Прагляд крыніцы для Уран

{{Іншыя значэньні}}
{| border="0" align="right" style="margin-left:1em" width="300px"
|-
|
{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0"
|+<font size="+1">'''Уран&nbsp;'''[[Файл:Uranus symbol (bold).svg|20пкс|alt=⛢|Астранамічны знак Урана]]</font>
|-
! align="center" bgcolor="#000000" colspan="2" | [[Файл:Uranus2.jpg|frameless|center|Уран зьняты «Ваяджэрам-2»]]
|-
! bgcolor="#ffc0c0" colspan="2" | Гісторыя адкрыцьця
|-
! align="left" | Адкрыў
|[[Ўільям Гэршэль]]
|-
! align="left" | Дата адкрыцьця
|[[13 сакавіка]] [[1781]]
|-
! bgcolor="#ffc0c0" colspan="2" | [[Арбіта]]льныя характарыстыкі
|-
! align="left" | Сярэдняя адлегласьць ад [[Сонца]]
| 2 870 972 220 км (19,191 263 93 [[астранамічная адзінка|а. а.]])
|-
! align="left" | [[Пэрыгелій]]
| 2 735 555 035 км
|-
! align="left" | [[Афэлій]]
| 3 006 389 405 км
|-
! align="left" | [[Сыдэрычны год|Сыдэрычны арбітальны пэрыяд]]
| 30 707,4896 зямных дня (84.07 гады)
|-
! align="left" | [[Сярэдняя арбітальная хуткасьць]]
| 6,795 км/с
|-
! align="left" | [[Эксцэнтрысытэт]] арбіты
| 0,047 167 71
|-
! align="left" | [[Нахіл арбіты]] да плоскасьці экліптыкі
| 0,77°
|-
! align="left" | [[Акружнасьць]] арбіты
| 18 029 000 000 км
|-
! align="left" | [[Спадарожнік]]і
| 27
|-
! align="left" | Зьяўляецца Спадарожнікам
| [[Сонца]]
|-
! bgcolor="#ffc0c0" colspan="2" | Фізычныя характарыстыкі
|-
! align="left" | [[Экватар|Экватарыяльны]] [[радыюс]]
| 25 559 км
|-
!align="left" | [[Палярны]] радыюс
| км
|-
!align="left" | Сярэдні радыюс
| км
|-
! align="left" | [[Акружнасьць]] Экватара
| км
|-
! align="left" | [[Аб’ём]]
| 6,834×10<sup>13</sup> км<sup>3</sup>
|-
! align="left" | [[Маса]]
| 8,6832×10<sup>25</sup> кг
|-
! align="left" | [[Шчыльнасьць рэчыва|Шчыльнасьць]]
| 1,318 [[грам|г]]/[[кубічны сантымэтар|см]]<sup>3</sup>
|-
! align="left" | [[Плошча]] паверхні
| км<sup>2</sup>
|-
! align="left" | [[Гравітацыя]] у зоне Экватара
| 8,69 [[Паскарэньне|м/с]]<sup>2</sup>, або 0,886 [[паскарэньне вольнага падзення|g]]
|-
! align="left" | [[Другая касьмічная хуткасьць]]
| 21,29 км/с
|-
! align="left" | [[Сыдэрычны дзень|Сыдэрычны пэрыяд кручэньня]]
|
|-
! align="left" | [[Нахіл да восі|Экватарыяльны нахіл да арбіты]]
| 97,86°
|-
! align="left" | [[Тэмпэратура]] паверхні
|
{| cellspacing="0" cellpadding="2" align ="center" border="0" width="100%"
|-
! мін.
! срэдн.
! макс.
|- align ="center"
| 59°K
| 68°K
| н/д K
|}
|-
! align="left" | [[Атмасфэрны ціск]] у паверхні
| 120 [[кПа]]
|-
! bgcolor="#ffc0c0" colspan="2" | Склад атмасфэры
|-
| '''[[Вадарод]]''' || 83 %
|-
| '''[[Гелій]]''' || 15 %
|-
| '''[[Мэтан]]''' || 1,99 %
|-
| '''[[Аміяк]] || 0,01 %
|-
| '''[[Этан]] || 0,00025 %
|-
| '''[[Ацэтылен]] || 0,00001 %
|}
|}
'''Ура́н''' — сёмая па аддаленьні ад [[Сонца]] і трэцяя па велічыні [[плянэта]] [[Сонечная сыстэма|Сонечнай сыстэмы]]. Уран зьяўляецца [[газавая плянэта|газавым гігантам]], аналягічна [[Юпітэр (плянэта)|Юпітэру]], [[Сатурн (плянэта)|Сатурну]] і [[Нэптун (плянэта)|Нэптуну]]. Ён быў названы ў гонар [[старажытная Грэцыя|старажытнагрэцкага]] бога [[Уран (міталёгія)|Ўрана]]. Адкрыта ў [[1781]] годзе ангельскім астраномам [[Ўільям Гэршэль|Ўільямам Гэршэлем]].

