Прагляд крыніцы для Скробава-Гарадзішчанская апэрацыя

{{Узброены канфлікт
|Назва           = Скробава-Гарадзішчанская апэрацыя<br>(Баранавіцкая апэрацыя)
|Вайна           = [[Першая сусьветная вайна]]
|Выява           = Karte Branowitschi 1916.jpg
|Подпіс да выявы =
|Дата            = 13 чэрвеня — 29 ліпеня 1916
|Месца           = ваколіцы Баранавічаў
|Вынік           = нявызначаны (скончылася безвынікова)
|Войска1         = [[Расейская імпэрыя]]
|Войска2         = [[Нямецкая імпэрыя]]<br />[[Аўстра-Вугоршчына]]
|Камандуючы1 = [[Аляксей Эверт|А. Е. Эверт]]<br />[[Аляксандар Рагоза]]
|Камандуючы2 = [[Леапольд Баварскі]]<br />[[Рэмус фон Войрш|Р. Войрш]]
|Колькасьць1 = 331 батальён, 128 соцен
|Колькасьць2 = 82 батальёны
|Страты1 = '''80 000''' забітымі і параненымі
|Страты2 = '''8000''' забітымі і параненымі (па расейскіх крыніцах — '''9000''' забітымі і параненымі, '''4000''' — палоннымі)
}}
{{Бітвы Ўсходняга фронту (Першая сусьветная вайна)}}
'''Скро́бава-Гарадзі́шчанская апэра́цыя 1916 году''' (таксама, '''Баранавіцкая апэрацыя''') — эпізод [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]], што адбыўваўся на тэрыторыі Беларусі.

== Хада апэрацыі ==
=== Пачатак ===
[[Файл:Niemcy uvachod 1915 m feldpost20-08-1916.jpg|міні|250пкс|Уваход нямецкага войска ў Баранавічы, 1915 год. Нямецкая паштоўка]]
Пасьля нямецкага наступу 1915 году расейскія войскі распачалі вялікае адступленьне ад самой [[Варшава|Варшавы]]. Уначы з 23 на 24 верасьня 1915 году расейскія аддзелы пакінулі [[Баранавічы]]. Апоўдні наступнага дня ў горад увайшлі нямецкія часткі арміі генэрала [[Рэмус фон Войрш|Войрша]]. Фронт затрымаўся на рацэ [[Шчара]], каля 6 км на ўсход ад Баранавіч.

Нямецкае войска адразу ж па спыненьні наступу распачало будаўніцтва абарончых умацаваньняў, названых пасьля «нямецкімі акопамі». У Баранавічах месьціўся штаб адрэзку нямецкага ўсходняга фронту, які аднойчы наведваў [[кайзэр]] [[Вільгельм ІІ]].

У чэрвені 1916 распачаўся расейскі наступ па аўстрыйскім фронце, які прынёс вялікі посьпех і быў пасьля названы [[Брусілаўскі прарыў|Брусілаўскім прарывам]]. На паўночным баку наступленьня  баранавіцкі ўчастак зь нямецкага фронту быў найменш умацаваны. Абарону яго выконвалі ня кадравыя часткі, а Сылезкі ландверны корпус — гэтак званыя апалчэнцы. ([[Ландвер]] — гэта назва рэзэрву 2-й чаргі прызыву, у якім стаялі на ўліку пасьля войсковай службы да 39 год). Участак даўжынёю 136 км трымалі толькі тры нямецкія і дзьве аўстрыйскія дывізіі, маючы аднак значныя сілы артылерыі й добрыя ўмацаваньні. Таму расейскае камандваньне вырашыла нанесьці сюды галоўны ўдар, каб падтрымаць і разьвіць Брусілаўскі наступ па аўстра-вэнгерскім фронце.

=== 1-я атака ===
[[Файл:Nemcy baranavichy 1917-18 m feldpost29-04-1918.jpg|міні|250пкс|Нямецкія жаўнеры на вуліцы ў Баранавічах. Нямецкая паштоўка 1918 году]]
Першая атака на аўстра-нямецкія пазыцыі распачаліся а 5 гадзіне раніцы, у аўторак 13 чэрвеня 1916 году<ref>http://www.stahlgewitter.com/16_06_14.htm Der Weltkrieg am 14. Juni 1916</ref>. Праводзілі іх 3-я і 4-я расейскія арміі. Моцны артылерыскі абстрэл нямецкай 4-й ландвернай дывізіі між Скарчава і чыгункай Варшава — Масква цягнуўся 12 гадзін. Нямецкія часткі перачакалі яго ў бэтонных бліндажах. А 19 гадзіне расейскі корпус грэнадэраў і 81 дывізія пяхоты ўдарылі на ўчастку між [[Калдычэўскае возера|Калдычэўскім возерам]] ды чыгуначнай лініяй [[Менск]] — Баранавічы. Мэтаю было прарыў нямецкага фронту і ўдар на Баранавічы. Немцы адкрылі заграджальны агонь па наступаючых расейскіх ланцугах.

