Прагляд крыніцы для Чэмпіянат сьвету па футболе

'''Чэмпіянат сьвету па футболе''' (таксама вядомы як '''Кубак сьвету па футболе''', '''Чэмпіянат сьвету ФІФА''', афіцыйны назоў '''Кубак сьвету ФІФА''') — найважнейшае міжнароднае футбольнае спаборніцтва. За правядзеньне чэмпіянату сьвету адказвае кіроўны орган сусьветнага [[футбол]]у [[ФІФА]], і ўдзельнічаць у ім могуць мужчынскія й жаночыя футбольныя нацыянальныя зборныя ўсіх краін-чальцоў ФІФА.

Фінальныя турніры чэмпіянатаў сьвету праводзяцца раз на чатыры гады, аднак разам з рэгіянальнымі адборачнымі турнірамі чэмпіянат сьвету працягваецца 3 гады. У адборачных спаборніцтвах [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2014 году|чэмпіянату сьвету 2014 году]] ўдзельнічалі 203 каманды. У фінальным турніры, які праходзіць раз на 4 гады на працягу 4 тыдняў у загадзя абранай краіне-гаспадары чэмпіянату, прымаюць удзел 32 каманды (31 пераможца адборачнага турніру і зборная краіны-гаспадара; да [[2002]] году яшчэ і пераможца папярэдняга розыгрышу чэмпіянату сьвету таксама ўдзельнічаў у фінальным турніры па-за адборачнымі спаборніцтвамі).

Фіналы чэмпіянату сьвету па футболе, якія праводзяцца з 1930 году, зь перапынкам у 1942 і 1946 гадах з-за [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], маюць вялікую глядацкую аўдыторыю і прыцягваюць увагу ва ўсім спартовым сьвеце, часам пераўзыходзячы па колькасьці гледачоў [[Алімпійскія гульні]].

За ўсю гісторыю чэмпіянатаў сьвету восем краін атрымлівалі званьні чэмпіёнаў. Найбольшая колькасьць тытулаў на ліку [[Зборная Бразыліі па футболе|Бразыліі]] — пяць разоў. [[Зборная Італіі па футболе|Італія]] і [[Зборная Нямеччыны па футболе|Нямеччына]] — па чатыры разы; [[Зборная Аргентыны па футболе|Аргентына]] — па тры разоў; [[Зборная Францыі па футболе|Францыя]] й [[Зборная Ўругваю па футболе|Уругвай]] станавіліся чэмпіёнамі па два разы, і па адным разе пераможцамі чэмпіянату станавіліся [[Зборная Ангельшчыны па футболе|Ангельшчына]] ды [[Зборная Гішпаніі па футболе|Гішпанія]].

== Гісторыя ==
=== Першыя міжнародныя спаборніцтвы ===
Чэмпіянат сьвету — ня самае першае футбольнае спаборніцтва ў сусьветнай футбольнай гісторыі. Аматарскі футбол стаў часткай праграмы [[Алімпійскія гульні|Алімпійскіх гульняў]] з [[Летнія Алімпійскія гульні 1908 году|1908]] году.

У 1909 годзе ў [[Турын]]е буйны прадпрымальнік сэр [[Томас Ліптан]] арганізаваў турнір, які пазьней звалі «Самы першы чэмпіянат сьвету». Італьянцы, немцы і швайцарцы даслалі на гэты турнір найбольш прафэсійныя клюбы, аднак [[Ангельская фэдэрацыя футболу]] ў адказ на прапанову зрабіць тое ж самае адмовіла. Разумеючы, што без удзелу родапачынальнікаў футболу брытанцаў турнір ня можа лічыцца сур’ёзным, Ліптан запрасіў для ўдзелу ў турніры аматарскі футбольны клюб з паўночнага ўсходу [[Ангельшчына|Ангельшчыны]] пад назвай «Ўэст Оклэнд» (''West Auckland FC''). Вялікую частку складу гэтай каманды складалі працоўныя вугальных шахтаў, аднак «Ўэст Оклэнд» выйграў турнір з удзелам прафэсіяналаў з кантынэнту. У 1911 годзе ангельцы вярнуліся ў [[Італія|Італію]] абараняць тытул, заваяваны двума гадамі раней, і ізноў выйгралі турнір, перамогшы ў фінале «[[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]]» з разгромным лікам 6:1.

Футбольны турнір на Алімпійскіх гульнях, на якіх маглі ўдзельнічаць футбалісты розных краін, быў адзіным афіцыйным спаборніцтвам. У [[Летнія Алімпійскія гульні 1924 году|1924]] і [[Летнія Алімпійскія гульні 1928 году|1928]] гадах выйгравала [[Зборная Ўругваю па футболе|каманда Ўругваю]]. Шырокае разьвіцьцё прафэсійнага спорту й імклівае нарастаньне парыву паміж узроўнем гульні «профі» і аматараў прымусіла ФІФА прыступіць да арганізацыі чэмпіянату сьвету.

На кангрэсе [[ФІФА]] 1926 году [[Анры Дэлянэ]] заявіў: «Сёньня ўжо немагчыма трымаць футбол за сьценамі Алімпійскіх гульняў». Тады ж выканкам [[ФІФА]] ўтварыў камісію, у якую ўвайшлі швайцарац Ж. Бонэ (старшыня), аўстрыец Х. Майлз (сакратар), француз А. Дэлянэ, немец Ф. Лінэман і італьянец Д. Фэрэці, і даручыў ёй вывучыць магчымасьць арганізацыі Кубка сьвету. Канчатковае рашэньне аб сусьветным чэмпіянаце прыняў кангрэс ФІФА ў [[Амстэрдам]]е 29 траўня 1928 году.

=== Першы чэмпіянат ===
Дзякуючы перамогам на папярэдніх чэмпіянату дзьвюх [[Алімпійскія гульні|Алімпійскіх гульнях]] [[Уругвай]] стаў месцам правядзеньня першага афіцыйнага чэмпіянату сьвету пад эгідай [[ФІФА]]<ref name="FIFA1930I">[https://web.archive.org/web/20060426212450/http://fifaworldcup.yahoo.com/06/en/p/pwc/1930.html Уругвай 1930 — Афіцыйны сайт Чэмпіянату сьвету ФІФА]</ref>. Спачатку прэтэндэнтаў на правядзеньне першага чэмпіянату сьвету было пяць — [[Італія]], [[Гішпанія]], [[Швэцыя]], [[Нідэрлянды]] і Ўругвай. У выніку большасьць прагаласавала за Ўругвай. Фэдэрацыя Ўругваю дала цьвёрдае абяцаньне выканаць усе фінансавыя ўмовы ФІФА.

[[Файл:Estadiocentenario.JPG|міні|«[[Сэнтэнарыё (футбольны стадыён)|Сэнтэнарыё]]» — першы стадыён, на якім праходзіў фінал ЧС]]
Аднак выбар Уругваю ў якасьці арэны турніру згуляў з арганізатарамі злы жарт: вандраваньне ва [[Уругвай|Ўругвай]] з [[Эўропа|Эўропы]] атрымлівалася доўгім і дарагім, і ўсяго за 2 месяцы да пачатку турніру ні адна эўрапейская фэдэрацыя не плянавала пасылаць сваю каманду на чэмпіянат. У выніку грандыёзнымі высілкамі Рымэ атрымалася схіліць да ўдзелу ў турніры 4 эўрапейскія каманды: зборныя [[Зборная Францыі па футболе|Францыі]], [[Зборная Бэльгіі па футболе|Бэльгіі]], [[Зборная Румыніі па футболе|Румыніі]] й [[Зборная Югаславіі па футболе|Югаславіі]]. Агулам у турніры прыняло ўдзел усяго 13 камандаў — сем з [[Паўднёвая Амэрыка|Паўднёвай Амэрыкі]], 4 з [[Эўропа|Эўропы]] і 2 з [[Паўночная Амэрыка|Паўночнай Амэрыкі]]. Гэта найменшы лік удзельнікаў чэмпіянату сьвету ў яго гісторыі (гэтулькі жа было ў фінальным турніры [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1950 году|чэмпіянату сьвету 1950 году]]), і адзіны раз у гісторыі розыгрышаў, калі не паўстала неабходнасьці ў адборачным турніры.