Уран стаў першай плянэтай, выяўленай у [[Новы час]] і пры дапамозе [[тэлескоп]]а<ref name="mira">[https://web.archive.org/web/20100228165651/http://www.mira.org/fts0/planets/101/text/txt001x.htm Адукацыйная інтэрнэт-праграма MIRA, разьдзел пра Ўран]. Monterey Institute for Research in Astronomy.</ref>. Аб адкрыцьці Ўрана [[Ўільям Гэршэль]] абвесьціў [[13 сакавіка]] [[1781]] году<ref>Кравчук П. А. Рекорды природы. — Л.: Эрудит, 1993. — 216 с. — 60 000 ас. — ISBN 5-7707-2044-1</ref>, тым самым упершыню з часоў антычнасьці пашырыўшы межы [[Сонечная сыстэма|Сонечнай сыстэмы]] ў вачах чалавека. Нягледзячы на тое, што часам Уран адрозны няўзброеным вокам, больш раньнія назіральнікі не здагадваліся, што гэта плянэта, з-за ейнай панікласьці й павольнага руху<ref name="mira"/>.

У адрозьненьне ад газавых гігантаў — [[Сатурн (плянэта)|Сатурна]] й [[Юпітэр (плянэта)|Юпітэра]], якія складаюцца ў асноўным з [[вадарод]]у й [[гель|гелю]], у нетрах Урана й падобнага з ім [[Нэптун (плянэта)|Нэптуна]] адсутнічае мэталічны [[вадарод]], але затое шмат высокатэмпэратурных мадыфікацыяў лёду — па гэтай прычыне спэцыялісты выдзелілі гэтыя дзьве плянэты ў асобную катэгорыю «ледзяных гігантаў». Аснову атмасфэры Ўрана складаюць вадарод і гель. Акрамя таго, у ёй выяўленыя сьляды [[мэтан]]у й іншых [[вуглевадарод]]аў, а таксама воблака з лёду, цьвёрдага [[аміяк]]у й вадароду. Гэта самая халодная плянэтарная атмасфэра Сонечнай сыстэмы зь мінімальнай тэмпэратурай у —224 °C. Мяркуецца, што Ўран мае складаную слаістую структуру аблокаў, дзе вада складае ніжні пляст, а мэтан — верхні<ref>Lunine, Jonathan. I. (1993). [http://adsabs.harvard.edu/abs/1993ARA%26A..31..217L «The Atmospheres of Uranus and Neptune»]. Annual Review of Astronomy and Astrophysics 31: 217–263. DOI:10.1146/annurev.aa.31.090193.001245</ref>. У адрозьненьне ад Нэптуна, нетры Ўрана складаюцца ў асноўным з ільдоў і горных пародаў.

