Калгас: розьніца паміж вэрсіямі
д r2.7.2) (робат дадаў: kk:Колхоз |
д Bot: Migrating 44 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q485016 (translate me) |
||
Радок 20: | Радок 20: | ||
[[Катэгорыя:Эканоміка СССР]] |
[[Катэгорыя:Эканоміка СССР]] |
||
[[ba:Колхоз]] |
|||
[[be:Калгас]] |
|||
[[bs:Kolhoz]] |
|||
[[ca:Kolkhoz]] |
|||
[[cv:Колхоз]] |
|||
[[cs:Kolchoz]] |
|||
[[da:Kolkhoz]] |
|||
[[de:Kolchos]] |
|||
[[et:Kolhoos]] |
|||
[[en:Kolkhoz]] |
|||
[[es:Koljós]] |
|||
[[eo:Kolĥozo]] |
|||
[[eu:Kolkhoz]] |
|||
[[fa:کلخوز]] |
|||
[[fr:Kolkhoze]] |
|||
[[ga:Calchas]] |
|||
[[hr:Kolhoz]] |
|||
[[os:Колхоз]] |
|||
[[it:Kolchoz]] |
|||
[[he:קולחוז]] |
|||
[[kk:Колхоз]] |
|||
[[ky:Колхоз]] |
|||
[[lv:Kolhozs]] |
|||
[[lt:Kolūkis]] |
|||
[[hu:Kolhoz]] |
|||
[[nl:Kolchoz]] |
|||
[[ja:コルホーズ]] |
|||
[[no:Kolkos]] |
|||
[[nn:Kolkhoz]] |
|||
[[uz:Kolxoz]] |
|||
[[pl:Kołchoz]] |
|||
[[pt:Kolkhoz]] |
|||
[[ro:Colhoz]] |
|||
[[ru:Колхоз]] |
|||
[[sk:Kolchoz]] |
|||
[[sr:Колхоз]] |
|||
[[fi:Kolhoosi]] |
|||
[[sv:Kolchos]] |
|||
[[tt:Колхоз]] |
|||
[[tg:Колхоз]] |
|||
[[tr:Kolhoz]] |
|||
[[uk:Колгосп]] |
|||
[[bat-smg:Kolkuozos]] |
|||
[[zh:苏联农业集体化]] |
Вэрсія ад 07:41, 9 сакавіка 2013
Калгас (калектыўная гаспадарка) — фармальнае аб’яднаньне сялянаў (на аснове грамадзкіх сродкаў вытворчасьці й калектыўнае працы) для сумеснага вядзеньня сельскай гаспадаркі. Галоўным чынам ў СССР уведзеная прымусова.
З гісторыі калгасаў
Бальшыня калгасаў была створаная на Беларусі ў пэрыяд калектывізацыі сельскай гаспадаркі (1918—1930-я). Першыя аб’яднаныя сялянскія гаспадаркі пачалі стварацца яшчэ да ўвядзеньня калектывізацыі (да прыкладу арцелі па сумеснай апрацоўцы зямлі). Па 1927 годзе стварэньне калгасаў стала «генэральнай лініяй партыі». Бальшыня калгасаў была створаная з парушэньнем прынцыпаў добраахвотнасьці. Супраць праціўнікаў калектывізацыі й найбольш заможных гаспадароў (кулакоў) пачалі праводзіць «палітыку раскулачваньня», у выніку якой «кулацтва» павінна было зьнікнуць як кляса. Паводле некаторых зьвестак, было раскулачана — пазбаўлена правоў і падпала пад высяленьне — каля 700 тыс. сялянаў. Неўзабаве Беларусь была аб’яўленая зонай суцэльнае калектывізацыі. Заснаваньне калгасаў суправаджалася галадаморам на шматлікіх абшарах: Беларусі, Расеі, але перадусім ва Ўкраіне — дзе колькасьць ахвяраў вагаецца ад 2 да 6 мільёнаў чалавек.
Калгасная сыстэма
Калгаснікі працавалі на зямлі, што належала дзяржаве, але была перададзеная калгасу ў бестэрміновае і бескаштоўнае карыстаньне. Асноўную частку прадукцыі калгас павінен быў здаваць дзяржаве па закупачных коштах (даволі нізкіх). Тэарэтычна калгасы былі дабравольніцкія ды кіраваліся самастойна, але ж насамрэч старшыні калгасаў, як і гаспадарчыя планы назначаліся выканкамамі ды партыйнымі камітэтамі. Шмат гадоў калгасьнікі працавалі не за грашовыя заробкі, але за «працадні», што адмоўна ўплывала на матывацыю ды прадукцыйнасьць працы. Разам з частай гаспадарчай занядбанасьцю частыя крадзяжы рабілі з калгасаў неэфэктыўную форму гаспадараньня. Калгас трэба адрозьніваць ад саўгасу (савецкая гаспадарка) — у асноўным буйных гаспадарак, створаных з мэтаю павелічэньня вытворчасьці сельска-гаспадарчай прадукцыі. Саўгасы ў асноўным мелі спэцыялізацыю на вытворчасьць нейкага віду прадукцыі (зерне, малако, гародніна ці іншае).
На сёньняшні дзень
Яшчэ напачатку 1990-х зьявіліся першыя фэрмэрскія гаспадаркі, што, аднак, на сёньня ня маюць вялікага распаўсюджаньня. Таксама Беларусь не адмовілася ад калгаснай сыстэмы: зямля зьяўляецца дзяржаўнай маёмасьцю. Паступова ў сельскай гаспадарцы краіны ідзе пераход на больш дасканалыя формы вядзеньня гаспадараньня: калгасы ператвараюцца ў СПК, ствараюцца спэцыялізаваныя комплексы па жывёлагадоўлі. Але ж гэта не зьмяніла сутнасьці калгаснае сыстэмы, а сучасныя СПК і надалей застаюцца затратнымі ды датацыйнымі прадпрыемствамі, як гэта было пры СССР.
У іншых краінах
Падобныя калектыўныя гаспадаркі былі распаўсюджаныя таксама й у іншых краінах камуністычнага табару.
- Чэхаславаччына — (чэск.) Jednotné zemědělské družstvo (JZD)/ (слав.) Jednotné roľnícke družstvo (JRD)
- НДР — Landwirtschaftliche Produktions Genossenschaft (LPG)
- Вугоршчына — Termelőszövetkezet
- Польшча — Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna
Падобнага кшталту гаспадаркай зьяўляюцца ізраільскія кібуцы, што былі заснаваныя ўжо з канца ХІХ ст. У кібуцах першапачаткова супольнасьць маёмасьці й даходаў была пасунутая настолькі далёка, што ўсе чальцы, уключаючы й кіраўніцтва гаспадаркі харчаваліся разам у супольнай сталоўцы, ніхто не атрымліваў заробку ў грашовым выглядзе, a дзеці выхоўваліся разам у адмысловых інтэрнатах. Асноўным адрозьненьнем ізраільскіх кібуцаў ад камуністычных калгасаў зьяўляецца іх суцэльная добраахвотнасьць ды ідэйнасьць чальцоў, што разам уплывала на дастаткова добрыя гаспадарчыя паказьнікі.