13 камандаў былі падзеленыя на чатыры групы. Пераможцы груп выходзілі ў паўфінал. Новы стадыён «[[Сэнтэнарыё (футбольны стадыён)|Сэнтэнарыё]]» быў пушчаны ў эксплюатацыю толькі на шосты дзень турніру. Да гэтага на матчах зьбіралася часам па 800—1000 гледачоў.

Першыя матчы ў гісторыі чэмпіянатаў сьвету былі адначасова выйграныя [[Зборная Францыі па футболе|Францыяй]] і [[Зборная ЗША па футболе|ЗША]], якія перамаглі [[Зборная Мэксыкі па футболе|Мэксыку]] зь лікам 4:1 і [[Зборная Бэльгіі па футболе|Бэльгію]] 3:0 адпаведна. Першы гол у гісторыі чэмпіянатаў сьвету быў забіты французам [[Люсьен Ляран|Люсьенам Ляранам]], першы [[хэт-трык]] зрабіў [[Бэрт Патэна]] з зборнай ЗША ў матчы супраць [[Зборная Парагваю па футболе|Парагваю]] (ЗША перамаглі зь лікам 3:0).

Паколькі самыя моцныя эўрапейскія зборныя ў турніры ня ўдзельнічалі, як і вынікала чакаць, у фінале турніру сустрэліся дзьве паўднёваамэрыканскія каманды — у прысутнасьці 93 тысяч гледачоў на стадыёне «[[Сэнтэнарыё (футбольны стадыён)|Сэнтэнарыё]]» ў [[Мантэвідэо]] [[Зборная Ўругваю па футболе|зборная Ўругваю]] стала першым чэмпіёнам сьвету, абгуляўшы [[Зборная Аргентыны па футболе|зборную Аргентыны]] зь лікам 4:2<ref name="FIFAorigin">[https://web.archive.org/web/20070325173838/http://fifaworldcup.yahoo.com/releases/en/fwc_origin_en.pdf Вытокі Чэмпіянату сьвету ФІФА] Прэс-рэліз ФІФА.</ref>.

[[Летнія Алімпійскія гульні 1932 году|Алімпійскія гульні 1932 году]] праводзіліся ў [[Лос-Анджэлес]]е (ЗША), дзе значна больш папулярны [[амэрыканскі футбол]]. Адсутнасьць цікавасьці да эўрапейскага футболу з боку амэрыканцаў, а таксама рознагалосьсі паміж [[Міжнародны алімпійскі камітэт|МАК]] і ФІФА ў пытаньнях азначэньня статусу гульцоў-прафэсіяналаў прывялі да таго, што футбол быў выключаны з праграмы Алімпійскіх гульняў 1932 году.

=== Разьвіцьцё ===
Галоўнымі праблемамі, зь якімі сутыкаліся арганізатары пры правядзеньні першых чэмпіянатаў сьвету, былі высокі кошт праезду да месца правядзеньня фінальнага турніру для камандаў зь іншых кантынэнтаў, і вайна: чэмпіянаты сьвету 1942 і 1946 гадоў былі адмененыя з-за [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]].

Родапачынальнікі футболу з Брытанскіх выспаў ігнаравалі першыя 3 чэмпіянаты сьвету. Упершыню брытанцы прынялі ўдзел у чэмпіянаце сьвету толькі ў [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1950 году|1950]] годзе, пасьля дасягненьня дамовы зь [[ФІФА]] аб сваім адмысловым статусе.

У фінальных турнірах чэмпіянатаў з [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1934 году|1934]] па [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1978 году|1978]] гады прымалі ўдзел 16 камандаў (акрамя рэдкіх выпадкаў, калі нейкія каманды адмаўляліся ад удзелу ў турніры ўжо пасьля заканчэньня кваліфікацыі). Большасьць удзельнікаў пападала ў фінал з [[Эўропа|Эўропы]] ды [[Паўднёвая Амэрыка|Паўднёвай Амэрыкі]], зь невялікім дадаткам самых моцных камандаў [[Афрыка|Афрыкі]], [[Азія|Азіі]] й [[Акіянія|Акіяніі]]. Звычайна гэтыя каманды станавіліся пастаўшчыкамі ачкоў для эўрапейцаў і паўднёваамэрыканцаў, хоць былі і выключэньні — напрыклад, [[Зборная КНДР па футболе|каманда КНДР]] у [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1966 году|1966]] годзе выйшла ў чвэрцьфінал.

У [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1982 году|1982]] годзе склад удзельнікаў фінальнага турніру быў пашыраны да 24 камандаў, а ў [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1998 году|1998]] — да 32. Дадатковыя месцы ў асноўным аддаваліся прадстаўнікам [[Афрыка|Афрыкі]], [[Азія|Азіі]] й [[Паўночная Амэрыка|Паўночнай Амэрыкі]]. На апошніх турнірах каманды з гэтых рэгіёнаў, якія раней лічыліся нефутбольнымі, сталі выступаць ўсё больш і больш пасьпяхова, напрыклад [[Зборная Камэруну па футболе|Камэрун]] у [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1990 году|1990]] годзе, [[Зборная Паўднёвай Карэі па футболе|Паўднёвая Карэя]], [[Зборная Сэнэгалу па футболе|Сэнэгал]] і [[Зборная ЗША па футболе|ЗША]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2002 году|чэмпіянаце ў 2002 годзе]]. Чэмпіянаты сьвету сталі сапраўды змаганьнем камандаў са ўсяго сьвету — 197 каманд прымалі ўдзел у адборачных спаборніцтвах да [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2006 году|чэмпіянату сьвету 2006 году]], 204 прынялі ўдзел у [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2010 году|чэмпіянату сьвету 2010]], і сьпіс фаварытаў чэмпіянату не абмяжоўваецца больш камандамі толькі з [[Эўропа|Эўропы]] й [[Паўднёвая Амэрыка|Паўднёвай Амэрыкі]].

== Формула правядзеньня ==
=== Адборачны турнір ===
Адборачныя, або кваліфікацыйныя, спаборніцтвы праводзяцца для таго, каб паменшыць колькасьць удзельнікаў і адабраць самых моцных для ўдзелу ў фінальным турніры. Адзіны ЧС, перад якім не праводзілася кваліфікацыйных спаборніцтваў — самы першы [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1930 году|чэмпіянат 1930 году]].

