www.bis.org/publ/rpfxf07t.pdf «Triennial Central Bank Survey 2007»]. BIS.</ref><ref>Aristovnik, Aleksander; Čeč, Tanja (30 March 2010). [http://mpra.ub.uni-muenchen.de/14350/1/MPRA_paper_14350.pdf «Compositional Analysis of Foreign Currency Reserves in the 1999—2007 Period. The Euro vs. The Dollar As Leading Reserve Currency»]. Munich Personal RePEc Archive</ref><ref>[http://www.businessinsider.com/dollar-as-international-reserve-currency-2013-11 «There Are Only Two Real Threats To The US Dollar’s Status As The International Reserve Currency»]. Business Insider. </ref>. Па стане на жнівень 2018 году ў абарачэньні знаходзілася больш за 1,2&nbsp;трлн эўра.

== Гісторыя ==
[[Файл:Eurozone map.svg|значак|зьлева|Мапа распаўсюду эўра.]]
Першыя ідэі эканамічнага й валютнага зьвязу ў Эўропе пабачылі сьвет яшчэ задоўга да стварэньня Эўрапейскіх супольнасьцяў. Напрыклад, на раньнім этапе функцыяваньня [[Ліга народаў|Лігі народаў]], [[Густаў Штрэзэман]] у 1929 годзе зрабіў запыт на стварэньне эўрапейскае валюты на тле ўзмацненьня эканамічнага падзелу Эўропы празь зьяўленьне шэрагу новых нацыянальных дзяржаваў у рэгіёне па сканчэньні [[Першая сусьветная вайна|Першае сусьветнае вайны]].

Першая спроба стварэньня эканамічнага й валютнага зьвязу паміж чальцамі [[Эўрапейская эканамічная супольнасьць|Эўрапейскае эканамічнае супольнасьці]] (ЭЭС) была зробленая зь ініцыятывы Эўрапейскае камісіі ў 1969&nbsp;годзе, якая выказвала неабходнасьць большае каардынацыі эканамічнае палітыкі й валютнага супрацоўніцтва. Такі вынік быў пасяджэньня [[Эўрапейская рада|Эўрапейскае рады]] ў [[Гаага|Гаазе]] ў сьнежні 1969&nbsp;году. Эўрапейская рада даручыла [[П’ер Вэрнэр|П’еру Вэрнэру]], прэм’ер-міністру [[Люксэмбурґ]]у, знайсьці спосаб паменшыць валатыльнасьць абменнага курсу. Ягонае спавешчаньне было апублікаванае ў кастрычніку 1970&nbsp;году. Згодна з справаздачай, было рэкамэндавана зрабіць цэнтралізацыю нацыянальнае макраэканамічнае палітыкі, якая прадугледжвала поўнае й незваротнае ўсталяваньне парытэтных ставак і поўнае вызваленьне руху [[капітал]]у. Тым ня менш, прапановаў па стварэньні ані адзінае валюты, ані цэнтральнага банку не было<ref>[https://web.archive.org/web/20010928182920/http://specials.ft.com/euro/FT3O9H0O2PC.html «The history of the euro — Special Reports / Euro Background»]. Financial Times.</ref>.

У 1994 годзе ў [[Франкфурт-на-Майне|Франкфурце-на-Майне]] быў заснаваны [[Эўрапейскі валютны інстытут]], у задачы якога ўваходзіла кіраўніцтва праектам стварэньня адзінае валюты й назіраньне за эканамічнымі працэсамі ў краінах-сябрах ЭЗ. Эканамістамі, якія дапамаглі стварыць альбо зрабілі важкі ўнёсак у эўра, былі [[Робэрт Мандэл]], [[Вім Дуйзэнбэрг]], [[Робэрт Толісан]], [[Нэйл Даўлінг]] і [[Тамаза Падоа-Счыёпа]]. Афіцыйны сцэнар пераходу да адзінае валюты быў прыняты на саміце ў [[Мадрыд]]зе 15—16 сьнежня 1995&nbsp;году, таксама была ўстаноўленая назва новае валюты «эўра».

