Прагляд крыніцы для Цягліцы

[[Файл:Genga 19.jpg|міні|240пкс|Цягліцы чалавека — малюнак з анатамічнага атлясу XVII стагодзьдзя]]
'''Цягліцы'''<ref>{{Спасылка|аўтар = |аўтарlink = |дата публікацыі = |url = http://slounik.org/search?dict=&search=%D1%86%D1%8F%D0%B3%D0%BB%D1%96%D1%86%D0%B0&x=0&y=0 |загаловак = Цягліца |выдавец = Slounik.org |дата = 16 лютага 2013}}</ref><ref>{{Спасылка|аўтар = |аўтарlink = |дата публікацыі = |url = http://www.rv-blr.com/slounik?alpha3=%D0%A6%D0%AF%D0%93&alpha=%D0%A6 |загаловак = Літаратурны тлумачальны слоўнік |выдавец= Родныя вобразы |дата = 16 лютага 2013}}</ref> ({{мова-la|musculi}}) — органы цела жывёлаў і [[чалавек]]а, якія складаюцца з пругкай элястычнай [[цяглічная тканка|цяглічнай тканкі]], якая здольная скарачацца пад уплывам [[нэрвовы імпульс|нэрвовых імпульсаў]]. Яны прызначаныя да розных мэтаў, як то перамяшчэньне цела ў прасторы, рух галавы, [[хрыбетнік]]а й вачэй, праца канцавінаў і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міміка|міміка|en|Facial expression}}<ref>{{Кніга|аўтар=[[Анатоль Леанцюк]]|частка=Мышцы|загаловак=Беларуская энцыклапедыя ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=|адказны=[[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя]]|год =2000|том=11|старонкі=54|старонак=560|сэрыя=|isbn=985-11-0188-5|наклад=10 000}}</ref>, скарачэньне [[галасавы вяз|галасавога вязу]] й дыханьня. Цягліцы на 86,3 адсоткаў складаюцца з [[вада|вады]].

Цягліцы дазваляюць рухаць часткамі цела й адлюстраваць у дзеяньні думкі й пачуцьці. Чалавек выконвае любыя рухі — ад такіх простых, як [[плюсканьне]] й [[усьмешка]], да тонкіх і жвавых, якія можна заўважыць у дзеяньнях ювэліраў і спартоўцаў — дзякуючы здольнасьцям цягліцавых тканак скарачацца. Ад спраўнай працы цягліцаў, якія складаюцца з трох групаў, залежыць ня толькі рухомасьць арганізму, але й функцыянаваньне ўсіх фізыялягічных працэсаў. Працай усіх цягліцавых тканак кіруе [[нэрвовая сыстэма]], якая забясьпечвае іхную сувязь з [[галаўны мозаг|галаўным мозгам]] і [[млеч]]ам і рэгулюе пераўтварэньне хімічнай энэргіі ў мэханічную.

У целе чалавека налічваецца вялікая колькасьць цягліцаў, толькі шкілетавых зь іх маецца ў целе чалавека каля 600<ref>{{Кніга|аўтар = Julie McDowell. |загаловак = Encyclopedia of Human Body Systems. 2 volume |спасылка = http://books.google.by/books?id=7tt1C1aJ0G4C&pg=PA326#v=onepage&q&f=false |выданьне = |месца = |выдавецтва = Greenwood |год = 2010 |старонак      = |старонкі = 326 |isbn = 978-0-3133-9175-0}}</ref>. Самыя маленькія прымацаваныя да маленькіх [[Косьць|косткаў]], якія зьмяшчаюцца ў [[вуха|вуху]]. Самыя вялікія — [[крумянковыя цягліцы]], якія адказваюць за рухомасьць нагі. Самыя дужыя цягліцы — жавальныя. Паводле формы цягліцы вельмі разнастайныя. Часьцей за ўсё сустракаюцца пачынкавападобныя цягліцы, характэрныя для [[канцавіна]]ў, і шырокія цягліцы — яны ўтвораць сьценкі [[тулава (частка цела)|тулава]]. Калі ў цягліцаў агульнае [[сухажыльле]], а галовак дзьве або больш, то іх называюць двух-, трох- або чатырохгаловымі цягліцамі. Цягліцы й [[шкілет]] вызначаюць форму чалавечага цела. Актыўны лад жыцьця, збалянсаванае харчаваньне й занятак [[спорт]]ам спрыяюць разьвіцьцю цягліцаў і памяншаюць аб’ём тлушчавай тканіны.

== Анатомія ==
[[Анатомія]] цягліцаў улучае ў сябе як [[тапаграфічная анатомія|тапаграфічную анатомію]], якая ўключае ў сябе ўсе цягліцы арганізму, а, з другога боку, [[гісталёгія|гісталёгію]], якая ўключае ў сябе структуры адной цягліцы.

=== Тыпы тканак ===
Цягліцавая тканка зьяўляецца мяккай тканкай, і ёсьць адным з чатырох асноўных тыпаў тканкаў у жывёлаў, аднак толькі тры тыпы цягліцавых тканкаў налічваецца ў [[хрыбетныя|хрыбетных]], як то шкілетныя цягліцы, гладкія цягліцы й сардэчная цягліца ці [[міякард]].