Адборачныя спаборніцтвы праводзяцца па занальным прынцыпе ў адпаведнасьці з рэгіёнамі [[ФІФА]]: [[Афрыка]], [[Азія]], [[Паўднёвая Амэрыка]], [[Акіянія]], [[Эўропа]] й [[Паўночная Амэрыка]]); арганізацыяй адборачных турніраў займаюцца рэгіянальныя фэдэрацыі (у Эўропе, напрыклад, [[УЭФА]]) у адпаведнасьці з агульнымі прынцыпамі ФІФА. Перад чарговым турнірам ФІФА вызначае колькасьць месцаў у фінальным турніры, якія атрымлівае кожны рэгіён; асноўным крытэрам зьяўляецца «сіла» футболу ў рэгіёне, але таксама ўлічваецца той факт, што дадатковыя месцы ў фінале ЧС стымулююць разьвіцьцё футболу ў рэгіёне, і, вядома, мае месца лабіяваньне сваіх інтэрасаў рэгіянальнымі канфэдэрацыямі.

Ад [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1938 году|1938 году]] краіна-арганізатар турніру аўтаматычна атрымлівае месца ў фінале. Больш таго, да [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2002 году|2002 году]] пераможца папярэдняга чэмпіянату сьвету таксама атрымліваў месца ў фінале без папярэдняга адбору. Падчас азначэньня рэглямэнту [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2006 году|ЧС-2006]], аднак, гэтае правіла было адменена, і чэмпіён сьвету 2002 году [[Зборная Бразыліі па футболе|Бразылія]] ўдзельнічала ў адборачным турніры на агульных падставах.

У нашы дні адборачны турнір стартуе амаль за тры гады да фінальнага і працягваецца больш за два гады. Фармат адборачных спаборніцтваў моцна адрозьніваецца паміж рэгіёнамі, а таксама зьмяняецца ад турніру да турніру. Як правіла, акрамя спаборніцтваў усярэдзіне рэгіёнаў праводзіцца некалькі дадатковых міжкантынэнтальных стыкавых матчаў, пераможцы якіх выходзяць у фінал. Напрыклад, пераможца адборачнай зоны [[Акіянія|Акіяніі]] адстойваў сваё права ўдзелу ў фінальным турніры [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2006 году|ЧС-2006]] у двух матчах з камандай, якая заняла пятае месца ў турніры краін [[Паўднёвая Амэрыка|Паўднёвай Амэрыкі]].

=== Фінальны турнір ===
Формула, якая выкарыстоўваецца для правядзеньня чэмпіянатаў свету з 1998 году, прадугледжвае 32 удзельнікі фінальнага турніру. Фінальны турнір праходзіць у загадзя абранай краіне на працягу месяца і складаецца з 2 стадыяў — групавога турніру і гульняў па кубкавай сыстэме на выбываньне.

На стадыі групавога турніру каманды дзеляцца на 8 груп па 4 каманды. Склад груп вызначаецца лёсаваньнем, падчас якой 8 камандаў («сеяныя») становяцца першым нумарам у групе, а астатнія 24 каманды падзяляюцца на 3 кошыкі ў адпаведнасьці з геаграфіяй і рэйтынгам зборных-удзельніц. З кожнага кошыка ў кожную групу пападае ў выніку адна каманда, аднак ёсьць дадатковыя правілы, якія ўскладняюць працэдуру лёсаваньня: напрыклад, у адной групе ня можа быць больш за дзьве эўрапейскія каманды, або больш за адну каманду зь любога іншага рэгіёну.

У кожнай групе каманды праводзяць аднакругавы турнір з 3 тураў. Матчы апошняга туру, каб выключыць магчымасьць змовы, праводзяцца ў адзін дзень у адзін час. За перамогу ў матчы каманда атрымлівае 3 пункты, за нічыю — адзін. З кожнай групы ў другі раўнд выходзяць каманды, якія занялі першыя два месцы — усяго 16 удзельнікаў чэмпіянату.

У другім раўндзе каманды гуляюць матчы на выбываньне. Той, хто саступіў, сканчае свой удзел у турніры. У выпадку, калі лік пасьля 90 хвілін гульні застаецца нічыйным, гуляецца [[авэртайм|дадатковы час]], і ў выпадку неабходнасьці праводзіцца [[сэрыя пэнальці (футбол)|сэрыя пэнальці]]. У 1/8 фіналу пераможца кожнай з груп першага раўнду гуляе з другой камандай зь іншай групы, далей пераможцы выходзяць у 1/4 фіналу, паўфінал і фінал. Пераможцы фіналу становяцца чэмпіёнамі сьвету. Каманды, якія прайгралі ў паўфіналах, разгульваюць трэцяе месца ў матчы паміж сабой.

== Вынікі ==
=== Усе чэмпіянаты сьвету ===

{| class="wikitable" style="font-size:90%; width: 100%; text-align: center;"
|-
!rowspan="2" width="5%"|Год
!rowspan="2" width="14%"|Месца правядзеньня
!width="1%" rowspan="24"|
!colspan="3"|Фінальная гульня
!width="1%" rowspan="24"|
!colspan="3"|Матч за 3-е месца
|-
!width="15%"|Пераможца
!width="10%"|Лік
!width="15%"|2-е месца
!width="15%"|3-е месца
!width="10%"|Лік
!width="15%"|4-е месца

|-
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 1930 году|1930]]
|[[Уругвай]]
|{{Сьцяг Уругваю|30пкс}}<br />'''[[Зборная Ўругваю па футболе|Уругвай]]'''
|'''4:2'''
|{{Сьцяг Аргентыны|30пкс}}<br />[[Зборная Аргентыны па футболе|Аргентына]]
|{{Сьцяг ЗША (48 зорак)|30пкс}}<br />[[Зборная ЗША па футболе|ЗША]]
|<sup>('''[[#1|1]]''')</sup>
|{{Сьцяг Югаславіі (1918-1945)|30пкс}}<br />[[Зборная Югаславіі па футболе|Югаславія]]

|- style="background: #D0E6FF;"
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 1934 году|1934]]
|[[Італія]]
|{{Сьцяг Італіі (1861—1946)|30пкс}}<br />'''[[Зборная Італіі па футболе|Італія]]'''
|'''2:1'''<br />[[дадатковы час|дад. час]]
|{{Сьцяг Чэхіі|30пкс}}<br />[[Зборная Чэхаславакіі па футболе|Чэхаславакія]]
|{{Сьцяг Нямеччыны (1871—1918)|30пкс}}<br />[[Зборная Нямеччыны па футболе|Нямеччына]]
|'''3:2'''
|{{Сьцяг Аўстрыі|30пкс}}<br />[[Зборная Аўстрыі па футболе|Аўстрыя]]

|-
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 1938 году|1938]]
|[[Францыя]]
|{{Сьцяг Італіі (1861—1946)|30пкс}}<br />'''[[Зборная Італіі па футболе|Італія]]'''
|'''4:2'''
|{{Сьцяг Вугоршчыны (1920-1940)|30пкс}}<br />[[Зборная Вугоршчыны па футболе|Вугоршчына]]
|{{Сьцяг Бразыліі (1889-1960)|30пкс}}<br />[[Зборная Бразыліі па футболе|Бразылія]]
|'''4:2'''
|{{Сьцяг Швэцыі|30пкс}}<br />[[Зборная Швэцыі па футболе|Швэцыя]]

|- style="background: #D0E6FF;"
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 1950 году|1950]]
|[[Бразылія]]
|{{Сьцяг Уругваю|30пкс}}<br />'''[[Зборная Ўругваю па футболе|Уругвай]]'''
|<sup>('''[[#2|2]]''')</sup>
|{{Сьцяг Бразыліі (1889-1960)|30пкс}}<br />[[Зборная Бразыліі па футболе|Бразылія]]
|{{Сьцяг Швэцыі|30пкс}}<br />[[Зборная Швэцыі па футболе|Швэцыя]]
|<sup>('''[[#2|2]]''')</sup>
|{{Сьцяг Гішпаніі (1945-1977)|30пкс}}<br />[[Зборная Гішпаніі па футболе|Гішпанія]]