[[Файл:EurUsd.png|значак|зьлева|Дынаміка [[Абменны курс|абменнага курсу]] эўра да даляру ЗША ад 1999&nbsp;году.]]
У 1997—1998 гадох быў праведзены конкурс у некалькі тураў на найлепшы дызайн наяўных эўра, пераможцам якога стаў [[Робэрт Каліна]], галоўны дызайнэр [[Цэнтральны банк Аўстрыі|Цэнтральнага банку Аўстрыі]]. У лютым 1998&nbsp;году дызайн і спэцыфікацыі банкнотаў былі ўхваленыя Радай Эўрапейскага валютнага зьвязу. У жніўні 1998&nbsp;году былі праведзены асноўныя выпрабаваньні па друку ўсіх наміналаў банкнотаў для канчатковага вырашэньня праблемаў выпуску. У дызайне банкнотаў выкарыстаныя выявы выбітных помнікаў Эўропы. Вокны й дзьверы, намаляваныя на адным баку, сымбалізуюць дух адкрытасьці й каапэрацыі ўнутры Эўрапейскае супольнасьці. На адваротным баку кожнае з банкнотаў намаляваны мост як мэтафара зносінаў людзей у ЭЗ і за ягонымі межамі. Усе банкноты маюць асаблівую абарону ад падробак. У тэндэры на пастаўку [[мэтал]]у для біцьця манэтаў эўра перамогу атрымаў [[Кітай]], Лаянскі мэдны завод у цэнтральнай правінцыі [[Хэнань]].

Паводле крытэраў далучэньня да новае валюты 2 траўня 1998&nbsp;году для ўдзелу ў «зоне эўра» Радай ЭЗ былі дапушчаныя [[Аўстрыя]], [[Бэльгія]], [[Нямеччына]], [[Ірляндыя]], [[Гішпанія]], [[Італія]], [[Люксэмбург|Люксэмбурґ]], [[Нідэрлянды]], [[Партугалія]], [[Фінляндыя]] ц [[Францыя]]. Дзьве краіны, як то [[Вялікабрытанія]] й [[Швэцыя]], таксама ўкладваліся ў большасьць названых крытэраў, але адмовіліся ад удзелу ў «зоне эўра» як першыя ейныя ўдзельнікі. У [[Данія|Даніі]] паўсталі канстытуцыйныя праблемы, а ў [[Грэцыя|Грэцыі]] фінансавыя паказчыкі не адпавядалі неабходным патрабаваньням. Пры гэтым у [[Швэцыя|Швэцыі]] й [[Данія|Даніі]] прайшлі рэфэрэндумы, на якіх большасьць выказалася супраць прыняцьця эўра. 1 чэрвеня 1998&nbsp;году быў заснаваны [[Эўрапейскі цэнтральны банк]] (ЭЦБ). Ягоная штаб-кватэра знаходзіцца ў Франкфурце-на-Майне. Задачы банку — падтрыманьне коштавае стабільнасьці й правядзеньне адзінае манэтарнае палітыкі па ўсёй тэрыторыі [[эўразона|эўразоны]]. Эўра для безнаяўных разьлікаў быў уведзены ў 1999 годзе. 1 студзеня 2002&nbsp;году зьявіліся банкноты й манэты. Наяўны эўра замянілі нацыянальныя валюты 20 з 27&nbsp;краінаў Эўрапейскага зьвязу.

Пасьля фінансавай крызы ў ЗША 2008 году ўжо ў 2009 годзе сярод інвэстараў зьявіліся засьцярогі наконт зьяўленьня [[сувэрэнны дэфолт|крызісу сувэрэннае запазычанасьці]] адносна некаторых эўрапейскіх дзяржаваў, прычым сытуацыя стала асабліва напружанай на пачатку 2010 году<ref>[https://www.reuters.com/article/idUSLDE61F0W720100216 «Peripheral euro zone government bond spreads widen»]. Reuters.</ref><ref>[http://www.economist.com/node/16009099 «Acropolis now»]. The Economist.</ref>. Найбольш гостра пацярпела Грэцыя, але іншыя сябры эўразоны, як то [[Кіпр]], Ірляндыя, Італія, Партугалія й Гішпанія таксама зьведалі пэўныя негатыўныя наступствы<ref>[http://www.cnn.com/2013/07/27/world/europe/european-debt-crisis-fast-facts/index.html «European Debt Crisis Fast Facts»]. CNN.</ref><ref>[https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2016/07/PDFReisTextFallBPEA.pdf «Looking for a Success in the Euro Crisis Adjustment Programs: The Case of Portugal»]. Brookings Papers on Economic Activity.</ref>. Усе гэтыя краіны выкарыстоўвалі сродкі ЭЗ, акрамя Італіі, якая сама ёсьць асноўны донар [[Эўрапейскі фонд фінансавай стабільнасьці|Эўрапейскага фонду фінансавае стабільнасьці]]. Каб быць далучанымі ў зону эўра, краіны павінны былі выканаць пэўныя крытэры канвэргэнцыі, але сэнс такіх крытэраў быў паменшаны тым фактам, што яны не выконваліся з аднолькавым узроўнем строгасьці паміж краінамі<ref>[https://web.archive.org/web/20120404131043/http://www.voxeu.org/index.php?q=node%2F3454 «The politics of the Maastricht convergence criteria»]. Voxeu.</ref>.

