Прагляд крыніцы для Шарль Аж’е дэ Бац дэ Кастэльмор, граф д’Артаньян

[[Файл:D'Artagnan_(silver)_rv.png|значак|Памятная манэта Беларусі]]
'''Шарль Аж’е́ дэ Бац дэ Кастэльмо́р, граф д’Артанья́н''' ({{Мова-fr|Charles Ogier de Batz de Castelmore, Comte d’Artagnan}}, вымаўляецца {{IPA|ʃaʁl oʒje də bats də kastɛlmɔʁ kɔ̃t daʁtaɲɑ̃}}; каля [[1611]], замак Кастэльмор, [[Гасконь]], [[Францыя]] — [[25 чэрвеня]] [[1673]], [[Маастрыхт]], [[Нідэрлянды]]) — гасконскі шляхціч, капітан [[Каралеўскія мушкетэры|мушкетэраў]] за часам караля [[Людовік XIV|Люі XIV]].

Жыцьцяпіс д’Артаньяна ўпершыню быў складзены [[Гацьен дэ Курціль дэ Сандра|Гацьенам дэ Сандра]] праз 27 рокаў па сьмерці мушкетэра. На падставе гэтага часткова выдуманага апісаньня ў XIX стагодзьдзі [[Аляксандар Дзюма (бацька)|Аляксандар Дзюма]] склаў сэрыю сваіх раманаў пра літаратурнага героя, цяпер больш вядомага як '''д’Артаньян'''. Ягоная літаратурная рэалізацыя мае мала падабенства да рэальнай біяграфіі свайго прататыпа.

== Жыцьцяпіс ==
[[Файл:D'Artagnan statue Dumas Gustave Doré.jpg|значак|Статуя д’Артаньяна на помніку [[Аляксандар Дзюма (бацька)|Аляксандру Дзюма]]]]
Д’Артаньян нарадзіўся ля [[Луп’як]]у на паўднёвым захадзе Францыі ў сям’і Бэртрана дэ Баца (Бааца), сына гандляра П’ера дэ Баца, які здабыў дваранскі тытул, прыдбаўшы «замак» Кастэльмор. Маёнтак захаваўся да гэтага часу і знаходзіцца на граніцы графстваў [[Арманьяк]] і [[Фезэнсак]], між далінамі рэк Дуз і Жаліз.

На пачатку 1630-х Шарль дэ Бац выправіўся ў Парыж пад прозьвішчам маці, дачкі славутага роду, Франсуазы дэ Мантэск’ю д’Артаньян. У 1632 д’Артаньян дзякуючы заступніцтву сябра сям’і, таксама [[Гасконь|гасконца]] [[Жан-Арман дэ Трэвіль|монсэньёра дэ Трэвіля]] трапіў у [[каралеўскія мушкетэры]]<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.dominiquesvillas.co.uk/en/France_by_Area/Articles_on_France/gascony-pyrenees/Land_of_the_Musketeers.cfm|загаловак = Gascony & Pyrenees — Land of the Musketeers|фармат = |назва праекту = |выдавец = Dominique's Villas|дата = 6 лютага 2013|мова = en|камэнтар = }}</ref>. Пад час службы ён трапіў у ласку да ўплывовага [[Джуліё Мазарыні|кардынала Мазарыні]], [[Прэм’ер-міністар|першага міністра]] Францыі. У 1646, калі мушкетэры былі распушчаныя, д’Артаньян працягнуў службу ў свайго пратэктара.

== Кар’ера ==
Д’Артаньян зрабіў кар’еру, займаючыся [[шпіянаж]]ам для [[Джуліё Мазарыні|Мазарыні]] пасьля першай [[Фронда|Фронды]]. Дзякуючы адданай службе д’Артаньяна ў гэты пэрыяд [[Людовік XIV|Люі XIV]] давяраў яму розныя сакрэтныя і далікатныя даручэньні, якія патрабавалі абсалютнай асьцярожнасьці. Падчас выгнаньня Мазарыні ў 1651 року д’Артаньян суправаджаў яго на выпадак варожасьці арыстакратыі. У 1652 ён быў павышаны да [[лейтэнант]]а {{Не перакладзена|Француская гвардыя|гвардзейцаў|fr|Régiment des Gardes Françaises}}, у 1655 — да [[капітан]]а, а пасьля аднаўленьня роты мушкетэраў у 1658 атрымаў званьне [[Другі лейтэнант|другога лейтэнанта]]. Паколькі служба ў каралеўскіх мушкетэрах была значна прэстыжнейшая за гвардыю, дык гэта было павышэньне, нягледзячы на розьніцу ў чыне.