|-
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 1954 году|1954]]
|[[Швайцарыя]]
|{{Сьцяг Нямеччыны|30пкс}}<br />'''[[Зборная Нямеччыны па футболе|ФРГ]]'''
|'''3:2'''
|{{Сьцяг Вугоршчыны (1949-1957)|30пкс}}<br />[[Зборная Вугоршчыны па футболе|Вугоршчына]]
|{{Сьцяг Аўстрыі|30пкс}}<br />[[Зборная Аўстрыі па футболе|Аўстрыя]]
|'''3:1'''
|{{Сьцяг Уругваю|30пкс}}<br />[[Зборная Ўругваю па футболе|Уругвай]]

|- style="background: #D0E6FF;"
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 1958 году|1958]]
|[[Швэцыя]]
|{{Сьцяг Бразыліі (1889-1960)|30пкс}}<br />'''[[Зборная Бразыліі па футболе|Бразылія]]'''
|'''5:2'''
|{{Сьцяг Швэцыі|30пкс}}<br />[[Зборная Швэцыі па футболе|Швэцыя]]
|{{Сьцяг Францыі|30пкс}}<br />[[Зборная Францыі па футболе|Францыя]]
|'''6:3'''
|{{Сьцяг Нямеччыны|30пкс}}<br />[[Зборная Нямеччыны па футболе|ФРГ]]

|-
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 1962 году|1962]]
|[[Чылі]]
|{{Сьцяг Бразыліі (1960-1968)|30пкс}}<br />'''[[Зборная Бразыліі па футболе|Бразылія]]'''
|'''3:1'''
|{{Сьцяг Чэхіі|30пкс}}<br />[[Зборная Чэхаславакіі па футболе|Чэхаславакія]]
|{{Сьцяг Чылі|30пкс}}<br />[[Зборная Чылі па футболе|Чылі]]
|'''1:0'''
|{{Сьцяг Югаславіі (1945—1991)|30пкс}}<br />[[Зборная Югаславіі па футболе|Югаславія]]

|- style="background: #D0E6FF;"
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 1966 году|1966]]
|[[Ангельшчына]]
|{{Сьцяг Ангельшчыны|30пкс}}<br />'''[[Зборная Ангельшчыны па футболе|Ангельшчына]]'''
|'''4:2'''<br />[[дадатковы час|дад. час]]
|{{Сьцяг Нямеччыны|30пкс}}<br />[[Зборная Нямеччыны па футболе|ФРГ]]
|{{Сьцяг Партугаліі|30пкс}}<br />[[Зборная Партугаліі па футболе|Партугалія]]
|'''2:1'''
|{{Сьцяг СССР (1955—1980)|30пкс}}<br />[[Зборная СССР па футболе|СССР]]

|-
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 1970 году|1970]]
|[[Мэксыка]]
|{{Сьцяг Бразыліі (1968-1992)|30пкс}}<br />'''[[Зборная Бразыліі па футболе|Бразылія]]'''
|'''4:1'''
|{{Сьцяг Італіі|30пкс}}<br />[[Зборная Італіі па футболе|Італія]]
|{{Сьцяг Нямеччыны|30пкс}}<br />[[Зборная Нямеччыны па футболе|ФРГ]]
|'''1:0'''
|{{Сьцяг Уругваю|30пкс}}<br />[[Зборная Ўругваю па футболе|Уругвай]]

|- style="background: #D0E6FF;"
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 1974 году|1974]]
|[[Нямеччына|ФРН]]
|{{Сьцяг Нямеччыны|30пкс}}<br />'''[[Зборная Нямеччыны па футболе|ФРН]]'''
|'''2:1'''
|{{Сьцяг Нідэрляндаў|30пкс}}<br />[[Зборная Нідэрляндаў па футболе|Нідэрлянды]]
|{{Сьцяг Польшчы|30пкс}}<br />[[Зборная Польшчы па футболе|Польшча]]
|'''1:0'''
|{{Сьцяг Бразыліі (1968-1992)|30пкс}}<br />[[Зборная Бразыліі па футболе|Бразылія]]

|-
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 1978 году|1978]]
|[[Аргентына]]
|{{Сьцяг Аргентыны|30пкс}}<br />'''[[Зборная Аргентыны па футболе|Аргентына]]'''
|'''3:1'''<br />[[дадатковы час|дад. час]]
|{{Сьцяг Нідэрляндаў|30пкс}}<br />[[Зборная Нідэрляндаў па футболе|Нідэрлянды]]
|{{Сьцяг Бразыліі (1968-1992)|30пкс}}<br />[[Зборная Бразыліі па футболе|Бразылія]]
|'''2:1'''
|{{Сьцяг Італіі|30пкс}}<br />[[Зборная Італіі па футболе|Італія]]

|- style="background: #D0E6FF;"
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 1982 году|1982]]
|[[Гішпанія]]
|{{Сьцяг Італіі|30пкс}}<br />'''[[Зборная Італіі па футболе|Італія]]'''
|'''3:1'''
|{{Сьцяг Нямеччыны|30пкс}}<br />[[Зборная Нямеччыны па футболе|ФРГ]]
|{{Сьцяг Польшчы|30пкс}}<br />[[Зборная Польшчы па футболе|Польшча]]
|'''3:2'''
|{{Сьцяг Францыі|30пкс}}<br />[[Зборная Францыі па футболе|Францыя]]

|-
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 1986 году|1986]]
|[[Мэксыка]]
|{{Сьцяг Аргентыны|30пкс}}<br />'''[[Зборная Аргентыны па футболе|Аргентына]]'''
|'''3:2'''
|{{Сьцяг Нямеччыны|30пкс}}<br />[[Зборная Нямеччыны па футболе|ФРГ]]
|{{Сьцяг Францыі|30пкс}}<br />[[Зборная Францыі па футболе|Францыя]]
|'''4:2'''<br />[[дадатковы час|дад. час]]
|{{Сьцяг Бэльгіі|30пкс}}<br />[[Зборная Бэльгіі па футболе|Бэльгія]]

|- style="background: #D0E6FF;"
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 1990 году|1990]]
|[[Італія]]
|{{Сьцяг Нямеччыны|30пкс}}<br />'''[[Зборная Нямеччыны па футболе|ФРГ]]'''
|'''1:0'''
|{{Сьцяг Аргентыны|30пкс}}<br />[[Зборная Аргентыны па футболе|Аргентына]]
|{{Сьцяг Італіі|30пкс}}<br />[[Зборная Італіі па футболе|Італія]]
|'''2:1'''
|{{Сьцяг Ангельшчыны|30пкс}}<br />[[Зборная Ангельшчыны па футболе|Ангельшчына]]

|-
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 1994 году|1994]]
|[[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]
|{{Сьцяг Бразыліі|30пкс}}<br />'''[[Зборная Бразыліі па футболе|Бразылія]]'''
|'''0:0'''<br />'''(3:2, [[пэнальці (футбол)|пэнальці]])'''
|{{Сьцяг Італіі|30пкс}}<br />[[Зборная Італіі па футболе|Італія]]
|{{Сьцяг Швэцыі|30пкс}}<br />[[Зборная Швэцыі па футболе|Швэцыя]]
|'''4:0'''
|{{Сьцяг Баўгарыі|30пкс}}<br />[[Зборная Баўгарыі па футболе|Баўгарыя]]

