Прагляд крыніцы для Чарнагорская мова

{{Інфармацыя пра мову       
|Назва мовы             = Чарнагорская мова
|Назва мовы ў арыгінале = Crnogorski jezik, Црногорски језик
|Краіны ўжываньня       = [[Чарнагорыя|Чарнагорыі]]
|Рэгіён                 = [[Балканы]]
|Клясыфікацыя           = [[Індаэўрапейскія мовы]]
* [[Балта-славянскія мовы]]
** [[Славянскія мовы]]
*** [[Паўднёваславянскія мовы]]
**** Заходняя падгрупа
***** '''Чарнагорская мова'''
|Афіцыйная мова ў       = [[Чарнагорыя|Чарнагорыі]]
|Дапаможная мова ў      = грамадзе Малі-Іджаш, [[Ваяводзіна]], [[Сэрбія]]
|Рэгулюецца             = 
|Код па ISO 639-1       = 
|Код па ISO 639-2(B)    = cnr<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://www.loc.gov/standards/iso639-2/php/langcodes_name.php?code_ID=515| копія = | дата копіі = | загаловак = Alpha-3 Code Search Result - Codes for the representation of names of languages| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Бібліятэка Кангрэсу ЗША|Library of Congress]]| дата доступу = 1 студзеня 2019 | мова = en| камэнтар = }}</ref>
|Код па ISO 639-2(T)    = 
|Код па SIL             = cnr<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://iso639-3.sil.org/code/cnr| копія = | дата копіі = | загаловак = ISO 639-3| фармат = | назва праекту = | выдавец = SIL International| дата доступу = 1 студзеня 2019 | мова = en| камэнтар = }}</ref>
|Выява                  = MontenegroLanguage2011.PNG
|Подпіс да выявы        = Мова большасьці па муніцыпалітэтах Чарнагорыі {{Легенда|#EE0000|чарнагорская мова}}{{Легенда|#1C86EE|[[сэрбская мова]]}}{{легенда|#9ACD32|[[альбанская мова]]}}{{легенда|#2E8B57|[[басьнійская мова]]}}
|Шырыня выявы           = 250 пкс
}}
'''Чарнаго́рская мо́ва''' (саманазва: ''Crnogorski jezik'', ''Црногорски језик'') — [[паўднёваславянскія мовы|паўднёваславянская]] мова заходняе падгрупы, у вузейшым сэнсе — [[літаратурная мова|літаратурны]] варыянт [[сэрбскахарвацкая мова|сэрбскахарвацкае мовы]], на якім размаўляюць [[чарнагорцы]] і які выкарыстоўваецца ў якасьці афіцыйнае мовы [[Чарнагорыя|Чарнагорыі]].

Мова заснаваная на базе выкарыстоўванага ў Чарнагорыі іекаўска-штакаўскага дыялекту сэрбскахарвацкае моўнае сыстэмы, зьяўляючыся з пункту гледзішча параўнальнае лінгвістыкі адным зь яе стандартызаваных узаемазразумелых варыянтаў побач з [[сэрбская мова|сэрбскай]], [[харвацкая мова|харвацкай]] і [[басьнійская мова|басьнійскай]] мовамі. Дыялект, які палёг у аснову літаратурнай чарнагорскай мовы, зьяўляецца таксама асновай для харвацкай, сэрбскай і басьнійскай моваў<ref>[http://www.rferl.org/content/Serbian_Croatian_Bosnian_or_Montenegrin_Many_In_Balkans_Just_Call_It_Our_Language_/1497105.html Serbian, Croatian, Bosnian, Or Montenegrin? Or Just 'Our Language'?]</ref>.

Як адзначаюць некаторыя дасьледчыкі, чарнагорская мова гістарычна мела найменьне ''сэрбскай''<ref>гл. Роланд Сасэкс, Пол Кабэрлі, ''The Slavic Languages'', Cambridge University Press, Cambridge 2006; esp. v. ст. 73: «Serbia had used Serbian as an official language since 1814, and Montenegro even earlier.»</ref>. Ідэя незалежнай, асобнай ад сэрбскай, чарнагорскай мовы ўзьнікла ў пэрыяд 1990-х гадоў і стала актыўнай праз дапамогу прыхільнікаў незалежнасьці Чарнагорыі, у выніку чаго чарнагорская мова была абвешчаная афіцыйнай мовай краіны па ратыфікацыі новай [[Канстытуцыя Чарнагорыі|Канстытуцыі]] краіны 22 кастрычніка 2007 году.