==== Шкілетныя цягліцы ====
[[Файл:Illu muscle tissues.jpg|міні|400пкс|Розныя тыпы цягліцавых тканак]]
[[Файл:Skeletal muscle.jpg|міні|400пкс|справа|Будова шкілетных цягліцаў]]
Шкілетныя цягліцы або «добраахвотныя цягліцы», якія мацуюцца да [[Косьць|костак]] з дапамогай [[сухажыльле|сухажыльляў]] альбо апанэўрозаў у некалькіх месцах да косткі й выкарыстоўваюцца для ажыцьцяўленьня [[шкілет]]нага руху, як то перамяшчэньне й падтрыманьне паставы. Нягледзячы на тое, што пастуральны кантроль, як правіла, падтрымліваецца як несьвядомы [[рэфлекс]], цягліцы адказныя рэагаваць на сьвядомы кантроль як непастуральныя цягліцы. У сярэдняга дарослага [[мужчына|мужчыны]] шкілетныя цягліцы складаюць 42% ад масы цела, у той час як у [[жанчына|жанчыны]] гэты паказьнік роўны 36%<ref>{{Кніга
|аўтар         = Marieb, EN; Hoehn, Katja. 
|загаловак     = Human Anatomy & Physiology
|выданьне      = 8th ed
|месца         =  San Francisco
|выдавецтва    = Benjamin Cummings
|год           = 2010
|старонак      = 312
|isbn          = 978-0-8053-9569-3
}}</ref>. З дапамогай спэцыяльных практыкаваньняў памер цягліцавых [[вуза]]ў можна павялічваць да тых часоў, пакуль яны не вырастуць у масе й аб’ёме й ня стануць рэльефнымі. Скарачаючыся, цягліца кароціцца, патаўшчаецца й рухаецца адносна суседніх цягліцаў. Укарачэньне цягліцы суправаджаецца збліжэньнем ейных канчараў і костак, да якіх яна прымацоўваецца. У кожным руху ўдзельнічаюць як цягліцы, якія ажыцьцяўляюць рух, гэтак і процідзейныя яму цягліцы, што надае руху дакладнасьць і плыўнасьць.

Шкілетныя цягліцы падзяляюцца на дзьве шырокія катэгорыі, то бок якія павольна скарачаюцца й хутка скарачаюцца.

Цягліцы першага тыпу, якія павольна скарачаюцца, ці «чырвоныя цягліцы», шчыльна ўсеяныя [[капіляр]]амі й багатыя на [[мітахондрыя|мітахондрыю]] й [[міяглябін]], што надае цягліцавай тканцы характэрны чырвоны колер. Такія цягліцы могуць несьці больш [[Тлен|кіслароду]] й падтрымліваюць аэробную актыўнасьць праз выкарыстаньне [[тлушчы|тлушчаў]] альбо [[вугляводы|вугляводаў]] у якасьці паліва<ref name="McCloud">{{Спасылка
|аўтар = McCloud, Aaron.
|дата публікацыі = 2010
|url = http://www.complete-strength-training.com/fast-twitch-muscle-fibers.html
|загаловак = «Build Fast Twitch Muscle Fibers»
|выдавец = Complete Strength Training
|дата = 6 лютага 2013
}}</ref>. Гэтыя цягліцы здольны скарачацца на працягу працяглых пэрыядаў часу, але зь невялікай сілай.

Хуткаскарачальныя цягліцы маюць тры асноўныя падтыпы, якія адрозьніваюцца скарачальнай [[хуткасьць|хуткасьцю]]<ref>{{Кніга
|аўтар         = Larsson, L; Edström, L; Lindegren, B; Gorza, L; Schiaffino, S.
|частка        = 
|загаловак     = «MHC composition and enzyme-histochemical and physiological properties of a novel fast-twitch motor unit type»
|спасылка      = http://ajpcell.physiology.org/cgi/reprint/261/1/C93
|выданьне      = The American Journal of Physiology 261 (1 pt 1)
|старонкі      = 93–101
}}</ref> й [[Сіла (фізычная велічыня)|сіла]]й<ref name="McCloud"/>. Цягліцы гэтага тыпу зьдзяйсьняюць хуткія й магутныя рухі, але з хуткім надыходам стомленнасьці, падтрымліваючы толькі кароткія, анаэробныя воплескі актыўнасьці, а наступныя скарачэньні цягліцаў становяцца хваравітымі, выклікаючы пачуцьцё [[боль|болю]]. Яны робяць найбольшы ўнёсак у цягліцавую сілу й маюць большы патэнцыял для павелічэньня масы.

==== Гладкія цягліцы ====
Гладкія цягліцы ці «міжвольныя цягліцы» знаходзіцца ў сьценках органаў і структураў, як то [[стрававод]]у, [[страўнік]]а, [[кішачнік]]а, [[бронхі|бронхаў]], [[маціца|маціцы]], [[мачавыпускальны канал|мачавыпускальнага канала]], [[мачавая бурбалка|мачавой бурбалкі]], крывяносных [[судзіна]]ў. У адрозьненьне ад шкілетных цягліцаў, гладкія цягліцы не знаходзяцца пад сьвядомым кантролем. Гладкія цягліцы складуюцца з характэрных цягліцавых вузаў ([[міяцыт]]аў). Кароткія пачынакпадобныя вузы гладкіх цягліцаў утвараюць плястыны. Скарачаюцца яны павольна й рытмічна пры падпарадкаваньні сыгналам вэгетатыўнай [[нэрвовая сыстэма|нэрвовай сыстэмы]]. Павольныя й працяглыя іхныя скарачэньні адбываюцца міжволі, незалежна ад жаданьня чалавека.