[[Латвія]] й [[Летува]] плянавалі перайсьці на эўра ў 2009&nbsp;годзе, але з прычыны эканамічнага крызу гэты пераход патрэбна было адкласьці, аднак у канчатковым выніку ў 2014&nbsp;годзе Латвія перайшла да выкарыстаньня эўра, Летува перайшла на эўра 1 студзеня 2015&nbsp;году. 31 сьнежня 2014&nbsp;году эўра каштаваў 1,21&nbsp;[[амэрыканскі даляр|даляра ЗША]]. У адрозьненьне ад Летувы й Латвіі, [[Эстонія]] адразу здолела споўніць усе крытэры, неабходныя для пераходу на эўра, да 2011&nbsp;году, і 12 траўня 2010&nbsp;году [[Эўракамісія]] выступіла з афіцыйнай прапановай аб далучэньні гэтае краіны да эўразоны 1 студзеня 2011&nbsp;году, што Эстонія й зрабіла<ref>[http://www.svaboda.org/archive/World_News/20101231/3060/3060.html?id=2263934 «Эстонія пераходзіць на эўра»]. Радыё Свабода</ref>. [[Чэхія]] плянавала ўступіць у эўразону пасьля 2015&nbsp;году, а магчыма нават у 2019&nbsp;годзе, але па стане на 2019&nbsp;год краіна адмовілася вызначыць дакладны тэрмін пераходу на эўра. Аналягічная сытуацыя й у [[Польшча|Польшчы]] й [[Вугоршчына|Вугоршчыне]]. [[Баўгарыя]] й [[Румынія]] плянуюць перайсьці да агульнаэўрапейскае валюты да пачатку 2022&nbsp;году. Плянуе пераход на эўра й [[Харватыя]].

5 сакавіка 2021 году [[Управа фінансавых паводзінаў Вялікабрытаніі|Ўправа фінансавых паводзінаў Вялікабрытаніі]] абвясьціла пра спыненьне пасьля 31 сьнежня 2021&nbsp;году разьліку й абнародаваньня [[Лёнданская міжбанкаўская стаўка прапановы|Лёнданскае міжбанкаўскае стаўкі прапановы]] (ЛМБСП) у эўра «[[Міжкантынэнтальная біржа|Міжкантынэнтальнай біржай]]» ([[Атланта]], штат Джорджыя, ЗША)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Нацбанк рэкамэндуе выкарыстоўваць альтэрнатыўныя стаўкам ЛМБСП безрызыкоўныя індыкатары|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/natsbank-rekamendue-vykarystouvats-alternatyunyja-staukam-libor-bezryzykounyja-indykatary-106455-2021/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=9 лістапада 2021|дата доступу=16 лістапада 2021}}</ref>.

1 студзеня 2023 году ў [[Харватыя|Харватыі]] ўвялі эўра для наяўных разьлікаў поруч з [[Харвацкая куна|кунай]]. За наступныя 2 тыдні куну мелі вывесьці з абарачэньня<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Харватыя ўступіла ў Шэнгенскую зону і перайшла на эўра|спасылка=https://www.svaboda.org/a/32203176.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=1 студзеня 2023|дата доступу=1 студзеня 2023}}</ref>.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.ecb.int Эўрапейскі цэнтральны банк]
* [http://www.bis-ans-ende-der-welt.net/Europa-B.htm Эўра — банкноты і гісторыя] {{ref-en}} {{ref-de}}

{{Валюты Эўропы}}
[[Катэгорыя:Эўра| ]]
[[Катэгорыя:Эўрапейскія валюты]]
[[Катэгорыя:Эўрапейскі Зьвяз]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2002 годзе]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]