Гэтак жа, як і ў іншых газавых гігантаў Сонечнай сыстэмы, ва Ўрана маецца сыстэма колцаў і [[магнітасфэра|магнітасфэры]], і, акрамя таго, маецца таксама 27 спадарожнікаў. Арыентацыя Ўрана ў прасторы адрозьніваецца ад астатніх плянэтаў Сонечнай сыстэмы, то бок ейная вось кручэньня ляжыць як бы «на баку» адносна плоскасьці звароту гэтай плянэты вакол [[Сонца|Сонца]]. З гэтае прычыны плянэта бывае зьвернутая да Сонца напераменку то паўночным канцавосьсем, то паўднёвым, то экватарам, то сярэднімі шыротамі.

У [[1986]] годзе амэрыканскі касьмічны апарат «[[Вояджэр-2]]» перадаў на Зямлю здымкі Ўрана з блізкай адлегласьці. На іх бачная «невыразная» ў бачным спэктры плянэта без хмарных палосаў і атмасфэрных штармоў, характэрных для іншых плянэтаў-гігантаў<ref>Smith B.A., Soderblom L.A., Beebe A. (1986). [http://adsabs.harvard.edu/abs/1986Sci...233...43S «Voyager 2 in the Uranian System: Imaging Science Results»]. Science 233: 97-102.</ref>. Аднак у цяперашні час наземнымі назіраньнямі атрымалася адрозьніць прыкметы сэзонных зьмяненьняў і павелічэньня актыўнасьці надвор’я на плянэце, выкліканых набліжэньнем Урана да кропкі свайго раўнадзенства. Хуткасьць вятроў на Ўране можа дасягаць 240 м/с.

== Фізычныя характарыстыкі ==
Уран цяжэйшы за [[Зямля (плянэта)|Зямлю]] ў 14,5 разоў, што робіць яго найменш масіўнай з [[плянэта-гігант|плянэтаў-гігантаў]] [[Сонечная сыстэма|Сонечнай сыстэмы]]. Шчыльнасьць Урана, роўная 1,270 г/см³, што ставіць яго на другое пасьля [[Сатурн (плянэта)|Сатурна]] месца сярод найменш шчыльных плянэтаў Сонечнай сыстэмы<ref>Jacobson, R.A.; Campbell, J.K.; Taylor, A.H.; Synnott, S.P. (1992). [http://adsabs.harvard.edu/abs/1992AJ....103.2068J «The masses of Uranus and its major satellites from Voyager tracking data and Earth-based Uranian satellite data»]. The Astronomical Journal 103 (6): 2068–2078</ref>. Нягледзячы на тое, што радыюс Урана крыху большы радыусу [[Нэптун (плянэта)|Нэптуна]], ягоная маса некалькі меншая<ref>Seidelmann, P. Kenneth; Archinal, B. A.; A’hearn, M. F.; et al. (2007). [http://adsabs.harvard.edu/doi/10.1007/s10569-007-9072-y «Report of the IAU/IAGWorking Group on cartographic coordinates and rotational elements: 2006»]. Celestial Mech. Dyn. Astr. 90: 155–180.</ref>, што сьведчыць на карысьць гіпотэзы, паводле якой ён складаецца ў асноўным з розных ільдоў — [[вада|воднага]], [[аміяк|аміячнага]] й [[мэтан|мэтанавага]]<ref name="Podolak">Podolak, M.; Weizman, A.; Marley, M. (1995). [http://adsabs.harvard.edu/abs/1995P%26SS...43.1517P «Comparative model of Uranus and Neptune»]. Planet. Space Sci. 43 (12): 1517–1522.</ref>. Іхная маса, паводле розных ацэнках, складае ад 9,3 да 13,5 зямных масаў<ref name="Podolak" />.