==== Міякард ====
Сардэчная цягліца ці, таксама, зьяўляецца «міжвольнай цягліцай», але яна больш падобная па структуры да шкілетных цягліцаў (амаль ідэнтычная), і знаходзіцца толькі ў [[сэрца|сэрцы]], і складаецца з [[кардыяміяцыт]]аў. Скарачэньні сардэчнай цягліцы не падкантрольныя [[сьвядомасьць|сьвядомасьці]] чалавека, яна інэрвуецца вэгетатыўнай нэрвовай сыстэмай, гэтак жа як і гладкія цягліцы. Важкую ролю ў інэрвацыі кардыяміяцытаў гуляе [[кіроўца рытму]].

=== Гістагенэз ===
[[Файл:Gray18.png|міні|180пкс|[[Эмбрыён]] [[курыца (птушка)|курыцы]], які паказвае параксіяльныя мэзадэрмы па абодвы бакі нэрвовай складкі. Пярэдняя частка ёсьць формай самітаў.]]
Усе цягліцы разьвіваюцца з параксіяльнай [[мэзадэрма|мэзадэрмы]]<ref name="Sweeney">{{Кніга
|аўтар         = Sweeney, Lauren.
|загаловак     = Basic Concepts in Embryology: A Student's Survival Guide
|выданьне      = (1st Paperback ed.)
|выдавецтва    =  McGraw-Hill Professional
|год           = 1997
}}</ref>. Параксіяльная мэзадэрма падзяляецца па ўсёй даўжыні [[эмбрыён|зародка]] на [[соміт]]ы, адпаведна сэгмэнтуючы цела<ref name="Sweeney"/>. Кожны сэгмэнт складаецца з трох частак, то бок [[склератома|склератомы]] (якія ўтварае [[хрыбетнік]]), [[дэрматома|дэрматомы]] (якая ўтварае [[скура|скуру]]) і [[міятома|міятомы]] (якая ўтварае цягліцы)<ref name="Sweeney"/>. Міятома падзелена на дзьве часткі, [[гіпамэр]] і [[эпімэр]], якія ўтвараюць разьмешчаныя сьпераду й ззаду ад вэртыкальнай восі цела цягліцы адпаведна<ref name="Sweeney"/>. Эпаксіяльныя цягліцы ў чалавека ўтвараюць толькі цягліцу, што трымае хрыбетнік і малыя міжхрыбетныя цягліцы, а таксама інэрвуюцца на [[сьпіна]]выя галіны [[млеч]]авых [[нэрва]]ў<ref name="Sweeney"/>. Усе іншыя цягліцы, у тым ліку цягліцы [[канцавіны|канцавінаў]], месьцяцца сьпераду ад вэртыкальнай восі цела й утвараюцца з вэнтралятэральнымі частымі міятомамі, інэрвуючыся на брушныя галіны млечавых нэрваў<ref name="Sweeney"/>.

=== Гісталёгія ===
[[Файл:Illu muscle structure.jpg|міні|280пкс|зьлева|Унутраная будова цягліцаў]]
Шкілетныя цягліцы абабітыя жорсткім плястам злучальнай тканкі, якая называецца [[эпімізіюм]]ам<ref name="MacIntosh">{{Кніга
|аўтар         = MacIntosh, BR; Gardiner, PF; McComas, AJ. 
|частка        = 1. Muscle Architecture and Muscle Fiber Anatomy
|загаловак     = Skeletal Muscle: Form and Function
|выданьне      = (2nd ed.)
|месца         = Champaign, IL
|выдавецтва    = Human Kinetics
|год           = 2006
|старонкі      = 3–21
|isbn          = 0-7360-4517-1
}}</ref>. Эпімізіюм цягліцаў мацуецца да сухажыльляў да кожнага бока, дзе эпімізіюм становіцца больш тоўстым і калягенавым. Ён таксама абараняе цягліцы ад трэньня ў адносінах да іншых цягліцаў і костак. Эпімізіюм складаецца зь некалькіх пучкоў, кожны зь якіх зьмяшчае ад 10 да 100 і больш цягліцавых валокнаў. Такія пучкі атачае [[пэрымізіюм]], які зьяўляецца шляхам да нэрваў і забясьпечвае прыток [[кроў|крыві]] ў цягліцы<ref name="MacIntosh"/>. Ніткападобныя валокны цягліцаў зьяўляюцца асобным відам вузаў ([[міяцыт]]ы), кожная зь якіх захоўваецца ў сваім [[эндамізіюм]]е калягенавых валокнаў<ref name="MacIntosh"/>. Такім чынам, агульная сіла складаецца з валокнаў (вузаў), зьвязаных у пучкі, якія самі групуюцца ў цягліцах. На кожным узроўні камплектацыі, калягенавыя мэмбраны атачаюць расслаеньне, і гэтыя мэмбраны дапамагаюць цягліцам падтрымліваць такія функцыі, як то захаваньне ад пасіўнага расьцяжэньня тканкі й распаўсюд сілаў, прыкладзеных да цягліцы<ref name="MacIntosh"/>.

