Прагляд крыніцы для Цэнтральная ўправа дзяржаўнай бясьпекі

{{Спэцслужба|Назва=Цэнтральная ўправа дзяржаўнай бясьпекі|Арыгінальная назва=Ústredňa štátnej bezpečnosti, ÚŠB|Краіна={{Сьцяг Славаччыны}} [[Славаччына]]|Створаная=1 студзеня 1940 году|Штаб-кватэра=[[Браціслава]]|Распушчаная=увесну 1945 году}}

'''Цэнтра́льная ўпра́ва дзяржа́ўнай бясьпе́кі''' (ЦУДБ; {{Мова-sk|Ústredňa štátnej bezpečnosti, ÚŠB}}) — найвышэйшая паліцыйная ўстанова ў [[Першая Славацкая Рэспубліка|Першай Славацкай Рэспубліцы]], якая займалася выведнай дзейнасьцю. Заснаваная была 1 студзеня 1940 году й існавала ажно да заняпаду дзяржавы ўвесну 1945. Гэтая ўстанова мела свой сьпіс ды рэестр тайных агентаў, супрацоўнічала з арганізацыямі [[Глінкава славацкая народная партыя|ГСНП]], напрыклад, з [[Глінкавая гвардыя|Глінкавай ґвардыяй]] і [[Глінкава моладзь|Глінкавай моладзьдзю]], а таксама партыяй [[Карпацкія немцы|карпацкіх немцаў]] [[Нямецкая партыя (Славаччына)|Нямецкай партыяй]].

Управа ўзьнікла шляхам злучэньня чацьвёртага аддзяленьня [[Міністэрства ўнутраных справаў Славаччыны|Міністэрства ўнутраных справаў]] і выведнага аддзяленьня паліцыйнай управы ў [[Браціслава|Браціславе]] як Прэзыдыюма МУС Славаччыны. Прычынаю заснаваньня паслужыла адсутнасьць адзінай арганізаванай спэцслужбы.

Увесь дзяржаўна-рэпрэсіўны апарат дзяржавы быў падпарадкаваны выведнай службе: паліцыя, жандармэрыя, [[Жупа|жупныя]] й [[акрэс]]авыя ўправы й натарыюсы<ref>Baka, I., 2010,  [http://www.vhu.sk/data/files/320.pdf ''Politický systém a režim Slovenskej republiky v rokoch 1939 - 1940.''] Vojenský historický ústav, Bratislava, s. 231</ref>. Цэнтральная ўправа дзяржаўнай бясьпекі супрацоўнічала зь нямецкім [[Гестапа]]м. Па [[Славацкае нацыянальнае паўстаньне|Славацкім нацыянальным паўстаньні]] Цэнтральная ўправа дзяржаўнай бясьпекі ўдзельнічала ў дэпартацыі каля 3595 асобаў у нацысцкія [[Канцэнтрацыйны лягер|канцэнтрацыйныя лягеры]]<ref name="Plevza">Plevza, V. a kolektív, ''[[Encyklopédia odboja a Slovenského národného povstania|Dejiny Slovenského národného povstania 1944 - 5. zväzok]]''. Bratislava, Nakladateľstvo Pravda 1985, s. 579</ref>.

Некаторыя працаўнікі ўправы супрацоўнічалі з [[Рух супраціўленьня (Чэхаславаччына)|антыфашысцкім рухам супраціўленьня]].

== Гісторыя ==
Пра стварэньне Цэнтральнай управы дзяржаўнае бясьпекі было прынятае рашэньне яшчэ ўвосені 1939 году й было створанае на падставе пастановы ўраду № 51/1936 Сб. з. 1 студзеня 1940 году. Першым яго кіраўніком стаў Юзэф Мішык. ЦУДБ прыняў на сябе абавязкі выведных і палітычных аддзелаў паліцыі і іх супрацоўнікаў. У той час ЦУДБ усё яшчэ быў часткай [[Міністэрства ўнутраных справаў Славаччыны|Міністэрства ўнутраных справаў]], таму нават ня мела ўласнай эканамічнай управы й аддзелу кадраў. Усе гэтыя дзеі выконваліся для яе адпаведнымі ўправамі Міністэрства ўнутраных справаў.

