Прагляд крыніцы для Сусьветная спадчына ЮНЭСКО

[[Файл:Flag of UNESCO.svg|міні|200пкс|Сьцяг [[ЮНЭСКО]]]]
[[Файл:Hux-Oxon-72.jpg|міні|200пкс|Першы генэральны сакратар [[ЮНЭСКО]] [[Джуліян Гаксьлі]]]]
'''Сусьветная спадчына ЮНЭСКО''' ({{Мова-en|World Heritage}}, {{Мова-fr|Patrimoine Mondial}}, {{Мова-es|Patrimonio Mundial}}) — выбітныя [[культура|культурныя]] і [[прырода|прыродныя]] каштоўнасьці, якія складаюць здабытак усяго [[чалавецтва]].

У 1972 годзе [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры|ЮНЭСКО]] прыняла [[Канвэнцыя аб ахове сусьветнай культурнай і прыроднай спадчыны|Канвэнцыю аб ахове сусьветнай культурнай і прыроднай спадчыны]] (уступіла ў моц у 1975 годзе). Ратыфікавалі канвэнцыю ў пачатку 1992 году 123 краіны-ўдзельніцы.

Статус аб’екта Сусьветнай спадчыны дае наступныя перавагі:
* Дадатковыя гарантыі захаванасьці і цэласнасьці ўнікальных прыродных комплексаў.
* Павышае прэстыж тэрыторыяў і ўстановаў, якія імі кіруюць.
* Спрыяе папулярызацыі ўключаных у Сьпіс аб’ектаў і разьвіцьцю альтэрнатыўных відаў прыродакарыстаньня (у першую чаргу экалягічнага турызму).
* Забясьпечвае прыярытэтнасьць у прыцягненьні фінансавых сродкаў для падтрымкі аб’ектаў сусьветнай культурнай і прыроднай спадчыны, у першую чаргу з Фонду сусьветнай спадчыны.
* Спрыяе арганізацыі маніторынгу і кантролю за станам захаванасьці прыродных аб’ектаў.

Па стане на 2018 год у сьпісе Сусьветнай спадчыны 1092 аб’екты ў 167 краінах (845 — культурныя помнікі, 209 — [[Прыродны помнік|прыродныя]] і 38 — аб’екты зьмяшанага тыпу).

Дзяржавы, на тэрыторыі якіх разьмешчаныя аб’екты Сусьветнай спадчыны, бяруць на сябе абавязкі па іх захаваньні.

== Крытэры ==
Галоўная мэта сьпісу Сусьветнай спадчыны — зрабіць вядомымі і абараніць аб’екты, якія зьяўляюцца па-свойму ўнікальнымі. Для гэтага і з-за імкненьня да аб’ектыўнасьці былі складзеныя ацэнкавыя крытэры. Першапачаткова (з 1978 г.) існавалі толькі крытэры для аб’ектаў культурнай спадчыны — гэты сьпіс налічваў шэсьць пунктаў. Затым для ўзнаўленьня раўнавагі паміж рознымі кантынэнтамі зьявіліся прыродныя аб’екты і для іх сьпіс з чатырох пунктаў. І, нарэшце, у 2005 годзе ўсе гэтыя крытэры былі зьведзеныя разам, і зараз кожны аб’ект Сусьветнай спадчыны мае ў сваім апісаньні хоць бы адзін зь іх<ref>[http://whc.unesco.org/en/criteria/ Сьпіс крытэраў на афіцыйным сайце] {{ref-en|}}</ref>.

=== Культурныя крытэры ===

* '''I.''' Аб’ект уяўляе сабой шэдэўр чалавечага мастацтва.
* '''II.''' Аб’ект сьведчыць аб значным узаемаўплыве чалавечых каштоўнасьцяў у дадзены пэрыяд часу або ў вызначанай культурнай прасторы, у архітэктуры або ў тэхналёгіях, у манумэнтальным мастацтве, пры распляноўцы гарадоў ці стварэньні ляндшафтаў.
* '''III.''' Аб’ект зьяўляецца ўнікальным або прынамсі выключным для культурнай традыцыі або цывілізацыі, якая існуе дагэтуль або ўжо зьнікла.
* '''IV.''' Аб’ект зьяўляецца выдатным прыкладам канструкцыі, архітэктурнага або тэхналягічнага ансамблю або ляндшафту, якія ілюструюць значны пэрыяд чалавечай гісторыі.
* '''V.''' Аб’ект зьяўляецца выдатным прыкладам чалавечага традыцыйнага будынку, з традыцыйным выкарыстаньнем зямлі або мора, зьяўляючыся ўзорам культуры (або культур) або чалавечага ўзаемадзеяньня з навакольным асяродзьдзем, асабліва калі яно становіцца ўразьлівым з-за моцнага ўплыву незваротных зьмен.
* '''VI.''' Аб’ект наўпрост або рэчыўна зьвязаны з падзеямі або існымі традыцыямі, з ідэямі, вераваньнямі, з мастацкімі або літаратурнымі творамі і мае выключную сусьветную важнасьць (па меркаваньні камітэту ЮНЭСКО гэты крытэр пажадана выкарыстоўваць разам зь якім-небудзь яшчэ крытэрам або крытэрамі).