Такія ж сувязі ўзроўняў маюць месца ў будове цягліцавых вузаў, якія складаюцца зь [[міяфібрыл]]аў, якія самі па сабе зьяўляюцца пучкамі [[бялкі|бялковых]] нітак. Тэрмін «міяфібрылы» ня варта блытаць зь «цягліцавымі валокнамі», якія зьяўляюцца проста іншай назвай для цягліцавых вузаў. Міяфібрылы, што складаюцца зь нітак некалькіх відаў бялковых злучэньняў, арганізаваныя разам у паўтаральныя элемэнты, званыя [[саркамэр]]амі. Папярочна-паласатая структура шкілетных і сардэчнай цягліцаў зьяўляецца вынікам заканамернасьці шаблёна разьмяшчэньня саркамэраў у сваіх камэрах. Незважаючы та тое, што абодва гэтыя тыпы цягліцаў зьмяшчаюць саркамэры, валокны ў сардэчнай цягліцы, як правіла, утвараюць больш разгалінаваную сетку. Сардэчныя цягліцавыя валокны злучаныя між сабой інтэркаляванымі дыскамі<ref>{{Кніга
|аўтар         = Kent, George C. 
|частка        = 11. Muscles
|загаловак     = Comparative Anatomy of the Vertebrates
|выданьне      = (7th ed.)
|месца         = Dubuque, Iowa, USA
|выдавецтва    = Wm. C. Brown Publishers
|год           = 1987
|старонкі      = 326–374
|isbn          = 0-697-23486-X
}}</ref>, што надае тканцы зьнешні выгляд [[сынцыцыюс]]а.

Ніткі саркамэраў складаюцца з скарачальных бялкоў [[актын]]а й [[міязін]]а.

=== Макраскапічная анатомія ===
Макраскапічная анатомія цягліцаў зьяўляецца найбольш важным паказьнікам іхнай ролі ў арганізьме. У большасьці цягліцаў усе валокны арыентаваныя ў тым жа кірунку, у якім звычайна выконваецца іхны рух. У [[пэнатныя цягліцы|пэнатных цягліцах]], асобныя валокны арыентаваныя пад кутом у адносінах да лініі дзеяньня. Праз тое, што валокны такіх цягліцаў цягнуцца пад кутом да агульнага свайго дзеяньня, зьмены цягліцы ў даўжыні меншыя, але гэтая ж арыентацыя дазваляе мець больш валокнаў (і, такім чынам, больш сілы) у цягліцах зададзенага памеру. Пэнатныя цягліцы маюцца, як правіла, у той частцы арганізма, дзе іхная зьмена ў даўжыні менш важная, чым максымальныя высілкі, як то [[прамая цягліца сьцягна]].

Жорсткі, кудзелісты [[эпімізіюм]] шкілетных цягліцаў падлучаны да сухажыльляў. У сваю чаргу, сухажыльлі падлучаныя да плясту [[накастоўе|накастоўя]], якое атачае костку й дазваляе ажыцьцяўляць перадачу намаганьняў ад цягліцаў да [[шкілет]]у. Гэтыя кудзелістыя плясты, разам з сухажыльлямі й [[зьвязкі (анатомія)|зьвязкамі]], утвараюць глыбокія [[фасцыя|фасцыі]] цела.

== Фізыялёгія ==
Існуе тры тыпы цягліцаў (шкілетныя, сардэчная й гладкія), якія маюць істотныя адрозьненьні ў будове. Тым ня менш, усе тры тыпы выкарыстоўваць рух актына супраць міязіна для стварэньня сьціску. У шкілетных цягліцаў скарачэньне стымулюецца электрычнымі імпульсамі, якія перадаюцца праз [[нэрва|нэрвы]], у прыватнасьці праз рухальныя нэрвы. Скарачэньні сардэчнай і гладкай цягліцаў стымулююцца ўнутранымі вузамі, што задаюць рэгулярны тэмп, і распаўсюджваюцца скарачэньнямі ў іншых вузах, якія зьяўляюцца суседнімі ў адносінах да іх. Усе шкілетныя цягліцы й шмат зь якіх гладкіх цягліцаў маюць скарачэньні, якія зьяўляюцца вытворнымі ад [[нэўрамэдыятар]]а [[ацэтылхалін]]у.

=== Нэрвовы кантроль ===
[[Файл:Nervous system organization be-x-old.svg|міні|420пкс|Спрошчаная схема асноўнай функцыі [[нэрвовая сыстэма|нэрвовай сыстэмы]]. Сыгналы перахопліваюцца сэнсарнымі рэцэптарамі й адпраўляюцца ў [[млеч]] і [[галаўны мозаг]] праз афэрэнтную частку [[пэрыфэрычная нэрвовая сыстэма|пэрыфэрычнай нэрвовай сыстэмы]], пасьля чаго адбываецца апрацоўка, якая прыводзіць да пасыланьня сыгналаў назад у млеч, а затым, у маторныя [[нэўрон]]ы праз эфэрэнтную частку сыстэмы.]]
==== Эфэрэнтная частка ====
Эфэрэнтная частка [[Пэрэфэрыйная нэрвовая сыстэма|пэрыфэрыйнай нэрвовай сыстэмы]] адказвае за транспартаваньне каманды да цягліцаў і [[залоза]]ў, і нясе поўную адказнасьць за добраахвотны рух. Нэрвы прымушаюць да руху цягліцы ў адказ на добраахвотныя й вэгетатыўныя (міжвольныя) сыгналы ад [[галаўны мозаг|галаўнога мозгу]]. Глыбокія цягліцы, павярхоўныя цягліцы, цягліцы [[твар]]у й унутраныя цягліцы атрымоўваюць сыгналы вылучанай вобласьці ў першаснай маторнай кары галаўнога мозгу, якая разьмяшчаецца непасрэдна наперадзе цэнтральнай разоры, якая дзеліць лобную й цемянную долі.

Акрамя таго, цягліцы рэагуюць на раздражняльнікі рэфлексіўных нэрваў, якія не заўсёды пасылаюць сыгналы да мозгу. У гэтым выпадку сыгнал ад афэрэнтнага валакна не даходзіць да мозгу, але стварае рэфлексіўны рух па прамой сувязі з эфэрэнтнымі нэрвамі ў [[хрыбетнік]]у. Тым ня менш, большасьць зь цягліцавай дзейнасьці зьяўляецца валявой, то бок ажыцьцяўляецца ў выніку складанага ўзаемадзеяньня паміж рознымі абласьцямі мозгу.