Стварэньне літаратурнага стандарту чарнагорскай мовы яшчэ працягваецца ў сучаснай пэрспэктыве. Так, яе [[артаграфія]] была зацьверджаная 10 ліпеня 2009 году, згодна зь якой у мове ўстанаўліваліся два варыянты [[альфабэт]]у. [[Граматыка]] і навучальныя праграмы знаходзяцца ў працэсе распрацоўкі<ref name="cafemontenegro.com">[http://www.cafemontenegro.com/index.php?group=22&news=80985 2 more letters in Montenegrin language]</ref>.

== Моўная стандартызацыя ==
У студзені 2008 году Ўрадам Чарнагорыі была сфармаваная рада па кадыфікацыі мовы, дзейнасьць якой мусіла накіроўвацца на стандартызацыю мовы ў адпаведнасьці зь міжнароднымі стандартамі. Дакумэнты, што паўсталі ў выніку працы рады, сталі ў наступным часткай мясцовых адукацыйных праграмаў.

Першая артаграфія чарнагорскае мовы была афіцыйна прадстаўленая ў ліпені 2009 году. У гэтай сыстэме была выказаная прапанова аб замене сэрбскахарвацкіх дыграфаў ''sj'', ''zj'' на асобныя літары, ''ś'' і ''ź''<ref name="cafemontenegro.com"/>. Міністэрства адукацыі, аднак, не аддало перавагі ніводнаму з праектаў і прыняло рашэньне аб прыняцьці ўласнага варыянту артаграфіі. Рада раскрытыкавала гэты новы варыянт, адзначыўшы, на думку сяброў рады, вялікую колькасьць «мэтадалягічных, канцэптуальных і лінгвістычных хібаў»<ref>https://archive.is/20120804174002/http://www.mondo.rs/v2/tekst.php?vest=142385</ref>.

21 чэрвеня 2010 году рада па пытаньнях агульнай адукацыі Чарнагорыі прыняла першую чарнагорскую граматыку.

== Статус ==
На думку шэрагу дасьледчыкаў, моўная сытуацыя зьяўляецца адным з астрэйшых пытаньняў у сучаснай Чарнагорыі<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8520466.stm| копія = | дата копіі = | загаловак = Montenegro embroiled in language row| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[BBC]]| дата = 28 кастрычніка 2013 | мова = | камэнтар = }}</ref>.

Згодна з вынікамі перапісу насельніцтва ў 1991 годзе, большасьць жыхароў Чарнагорыі — 510 320 чал ці 82,97% насельніцтва, пазначыла сябе як носьбітаў тагачаснай афіцыйнай мовы — [[сэрбскахарвацкая мова|сэрбскахарвацкай]]; падобныя зьвесткі былі атрыманыя таксама і па перапісе 1981 году. Між тым, паводле вынікаў перапісу 1909 большасьць насельніцтва (95%) тагачаснага [[Княства Чарнагорыя]] ўказала ў якасьці сваёй роднай мовы [[сэрбская мова|сэрбскую]]. Паводле Канстытуцыі Чарнагорыі 1992 году, афіцыйнай мовай рэспублікі, якая на той момант уваходзіла ў склад Дзяржаўнага зьвязу [[Сэрбія і Чарнагорыя|Сэрбіі і Чарнагорыі]], абвяшчалася сэрбская мова іекаўскай формы.

Апошні перапіс насельніцтва ў Чарнагорыі, праведзены ў 2011 годзе, паказаў, што 36,97% насельніцтва краіны лічаць сваёй роднай мовай чарнагорскую, тады як 42,88% у якасьці роднай мовы ўказала сэрсбкую<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.monstat.org/userfiles/file/popis2011/saopstenje/saopstenje(1).pdf| копія = | дата копіі = | загаловак = Census of Population, Households and Dwellings in Montenegro 2011| фармат = | назва праекту = Monstat| выдавец = | дата = 28 кастрычніка 2013 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Яшчэ да абвяшчэньня вынікаў некаторыя палітыкі, напрыклад, лідэр апазыцыйнай партыі SNP Срджан Міліч, выказалі меркаваньне, што вельмі невялікая частка жыхароў Чарнагорыі назвала сваёй роднай мовай чарнагорскую, а сам праект патрывае фіяска<ref>[https://web.archive.org/web/20140310105757/http://www.kurir-info.rs/kako-je-propao-crnogorski-jezik-clanak-85352 Kako je propao crnogorski jezik]</ref>. Між тым, гэты перапіс засьведчыў падвышэньне адсоткавай дзелі асобаў, якія лічаць роднай мовай чарнагорскую, на 5%.