Некаторым расейскім часткам пашчасьціла ўварвацца ў нямецкія акопы, аднак іх амаль адразу ж выбівалі адтуль. Пасьля сямі безвыніковых атак бой сьціх. Найбольш гарачы бой разгарэўся каля [[Сталавічы|Сталавіч]]. Пра страты кажа такі факт, што адно з умацаваньняў недалёка ад [[Торчыцы|Торчыцаў]] было названая немцамі «Расейская магіла». Тамака немцы здолелі спыніць расейцаў за 10 крокаў ад акопаў — пачалося супрацьстаяньне з выкарыстаньнем ручных гранатаў.

Расейскае камандваньне маючы колькасную перавагу ня здолела правільна скарыстацца рэзэрвамі. За гэты дзень загінула ці трапіла ў палон каля 7000 расейскіх салдат. Грэнадзерскі корпус быў амаль цалкам зьнішчаны. Захоплена было толькі адно нямецкае ўмацаваньне «Балотны холм» на захадзе вёскі [[Старыя Войкавічы]]. Аднак ранкам 14 чэрвеня пасьля артабстрэлу і штыхавой атакі немцы здолелі адбіць і яго.
Пасьля на баранавіцкім участку ўсё сьціхла. Немцы з новым імпэтам пачалі аднаўляць свае ўмацаваньні, ствараць штучныя перашкоды, нацягваць новыя шэрагі калючага дроту. Расейцы ж праводзілі перагрупоўку войска, падрыхтоўку прыладаў для хуткага фарсаваньня ракі Шчары. Падцягвалася цяжкая артылерыя. Новы наступ рыхтаваўся з улікам памылак. Яго мэтаю быў «[[Брэст-Літоўск]] праз Баранавічы», дзеля падтрымкі Брусілаўскага прарыву.

=== 2-я атака ===
[[Файл:Palonnyja ruskija 1917 .jpg|міні|250пкс|Палонныя расейцы з-пад Дарава ў Баранавічах. Нямецкая паштоўка 1918 году]]
2 ліпеня а 7 раніцы распачалася расейская артпадрыхтоўка<ref>http://www.stahlgewitter.com/16_07_03.htm Der Weltkrieg am 3. Juli 1916</ref>. У гэты час расейцы здолелі навесьці праз р. Шчару і р. [[Сервеч]] масткі. На ўчастку [[Выгада (Дзятлаўскі раён)|Выгада]] — [[Карчова]] распачаўся наступ 4-й расейскай арміі ген. [[Аляксандар Рагоза|Рагозы]] ў склад якой уваходзілі акрамя грэнадэраў Х, ХІХ, ХХV корпусы пяхоты, узмоцненыя 11 сыбірскай дывізіяй і 112 дывізіяй пяхоты.

Ля Высокага і [[Скробава]] расейскія салдаты захапілі 1-ю лінію аўстрыйскіх умацаваньняў. Было ўзята ў палон каля 3000 нямецкіх і аўстра-вугорскіх жаўнераў. 3 ліпеня расейская артылерыя пачала абстрэл 2-й лініі абароны праціўніка. 4 ліпеня зацятая бойка трывала каля вёсак [[Дарава]], [[Літва (Берасьцейская вобласьць)|Літва]] і [[Гірава]]. Але захапіць 2-ю нямецкую лінію здолелі толькі на Дараўскім участку. У ночы пайшоў моцны лівень, што ператвараў акопы і ірвы ў бурлівыя патокі. Гэтым скарысталіся немцы і імкліваю атакаю ў 7 гадзін раніцы выбілі расейцаў з «Дараўскай высаты».

5 ліпеня расейцы паспрабавалі прабіць аўстрыйскія часткі на ўчастку [[Цырын]] — [[Выгада (Дзятлаўскі раён)|Выгада]], але таксама былі адкінуты<ref>http://www.stahlgewitter.com/16_07_05.htm Der Weltkrieg am 5. Juli 1916</ref>. Пасьля гэтага баі на нейкі час сьціхлі.

Па словах ген. Рагозы, 6 ліпеня плянаваліся артпадрыхтоўка і новы штурм у кірунку Баранавічаў, але гэткі спосаб быў прызнаны пасьпешным і неэфэктыўным, таму дзеля перагрупоўкі атака была адкладзена на 7 ліпеня.