Нэрвы, якія кіруюць шкілетнай мускулатурай у [[сысуны|сысуноў]], адпавядаюць групам нэўронаў у першаснай маторнай кары галаўнога мозгу. Каманды накіроўваюцца праз [[базальныя гангліі]] й мадыфікуюцца на ўваходзе ў [[мозачак]] й рэтрансьлююцца празь [[пірамідны тракт]] ў [[млеч]], а адтуль да [[нэрвова-цяглічны сынапс|нэрвова-цяглічнага сынапсу]] й сканчваюцца ў цягліцах. Зваротная сувязь сыгналаў спрыяе падтрыманьню тонусу цягліцаў.

Больш глыбокія цягліцы кіруюцца ядрамі ў [[ствол мозгу|ствале мозгу]] й базальнымі гангліямі.

==== Афэрэнтная частка ====
Афэрэнтная частка пэрыфэрычнай нэрвовай сыстэмы адказвае за транспартаваньне сэнсарнай інфармацыі ў галаўны мозаг, перш за ўсё ад [[органы пачуцьцяў|органаў пачуцьцяў]], як то [[скура]]. У цягліцах, цяглічны пачынак перадае інфармацыю аб ступені даўжыні цягліцы й расьцягнутасьці да цэнтральнай [[нэрвовая сыстэма|нэрвовай сыстэмы]] для аказаньня дапамогі ў падтрыманьні паставы й агульнай пазыцыі. Пачуцьцё цела ў прасторы называецца [[прапрыяцэпцыя]]й, што зьяўляецца несьвядомым успрыманьнем цела, то бок дасьведчанасьцю аб пазыцыі розных частак цела ў любы момант часу. Гэта можа быць прадэманстравана з дапамогай заплюшчаных [[вока|вачэй]] і маханьня рукамі. Мяркуецца, што з дапамогай прапрыяцэптыўнай функцыі, сьвядомасьць чалавека ня будзе губляць веданьне, дзе рукі знаходзяцца на самой справе, нават калі іхнае месцазнаходжаньне не выяўляецца ні адным зь іншых органаў пачуцьцяў.

Некаторыя вобласьці ў мозгу каардынуюць рух і становішча цела з выкарыстаньнем зваротнай сувязі атрыманай ад прапрыяцэпцыі. [[Мозачак]] і [[чырвонае ядро]], у прыватнасьці, бесьперапынна вызначаюць пазыцыю ў руху і ўносяць дробныя выпраўленьні дзеля забесьпячэньня ягонай плыўнасьці.

=== Эфэктыўнасьць ===
Эфэктыўнасьць чалавечых цягліцаў, у кантэксьце [[веславаньне на байдарках|веславаньня на байдарках]] і язды на [[ровар]]ы, вагаецца ад 18% да 26%. Гэты паказьнік вызначаецца як стаўленьне выніковай [[мэханічная праца|мэханічнай працы]] да агульнага [[мэтабалізм|мэтабалічнага]] кошту, які можна вылічыць паводле спажываньня [[Тлен|кіслароду]]. Такая нізкая эфэктыўнасьць зьяўляецца вынікам каля 40% эфэктыўнасьці генэрацыі [[АТФ]] зь ежы ў [[энэргія|энэргію]], а таксама страты пры пераўтварэньні энэргіі АТФ у мэханічную працу ўнутры цягліцаў і мэханічныя страты ўнутры цела. Два апошнія віды стратаў залежаць ад тыпу практыкаваньняў і тыпу цягліцавых валокнаў, якія выкарыстоўваюцца пры руху (хуткаскарачальныя або павольныя). Для агульнай эфэктыўнасьці ў 20 адсоткаў, адзін [[ват]] мэханічнай энэргіі эквівалентны страце 4,3 ккал у гадзіну. Мэханічная энэргія цыклічнага скарачэньня можа залежаць ад шматлікіх фактараў, у тым ліку актывацыі часу, траекторыі цягліцавай напругі, а, таксама, тэмпаў росту й спадаў сілаў.

== Здароўе ==
Людзі генэтычна схільныя да перавагі аднаго тыпу цягліцавых групаў над іншымі. Чалавек, які нарадзіўся зь вялікім адсоткам цягліцавых валокнаў першага тыпу тэарэтычна можа больш падыходзіць да такіх відаў спорту, як то [[трыятлён]], [[хада на адлегласьць]] і працяглыя гонкі на [[ровар]]ы, у той час як чалавек, які нараджаецца зь вялікім адсоткам валокнаў другога тыпу цягліцаў мае большы шанец атрымаць посьпех у анаэробнай дзейнасьці, як то [[бег на 200 мэтраў]] альбо выступы ў [[цяжкая атлетыка|цяжкай атлетыцы]].

=== Практыкаваньні ===
[[Файл:Jogging couple.jpg|міні|230пкс|[[Бег]] зьяўляецца адной з формаў аэробных практыкаваньняў.]]
Фізычныя практыкаваньні часьцяком раяць як сродак паляпшэньня рухальных навыкаў, падтрыманьня дзеяздольнасьці цягліцаў, трываласьці костак і функцыі суставаў. Практыкаваньні маюць узьдзеяньне на цягліцы, злучальную тканку, костку й нэрвы, якія стымулююць працу цягліцаў. Адным з такіх эфэктаў зьяўляецца цягліцавая [[гіпэртрафія]], то бок павелічэньне ў памерах, што выкарыстоўваецца ў [[культурызм]]е.