|- style="background: #D0E6FF;"
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 1998 году|1998]]
|[[Францыя]]
|{{Сьцяг Францыі|30пкс}}<br />'''[[Зборная Францыі па футболе|Францыя]]'''
|'''3:0'''
|{{Сьцяг Бразыліі|30пкс}}<br />[[Зборная Бразыліі па футболе|Бразылія]]
|{{Сьцяг Харватыі|30пкс}}<br />[[Зборная Харватыі па футболе|Харватыя]]
|'''2:1'''
|{{Сьцяг Нідэрляндаў|30пкс}}<br />[[Зборная Нідэрляндаў па футболе|Нідэрлянды]]

|-
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 2002 году|2002]]
|[[Рэспубліка Карэя]]<br />[[Японія]]
|{{Сьцяг Бразыліі|30пкс}}<br />'''[[Зборная Бразыліі па футболе|Бразылія]]'''
|'''2:0'''
|{{Сьцяг Нямеччыны|30пкс}}<br />[[Зборная Нямеччыны па футболе|Нямеччына]]
|{{Сьцяг Турэччыны|30пкс}}<br />[[Зборная Турэччыны па футболе|Турэччына]]
|'''3:2'''
|{{Сьцяг Паўднёвай Карэі|30пкс}}<br />[[Зборная Паўднёвай Карэі па футболе|Паўднёвая Карэя]]

|- style="background: #D0E6FF;"
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 2006 году|2006]]
|[[Нямеччына]]
|{{Сьцяг Італіі|30пкс}}<br />'''[[Зборная Італіі па футболе|Італія]]'''
|'''1:1'''<br />'''(5:3, [[пэнальці (футбол)|пэнальці]])'''
|{{Сьцяг Францыі|30пкс}}<br />[[Зборная Францыі па футболе|Францыя]]
|{{Сьцяг Нямеччыны|30пкс}}<br />[[Зборная Нямеччыны па футболе|Нямеччына]]
|'''3:1'''
|{{Сьцяг Партугаліі|30пкс}}<br />[[Зборная Партугаліі па футболе|Партугалія]]

|-
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 2010 году|2010]]
|[[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|ПАР]]
|{{Сьцяг Гішпаніі|30пкс}}<br />'''[[Зборная Гішпаніі па футболе|Гішпанія]]'''
|'''1:0'''<br />[[дадатковы час|дад. час]]
|{{Сьцяг Нідэрляндаў|30пкс}}<br />[[Зборная Нідэрляндаў па футболе|Нідэрлянды]]
|{{Сьцяг Нямеччыны|30пкс}}<br />[[Зборная Нямеччыны па футболе|Нямеччына]]
|'''3:2'''
|{{Сьцяг Уругваю|30пкс}}<br />[[Зборная Ўругваю па футболе|Уругвай]]

|-
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 2014 году|2014]]
|[[Бразылія]]
|{{Сьцяг Нямеччыны|30пкс}}<br />'''[[Зборная Нямеччыны па футболе|Нямеччына]]'''
|'''1:0'''<br />[[дадатковы час|дад. час]]
|{{Сьцяг Аргентыны|30пкс}}<br />[[Зборная Аргентыны па футболе|Аргентына]]
|{{Сьцяг Нідэрляндаў|30пкс}}<br />[[Зборная Нідэрляндаў па футболе|Нідэрлянды]]
|'''3:0'''
|{{Сьцяг Бразыліі|30пкс}}<br />[[Зборная Бразыліі па футболе|Бразылія]]

|-
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 2018 году|2018]]
|[[Расея]]
|{{Сьцяг Францыі|30пкс}}<br />'''[[Зборная Францыі па футболе|Францыя]]'''
|'''4:2'''
|{{Сьцяг Харватыі|30пкс}}<br />[[Зборная Харватыі па футболе|Харватыя]]
|{{Сьцяг Бэльгіі|30пкс}}<br />[[Зборная Бэльгіі па футболе|Бэльгія]]
|'''2:0'''
|{{Сьцяг Ангельшчыны|30пкс}}<br />[[Зборная Ангельшчыны па футболе|Ангельшчына]]

|-
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 2022 году|2022]]
|[[Катар]]
|{{Сьцяг Аргентыны|30пкс}}<br />'''[[Зборная Аргентыны па футболе|Аргентына]]'''
|'''3:3'''<br />'''(4:2, [[пэнальці (футбол)|пэнальці]])'''
|{{Сьцяг Францыі|30пкс}}<br />[[Зборная Францыі па футболе|Францыя]]
|{{Сьцяг Харватыі|30пкс}}<br />[[Зборная Харватыі па футболе|Харватыя]]
|'''2:1'''
|{{Сьцяг Марока|30пкс}}<br />[[Зборная Марока па футболе|Марока]]

|-
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 2026 году|2026]]
|[[ЗША]]<br />[[Канада]]<br />[[Мэксыка]]
|
|
|
|
|
|
|}

<div id="1"><sup>'''1'''</sup> Матч за трэцяе месца ў 1930 годзе не праводзіўся. [[Зборная ЗША па футболе|ЗША]] і [[Зборная Югаславіі па футболе|Югаславія]] прайгралі ў паўфіналах.</div>

<div id="2"><sup>'''2'''</sup> Афіцыйнага фінальнага матчу ў 1950 годзе не праводзілася, паколькі лёс першых месцаў вырашалася ў фінальным групавым турніры з 4 камандаў. Аднак матч [[Зборная Ўругваю па футболе|Уругваю]] й [[Зборная Бразыліі па футболе|Бразыліі]] (матч, вядомы як [[Мараканаза]]), дэ-факта апынуўся фіналам, паколькі менавіта перамога ў гэтай гульні зь лікам 2:1 прынесла Ўругваю званьне чэмпіёнаў.</div>

=== Найлепшыя зборныя ===
[[Файл:World cup countries best results.png|міні|upright=2|Найлепшыя вынікі краін на чэмпіянатах сьвету]]
У агульнай складанасьці 207 розных зборных прымалі ўдзел у чэмпіянатах сьвету, аднак толькі дванаццаць зь іх даходзілі да фінальнага матчу, і з дванаццаць камандаў-фіналістаў восем краін станавіліся чэмпіёнамі. Таму заваёва Кубка сьвету лічыцца вялікім дасягненьнем і нязьменна выклікае гонар у заўзятараў зборнай, якая перамагла.

Найлепшая зборная чэмпіянатаў сьвету — [[Зборная Бразыліі па футболе|Бразылія]]. Бразыльцы — адзіная ў сьвеце зборная, якая ўдзельнічала ў фінальных турнірах усіх чэмпіянатаў сьвету, пры гэтым яны 5 разоў выйгравалі чэмпіянат і яшчэ двойчы былі фіналістамі.

Эўрапейскія каманды выйгравалі чэмпіянат сьвету 11 разоў, а паўднёваамэрыканскія — 9. Найбольшую колькасьць разоў у фінал выходзілі [[Зборная Нямеччыны па футболе|Нямеччына]] (8 разоў) і Бразылія (7 разоў). Пры гэтым Бразылія перамагала ў 5 фіналах, Нямеччына — у 4.

У [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1970 году|1970 годзе]] Бразылія й [[Зборная Італіі па футболе|Італія]] адначасова вышлі ў фінал чэмпіянатаў сьвету, маючы па 2 перамогі ў чэмпіянатах сьвету, у [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1994 году|1994]] — па тры перамогі. Абодва разы ў фінале перамагалі бразыльцы.