Асобы, якія ўказваюць у якасьці сваёй роднай мовы чарнагорскую, пражываюць у асноўным у старой гістарычнай вобласьці з цэнтрам у [[Падгорыца|Падгорыцы]]. На поўначы краіны, які быў далучаны ў 1912 годзе, большая частка насельніцтва ў якасьці сваёй роднай мовы ўказвае сэрбскую.

Чарнагорскі адвакат Міят Шукавіч пры складаньні свайго чарнавога варыянту Канстытуцыі краіны прапанаваў палажэньне аб чарнагорскай мове як афіцыйнай мовы краіны. [[Вэнэцыянская камісія]], кансультацыйны орган пры [[Рада Эўропы|Радзе Эўропы]], у цэлым станоўча паставіўся да праекту Канстытуцыі, не закрануўшы пры гэтым пытаньні мовы і царквы, палічыўшы іх сымбалічнымі. Сваё адмоўнае стаўленьне да моўнага палажэньня выказалі Сацыялістычная народная партыя Чарнагорыі, Народная партыя, Дэмакратычная сэрбская партыя, Басьнійская партыя, Рух за зьмены, а таксама кааліцыя «Сэрбскі сьпіс» на чале з Сэрбскай народнай партыяй. Новая Канстытуцыя, якая рэгулявала б становішча чарнагорскае мовы, была прынятая дзьвюма трацінамі парлямэнту, у тым ліку Кааліцыя за эўрапейскую Чарнагорыю, Рух за зьмены, Басьнійская партыя і Лібэральная партыя Чарнагорыі (пра-сэрбскія партыі выказаліся супраць, партыі альбанскае меншасьці ўстрымаліся). Канстытуцыя краіны, прынятая 22 кастрычніка 2007 году, дэкляруе чарнагорскую мову ў якасьці афіцыйнай мовы Чарнагорыі<ref>Артыкул 13 Канстытуцыі Чарнагорыі.</ref>, а таксама прызнае разам зь ёю [[альбанская мова|альбанскую]], басьнійскую, харвацкую і сэрбскую.

Цяперашні прэм’ер-міністар Чарнагорыі Міла Джуканавіч выказваў сваю падтрымку ў справе стандартызацыі чарнагорскае мовы, заявіўшы пра сябе як носьбіта чарнагорскай мовы ў інтэрвію сэрбскаму штодзёньніку ''Politika'' ў кастрычніку 2004 году. Афіцыйны сайт Ураду Чарнагорыі зьмяшчае інфармацыю ў дзьвюх вэрсіях — чарнагорскай і ангельскай<ref>[https://web.archive.org/web/20090215000303/http://www.gov.me/eng/ Official site of Government of Montenegro]</ref>, на афіцыйнай web-старонцы Прэзыдэнта краіны заяўляецца пра напісаньне сайту на ''чарнагорска-сэрбскай вэрсіі'' (''Crnogorsko-srpska verzija'').
[[Файл:Serbo croatian languages2006 02.png|thumb|250px|Блакітны колер — тэрыторыя, дзе большасьць насельніцтва адзначыла ў якасьці сваёй роднай мовы чарнагорскую падчас перапісу насельніцтва ў 2003 г.]]

У 2004 годзе Ўрад Чарнагорыі зацьвердзіў зьмены, згодна зь якімі назва школьнага прадмэту «Сэрбская мова» зьмянялася на «Родная мова (сэрбская, чарнагорская, басьнійская, харвацкая)», што было зроблена з мэтай падтрымкі моўнае разнастайнасьці краіны і грамадзянаў, якія лічаць сябе носьбітамі іншых моваў, апрача сэрбскай<ref>[https://web.archive.org/web/20060909141638/http://www.voanews.com/Serbian/archive/2004-03/a-2004-03-26-9-1.cfm Slobodan Backović potpisao odluku o preimenovanju srpskog u maternji jezik], ''Voice of America''</ref>. Гэта, аднак, прывяло да забастовак настаўнікаў і адмовы часткі бацькоў пасылаць сваіх дзяцей у школы<ref>[https://web.archive.org/web/20121017005747/http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2004/09/17/srpski/D04091602.shtml «Počelo otpuštanje profesora srpskog»], Glas Javnosti</ref> ў местах [[Нікшыч]], [[Падгорыца]], [[Бэранэ]], [[Плеўля]] і [[Хэрцэг-Нові]].