=== Склад ===
[[Файл:Uranus, Earth size comparison.jpg|міні|зьлева|Памеры Ўрану й Зямлі ў параўнаньні]]
Утрыманьне [[вадарод]]а складае 83%, [[гель|гелю]] — 15%, [[мэтан]]у — 1,99%. Таксама выяўленыя сляды [[аміяк]]у, [[этан]]у і [[ацэтылен]]у. Уран і [[Нэптун (плянэта)|Нэптун]] шмат у чым падобныя на ядро [[Юпітэр (плянэта)|Юпітэра]] або [[Сатурн (плянэта)|Сатурна]] без масіўнай абалонкі з вадкага мэталічнага [[вадарод]]у. Лічыцца, што ва Ўрана няма выразна выяўленага ядра, і ягонае рэчыва разьмеркаванае больш-менш раўнамерна. Блакітны колер плянэты тлумачыцца паглынаньнем чырвонага сьвятла атмасфэрным [[мэтан]]ам.

Стандартная мадэля Ўрана мяркуе, што Ўран складаецца з трох частакак: у цэнтры — каменнае ядро, у сярэдзіне — ледзяная абалонка, звонку — [[вадарод]]ава-[[гель|гелевая]] атмасфэра<ref name="Podolak"/><ref name="Faure">Faure, Gunter & Teresa Mensing (2007), [http://dx.doi.org/10.1007%2F978-1-4020-5544-7_18 «Uranus: What Happened Here?»], in Faure, Gunter; Mensing, Teresa M., Introduction to Planetary Science, Springer Netherlands</ref>. Ядро зьяўляецца адносна маленькім, з масай прыблізна ад 0,55 да 3,7 зямных масаў і з радыюсам у 20% ад радыюсу ўсёй плянэты. Мантыя, то бок ільды, складае большую частку плянэты, каля 60% ад агульнага радыюсу. [[Атмасфэра]] пры масе, якая складае ўсяго 0,5 зямных масаў, ці, паводле іншых ацэнак, 1,5 зямной масы, распасьціраецца на 20% радыюсу Ўрана<ref name="Podolak"/><ref name="Faure"/>. У цэнтры Ўрана [[шчыльнасьць]] павінна павышацца да 9 г/см³. Ціск на мяжы ядра й мантыі павінны дасягаць 800 гПа пры [[тэмпэратура|тэмпэратуры]] ў 5 тысячаў К<ref>Podolak, M.; Podolak, J.I.; Marley, M.S. (2000). [http://adsabs.harvard.edu/abs/2000P%26SS...48..143P «Further investigations of random models of Uranus and Neptune»]. Planet. Space Sci. 48: 143–151.</ref>. Ледзяная абалонка фактычна не зьяўляецца ледзяной у агульнапрынятым сэнсе гэтага слова, бо складаецца з гарачай і шчыльнай [[вадкасьць|вадкасьці]], якая зьяўляецца сумесьсю [[вада|вады]], [[аміяк]]у й [[мэтан]]у<ref name="Podolak"/><ref name="Faure"/>. Гэтую вадкасьць, якая валодае высокай [[электраправоднасьць|электраправоднасьцю]], часам называюць «акіянам воднага аміяку»<ref> Atreya, S.; Egeler, P.; Baines, K. (2006). [http://www.cosis.net/abstracts/EGU06/05179/EGU06-J-05179-1.pdf «Water-ammonia ionic ocean on Uranus and Neptune?»] (pdf). Geophysical Research Abstracts 8: 05179.</ref>. Склад Ўрана й Нэптуна моцна адрозьніваецца ад складу [[Юпітэр (плянэта)|Юпітэра]] й [[Сатурн (плянэта)|Сатурна]] дзякуючы «ільдам», якія пераважаюць над [[газ]]амі, апраўдваючы дапасаваньне Ўрана й Нэптуна ў катэгорыю ледзяных гігантаў.

Нягледзячы на тое, што апісаная вышэй мадэля найбольш распаўсюджаная, яна не зьяўляецца адзінай. На падставе назіраньняў можна таксама пабудаваць і іншыя мадэлі, як то ў выпадку калі істотная колькасьць вадароднага й скальнага матэрыялу зьмешваецца ў ледзяной мантыі, то агульная маса ільдоў будзе ніжэй, і адпаведна, поўная маса [[вадарод]]у й скальнага матэрыялу — вышэй. У цяперашні час даступныя дадзеныя не дазваляюць вызначыць, якая мадэль зьяўляецца слушнай. Вадкая ўнутраная структура азначае, што ва Ўране няма ніякай цьвёрдай паверхні, то бок газападобная атмасфэра плаўна пераходзіць у вадкія плясты<ref name="Podolak"/>. Аднак, дзеля зручнасьці за «паверхню» было вырашана ўмоўна прыняць сплюшчаны [[сфэроід]] кручэньня, дзе ціск роўны 1 бару.