Упершыню эўрапейская каманда перамагала ў чэмпіянаце сьвету за межамі [[Эўропа|Эўропы]] ў 2010 годзе. Паўднёваамэрыканская каманда змагла заваяваць Кубак сьвету ў Эўропе толькі аднойчы — Бразылія на чале з [[Пэле]] ў [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1958 году|1958]] годзе.

{| class="wikitable"
|-
!Каманда
!Колькасьць перамог
!Чэмпіёны сьвету
!2-е месца
!3-е месца
!4-е месца{{Заўвага|у 1930 годзе — паўфіналісты}}
|-
| {{Футбол Бразылія}}
| 5
| [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1958 году|1958]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1962 году|1962]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1970 году|1970]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1994 году|1994]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2002 году|2002]]
| 2 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1950 году|1950]]*, [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1998 году|1998]])
| 2 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1938 году|1938]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1978 году|1978]])
| 2 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1974 году|1974]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2014 году|2014]]*)
|-
|{{Сьцяг Нямеччыны}} [[Зборная Нямеччыны па футболе|Нямеччына]]
|4
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 1954 году|1954]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1974 году|1974]]*, [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1990 году|1990]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2014 году|2014]]
|4 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1966 году|1966]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1982 году|1982]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1986 году|1986]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2002 году|2002]])
|4 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1934 году|1934]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1970 году|1970]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2006 году|2006]]*, [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2010 году|2010]])
|1 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1958 году|1958]])
|-
| {{Футбол Італія}}
|4
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 1934 году|1934]]*, [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1938 году|1938]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1982 году|1982]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2006 году|2006]]
|2 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1970 году|1970]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1994 году|1994]])
|1 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1990 году|1990]]*)
|1 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1978 году|1978]])
|-
|{{Сьцяг Аргентыны}} [[Зборная Аргентыны па футболе|Аргентына]]
|3
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 1978 году|1978]]*, [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1986 году|1986]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2022 году|2022]]
|3 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1930 году|1930]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1990 году|1990]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2014 году|2014]])
| -
| -
|-
|{{Сьцяг Францыі}} [[Зборная Францыі па футболе|Францыя]]
|2
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 1998 году|1998]]*, [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2018 году|2018]]
|2 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 2006 году|2006]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2022 году|2022]])
|2 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1958 году|1958]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1986 году|1986]])
|1 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1982 году|1982]])
|-
| {{Сьцяг Уругваю}} [[Зборная Ўругваю па футболе|Уругвай]]
| 2
| [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1930 году|1930]]*, [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1950 году|1950]]
| -
| -
| 3 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1954 году|1954]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1970 году|1970]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2010 году|2010]])
|-
|{{Сьцяг Ангельшчыны}} [[Зборная Ангельшчыны па футболе|Ангельшчына]]
|1
|[[Чэмпіянат сьвету па футболе 1966 году|1966]]*
| -
| -
|2 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1990 году|1990]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2018 году|2018]])
|-
| {{Сьцяг Гішпаніі}} [[Зборная Гішпаніі па футболе|Гішпанія]]
| 1
| [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2010 году|2010]]
| -
| -
| 1 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1950 году|1950]])
|-
| {{Сьцяг Нідэрляндаў}} [[Зборная Нідэрляндаў па футболе|Нідэрлянды]]
| -
| -
| 3 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1974 году|1974]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1978 году|1978]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2010 году|2010]])
| 1 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 2014 году|2014]])
| 1 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1998 году|1998]])
|-
|{{Сьцяг Чэхіі}} [[Зборная Чэхаславаччыны па футболе|Чэхаславаччына]]
| -
| -
|2 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1934 году|1934]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1962 году|1962]])
| -
| -
|-
|{{Сьцяг Вугоршчыны}} [[Зборная Вугоршчыны па футболе|Вугоршчына]]
| -
| -
|2 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1938 году|1938]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1954 году|1954]])
| -
| -
|-
|{{Сьцяг Швэцыі}} [[Зборная Швэцыі па футболе|Швэцыя]]
| -
| -
|1 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1958 году|1958]]*)
|2 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1950 году|1950]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1994 году|1994]])
|1 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1938 году|1938]])
|-
|{{Сьцяг Харватыі}} [[Зборная Харватыі па футболе|Харватыя]]
| -
| -
|1 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 2018 году|2018]])
|2 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1998 году|1998]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2022 году|2022]])
| -
|-
|{{Сьцяг Польшчы}} [[Зборная Польшчы па футболе|Польшча]]
| -
| -
| -
|2 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1974 году|1974]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1982 году|1982]])
| -
|-
|{{Сьцяг Аўстрыі}} [[Зборная Аўстрыі па футболе|Аўстрыя]]
| -
| -
| -
|1 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1954 году|1954]])
|1 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1934 году|1934]])
|-
|{{Сьцяг Партугаліі}} [[Зборная Партугаліі па футболе|Партугалія]]
| -
| -
| -
|1 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1966 году|1966]])
|1 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 2006 году|2006]])
|-
|{{Сьцяг Бэльгіі}} [[Зборная Бэльгіі па футболе|Бэльгія]]
| -
| -
| -
|1 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 2018 году|2018]])
|1 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1986 году|1986]])
|-
|{{Сьцяг Турэччыны}} [[Зборная Турэччыны па футболе|Турэччына]]
| -
| -
| -
|1 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 2002 году|2002]])
| -
|-
|{{Сьцяг Чылі}} [[Зборная Чылі па футболе|Чылі]]
| -
| -
| -
|1 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1962 году|1962]]*)
| -
|-
|{{Сьцяг Югаславіі}} [[Зборная Югаславіі па футболе|Югаславія]]
| -
| -
| -
| -
|2 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1930 году|1930]], [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1962 году|1962]])
|-
|{{Сьцяг ЗША}} [[Зборная ЗША па футболе|ЗША]]
| -
| -
| -
| -
| 1 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1930 году|1930]])
|-
|{{Сьцяг СССР}} [[Зборная СССР па футболе|СССР]]
| -
| -
| -
| -
|1 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1966 году|1966]])
|-
|{{Сьцяг Баўгарыі}} [[Зборная Баўгарыі па футболе|Баўгарыя]]
| -
| -
| -
| -
|1 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 1994 году|1994]])
|-
|{{Сьцяг Паўднёвай Карэі}} [[Зборная Рэспублікі Карэя па футболе|Рэспубліка Карэя]]
| -
| -
| -
| -
|1 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 2002 году|2002]]*)
|-
|{{Сьцяг Марока}} [[Зборная Марока па футболе|Марока]]
| -
| -
| -
| -
|1 ([[Чэмпіянат сьвету па футболе 2022 году|2022]]*)
|}
<nowiki>*</nowiki> — гаспадары чэмпіянату сьвету

Шэсьць з васьмі камандаў, якія перамагалі на чэмпіянаце сьвету, хоць бы раз дамагаліся гэтага ў якасьці гаспадароў турніру. Гэта адзін з галоўных чыньнікаў таго, чаму розныя краіны настолькі актыўна дамагаюцца правы праводзіць чэмпіянат у сябе. У той жа час, гэта адзін з кірункаў крытыкі турніру і ФІФА як яго арганізатараў: крытыкі паказваюць на рэжым празьмернай спрыяльнасьці да гаспадароў турніру, што выяўляецца ў прывілеяваным становішчы гаспадароў пры лёсаваньні й добразычлівасьці да іх судзьдзяў. Нават традыцыйна «слабыя» футбольныя нацыі, праводзячы чэмпіянат сьвету ў сябе, нярэдка дамагаліся добрых вынікаў: апошні прыклад таму — посьпех зборнай [[Зборная Паўднёвай Карэі па футболе|Паўднёвай Карэі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2002 году|чэмпіянаце сьвету 2002 году]] (пры гэтым да 2002 году паўднёвакарэйцы ні разу не змаглі нават выйсьці ў другі раўнд спаборніцтваў).