Розныя практыкаваньні патрабуюць перавагі пэўнага выкарыстаньня цягліцавых валокнаў над іншымі. Аэробныя практыкаваньні ўлучаюць у сябе доўгія паводле часу ўзьдзеяньні, зь нізкім узроўнем напружаньня, пры якім цягліцы выкарыстоўваюцца пры значна ніжэйшай іхнай максымальнай сіле скарачэньняў на працягу доўгага пэрыяду часу, самы клясычны прыклад такога практыкаваньня ёсьць [[маратон]]. Аэробныя практыкаваньні, якія ў асноўным належаць да аэробнай (з выкарыстаньнем [[Тлен|кіслароду]]) сыстэмы, выкарыстоўваюць больш высокі адсотак цягліцавых валокнаў першага тыпу й спажываюць сумесь [[тлушчы|тлушчаў]], [[Бялкі|бялкоў]] і [[вугляводы|вугляводаў]] для атрыманьня энэргіі, а таксама вялікую колькасьць кіслароду й амаль не вядуць да вылучэньня [[малочная кісьля|малочнай кісьлі]].

Анаэробныя практыкаваньні ўлучаюць у сябе кароткія ўспышкі зь вялікай інтэнсіўнасьцю скарачэньняў на значна большы адсотак ад максымальнай сілы сьціску. Прыкладамі анаэробных практыкаваньняў ёсьць [[бег]] і ўзьняцьцё цяжараў. Анаэробныя сыстэмы дастаўкі энэргіі выкарыстоўваюцца пераважна цягліцавымі валокнамі другога тыпу альбо хуткаскарачальнымі цягліцамі, яны абапіраюцца ў асноўным на АТФ альбо [[глюкоза|глюкозу]] ў якасьці крыніцы энэргіі й спажываюць адносна мала кіслароду, бялкоў і тлушчаў, аднак прыводзяць да ўтварэньня вялікай колькасьці малочнай кісьлі. Практыкаваньні такога тыпу адрозьніваюцца меншым часам актыўнасьці ў параўнаньні з аэробнымі практыкаваньнямі. Многія практыкаваньні й віды спорту маюць спалучэньні аэробных і анаэробных тыпаў актыўнасьці, як то [[футбол]].

Прысутнасьць малочнай кісьлі выклікае тармажэньне ўтварэньня АТФ у цягліцах, але не прыводзіць да стомленасьці, аднак яна можа нават спыніць выпрацоўкі АТФ, калі ўнутрывузавая канцэнтрацыя кісьлі становіцца занадта высокай. Тым ня менш, доўгатэрміновыя практыкаваньні выклікаюць [[нэаваскулярызацыя|нэаваскулярызацыю]] ў цягліцах, што павялічвае здольнасьць вываду рэчываў зь цягліцаў і падтрымлівае іхны сьціск. Малочная кісьля можа быць выкарыстаная іншымі цягліцамі або тканкамі арганізма ў якасьці крыніцы энэргіі, або яна транспартуецца ў [[печань]], дзе ператвараецца назад у [[піруват]]. У дадатак да павышэньня ўзроўню малочнай кісьлі, фізычныя нагрузкі прыводзяць да страты іёнаў [[каль|каля]] ў цягліцах і прыводзяць да павелічэньня канцэнтрацыі іёнаў каля недалёка ад цягліцавых валокнаў, у [[інтэрстыцыіюм]]е. Падкісьленая малочная кісьля можа прывесьці да аднаўленьня сілаў, такім чынам, што ацыдоз можа абараніць ад стомы, а не быць прычынай стомленасьці<ref>{{Кніга
|аўтар         = Nielsen, OB; de Paoli, F; Overgaard, K.
|загаловак     = «Protective effects of lactic acid on force production in rat skeletal muscle»
|спасылка      = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2278832/
|выданьне      = Journal of Physiology 536 (1)
|год           = 2001
|старонкі      = 161–166
}}</ref>.

=== Гіпэртрафія ===
Незалежна ад сілы й паказьнікаў, цягліцы могуць расьці большымі праз цэлы шэраг фактараў, у тым ліку парушэньне выпрацоўкі [[Гармоны|гармонаў]], фактары разьвіцьця, наяўнасьць сілавых трэніровак і [[хвароба|хваробы]]. Насуперак распаўсюджанаму меркаваньню, колькасьць цягліцавых валокнаў ня можа быць павялічаная з дапамогай практыкаваньняў. Замест гэтага, цягліцы растуць за кошт спалучэньня росту цягліцавых вузаў у новыя бялковыя злучэньні, якія спрыяюць дадатковай масе й зьяўляюцца недыфэрэнцыяванымі вузамі, якія знаходзяцца разам з існымі цягліцавымі вузамі<ref>{{Кніга
|аўтар         = Poole, RM. 
|загаловак     = The Incredible Machine
|месца         = Washington, DC
|выдавецтва    = National Geographic Society
|год           = 1986
|старонкі      = 307–311
|isbn          = 0-87044-621-5
}}</ref>. Цягліцавыя валокны маюць абмежаваныя магчымасьці для росту за кошт гіпэртрафіі.