=== Нахіл восі ===
Адной з адметных асаблівасьцяў Урана зьяўляецца нахіл ягонай восі, якая ляжыць амаль у плоскасьці абарачэньня. Таму, на працягу часткі [[арбіта|арбіты]], адно з [[канцавосьсе|канцавосьсяў]] Урана накіраванае ў бок [[Сонца]], а іншае — наадварот, ад яго. У процілеглай частцы арбіты арыентацыя канцавосьсяў адносна Сонца зьмяняецца на зваротную, а на вучастках паміж гэтымі экстрэмумамі, Сонца «круціцца» вакол [[экватар]]а плянэты, як на іншых плянэтах.

Калі «[[Вояджэр-2]]» пралятаў каля Ўрана ў 1986 годзе, ягонае паўднёвае канцавосьсе было накіраванае як раз на Сонца. Праўда, назвы «паўднёвы» і «паўночны» для Ўрана не адназначныя. Пра яго можна сказаць, што нахіл ягонай восі трохі перавышае 90°, або што нахіл крыху меншы за 90°, а Ўран круціцца ў процілеглым у дачыненьні да іншых плянэт кірунку. Гэтыя два апісаньні эквівалентныя зь фізычнага пункту гледжаньня, але даюць розную арыентацыю канцавосьсяў: канцавосьсе, якое зьяўляецца паўночным паводле аднаго з апісаньняў, паводле іншага - паўднёвым, і наадварот.

Адным з вынікаў незвычайнага нахілу восі зьяўляецца тое, што палярныя раёны Ўрана атрымліваюць больш сонечнай энэргіі, чым экватарыяльныя. Праўда, па невядомых чыньніках, тэмпэратура ў вобласьці экватара Ўрана ўсё роўна вышэйшая за канцавосьсяў. Чаму нахіл восі такі вялікі, таксама невядома. Магчыма, калі Ўран яшчэ толькі фармаваўся, ён сутыкнуўся зь іншай плянэтай, якая таксама знаходзілася ў стадыі фармаваньня.

Магчыма, што вялікі нахіл восі кручэньня таксама выклікае істотныя сэзонныя зьмены ў [[надвор’е|надвор’і]]. Падчас пралёту «Вояджэра-2» палосы воблачнасьці былі вельмі бляклымі, практычна непрыкметнымі. Нядаўнія назіраньні з дапамогай арбітальнага тэлескопа «[[Габл (тэлескоп)|Габла]]» паказалі значна больш выяўленую «паласатасьць» Урана, што, верагодна, зьвязана з тым, што Сонца на небасхіле Ўрана знаходзілася амаль над экватарам. У 2007 годзе Сонца было сапраўды над экватарам Урана.

=== Магнітнае поле ===
[[Магнітнае поле]] Ўрана цікава тым, што ягоны цэнтар не супадае з цэнтрам плянэты, а ягоная вось нахіленая амаль на 60° да восі кручэньня. Відаць, яно генэруецца рухам зараджаных часьцінак на параўнальна невялікай глыбіні. Магнітнае поле [[Нэптун (плянэта)|Нэптуна]] валодае падобным зрушэньнем адносна геамэтрычнага цэнтра плянэты, так што гэта ці наўрад зьвязана зь вялікім нахілам восі кручэньня. Крыніца магнітнага поля Ўрана невядома. Раней меркавалася, што паміж цэнтрам і атмасферай Урана існуе звышшчыльны водна-[[аміяк|аміячны]] акіян, які добра праводзіць [[электрычнасьць]], але, судзячы па ўсім, гэта няслушна.