Зборныя [[Зборная Ангельшчыны па футболе|Ангельшчыны]] й [[Зборная Францыі па футболе|Францыі]] дамагаліся званьня чэмпіёнаў толькі на «хатніх» чэмпіянатах сьвету.

Усяго ў фінальных турнірах чэмпіянатаў сьвету ўдзельнічалі зборныя 77 краін. Ніжэй пералічаныя 10 камандаў, якія маюць найбольшую колькасьць выхадаў у фінальную частку ЧС:
{| class="wikitable"
|-
!Удзелаў<br />у фінале!!Зборная
|-
|21||{{Футбол Бразылія}}
|-
|19||{{Футбол Нямеччына}}
|-
|18||{{Футбол Італія}}
|-
|17||{{Футбол Аргентына}}
|-
|16||{{Футбол Мэксыка}}
|-
|15||{{Футбол Ангельшчына}}<br />{{Футбол Гішпанія}}<br />{{Футбол Францыя}}
|-
|13||{{Футбол Бэльгія}}<br />{{Футбол Уругвай}}
|}

=== Найлепшыя зборныя кантынэнтаў ===
На сёньняшні дзень Кубак сьвету заваёўвалі толькі каманды з Эўропы і Паўднёвай Амэрыкі. Самым вялікім дасягненьнем каманды з КОНКАКАФ быў выхад у паўфінал у 1930 годзе [[Зборная ЗША па футболе|зборнай ЗША]].

Першай азіяцкай камандай, якая выйшла ў паўфінал, стала зборная Паўднёвай Карэі на ЧС-2002. [[Зборная Турэччыны па футболе|Турэцкая зборная]] таксама выйшла ў паўфінал на тым жа чэмпіянаце, але Турэччына зьяўляецца чальцом [[УЭФА]] і таму традыцыйна лічыцца эўрапейскай камандай.

Тры афрыканскія каманды дасягалі стадыі чвэрцьфіналаў: [[Зборная Камэруну па футболе|Камэрун]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1990 году|ЧС-1990]], [[Зборная Сэнэгалу па футболе|Сэнэгал]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2002 году|чэмпіянаце 2002 году]], [[Зборная Ганы па футболе|Гана]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2010 году|чэмпіянаце 2010 году]].

З прадстаўнікоў Акіяніі найлепшы вынік у [[Зборная Аўстраліі па футболе|Аўстраліі]], якая ў [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2006 году|2006 годзе]] выйшла ў другі раўнд, але ўжо з наступнага чэмпіянату Аўстралія прадстаўляе Азіяцкую канфэдэрацыю.

== Прыз ==
{{Асноўны артыкул|Кубак сьвету ФІФА (прыз)}}

На чэмпіянатах сьвету з 1930 па 1970 пераможцу ўручаўся Кубак [[Жуль Рымэ|Жуля Рымэ]] (першапачаткова яго звалі проста ''Кубак сьвету '' або ''Coupe du Monde''; у 1946 годзе ён атрымаў імя прэзыдэнта [[ФІФА]], які арганізаваў першы чэмпіянат сьвету). Было загадзя абумоўлена, што зборная, якая выйграла чэмпіянат сьвету 3 разы, атрымае гэты кубак навечна. Трэцяй перамогі першымі дамагліся бразыльцы ў [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1970 году|1970]], і Кубак Жуля Рымэ адправіўся ў офіс Фэдэрацыі футболу Бразыліі. Аднак у 1983 годзе кубак быў выкрадзены, і яго пошукі так і не прывялі ні да якога выніку.

Пачынаючы з 1974 году пераможцу ўручаецца новы кубак, які завецца ''Прыз кубка сьвету ФІФА''. Гэты кубак ніколі ня будзе ўручаны на вечнае захоўваньне, колькі б чэмпіянатаў ня выйграла якая-небудзь зборная. Аргентына, Нямеччына й Бразылія ўжо выйгравалі новы кубак па 2 разы. Гэты прыз ня будзе заменены датуль, пакуль дошчачка з імёнамі пераможцаў чэмпіянатаў сьвету на ім ня будзе запоўненая, што адбудзецца не раней 2038 году (калі кубак ня стануць разгульваць часьцей).

== Узнагароды ==
Па выніках кожнага фінальнага турніру чэмпіянату ўручаюцца некалькі індывідуальных і камандных узнагародаў тым, хто асоба выявіў сябе ў нейкім з аспэктаў гульні.

Узнагарод на сёньняшні дзень шэсьць:
* [[Залатая буца]] (упершыню ўручаная ў 1930 годзе): прыз найлепшаму бамбардзіру турніру
* Залаты мяч (уручаецца з 1982 году): прыз найлепшаму гульцу турніру
* Залатая пальчатка (раней — прыз [[Леў Яшын|Льва Яшына]]): найлепшаму галкіпэру (упершыню ўручаны ў 1994 годзе)
* Прыз сумленнай гульні ФІФА: камандзе, лепш за ўсё выконвала прынцыпы справядлівай гульні (упершыню ўручаная ў 1978 годзе)
* Прыз відовішчнай гульні: камандзе, якая паказала самы відовішчны футбол на чэмпіянаце, вынік вызначаецца народным галасаваньнем (упершыню ўручаны ў 1994 годзе)
* Найлепшы малады гулец чэмпіянату: узнагарода для найлепшага гульца чэмпіянату з тых, хто не старэй за 21 год на пачатак году чэмпіянату (упершыню ўручаная ў 2006 годзе)

== Рэкорды ==
{{Асноўны артыкул|Рэкорды чэмпіянатаў сьвету па футболе}}
* '''Самая буйная перамога''': Вугоршчына — Паўднёвая Карэя 9:0, [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1954 году|1954]]; Югаславія — Заір 9:0, [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1974 году|1974]]; Вугоршчына — Сальвадор 10:1, [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1982 году|1982]]
* '''Самы хуткі гол''': [[Хакан Шукюр]], 10,89 сэкунды, Турэччына — Паўднёвая Карэя 3:2, [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2002 году|2002]]
* '''Самая вялікая колькасьць удзелаў у ЧС''': [[Антоніё Карбахаль]] (Мэксыка, 1950—1966) і [[Лётар Матэўс]] (Нямеччына, 1982—1998), 5
* '''Найбольшая колькасьць гульняў на ЧС''': [[Лётар Матэўс]], 25
* '''Найлепшы бамбардзір''': [[Міраслаў Клёзэ]] (Нямеччына, 2002—2014), 16
* '''Найбольшы лік галоў у адным турніры''': [[Жуст Фантэн]] (Францыя), 13, [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1958 году|1958]]
* '''Найбольшы лік галоў у адным матчы''': [[Алег Саленка]] (Расея), 5, Расея — Камэрун 6:1, [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1994 году|1994]]
* '''Самы стары гулец''': [[Фарыд Мандрагон]], 43 гады і 3 дні, Калюмбія — Японія, [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2014 году|2014]]