Біялягічныя фактары, як то ўзрост і ўзровень гармонаў могуць уплываць на цягліцавую гіпэртрафію. У пэрыяд [[плоцевае пасьпяваньне|плоцевага пасьпяваньня]] ў [[мужчына]]ў, гіпэртрафія адбываецца ў паскораным тэмпе, бо тэмпы росту стымулявальных гармонаў, што выпрацоўваюцца арганізмам, павялічваюцца. Прыродная гіпэртрафія звычайна спыняецца ў канцы падлеткавага ўзросту. З прычыны таго, што [[тэстастэрон]] зьяўляецца адным з асноўных гармонаў росту арганізма, у сярэднім, мужчыны дамагаюцца большай гіпэртрафіі, чым жанчыны. Прымаючы дадатковы тэстастэрон і іншыя анабалічныя [[стэроіды]], можна павялічыць цягліцавую гіпэртрафію.

=== Атрафія ===
[[Файл:Japanese atrocities. Philippines, China, Burma, Japan - NARA - 292600.jpg|міні|200пкс|зьлева|Ваеннапалонны, які страціў цяглічную масу ў выніку [[недаяданьне|недаяданьня]]. Цягліцы могуць атрафавацца ў выніку няправільнага харчаваньня, фізычнай бязьдзейнасьці, старэньня або хваробы.]]
Бязьдзейнасьць і [[голад]] у сысуноў можа прывесьці да атрафіі шкілетных цягліцаў, зьніжэньню цягліцавай масы, што можа суправаджацца меншым лікам і памерам цяглічных вузаў, а таксама зьніжэньню ўтрыманьня бялку<ref>{{Кніга
|аўтар         = Fuster, G; Busquets, S; Almendro, V; López-Soriano, FJ; Argilés, JM.
|загаловак     = «Antiproteolytic effects of plasma from hibernating bears: a new approach for muscle wasting therapy?»
|спасылка      = http://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0261-5614(07)00124-0
|выданьне      = Clin Nutr 
|год           = 2007
|том           = 26 (5)
|старонкі      = 658–661
}}</ref>. Цягліцы атрафуюцца, таксама, як вынік працэсу натуральнага [[старэньне|старэньня]] ці ад хваробы.

У людзей, якія доўгі час правялі ў нерухомасьці, як то ў выпадку ложкавага рэжыму альбо палёту ў космас, як вядома, назіраецца паслабленьне цягліцаў і іхная атрафія. Атрафія ўяўляе асаблівую цікавасьць для пілятуемых [[касьмічны палёт|касьмічных палётаў]], бо досьвед [[бязважкасьць|бязважкасьці]] пры касьмічных палётах зьяўляецца чыньнікам страты да 30% масы некаторых цягліцаў<ref>{{Кніга
|аўтар         = Roy, RR; Baldwin, KM; Edgerton, VR.
|загаловак     = «Response of the neuromuscular unit to spaceflight: What has been learned from the rat model»
|выданьне      = Exerc. Sport Sci. Rev. 
|год           = 1996
|том           = 24
|старонкі      = 399–425
}}</ref><ref>{{Спасылка
  | дата публікацыі  = 2010
  | url = http://www.nasa.gov/mission_pages/station/science/experiments/MARES.html
  | загаловак = NASA Muscle Atrophy Research (MARES)
  | выдавец= NASA
  | дата = 6 лютага 2013
 }}</ref>. Такія наступствы адзначаюцца таксама пры сьпячцы ў малых сысуноў, як то ў карычневых [[кажаны|кажаноў]]<ref>{{Кніга
|аўтар         = Lohuis, TD; Harlow, HJ; Beck, TD.
|загаловак     = Hibernating black bears (Ursus americanus) experience skeletal muscle protein balance during winter anorexia
|спасылка      = http://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1096-4959(07)00053-X
|выданьне      = Comp. Biochem. Physiol. B, Biochem. Mol. Biol.
|год           = 2007
|том           = 147 (1)
|старонкі      = 20–28
}}</ref>.

Падчас старэньня, адбываецца паступовае зьніжэньне здольнасьці падтрымліваць функцыі шкілетных цягліцаў і масы. Гэтая зьява вядомая як [[саркапэнія]]. Дакладная прычына саркапэніі невядомая, але яна можа быць зьвязаная са спалучэньнем паступовага замаруджваньня выпрацоўкі «спадарожнікавых вузаў», якія дапамагаюць [[рэгенэрацыя|рэгенэрацыі]] валокнаў шкілетных цягліцаў, зьніжэньня адчувальнасьці. Саркапэнія зьяўляецца нармалёвым аспэктам старэньня, і на самой справе ня лічыцца хваравітым станам, але яна можа быць зьвязана са шматлікай колькасьцю траўмаў у пажылых людзей, а таксама зьніжэньнем якасьці жыцьця<ref>{{Кніга
|аўтар         = Roche, Alex F.
|загаловак     = Sarcopenia: A critical review of its measurements and health-related significance in the middle-aged and elderly
|выданьне      = American Journal of Human Biology
|год           = 1994
|том           = 6
|старонкі      = 33
}}</ref>.

Ёсьць таксама шмат захворваньняў і станаў, якія выклікаюць атрафію цягліцаў. Іхнымі прыкладамі зьяўляюцца [[рак (захворваньне)|рак]] і [[СНІД]], якія выклікаюць сындром зьнясіленьня цела, вядомы як [[кахексія]]. Іншымі сындромамі або ўмовамі, якія могуць выклікаць атрафію шкілетных цягліцаў, ёсьць [[застойная хвароба сэрца]] й некаторыя захворваньні [[печань|печані]].