== Адкрыцьцё й даследаваньне ==
[[Файл:William Herschel01.jpg|міні|upright|[[Ўільям Гэршэль]] — першаадкрывальнік Урану]]
Людзі назіралі Ўран яшчэ і да [[Ўільям Гэршэль|Ўільяма Гэршэля]], але звычайна прымалі яго за [[зорка|зорку]]. Найбольш раньнім задакумэнтаваным сьведчаньнем гэтага факту варта лічыць запіс ангельскага астранома [[Джон Флэмстыд|Джона Флэмстыда]], які назіраў яго ў 1690 годзе, па меншай меры, шэчьць разоў, і зарэгістраваў як зорку 34 у [[Цялец (сузор’е)|сузор’і Цяльца]]. З 1750 па 1769 гады францускі астраном [[П’ер Шарль ле Маньер]] назіраў Уран дванаццаць разоў<ref> Dunkerson, Duane. [http://www.thespaceguy.com/Uranus.htm Уран — обнаружение, описание]. thespaceguy.com.</ref>. Усяго Уран да 1781 году назіраўся дваццаць адзін раз<ref>Elkins-Tanton L. T. Uranus, Neptune, Pluto, and the Outer Solar System. — New York: Chelsea House, 2006. — P. 5. — (The Solar System).</ref>.

Падчас адкрыцця Гэршэль удзельнічаў у назіраньнях паралякса зорак, выкарыстоўваючы тэлескоп сваёй уласнай канструкцыі, а 13 сакавіка 1781 году ўпершыню ўбачыў гэтую плянэту з саду свайго дома ў горадзе [[Бат]], графства [[Самэрсэт]] у [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]<ref>[http://www.bath-preservation-trust.org.uk/ Культурная спадчына горада Бат]</ref><ref>William Herschel. [http://adsabs.harvard.edu/abs/1781RSPT...71..492H «Account of a Comet, By Mr. Herschel, F. R. S.; Communicated by Dr. Watson, Jun. of Bath, F. R. S.»]. Philosophical Transactions of the Royal Society of London: 492–501.</ref>, але паведаміў пра яе толькі праз паўтары месяцы — 26 красавіка, прычым як пра «[[камэта|камэту]]». Такім чынам Уран ёсьць першай плянэтай, адкрытай ужо ў [[Новы час]]. Гэршэль даў плянэце назву «зорка Георга» ({{мова-la|Georgium Sidus|скарочана}}) у гонар [[Георг III|Георга III]], караля [[Ангельшчына|Ангельшчыны]]. Гэтая назва не прыжылася за межамі Ангельшчыны, то бок францускі астраном [[Жазэф Жэром Лефрансуа дэ Лялянд|Жазэф Лялянд]] зваў плянэту Гэршэль, а немец [[Ёган Элерт Бодэ|Ёган Бодэ]] прапанаваў сучаснуў назву — Уран, у гонар [[Уран (міталёгія)|старажытнагрэцкага бога]].

Судзячы па першых выданьнях «Штомесячных цыдулак Каралеўскай астранамічнай супольнасьці» ад 1827 году, назва «Уран» ужо тады была найболей распаўсюджанай нават у Ангельшчыне. Першая назва, «зорка Георга» працягвала зрэдку выкарыстоўвацца ангельцамі і апасьля. [[Вояджэр-2|«Вояджэр-2»]], запушчаны ў 1977 годзе [[NASA]], зьяўляецца пакуль адзіным касьмічным апаратам, які пабыў зблізку Ўрана. 24 студзеня 1986 году «Вояджэр» быў на мінімальнай для сябе адлегласьці ад Урана. Затым ён працягнуў палёт у кірунку Нэптуна.