== Тэлебачаньне й прэса ==
Чэмпіянаты сьвету па футболе — спартовыя спаборніцтвы з самай вялікай гледачовай аўдыторыяй з усіх якія праводзяцца ў сьвеце. Колькасьць гледачоў тэлетрансьляцыяў з чэмпіянатаў сьвету перавышае нават гледачовую аўдыторыю Алімпійскіх гульняў<ref name="FIFANews">[https://web.archive.org/web/20070319033609/http://www.fifa.com/fifa/pub/newsletter/fifanews.6-97.html Навіны ФІФА]. Зэп Блятэр, генэральны сакратар ФІФА, чэрвень 1997 г.</ref>. Сумарная аўдыторыя чэмпіянату сьвету 2002 году склала прыкладна 2,88 млрд чалавек. 1,1 мільярда глядзелі фінальны матч гэтага турніру. Лёсаваньне фінальнага турніру чэмпіянату сьвету — 2006 назіралі 300 мільёнаў гледачоў па ўсім сьвеце<ref name="ABCSport">[http://www.abc.net.au/sport/content/200512/s1528128.htm «Хиддинк: Нас чакае сур'ёзнае выпрабаваньне»], ABC Sport, 10 сьнежня 2005 г.</ref>.

Пачынальна з 1966 году ў кожнага чэмпіянату сьвету ёсьць свой талісман (першым талісманам, на ЧС-1966, быў ільвяня ''Вілі'').

== Выбар месца правядзеньня чэмпіянату ==
: ''Глядзіце сьпіс гаспадароў чэмпіянату ў разьдзеле [[#Усе чэмпіянаты сьвету|Усе чэмпіянаты сьвету]].''

На цяперашні момант месца правядзеньня чарговага чэмпіянату сьвету вызначаецца за 6 гадоў да турніру галасаваньнем чальцоў выканаўчага камітэту ФІФА.

Усе чэмпіянаты сьвету з 1930 па 1998 праводзіліся або ў [[Эўропа|Эўропе]], або ў [[Амэрыка|Амэрыцы]]. Пры гэтым было прынята чаргаваць месца правядзеньня — адзін чэмпіянат праводзіўся ў Эўропе, наступны ў Амэрыцы, потым ізноў надыходзіла чаргу Эўропы і г. д. Адзіны раз, калі гэты парадак быў парушаны — 1938 год; нягледзячы на тое, што чэмпіянат сьвету 1934 году праводзіўся ў Італіі, у 1938 месца правядзеньня турніру ізноў стала Эўропа.

Чэмпіянат 2002 году ўпершыню быў праведзены за межамі Эўропы і Амэрыкі — гаспадарамі турніру сталі [[Рэспубліка Карэя]] й [[Японія]]. Першапачаткова карэйцы і японцы былі канкурэнтамі, але ў апошні момант яны пад націскам ФІФА пагадзіліся правесьці турнір сумесна. Аднак з-за гістарычна няпростых адносін паміж Карэяй і Японіяй, а таксама з-за таго, што гэтыя краіны падзяляе мора, пры правядзеньні чэмпіянату паўстаў цэлы шэраг праблем. У сувязі з гэтым па канчатку турніру службоўцы ФІФА неаднаразова заяўлялі, што больш не дапусьцяць сумеснага правядзеньня чэмпіянату сьвету<ref name="FIFArelease">[https://web.archive.org/web/20040528153714/http://fifa.com/en/media/index/0,1369,101476,00.html Арганізатарам ЧС-2010 стала ПАР], Прэс-рэліз ФІФА ад 15 траўня 2004 г.</ref>.

Рашэньне аддаць права правядзеньня ЧС-2006 [[Нямеччына|Нямеччыне]] было сустрэта неадназначна, бо ўсімі чакалася, што правядзеньне турніру будзе даверанае [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|Паўднёвай Афрыцы]]. Пры фінальным галасаваньні галасы разьмеркаваліся 12 да 11 на карысьць Нямеччыны. Дэлегат ФІФА з [[Новая Зэляндыя|Новай Зэляндыі]] Чарлз Дэмпсі, які атрымаў указаньне ад Фэдэрацыі футболу Акіяніі галасаваць за ПАР, у апошні момант устрымаўся ад галасаваньня. Калі бы ён не зрабіў гэтага, галасы бы разьмеркаваліся пароўну, і рашэньне ў гэтым выпадку павінен быў прыняць глава ФІФА Зэп Блятэр, які быў прыхільнікам кандыдатуры Паўднёвай Афрыкі<ref name="Wagman">[https://web.archive.org/web/20090108063115/http://www.soccertimes.com/wagman/2000/jul07.htm «Прэзыдэнт ФІФА Блятэр аддае ЧС-2006 Нямеччыне і прайгравае»] Робэрт Ўогмэн, «Сокер Таймз», 7 ліпеня 2000 г.</ref>. Дэмпсі растлумачыў свой крок тым, што выпрабоўваў занадта вялікі ціск з боку і Нямеччыны і ПАР, уключаючы нават спробы подкупу<ref name="IOL">[http://www.int.iol.co.za/index.php?set_id=6&click_id=19&art_id=qw962980020648B216 «Нямецкі часопіс бярэ на сябе адказнасьць за ўяўную спробу подкупу»], ''IOL'', 7 ліпеня 2000 г.</ref>, і таму палічыў, што ня зможа застацца бесстароньнім.

У выніку ўзьніклага скандалу ФІФА заявіла, што ізноў вяртаецца да прынцыпу ратацыі паміж кантынэнтамі ў азначэньні гаспадароў чэмпіянату сьвету; зараз, аднак, у ратацыі будуць удзельнічаць усе кантынэнты, а ня толькі Эўропа й Амэрыка.

Для чэмпіянату сьвету 2010 году ў якасьці кантынэнту правядзеньня была абраная [[Афрыка]], і [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|ПАР]] усё-ткі займела для сябе чэмпіянат сьвету, абышоўшы чатырох іншых прэтэндэнтаў. Такім чынам, чэмпіянат сьвету 2010 году стаў першым буйным спартовым спаборніцтвам, праведзеным на Чорным кантынэнце.

[[Чэмпіянат сьвету па футболе 2014 году|Чэмпіянат сьвету 2014 году]] прайшоў у [[Бразылія|Бразыліі]].

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20150318083110/http://www.fifa.com/worldcup/archive/ Афіцыйная статыстыка ФІФА усіх турніраў 1930—2002. Вынікі ўсіх матчаў усіх чэмпіянатаў 1930—2002]
* [https://web.archive.org/web/20060701031630/http://www.fifa.com/en/index.html Афіцыйны сайт ФІФА]
* [https://web.archive.org/web/20190725125256/http://www.worldcup-history.com/ WorldCup-History.com]
* [http://www.planetworldcup.com ''Planet World Cup'' з інфармацыяй аб усіх фіналах чэмпіянатаў сьвету]
* [https://web.archive.org/web/20080926162341/http://soccer-stat.ru/indexworld3.html Вынікі ўсіх матчаў усіх чэмпіянатаў, сумарная статыстыка]

{{Чэмпіянаты сьвету па футболе}}
{{Найлепшыя бамбардзіры чэмпіянатаў сьвету па футболе}}
{{ФІФА}}
{{Міжнародны футбол}}
{{Чэмпіянаты сьвету па гульнявых відах спорту}}

[[Катэгорыя:Чэмпіянаты сьвету па футболе| ]]
[[Катэгорыя:Футбольныя кубкі]]