Д’Артаньян стаў вядомы ў сувязі з арыштам [[Нікаля Фуке]], каралеўскага скарбніка, які намерваўся замяніць кардынала Мазарыні на пасадзе дарадцы караля. Фуке, зьяўляючыся аматарам грандыёзных будынкаў, наняў найлепшых дойлідаў і рамесьнікаў дзеля пабудовы свайго замку [[Во-ле-Віконт]]. На ягонае адкрыцьцё ў 1661 ён зладзіў шыкоўны банкет, дзе кожны з гасьцей атрымаў у падарунак каня. Размах сьвяткаваньня і веліч палацу разьюшылі караля, які вырашыў, што такія сродкі Фуке змог здабыць, толькі абрабаваўшы каралеўскую скарбніцу. Таму д’Артаньян атрымаў загад арыштаваць скарбніка, а каб той ня ўцёк, падкупіўшы ахову, д’Артаньян уласна займаўся ягонай вартай цягам чатырох рокаў, пакуль Фуке ня быў прыгавораны да пажыцьцёвага зьняволеньня.

[[Файл:Blason Charles de Batz-Castelmore d'Artagnan.svg|значак|Герб графа д’Артаньяна]]
Пасьля гэтага д’Артаньян стаў карыстацца гербам, «падзеленым на чатыры палі: на першым і чацьвёртым срэбным полі чорны арол з раскінутымі крыламі; на другім і трэцім полі на чырвоным фоне срэбны замак з двума вежамі па бакох, з намётам са срэбра, усе пустыя палі чырвонага колеру». З 1665 у дакумэнтах яго пачынаюць называць «граф д’Артаньян».

У 1667 року д’Артаньян быў павышаны да [[Капітан-лейтэнант|капітана-лейтэнанта]] мушкетэраў, стаўшыся такім чынам фактычным іх камандзірам (намінальна галоўнакамандуючым быў кароль). Пад ягоным даводзтвам рота мушкетэраў стала ўзорнаю; у ёй імкнуліся служыць маладзёны ня толькі з Францыі, але й з замежжа.

За ваенныя посьпехі ў 1667 року д’Артаньян атрымаў таксама пасаду губэрнатара [[Ліль|Ліля]], аднак там не здабыў папулярнасьці. Шанец вярнуцца на службу ён атрымаў, калі Люі XIV распачаў [[Франка-галяндзкая вайна|вайну]] са [[Рэспубліка Злучаных правінцыяў|Злучанымі правінцыямі Галяндыі]]. У 1672 ён атрымаў званьне [[фэльдмаршал]]а. 25 чэрвеня 1673 року падчас [[Аблога Маастрыхту|аблогі Маастрыхту]] д’Артаньян быў забіты [[мушкет]]най [[куля]]й.

== Сям’я ==
У 1659 годзе ажаніўся з Ганнай Шарлотай Крыстынай дэ Шанлесі (1624—1683), дачкою Шарля Буае дэ Шанлесі, барона дэ Сэнт-Круа.

Мелі дзяцей:
* Люі ([[1660]]—[[1709]]), паж, сьцяганосец, пасьля лейтэнант у палку францускай гвардыі;
* Люі ([[1661]] — ?), малодшы лейтэнант гвардыі, палкоўнік кавалерыі, кавалер ордэна Сьв. Людовіка.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20161219222312/http://crossroadsmag.eu/2006/remembering-d%E2%80%99artagnan-in-maastricht/ Жыцьцяпіс і сьмерць д’Артаньяна]{{ref-en}}
* [http://www.lemondededartagnan.fr/ Сьвет д’Артаньяна] {{ref-fr}}{{ref-en}}
* [http://ancre.chez-alice.fr/capetiens/artagnan/artagnan.htm Сапраўдны д’Артаньян] {{ref-fr}}

{{Тры мушкетэры}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:д’Артаньян, Шарль дэ Бац-Кастэльмор}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1610-я гады]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Гасконі]]
[[Катэгорыя:Францускія вайскоўцы]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1673 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 25 чэрвеня]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Маастрыхце]]
[[Катэгорыя:Загінулі ў баі]]
[[Катэгорыя:Пэрсанажы твораў Аляксандра Дзюма]]