== Дыскусія ==
Чарнагорыя, на думку некаторых дасьледчыкаў, зьяўляецца адным з прыкладаў драбненьня нацыянальнай ідэнтычнасьці ва Ўсходняй Эўропе на мяжы ХХ-ХХІ стагодзьдзяў. Самавызначэньне для легітымацыі незалежнасьці грунтуецца на двух прынцыпах:

* абгрунтаваньне ўласнага гістарычнага шляху, адрознага ад суседніх краінаў
* дэклярацыя існаваньня ўласнае мовы

Гэтыя прынцыпы аткыўна абмяркоўваюцца ў навуцы з мэтаю падмацаваць палітычныя заявы фактамі лінгвістычных і гістарычных дасьледаваньняў. Прыкладам, прыхільнікі існаваньня асобнай чарнагорскай мовы выступалі і за палітычную незалежнасьць Чарнагорыі. Сябры чарнагорскага ПЭН-цэнтру пратэставалі супраць Канстытуцыі 1992 году, паводле якой у якасьці дзяржаўнай мовы ўсталёўвалася сэрбская, аргумэнтуючы сваю адмоўную пазыцыю правам кожнай нацыі на ўласную мову, прыводзячы на ўзор харвацкую, басьнійскую, македонскую і малдаўскую мовы. Яны не адмаўлялі ўваходжаньня чарнагорскай мовы ў склад сэрбскахарвацкай моўнай сыстэмы. але патрабавалі каб мова мела афіцыйнае найменьне чарнагорскай<ref>[http://www.montenet.org/language/pen-decl.htm Declaration of Montenegrin P.E.N. Centre]</ref>, падобныя прапановы былі падтрыманыя і арганізацыяй Matica crnogorska.

== Лінгвістычныя рысы ==
Чарнагорцы размаўляюць перадусім на штакаўскіх гаворках, а менавіта на ўсходнегерцагавінскім (распаўсюджаны на захадзе й паўночным захадзе Чарнагорыі) і зэцка-паўднёвасанджацкім (астатняя частка краіны) дыялектах, якія аб’ядноўваюць іх з носьбітамі іншых суседніх славянскіх краінаў.

З пункту гледзішча марфалёгіі чарнагорская мова адрозьніваецца дзякуючы захаваньню ўжываньня ў размоўным маўленьні імпэрфэкту разам з формамі аорысту, пэрфэкту, плюсквампэрфэкту, тады як у іншых рэгіянальных сэрбскахарвацкіх варыянтах гэтая [[дзеяслоў]]ная форма носіць кніжны, а за цяперашнім часам нават архаічны характар.

Прыхільнікі асобнасьці чарнагорскае мовы карыстаюцца [[лацінскі альфабэт|лацінскім альфабэтам]] і прапаноўваюць дапоўніць альфабэт літарамі С́ [{{IPA|ç}}], З́ [{{IPA|ʝ}}] и Ѕ [{{IPA|ʣ}}]<ref>[http://www.montenet.org/language/letters.htm Proposed Montenegrin alphabet], Montenet.org</ref>. Гэты праект рэфармаваньня, у прыватнасьці, падтрымлівае прафэсар катэдры мовы і літаратуры ў Чарнагорскім кнівэрсытэце і кіраўнік Інстытуту чарнагорскай мовы Ваіслаў Нікчэвіч<ref>Pravopis crnogorskog jezika, Vojislav Nikčević. Crnogorski PEN Centar, 1997</ref>. Аднак на думку апанэнтаў гэтага праекту гукі, для якіх прапаноўваюцца новыя літары, не ўтвараюць моўнае сыстэмы, з гэтае прычыны яны ня могуць быць прызнаныя [[фанэма]]мі і зьяўляюцца толькі [[аляфон]]амі<ref>Politika: [http://www.politika.rs/rubrike/Drustvo/Crnogorci-dopisali-Vuka.sr.html Црногорци дописали Вука]</ref>. Разам з тым, такія гукі ўжываюцца не ва ўсіх чарнагорскіх рэгіёнах, пры гэтым могуць ужывацца ў некаторых нечарнагорскіх (Герцагавіна, Басьнійская Краіна).