== Функцыі ==
ЦУДБ быў паліцыйным офісам, які займаўся антыдзяржаўнымі злачынствамі і абароннай выведкай. Ён ня меў наступальных задачаў, і ніводная ягоная частка не функцыянавала як выведная служба. Гэта вынікае з папярэдняй традыцыі [[Чэхаславаччына|Чэхаславацкай Рэспублікі]], дзе наступальная выведка ажыцьцяўлялася збольшага ваеннымі выведнікамі, але з-за імкненьня [[Трэці Райх|Нямеччыны]] падпарадкаваць замежную палітыку [[Першая Славацкая Рэспубліка|Першае Славацкае Рэспублікі]], адпала патрэба ў перасьледаваньні традыцыйных доўгатэрміновых мэтаў, напрыклад, [[Каралеўства Вугоршчына|Вугоршчына]] сталася хаўруснай дзяржавай.

Прадметам дзейнасьці ЦУДБ была контрвыведная дзейнасьць, незаконная дзейнасьць розных суполак супраць дзяржавы, назіраньне за асобамі, якія падазраюцца ў антыдзяржаўнай дзейнасьці (былыя аграрыі, [[Камунізм|камуністы]], [[Габрэі|жыды]]), рэгістрацыя часопісаў і цэнзура, выдача [[Віза|візаў]], малы памежны стык. ЦУДБ супрацоўнічаў з 2-м (выведным) аддзелам Міністэрства нацыянальнай абароны (МНА), для якога ажыцьцяўляў маніторынг грамадзянскіх асобаў, якія падазраюцца ў выведцы й антыдзяржаўнай дзейнасьці. Пасля далучэння Славаччыны да [[Нямецка-савецкая вайна|вайны супраць Савецкага Саюзу]] 2-гі аддзел МНА меў права запытаць у ЦУДБ інфармацыю, якая тычылася дзяржаўнае бясьпекі, і ЦУДБ быў абавязаны даць гэтую інфармацыю.

== Філіі ==
Акрамя штаб-кватэры ў [[Браціслава|Браціславе]] ЦУДБ, ейныя філіі дзейнічалі і ў іншых частках Славаччыны. Гэта быў [[Прэшаў|Прэшаўскі]] раённая цэнтральная ўправа дзяржаўнай бясьпекі, якая была створаная шляхам перайменавання былх філіяў праскай выведнай управы пры паліцыі Прэшава, а таксама зььявілася філія ў [[Зволен|Зволене]]. Філіі ЦУДБ не ствараліся сыстэматычна, але па меры неабходнасьці. 

== Кіраўнікі ==

* [[Ёзэф Мішык]] (чэрвень — лета 1940 году)
* [[Міхал Локшык]] (1-2 дні ў чэрвені 1940 року)
* [[Ян Амбра]] (лета 1940 году — 14 студзеня 1941 году)
* [[Пэтэр Старынскі]] (студзень 1941 году —24 верасьня 1942 року)
* [[Ёзэф Бэнюшка]] (верасень 1942 году — лістапад 1944 году)
* [[Павал Дэнк]] (лістапад 1944 року — вясна 1945 року)

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.upn.gov.sk/data/USB_1942.pdf Указ міністра ўнутраных справаў пра ўтварэньне Цэнтральнай управы дзяржаўнай бясьпекі (2 студзеня 1942 году)]
* {{Артыкул|аўтар=JOZEF ŠEVČÍK|загаловак=Ústredňa štátnej bezpečnosti – spravodajská služba Slovenskej republiky 1939 - 1945|год=2009|спасылка=http://www.absd.sk/ustredna_statnej_bezpecnosti|мова=[[славацкая мова]]}}
* [https://portal.ehri-project.eu/units/sk-003250-3932 Артыкул па-ангельску]
{{Першая Славацкая Рэспубліка ў тэмах}}{{Накід:Гісторыя}}
{{Накід:Славаччына}}

[[Катэгорыя:Першая Славацкая Рэспубліка]]
[[Катэгорыя:1940 год у Славаччыне]]
[[Катэгорыя:Спэцслужбы Славаччыны]]
[[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1940 годзе]]
[[Катэгорыя:Студзень 1940 году]]
[[Катэгорыя:Зьніклі ў 1945 годзе]]