== Сыстэма Ўрана ==
Сыстэма Ўрана зьяўляецца цесна запоўненай, хутказьменнай, магчыма нестабільнай дынамічнай сыстэмай арбітальных целаў. У [[роўніца|роўніцы]] [[экватар]]а плянэты абарочваюцца 9 вузкіх, амаль непразрыстых [[Кольца плянэты|колцаў]], адкрытыя ў 1978 годзе, яшчэ 2, значна далейшыя і слабейшыя, утвараюць гэтак званую «другую сыстэму колцаў». Колькасьць і склад спадарожнікаў Урана ўвесь час удакладняюцца. Налічваецца больш за 20 спадарожнікаў, а паводле некаторых крыніцаў на 2005 год, як [[Рэгулярны спадарожнік|рэгулярных]], гэтак і [[Нерэгулярны спадарожнік|нерэгулярных]]. Арбіты нутраных спадарожнікаў прыкметна зьмяняюцца, нават на працягу дзесяцігодзьдзяў. Мяркуецца, што такі стан сыстэмы вынікае з гіпатэтычнага сутыкненьня з масіўным аб’ектам у мінулым.

== Адметнасьці ==
Надзвычай вялікі нахіл восі вярчэньня (~98°), што азначае, што плянэта абарочваецца вакол Сонца, практычна «лежачы на баку». Магчымай прычынай гэтага лічыцца тое самае гіпатэтычнае сутыкненьне з масіўным аб’ектам. У выніку нахілу, кожнае з паўшар’яў атрымлівае па 42 гады сонечнага асьвятленьня і па 42 гады цемры. Гэта, верагодна, спрычыняецца да беспрэцэдэнтных пагодных зьяваў. У атмасфэры Ўрана адкрытыя аблокі і доўгатрывалыя буры, з часам стабільнага трываньня парадку месяцаў.

== Спадарожнікі ==
Усяго вядома [[спадарожнікі Ўрана|27 спадарожнікаў Урана]]. Чатыры найбуйных зь іх — гэта [[Тытанія (спадарожнік Урана)|Тытанія]], [[Абэрон (спадарожнік Урана)|Абэрон]], [[Арыель (спадарожнік Урана)|Арыель]] і [[Умбрыель (спадарожнік Урана)|Ўмбрыель]].

== Колцавая сыстэма ==
[[Файл:Uranusandrings.jpg|міні|зьлева|Уран, ягоныя колцы й спадарожнікі]]
Уран валодае слабымі, амаль непрыкметнымі, плянэтарнымі колцамі, якія складаюцца зь несьвятлівых часьцінак матэрыі дыямэтрам ад мікрамэтраў да доляў мэтра [14]. Гэта ёсьць другая колцавая сыстэма, выяўленая ў [[Сонечная сыстэма|Сонечнай сыстэме]], то бок першай была сыстэма [[кольцы Сатурна|колцаў Сатурна]]<ref name="Esposito">Esposito, L. W. (2002). [http://www.iop.org/EJ/article/0034-4885/65/12/201/r21201.pdf «Planetary rings»] (pdf). Reports On Progress In Physics 65: 1741–1783.</ref>. На дадзены момант у Ўрана вядома 13 колцаў, самым яркім зь якіх зьяўляецца колца ε (эпсылён). Колцы Ўрана, верагодна, вельмі маладыя, бо на гэта паказваюць прамежкі паміж імі, а таксама адрозьненьні ў іхнай празрыстасьці. Гэта сьведчыць аб тым, што колцы не былі сфармаваны разам з [[плянэта]]й. Магчыма, раней колцы былі адным са спадарожнікаў Урана, які разбурыўся альбо пры сутыкненьні зь нейкім нябесным целам, альбо пад дзеяньнем прыліўных сілаў<ref name="Esposito"/><ref>[http://www.solarviews.com/eng/vgrur.htm Voyager Uranus Science Summary]. NASA/JPL (1988).</ref>.