=== Альфабэт ===
У цяперашні момант выкарыстоўваецца чарнагорскі альфабэт, які мае [[Кірылічны альфабэт|кірылічную]] вэрсію (''црногорска ћирилица / crnogorska ćirilica'' або ''азбука'') і [[Лацінскі альфабэт|лацінскую]] абэцэду (''црногорска латиница / crnogorska latinica'' або ''abeceda''), абедзьве графічныя сыстэмы афіцыйна маюць роўныя правы ў сваім выкарыстаньні<ref>[https://web.archive.org/web/20180120000807/http://www.snp.co.me/strana.asp?kat=1&id=1278 Ustav Crne Gore.]{{ref-sr}}</ref>. Новая графіка была зацьверджана Міністэрствам адукацыі Чарнагорыі 9 чэрвеня 2009 году<ref name="cafemontenegro.com"/>, раней выкарыстоўваліся [[Сэрбскахарвацкая мова|сэрбскахарвацкая]] кірыліца і лацінка<ref>[https://web.archive.org/web/20100110201927/http://rtcg.me/index.php/vijesti/politika/aktuelno/6369-pravopis-crnogorskog-jezika Donijet Pravopis crnogorskog jezika] {{ref-sr}}</ref>. У адрозьненьне ад сэрбскахарвацкага альфабэту, замест [[дыграф]]аў ''sj'', ''zj'' (у кірыліцы ''зj'' і ''сj'') ужываюцца асобныя літары ''ś'' і ''ź'' (адпаведна ''з́'' і ''с́'')<ref>[https://web.archive.org/web/20110722173836/http://rtcg.me/index.php/vijesti/politika/aktuelno/6408-dva-slova-pravopis Dva nova slova u pravopisu]{{ref-sr}}</ref>, але ў лацініцы захаваліся спалучэньні ''dž'', ''nj'', і ''lj'' для пазначэньня асобных гукаў.
<center>
{| class="wikitable" style="text-align: center;"
|+
|-
! Лацініца
| A
| B
| C
| Č
| Ć
| D
| ǅ
| Đ
| E
| F
| G
| H
| I
| J
| K
| L
| ǈ
| M
| N
| ǋ
| O
| P
| R
| S
| Š
! Ś
| T
| U
| V
| Z
| Ž
! Ź
|-
! Кірыліца{{Заўвага|Тут парадак адпаведна абэцэдзе, правільны парадак чарнагорскай кірыліцы наступны: ''А Б В Г Д Ђ Е Ж З З́ И Ј К Л Љ М Н Њ О П Р С С́ Т Ћ У Ф Х Ц Ч Џ Ш''}}
| А
| Б
| Ц
| Ч
| Ћ
| Д
| Џ
| Ђ
| Е
| Ф
| Г
| Х
| И
| Ј
| К
| Л
| Љ
| М
| Н
| Њ
| О
| П
| Р
| С
| Ш
! С́
| Т
| У
| В
| З
| Ж
! З́
|-
! <small>Беларускі адпаведік
| <small>А</small>
| <small>Б</small>
| <small>Ц</small>
| <small>Ч</small>
| <small>ЦЬ</small>
| <small>Д</small>
| <small>ДЖ</small>
| <small>ДЬЖ</small>
| <small>Е</small>
| <small>Ф</small>
| <small>Г</small>
| <small>Х</small>
| <small>І</small>
| <small>Й</small>
| <small>К</small>
| <small>Л</small>
| <small>ЛЬ</small>
| <small>М</small>
| <small>Н</small>
| <small>НЬ</small>
| <small>О</small>
| <small>П</small>
| <small>Р</small>
| <small>С</small>
| <small>Ш</small>
! <small>СЬ</small>
| <small>Т</small>
| <small>У</small>
| <small>В</small>
| <small>З</small>
| <small>Ж</small>
! <small>ЗЬ</small>
|-
|}</center>

=== Графіка і фанэтыка ===
Як і ў сэрбскай мове, запазычаныя ўласныя імёны запісваюцца фанэтычна. У чарнагорскай, як і беларускай мове, у цэлым выконваецца правіла, як чуецца — так і пішацца.

Чарнагорская мова характарызуецца іекавізмам — ''ije'' вымаўляецца як два склады, тады як у іншых рэгіёнах сэрбскахарвацкай моўнай сыстэмы зьяўляецца дыфтонгам. Гістарычна ''ije'' ёсьць вынікам зьмяненьня асаблівага праславянскага гуку, пазначанага як «ѣ».

