Прагляд крыніцы для Фэрдынанд II (кароль Арагону)

[[Файл:FerdinandIIA.jpg|міні|215пкс|Фэрдынанд II]] 
'''Фэрдынанд ІІ''' '''«Каталіцкі»''' ({{мова-es|Fernando II de Aragón y V de Castilla «el Católico»}}, {{мова-ca|Ferran II d'Aragó «el Catòlic»}}, [[Арагонская мова|па-арагонску]]: Ferrando II d'Aragón «lo Catolico»; 10 сакавіка 1452 — 23 студзеня 1516) — быў каралём [[Арагонія|Арагоніі]] (1479—1516), [[Сыцылія|Сыцыліі]] (1468—1516), [[Нэапаль|Нэапалю]] (1504—1516), [[Валенсія|Вaленсіі]], [[Сардынія|Сардыніі]] ды [[Навара|Навары]], [[граф Барсэлёнскі|графам Барсэлёнскім]], праз сваю жонку дэ-юрэ [[кароль Кастыліі|каралём Кастыліі]] (1474—1504), рэгентам і сапраўдным гаспадаром гэтай краіны з 1508 году да сваёй сьмерці ў імя сваёй псыхічна неўраўнаважанае дачкі [[Хуана I Вар’ятка|Хуаны Вар’яткі]].

== Біяграфія ==
Фэрдынанд быў сынам [[Ян ІІ Арагонскі|Яна ІІ Арагонскага]] (чыя сям’я была малодшай лініяй дынастыі [[Трастамара]]) ад яго другое жонкі, кастыльскай шляхцянкі [[Хуана Энрыкес|Хуаны Энрыкес]]. 19 кастрычніка 1469 году ў [[Вальядалід]]зе ён пабраўся шлюбам з [[Інфанта Ізабэла|Інфантай Ізабэлай]], зводнай сястрой і спадкаемцай [[Генрык ІV, кароль Кастыліі|Генрыка IV, караля Кастыліі]]. Такім чынам ён стаў ''«jure uxoris»'' каралём Кастыліі, калі Ізабэла стала каралевай Кастыліі па сьмерці яе брата ў 1474 годзе. Ізабэла таксама належала да каралеўскае дынастыі Трастамара. Маладыя манархі спачатку былі прымушаны весьці грамадзянскую вайну супраць прынцэсы [[Хуана|Хуаны]], прызнанае, але па-зашлюбнае дачкі Генрыка IV. Калі Фэрдынанд узыйшоў на трон Арагона, па сьмерці свайго бацькі ў 1479 годзе, Карона Кастыліі й разнастайныя тэрыторыі Кароны Арагона аб'ядналіся ў пэрсанальнае вуніі, утварыўшы адзіную, упершыню з VIII стагодзьдзя, тэрытарыяльна-палітычную адзінку, якую можна назваць [[Гішпанія]]й, нягледзячы на тое, што розныя тэрыторыі ня мелі адзінае нацыянальнае адміністрацыі да ХVІІІ стагодзьдзя.

Першае дзесяцігодзьдзе сумеснага панаваньня Фэрдынанда й Ізабэлы было занята захопам [[каралеўства Гранада]] – апошняга мусульманскага анклава на [[Іберыйская паўвыспа|Іберыйскае паўвыспе]], які завяршыўся ў 1492 годзе. У той жа самы год быў выданы [[Альгамбрскі дыкрэт]], які выганяў [[габрэі|габрэяў]] як з [[Кастылія|Кастыліі]], так і з [[Арагон]]у. Таксама ў гэты год каралеўская пара выправіла [[Хрыстафор Калюмб|Хрыстафора Калюмба]] ў яго экспэдыцыю ў [[Новы сьвет]]. Па дамове заключанай у Тардэсіяс у 1494 годзе, па-за эўрапейскі сьвет быў падзелены паміж каронамі Партугаліі й Кастыліі па паўночна-паўднёвае лініі, якая ішла праз [[Атлянтычны акіян]].