=== Прыродныя крытэры ===

* '''VII.''' Аб’ект уяўляе зь сябе прыродны фэномэн або прастору выключнай прыроднай прыгажосьці і эстэтычнай важнасьці.
* '''VIII.''' Аб’ект зьяўляецца выдатным прыкладам галоўных этапаў гісторыі зямлі, у тым ліку помнікам мінулага, сымбалем геалягічных працэсаў, якія адбываюцца ў разьвіцьці рэльефу або сымбалем геамарфічных або фізыяграфічных асаблівасьцяў.
* '''IX.''' Аб’ект зьяўляецца выдатным узорам экалягічных або біялягічных працэсаў, якія праходзяць у эвалюцыі і разьвіцьці зямных, прэснаводных, берагавых і марскіх экасыстэмаў і расьлінных і жывёльных супольнасьцяў.
* '''X.''' Аб’ект уключае ў сябе найбольш важнае або значнае натуральнае асяродзьдзе пражываньня для захаваньня ў ёй біялягічнай разнастайнасьці, у тым ліку зьнікаючых відаў выключнай сусьветнай каштоўнасьці з пункту гледжаньня навукі і аховы.

== Сьпісы Сусьветнай спадчыны па краінах і рэгіёнах ==
[[Файл:SydneyOperaHouse.jpg|справа|150пкс|міні|[[Сыднэйскі тэатар]] ([[Аўстралія]])]]

=== [[Аўстралія]] і [[Акіянія]] ===
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Аўстраліі|Аўстралія]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Акіяніі|Акіянія]]

=== [[Амэрыка]] ===
[[Файл:Liberty-statue-from-below.jpg|справа|150пкс|міні|[[Статуя Свабоды]] ([[ЗША]]).]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Бразыліі|Бразылія]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Канадзе|Канада]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Мэксыцы|Мэксыка]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Пэру|Пэру]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў ЗША|ЗША]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Цэнтральнай Амэрыцы|краіны Цэнтральнай Амэрыкі]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Паўднёвай Амэрыцы|краіны Паўднёвай Амэрыкі]]

=== [[Азія]] ===
[[Файл:Taj_Mahal_(south_view,_2006).jpg|150пкс|міні|[[Тадж Махал]] ([[Індыя]]).]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Азіі|Краіны Азіі]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Індыі|Індыя]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Казахстане|Казахстан]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Кітаі|Кітай]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Манголіі|Манголія]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Саудаўскай Арабіі|Саудаўская Арабія]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Турэччыне|Турэччына]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Японіі|Японія]]

=== [[Афрыка]] ===
[[Файл:Gizeh Cheops BW 1.jpg|справа|150пкс|міні|[[Піраміда Хеопса]] ([[Эгіпет]]).]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Афрыцы|Афрыка]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Эрытрэі|Эрытрэя]]

=== [[Эўропа]] ===
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Аўстрыі|Аўстрыя]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Албаніі|Албанія]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Андоры|Андора]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Армэніі|Армэнія]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Азэрбайджане|Азэрбайджан]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Бэльгіі|Бэльгія]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Беларусі|Беларусь]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Баўгарыі|Баўгарыя]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Босьніі і Герцагавіне|Босьнія і Герцагавіна]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Ватыкане|Ватыкан]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Вугоршчыне|Вугоршчына]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Вялікабрытаніі|Вялікабрытанія]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Грэцыі|Грэцыя]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Гішпаніі|Гішпанія]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Даніі|Данія]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Ірляндыі|Ірляндыя]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Ісьляндыі|Ісьляндыя]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Італіі|Італія]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Казахстане|Казахстан]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО на Кіпры|Кіпр]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Латвіі|Латвія]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Летуве|Летува]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Люксэмбургу|Люксэмбург]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Македоніі|Македонія]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО на Мальце|Мальта]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Малдавіі|Малдавія]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Нідэрляндах|Нідэрлянды]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Нямеччыне|Нямеччына]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Нарвэгіі|Нарвэгія]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Польшчы|Польшча]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Партугаліі|Партугалія]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Расеі|Расея]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Румыніі|Румынія]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Сан-Марына|Сан-Марына]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Сэрбіі|Сэрбія]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Славаччыне|Славаччына]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Славеніі|Славенія]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Турэччыне|Турэччына]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ва Ўкраіне|Украіна]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Фінляндыі|Фінляндыя]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Францыі|Францыя]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Харватыі|Харватыя]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Чарнагорыі|Чарнагорыя]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Чэхіі|Чэхія]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Швэйцарыі|Швэйцарыя]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Швэцыі|Швэцыя]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Эстоніі|Эстонія]]
* [[Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Эўропе|Краіны Эўропы]]

== Глядзіце таксама ==
* [[Арганізацыя гарадоў Сусьветнай спадчыны]]
* [[Schätze der Welt — Erbe der Menschheit]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://whc.unesco.org/ Сайт Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО]{{ref-en}}
* [http://www.nhpfund.ru/ Фонд «Ахова прыроднай спадчыны»]{{ref-ru}}{{ref-en}}
* [http://www.thesalmons.org/lynn/world.heritage.html Сьпіс аб’ектаў са спасылкамі па кожным пункце]{{ref-en}}

[[Катэгорыя:Аб’екты Сусьветнай спадчыны| ]]