{| class="wikitable" style="margin: 1em auto 1em auto"
|+
! Чарнагорская || Сэрбская, харвацкая, басьнійская || Беларуская
|-
| ''нијесам'' || ''нисам'' || «я ня ёсьць…»
|-
| ''тијех'' || ''тих'' || родны склон ''ти, те, та'' «тых»
|-
| ''тијема'' || ''тима'' || давальны склон ''ти, те, та''
|-
| ''овијех'' || ''ових'' || родны склон ''ови, ове, ова'' «гэтых»
|-
| ''овијема'' || ''овима'' || давальны склон ''ови, ове, ова''
|}

Памякчэньне [д], [т], [с], [з] перад [e] у чарнагорскай мае свае асаблівасьці:

{| class="wikitable" style="margin: 1em auto 1em auto"
|+
! Чарнагорская || Сэрбская || Харвацкая, басьнійская || Беларуская
|-
| ''ђе'' || ''где'' || ''gdje'' || дзе
|-
| ''ђевојка'' || ''девојка'' || ''djevojka'' || дзяўчына
|-
| ''ђеца'' || ''деца'' || ''djeca'' || дзеці
|-
| ''лећети'' || ''летети'' || ''летјети'' || ляцець
|-
| ''ћерати'' || ''терати'' || ''тјерати'' || гнаць, разганяць
|-
| ''с́еди'' || ''седи'' || ''сједи'' || сядзь
|-
| ''с́екира'' || ''секира'' || ''сјекира'' || сякера
|-
| ''из́елица'' || ''изелица'' || ''изјелица'' || ядок
|}

=== Лексыка ===
Чарнагорская лексыка ня мае істотных адрозьненьняў ад сэрбскахарвацкай, але карыстаецца большай колькасьцю запазычыньняў з італьянскай мовы, а таксама выяўляе некаторыя свае асаблівасьці. Ніжэй прыведзеныя словы агульнай этымалёгіі, якія пры гэтым утварылі розныя формы<ref>{{Спасылка | аўтар = Sreten Zekovic| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.montenegrina.net/pages/pages1/jezik/razur_crnogorskoga_jezika_i_njegova_revitalizacija.htm| копія = | дата копіі = | загаловак = RAZUR CRNOGORSKOGA JEZIKA I NJEGOVA REVITALIZACIJA| фармат = | назва праекту = MONTENEGRINA - digitalna biblioteka crnogorske kulture i nasljedja| выдавец = | дата = 28 кастрычніка 2013 | мова = | камэнтар = }}</ref>:

{| class="wikitable" style="margin: 1em auto 1em auto"
|+
! Чарнагорская || Сэрбская (Сэрбія) || Басьнійская, харвацкая, сэрбская Босьніі || Беларуская
|-
| ''цкло'' || ''стакло'' || ''стакло'' || шкло
|-
| ''ђетић'' || ''дечак'' || ''дјечак || хлопчык
|-
| ''коштањ'' || ''кестен'' || ''кестен'' || каштан
|-
| ''мртац'' || ''мрвтац'' || ''мрвтац'' || мярцьвяк
|-
| ''омразити'' || ''мрзети / мрзити'' || ''мрзити'' || ненавідзець
|-
| ''с́утра'' || ''сутра'' || ''сутра'' || заўтра
|-
| ''знавен'' || ''познат'' || ''познат'' || вядомы
|}

Прыклады словаў, што маюць аднолькавае значэньне ў чарнагорскай, сэрбскай і харвацкай:

{| class="wikitable" style="margin: 1em auto 1em auto"
|+
! Чарнагорская || Сэрбская || Басьнійская, харвацкая || Беларуская
|-
| ''извањац'' || ''странац'' || ''странац'' || замежнік
|-
| ''глиб'' || ''блато'' || ''блато'' || гразь
|-
| ''цукар'' || ''шећер'' || ''шећер'' || цукар
|-
| ''ориз'' || ''пиринач'' || ''рижа'' || рыс
|-
| ''разурити'' || ''срушити'' || ''срушити'' || разбурыць
|}

Формы інтэрнацыяналізмаў у чарнагорскай таксама маюць свае асаблівасьці:

{| class="wikitable" style="margin: 1em auto 1em auto"
|+
! Чарнагорская || Сэрбская || Басьнійская, харвацкая || Беларуская
|-
| суфікс ''-тада'' (напр. ''квал''и''тада'') || ''-тет'' (''квалитет'') || ''-тета'' (''квалитета'') || якасьць
|-
| суфікс ''-ан'' (напр. ''Аустријан'') || ''-анац'' (''Аустријанац'') || ''-анац'' (''Аустријанац'') || аўстрыец
|-
| суфікс ''-дур(ица)'' (напр. ''штимадур(ица)'') || ''проценитељ(ица)'' || ''процјенитељ(ица)'' || ацэншчык (-ца)
|}