Пазьнейшая частка жыцьця Фэрдынанда была па большасьці занята барацьбой з каралямі Францыі за кантроль над Італіяй падчас, так званых, [[Італьянскія войны|Італьянскіх войнаў]]. У 1494 годзе, [[Карл VІІІ, кароль Францыі]], ўварваўся ў Італію й выгнаў [[Альфонс ІІ|Альфонса ІІ]] (які быў стрыечным братам Фэрдынанда й прыёмным сынам Фэрдынандавай сястры) з трона Нэапаля. Фэрдынанд уступіў у хаўрус з некаторымі італьянскімі гаспадарамі й з імпэратарам [[Максыміліян I Габсбург|Максыміліянам І]] і пасьпяхова выбіў французаў у 1496 годзе, пасадзіўшы на нэапалітанскі трон [[Фэрдынанд II|Фэрдынанда ІІ]], сына караля Альфонса. У 1501 годзе, пасьля сьмерці Фэрдынанда Нэапалітанскага й уступленьня на трон ягонага дзядзькі [[Фрэдэрык]]а, Фэрдынанд Арагонскі падпісаў пагадненьне з наступнікам Карла VІІІ, [[Людовік ХІІ (кароль Францыі)|Людовікам ХІІ]], які толькі што пасьпяхова адстаяў свае прэтэнзіі на [[Міланскае герцагства]], аб падзеле Нэапалітанскіх уладаньняў. Паводле гэтага дакуманта [[Кампанія]] й [[Абруццы]], якая уключае ў сябе сам [[Нэапаль]], мусілі адысьці да французаў, у той час калі [[Апулія]] й [[Калябрыя]] мусілі застацца за Фэрдынандам. Неўзабаве дамова развалілася на часткі, і на працягу некалькіх наступных гадоў найлепшы генэрал Фэрдынанда, [[Ганзала Фернандэс де Кордаба]], вёў вайну супраць французаў, захапіўшы [[Нэапаль]] у 1504 годзе. Яшчэ адзін менш знакаміты «захоп» адбыўся ў 1503 годзе, калі [[Андрэас Палеолаг]], дэ-юрэ [[імпэратар]] [[Усходняя Рымская імпэрыя|Усходняе Рымскае імпэрыі]] зрабіў сваімі спадкаемцамі Фэрдынанда ды Ізабэлу. Такім чынам Фэрдынанд стаў дэ-юрэ ўсходнерымскім імпэратарам.

== Па сьмерці Ізабэлы ==
Па сьмерці Ізабэлы яе каралеўства перайшло да ейнае дачкі [[Хуана I Вар’ятка|Хуаны]]. Фэрдынанд кіраваў краінай у якасьці рэгента ў час яе знаходжаньня ў [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]], якімі правіў ейны муж [[Філіп Бургундзкі|эрцгерцаг Філіп]]. Фэрдынанд паспрабаваў заставіць рэгенцтва за сабой, але, сутыкнуўшыся з апазыцыяй кастыльскага шляхецтва, мусіў саступіць на карысьць мужа Хуаны, які такім чынам стаў каралём [[Філіп І Кастыльскі|Філіпам І Кастыльскім]]. Па сьмерці Філіпа ў 1506 годзе Фэрдынанд вярнуўся да рэгенцтва з прычыны псыхічнага нездароўя Хуаны й непаўналецьця ейнага сыну, [[Карл V|Карла Генцкага]], які меў толькі 6 гадоў веку, і кіраваў праз [[Франсіско кардынала Хіменэс дэ Сыснэрас]], канцлера каралеўства.

Фэрдынанд не пагаджаўся з палітыкай, якую праводзіў Філіп. У 1505 годзе Фэрдынанд ізноў ажаніўся на [[Жэрмэн дэ Фуа]], пра-праўнучке ягонае зводнае сястры, [[Элеянора Наварская|каралевы Элеяноры Наварскае]], спадзяючыся мець дзіця мужчынскае плоці, каб, такім чыман, разьяднаць Кастылію ды Арагон, і адмовіць Філіпу ў будучай магчымасьці караляваньня ў Арагоне, а таксама закласьці падмурак прэтэнзіяў на землі наварскае кароны.