У 1789 годзе [[Ўільям Гэршэль]] сьцьвярджаў, што бачыў колцы<ref>[https://web.archive.org/web/20070822000814/http://www.membrana.ru/articles/global/2007/04/20/125700.html Научный детектив переворачивает историю Урана]. membrana.ru</ref>, аднак гэты факт выглядае сумнёўным, паколькі яшчэ на працягу двух стагодзьдзяў пасьля адкрыцьця іншыя астраномы ня здолелі іх знайсьці. Калцавая сыстэма Ўрана была пацьверджана афіцыйна толькі 10 сакавіка 1977 году амэрыканскімі навукоўцамі [[Джэймз Эліёт|Джэймзам Эліётам]], [[Эдўард Данэм|Эдўардам Данэмам]] і [[Даглас Мінк|Дагласам Мінкам]], якія выкарыстоўвалі бартавую абсэрваторыю Койпэра. Адкрыцьцё было зроблена выпадкова, то бок група першаадкрывальнікаў плянавала правесьці назіраньні атмасфэры Ўрана пры пакрыцьці Ўранам зоркі [[SAO 158687]]. Аднак, аналізуючы атрыманую інфармацыю, яны выявілі паслабленьне зоркі яшчэ да ейнага пакрыцьця Ўранам, прычым адбылося гэта некалькі разоў запар. У выніку было адкрыта 9 колцаў Урана<ref>J. L. Elliot, E. Dunham & D. Mink. [http://www.nature.com/nature/journal/v267/n5609/abs/267328a0.html The rings of Uranus]. Cornell University (1977).</ref>. Калі ў навакольлі Ўрана прыбыў [[касьмічны апарат]] «[[Вояджэр-2]]», пры дапамозе бартавой оптыкі атрымалася выявіць яшчэ 2 колцы, тым самым павялічыўшы агульную колькасьць вядомых колцаў да 11. У сьнежні [[2005]] году касьмічны тэлескоп «[[Габл (тэлескоп)|Габл]]» дазволіў адкрыць яшчэ 2 раней невядомых колца. Яны выдаленыя на адлегласьць у два разы большую, чым раней адкрытыя кольцы, і таму іх яшчэ часьцяком называюць «зьнешняй сыстэмай колцаў Урана». Акрамя колцаў, «Габл» таксама дапамог адкрыць два раней невядомых невялікіх спадарожніка, адзін зь якіх ([[Маб]]) падзяляе сваю [[арбіта|арбіту]] з самым зьнешнім колцам. Апошнія два колцы даводзяць агульную колькасьць колцаў Урана да 13<ref>[http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33/ NASA's Hubble Discovers New Rings and Moons Around Uranus]. Hubblesite (2005)</ref>. У красавіку 2006 году выявы новых колцаў, атрыманыя [[абсэрваторыя Кека|абсэрваторыяй Кека]] на [[Гавайскія астравы|Гавайскіх астравах]], дазволілі адрозьніць колеры зьнешніх колцаў. Адно зь іх было чырвоным, а іншае (самые зьнешняе) — сінім<ref name="dePater">I. dePater, H. Hammel, S. Gibbard, M. Showalter (2006). [http://adsabs.harvard.edu/abs/2006Sci...312...92D «New Dust Belts of Uranus: Two Ring, red Ring, Blue Ring»]. Science 312: 92—94.</ref><ref>Sanders, Robert. [http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2006/04/06_bluering.shtml Blue ring discovered around Uranus]. UC Berkeley News (2006)</ref>. Мяркуюць, што сіні колер зьнешняга колца абумоўлены тым, што яно складаецца з дробных часьцінак вадзянога [[лёд]]у з паверхні Мабу<ref name="dePater"/><ref>Stephen Battersby. [https://web.archive.org/web/20120901175044/http://www.newscientist.com/article/dn8960 Blue ring of Uranus linked to sparkling ice]. NewScientistSpace (2006)</ref>. Унутраныя колцы плянэты выглядаюць шэрымі<ref name="dePater"/>.

== Глядзіце таксама ==
* [[Verona Rupes]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20070926232205/http://www.vokrugsveta.ru/publishing/vs/archives/?item_id=313 Артыкул аб Уране ў часопісе «Вокруг света»]

{{Сонечная сыстэма}}
{{Уран}}

[[Катэгорыя:Уран| ]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]