== У літаратуры ==

=== Мясцовыя аўтары ===
[[Файл:Oktoih01.jpg|<small>[[Актоіх]] — кніга псальмаў [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовай]], створаная на тэрыторыі сучаснай Чарнагорыі, першая друкаваная кніга [[Паўднёвыя славяне|паўднёвых славян]]</small>|міні|180пкс]]
Шматлікія чарнагорскія аўтары абапіраліся пры складаньні сваёй творчасьці на народную аснову. Літаратура [[Сярэднявечча]] збольшага прадстаўляла сабой літаратуру на стараславянскай мове і ейных ізводах, але ў [[19 стагодзьдзе|ХІХ]] ст. дыялекты Чарнагорыі сталі дамінаваць у мясцовай літаратуры. Яна ўключае ў сябе народны [[фальклёр]], сабраны Вукам Стэфановічам Караджычам й інш., асобныя кнігі чарнагорскіх пісьменьнікаў («Горны вянок» Пэтара Пэтравіча Негаша, «Прыклады чалавецтва й адвагі» Марка Мілянава) і г. д. У другой палове [[19 стагодзьдзе|ХІХ]] ст. у літаратуры больш выкарыстоўваўся ўсходнегерцагавінскі дыялект, які зьяўляецца асновай сэрбскахарвацкай мовы, замест мясцовага зэцка-санджацкага дыялекту.

Да прыкладу, большая частка формаў вінавальнага склону, якія ўласьцівыя для зэцка-санджацкага дыялекту, Негашам былі замененыя на формы мясцовага, характэрныя для сэрбскай мовы. Напрыклад, у друкаванай вэрсіі радок ''U dobru je lako dobar biti, / na muci se poznaju junaci'' быў заменены на ''U dobro je lako dobar biti, / na muku se poznaju junaci''. У іншых творах чарнагорскіх пісьменьнікаў таксама адсочваецца тэндэнцыя да прытрымліваньня нормаў усходнегерцагавінскага дыялекту. Тым ня менш, у літаратуры таксама трапляліся і рысы, уласьцівыя для зэцка-санджацкага дыялекту: напрыклад, вершы Нікола І Пэтравіча ''Onamo namo, za brda ona'', ''Onamo namo, da viđu'' і г. д.

=== У сьведчаньнях іншаземцаў ===
Упершыню лінгвонім ''чарнагорская мова'' быў ужыты ў дзёньніку францускага палкоўніка Віяля дэ Сам’е падчас свайго падарожжа па Чарнагорыі ў 1813 годзе, сам дзёньнік пад назваю «''Ваяж гістарычны і палітычны ў Чарнагорыю''» (''Voyage historique et politique au Montenegro'') быў апублікаваны ў 1820 годзе.

Вук Караджыч у сваёй кнізе на нямецкай мове «''Чарнагорыя і чарнагорцы''» (''Montenegro und die Montenegriner'') 1837 году абвяргае Сам’е, які сьцьвярджаў, што чарнагорская мова зьўляецца дыялектам [[грэцкая мова|грэцкай]]<ref>[http://img265.imageshack.us/img265/6460/vukzanjemcezitelji4lm.jpg Vuk Karadžić o crnogorskom jeziku u djelu Montenegro und die Montenegriner (1837)]{{ref-sr}}</ref>.

Сэрбскі пісьменьнік Любамір Нянадавіч у сваёй працы «''Пра чарнагорцаў''» (''O Crnogorcima'') 1856 году рабіў высновы, што чарнагорцы «размаўляюць на чарнагорскай мове»<ref>[https://web.archive.org/web/20080317005827/http://www.montenegrina.net/pages/pages1/istorija/dokumenti/drugi_o_cg_i_crnogorcima.htm Ljubomir Nenadović o crnogorskom jeziku] {{ref-hr}}</ref>.