У 1508 годзе ў [[Італія|Італіі]] йзноў выбухнула вайна - гэтым разам з [[Вэнэцыя]]й, супраць якой аб'ядналіся усе дзяржавы паўвыспы, разам зь [[Людовік XII (кароль Францыі)|Людовікам XII]], Фэрдынандам, [[Максімілян I Габсбург|Максімілянам І]] ды [[Юлі II (папа рымскі)|Папам Юліям ІІ]], ў так званай [[Ліга Камбрэ|Лізе Камбрэ]]. Нягледзячы на тое, што французы здолелі атрымаць перамогу над вэнэцыянцамі ў [[бітва пры Аньядэлла|бітве пры Аньядэлла]], Ліга неўзабаве развалілася з-за падозраньняў якія мелі Папа й Фэрдынанд наконт намераў французаў. У гэтых варунках была сфармаваная [[Сьвятая Ліга]], у якую таксама увайшлі ўсе дзяржавы, але гэтым часам яна была скіраваная супраць [[Францыя|Францыі]].

У лістападзе 1511 году Фэрдынанд і ягоны зяць, [[Генрых VIII]], кароль [[Ангельшчына|Ангельшчыны]], падпісалі [[Ўэстмінстэрская дамова|Ўэстмінстэрскую дамову]], паводле якой абодвы бакі мелі быць хаўрусьнікамі ў вайне супраць [[Францыя|Францыі]]. У той жа самы год Фэрдынанд захапіў ды анэксаваў паўднёвую частку [[каралеўства Навара]], каралі якой адначасова зьяўляліся францускімі арыстакратамі. У асноўным Сьвятая Ліга дамаглася посьпехаў і ў Італіі. Французы былі выгнаны зь Мілана, які йзноў перайшоў да герцагаў з роду Сфорца паводле мірнае дамовы 1513 года. Аднак праз два гады францускія войскі ізноў увайшлі ў Мілан.

Фэрдынанд памёр у 1516 годзе ў мястэчку Мадрыгалеха, [[Карсэрэс]], [[Экстрэмадура]], [[Гішпанія]].

== Спадчына ==
Фэрдынанд меў славу вельмі прадбачлівага й бязьлітаснага палітыка. Адным зь першых ён зразумеў моц і патанцыял аб’яднанай Гішпаніі, над узмацненьнем якой, ён разам са сваёй жонкай, [[Ізабэла I|Ізбэлай Кастыльскай]], безупынна працаваў. Спрабуючы стала ўсталяваць дамінаваньне Гішпаніі ў Італіі, Фэрдынанд і Ізабэлла, вялі актыўную дынастычную палітыку, каб акружыць свайго самага магутнага й упартага праціўніка, Францыю, ланцугом хаўрусьнікаў. Так былі аддадзеныя замуж [[Хуана I Вар’ятка|Хуана]], будучая каралева Кастыліі, якая стала жонкай герцага Фляндрыі [[Філіп Бургундзкі|Філіп]]а й маткай будучага імпэратара [[Карл V (імпэратар Сьвятой Рымскай імпэрыі)|Карла V Вялікага]], і [[Катарына Арагонская]], якая стала жонкай, спачатку [[Артур (герцаг Ўэйлскі)|Артура, герцага Ўэйлскага]], а пасьля яго малодшага брата [[Генрых VIII|Генрыха VIII]], і маткай каралевы [[Марыя I|Марыі I]], якая дастала мянушку «крывавае Мэры» за сваю рэпрэсыўную рэлігійную палітыку. Фэрдынанд добра разумеў патрэбы сваёй краіны. І калі яго спадкаемца, Карл V, уступіў на трон, Гішпанія й яе ўладаньні сталі падмуркам і самай каштоўнай часткай ўсіх яго зямель і гаспадарстваў.

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}

{{Каралі Сыцыліі}}
{{Каралі Нэапалю}}
{{Каралі Сардыніі}}

[[Катэгорыя:Каралі Арагону]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Гішпаніі]]