=== Захворваньні ===
[[Файл:MuscularDystrophy.png|міні|180пкс|Пры цягліцавай [[дыстрафія|дыстрафіі]], тканкі сталі неарганізаванымі, а канцэнтрацыя [[дыстрафін]]у (вылучаны зялёным колерам) значна зьніжана.]]
[[Нэрвова-цягліцавыя захворваньні]] ўплываюць на цягліцы або іхны нэрвовы кантроль. Увогуле, праблемы з нэрвовай рэгуляцыяй могуць прывесьці да [[параліч]]у або [[спастычнасьць|спастычнасьці]], у залежнасьці ад месца й характару праблемы. Большая частка нэўралягічных разладаў, пачынаючы ад парушэньня мазгавога кровазвароту ([[інсульт]]) і [[хвароба Паркінсона|хваробы Паркінсона]] й сканчаючы [[хвароба Кройтцфэльта—Якаба|хваробай Кройтцфэльта—Якаба]], можа прывесьці да праблемаў з рухам або каардынацыяй рухаў цягліцаў.

Сымптомы захворваньня цягліцаў могуць улучаць [[слабасьць]], спастычнасьць, [[міяклянія|міяклянію]] й [[міяльгія|міяльгію]]. Дыягнастычныя працэдуры, якія могуць выявіць цягліцавыя разлады ўлучаюць тэставаньне на [[крэатынкіназа|крэатынкіназу]] ў [[кроў|крыві]] й вымярэньне электрычнай актыўнасьці ў цягліцах. У некаторых выпадках можа быць праведзеная [[біяпсія]] цягліцаў дзеля выяўленьня [[міяпатыя|міяпатыі]], а таксама генэтычнае тэставаньне для выяўленьня адхіленьняў у [[ДНК]], зьвязаныя са спэцыфічнымі відамі міяпатыі й [[дыстрафія|дыстрафіі]].

Неінвазіўная [[элястаграфія|элястаграфічная]] тэхніка, якая вымярае шумы ў цягліцах, зараз праходзіць выпрабаваньне дзеля забесьпячэньня магчымасьці маніторынгу нэрвова-цягліцавых захворваньняў. Гук, выраблены цягліцамі, вылучаецца ад скарачэньняў нітак [[актаміязін]]а ўздоўж восі цягліцаў. Падчас скарачэньня, цягліца скарачаецца ўздоўж сваёй падоўжнай восі й пашыраецца ў папярочнай восі, вырабляючы вібрацыі на паверхні<ref>{{Спасылка
  | аўтар = Dumé, Belle
  | дата публікацыі  = 2007
  | url = http://www.newscientist.com/article/dn11885-muscle-noise-could-reveal-diseases-progression.html
  | загаловак =  'Muscle noise' could reveal diseases' progression
  | дата = 6 лютага 2013
 }}</ref>.

== Цягліцы чалавека ==
<gallery>
Image:Gray378.png|[[Цягліцы шыі]], від збоку
Image:Gray409.png|[[Цягліцы тулава]], від ззаду
Image:Trapezius.png|[[Трапэцападобная цягліца]]
Image:Latissimus dorsi.png|[[Шырокая цягліца сьпіны]]
Image:Mucles de la face posterieure du trone.gif|[[Цягліцы тулава]], від сьпераду
Image:Pectoralis major.png|[[Вялікая грудная цягліца]]
Image:Serratus anterior.png|[[Пярэдняя зубчастая цягліца]]
Image:Rectus abdominis.png|[[Прамая цягліца жывата]]
Image:Deltoideus.png|[[Дэльтападобныя цягліцы]]
Image:Triceps brachii.png|[[Трохгаловая цягліца пляча]]
Image:Anterior Hip Muscles 2.PNG|[[Пояс ніжняй канцавіны]]
Image:Illu lower extremity muscles.jpg|Цягліцы нагі (від ззаду)
Image:Leg_flexor_deep.png|Цягліцы галёнкі, від ззаду
Image:Gluteus maximus.png|[[Крумянковыя цягліцы|Вялікія крумянковыя цягліцы]]
Image:Gastrocnemius.png|[[Лытковая цягліца]]
</gallery>

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|1=2}}

== Літаратура ==
* {{Кніга
|аўтар         = Машчанка М.
|загаловак     = Біялогія: вучэб. дапам. для 9-га кл. устаноў агульн. сярэдн. адукацыі з бел. мовай навучання
|выданьне      = 3-е
|месца         =  Мн.
|выдавецтва    = Народная асвета 
|год           = 2004 
|старонак      = 
|isbn          = 978-985-03-1531-1
}}{{ref-be}}
* {{Кніга
|аўтар         = Гайворонский И.В., Ничипорук Г.И. 
|загаловак     = Анатомия мышечной системы
|месца         =  СПб.
|выдавецтва    = ЭЛБИ-СПб 
|год           = 2005 
|старонкі      = 84
}}{{ref-ru}}
* {{Кніга
|аўтар         = Миловзорова М.
|загаловак     = Анатомия и физиология человека
|выдавецтва    = Медицина
|год           = 1972
}}{{ref-ru}}
* {{Кніга
|аўтар         = Швырев А.А.
|загаловак     = Анатомия и физиология человека с основами общей патологии 
|выдавецтва    = Феникс 
|год           = 2004 
|старонак      = 416
}}{{ref-ru}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [http://hypertextbook.com/facts/2003/IradaMuslumova.shtml Сіла чалавечага сэрца]. The Physics Factbook.{{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/19980221073751/http://www.gwc.maricopa.edu/class/bio201/muscle/mustut.htm Даведнік цягліцаў чалавека]{{ref-en}}

{{Добры артыкул}}

[[Катэгорыя:Цягліцы| ]]
[[Катэгорыя:Тканкі арганізму]]
[[Катэгорыя:Апорна-рухальны апарат]]
[[Катэгорыя:Анатомія]]
[[Катэгорыя:Органы]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]