{{цытата|Мова — ва ўсіх школах чарнагорская, шмат у чым адрозная ад той прыгожай мовы, на якую Біблія перакладзена. Я казаў аднойчы ў [[Цэціне]], што для пісьмовага адзінства неабходна ўводзіць адну мову, на якой сёньня пішуць у [[Бялград]]зе і [[Нові Сад|Новым Садзе]]. Тую мову, на якой дагэтуль найболей напісана і сказана, якая застанецца вядомай як сэрбская літаратурная мова. Калі чарнагорцы працягнуць шырыць свае школы так як цяпер, то праз сто год між дзьвюма мовамі адрозьненьняў будзе больш, чым між партугальскай і гішпанскай.{{Арыгінал|sr|U svim školama, jezik je – crnogorski, u mnogome različan je od onoga priznatog, lijepog jezika na kome je Biblija prevedena. Govorio sam jednom prilikom na Cetinju da bi trebalo, radi književnog jedinstva, da uvedu onaj jezik kojim se danas piše u Beogradu i Novom Sadu. Taj je jezik, na kojem se dosada najviše pisalo i radilo, ostati će zauvijek kao srpski književni jezik. Ako Crnogorci produze svoje škole kao dosada, onda, poslije sto godina, između ta dva jezika biti će veća razlika nego što je između portugalskog i španjolskog.}}}}

У 1927 годзе вугорскі славіст Ёзэф Байза ў сваёй манаграфіі «''Чарнагорскае пытаньне''» (''A montenegrói kérdés'') напісаў: «Пяцівекавая барацьба з [[Асманская імпэрыя|туркамі]] ізалявала чарнагорцаў ад сьвету ў цяжкадаступных цясьнінах. Такім чынам ізаляваўшы і лінгвістычна. Іх мова разьвівалася незалежна і атрымала арыгінальныя рысы<ref>[https://web.archive.org/web/20081201142641/http://www.montenegro-canada.com/articles/article/1998396/33361.htm  Jozsef Bajza, „A montenegrói kérdés“, Budapesti szemle A magyar tud. Akademia megbizasabol (601 szam, str. 321—372),Budapest, 1927] {{ref-sr}}</ref>».

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Кніга|аўтар = Arsenić, Violeta|частка = |загаловак = Govorite li crnogorski?|арыгінал = |спасылка = http://www.vreme.com/arhiva_html/478/18.html|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Vreme|год = 2000|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}
* {{Кніга|аўтар = Glušica, Rajka|частка = 5|загаловак = O nacionalizmu u jeziku: prikaz knjige ''Jezik i nacionalizam''|арыгінал = |спасылка = http://www.ff.ucg.ac.me//dokumenta2/RIJEC%205%20prelom%2019%204.pdf|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Riječ|год = 2011|том = |старонкі = 185-191|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}
* {{Кніга|аўтар = Ivić, Pavle|частка = |загаловак = Standard Language as an Instrument of Culture and the Product of National History|арыгінал = |спасылка = http://web.archive.org/web/20090416025545/http://www.suc.org/culture/history/Hist_Serb_Culture/chc/Standard_Language.html|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Кангрэс сэрбскага адзінства|год = |том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}
* {{Кніга|аўтар = Kordić, Snježana|частка = |загаловак = Crnogorska standardna varijanta policentričnog standardnog jezika|арыгінал = |спасылка = http://www.webcitation.org/69f5qFPvV|адказны = Ostojić, Branislav|выданьне = |месца = Podgorica|выдавецтва = Crnogorska akademija nauka i umjetnosti|год = |том = |старонкі = 35-47|старонак = |сэрыя = Jezička situacija u Crnoj Gori – norma i standardizacija: radovi sa međunarodnog naučnog skupa|isbn = 978-86-7215-207-4|наклад = }}
* {{Кніга|аўтар = Lajović, Vuk|частка = |загаловак = Političari prodaju maglu|арыгінал = |спасылка = http://bib.irb.hr/datoteka/589513.Intervju_Vijesti_Politicari_prodaju_maglu.pdf|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Vijesti|год = |том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}
* {{Кніга|аўтар = Ramusović, Aida|частка = |загаловак = What Language Do Montenegrins Speak?|арыгінал = |спасылка = http://www.tol.org/client/article/9253-what-language-do-montenegrins-speak.html|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Transitions Online|год = |том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20121016071444/http://www.pcgn.org.uk/Montenegro2.pdf A Brief Note on the Effect of Montenegrin Independence on Language], Permanent Committee on Geographical Names
* [https://web.archive.org/web/20060430102218/http://montenegrina.net/pages/pages1/jezik/jezik_main.htm Language on Montenegrina]

{{Сэрбскахарвацкія мовы}}
{{Славянскія мовы}}

[[Катэгорыя:Чарнагорская мова| ]]
[[Катэгорыя:Мовы Чарнагорыі]]
[[Катэгорыя:Паўднёваславянскія мовы]]