Асноўныя атакі былі накіраваны на аўстрыйскія пазыцыя [[Цырын]] — [[Карчова]] і [[Крашын]] — [[Адахаўшчына (Ляхавіцкі раён)|Адахаўшчына]]. Аўстрыякі лічыліся менш стойкімі й на іх участках расейцы мелі найбольшы посьпех. Немцы ж умацавалі аўстрыйцаў баварскай кавалерыйская дывізіяй<ref>http://www.stahlgewitter.com/16_07_08.htm Der Weltkrieg am 8. Juli 1916</ref>. Наступ распачаўся ў другой палове дня 7 ліпеня, у некаторых месцах даходзіла да рукапашных боек. Да вечара расейцы захапілі цэнтар 1-я лініі аўстрыйскага ХІІ корпусу недалёка вёскі [[Скробава]]. Зацятая бойка трывала тут да 16 гадзіны 9 ліпеня<ref>http://www.stahlgewitter.com/16_07_09.htm "Der russische Vorstoß auf Baranowitschi" Dr. Fritz Wertheimer, Kriegsberichterstatter</ref><ref>http://www.stahlgewitter.com/16_07_10.htm "Der russische Vorstoß auf Baranowitschi. Gorodischtsche, 10. Juli" Dr. Fritz Wertheimer, Kriegsberichterstatter</ref>.

14 ліпеня а 17 гадзіне генэрал Войрш распачаў контрнаступ. Пасьля моцнага артабстрэлу каля Скробава распачалася нямецкая атака. Пры навальніцы і залеве немцы вярнулі сабе некалішнюю сваю 1-ю лінію абароны. Спробы расейцаў адбіць акопы назад былі безвыніковымі.

Зноў над фронтам усталявалася зацішша. Немцы ды аўтрыйцы аднаўлялі і ўмацоўвалі пашкоджаныя пазыцыі, расейцы рыхтаваліся да новага наступу.

=== 3-я атака ===
[[Файл:Asviaczennie 7 zaunieraw liasnyja mohilki niadaleka Baranavicz 7 niemcaw m feldpost5-09-1916.jpg|міні|250пкс|Імша па 7 нямецкім жаўнерам Ландверу. Вайсковыя могілкі ў лесе пад Баранавічамі. Нямецкая паштоўка 1916 году]]
25 ліпеня ў раёне [[канал Агінскага|Агінскага каналу]] на поўначы вёскі [[Выгада (Дзятлаўскі раён)|Выгада]] распачалася новая расейская атака<ref>http://www.stahlgewitter.com/16_07_26.htm Der Weltkrieg am 26. Juli 1916: Russische Angriffe bei Gorodischtsche und Beresteczko abgeschlagen</ref>. На невялікі адрэзак 3 км меркаванага прарыву, быў нанесены артылерыйскі ўдар. Пасьля ў атаку пайшлі 55 і 67 дывізія 35 корпусу і 52 дывізія 3 Каўказкага корпусу. Абарону трымала 201 нямецкая дывізія. Было адбіта некалькі хваляў атакі. Пад вечар расейцам пашчасьціла захапіць участак ў 150 мэтраў, але далей прабіцца не атрымалася. Да раніцы немцы здолелі адбіць і гэты ўчастак. 26 ліпеня атака працягваецца на адцінках [[Адахаўшчына (Ляхавіцкі раён)|Адахаўшчына]] — Скарчава і Дарава — [[Лабузы]]. У 7 гадзін 30 хвілін у атаку ўздымаецца 9 расейская дывізія, але нясе вялікія страты, так і не здабыўшы нямецкіх умацаваньняў. У ночы польскі легіён на нейкі час умацоўваецца на «Балотным халме», але да раніцы немцы выбіваюць і яго<ref>http://www.stahlgewitter.com/16_07_27.htm Der Weltkrieg am 27. Juli 1916: Russische Sturmangriffe zurückgeschlagen</ref>. 27 ліпеня безвыніковыя атакі пачынаюцца каля вёскі Лабузы і вёскі Дарава<ref>http://www.stahlgewitter.com/16_07_28.htm Der Weltkrieg am 28. Juli 1916" Zwei russische Armeekorps zurückgeschlagen</ref>. Гэты жахлівы крывавы наступ скончыўся нічым толькі пад раніцу 29 ліпеня<ref>http://www.stahlgewitter.com/16_07_29.htm Der Weltkrieg am 29. Juli 1916</ref><ref>http://www.stahlgewitter.com/16_07_30.htm Der Weltkrieg am 30. Juli 1916</ref>.

Гэты дзень лічыцца заканчэньнем празванай пасьля Скробава-Гарадзішчанскай ці Баранавіцкай апэрацыі. Больш на баранавіцкім участку актыўных баявых дзеяньняў не адбывалася да канца [[Першая сусьветная вайна|І Сусьветнай вайны]].

Страты расейскага войска ацэньваюцца ў 40 тысячаў забітых і 60 тысячаў параненых. Страты нямецкіх войск пад камандваньнем ген. Войрша — каля 8 тысячаў забітымі й параненымі, пры гэтым 16-я аўстрыйская дывізія мусіла адысьці з фронту з-за панесеных ёю вельмі вялікіх страт. На яе ўчастку адбыліся найбольш крывавыя баі.

Расейскі наступ на баранавіцкім участку быў няўдалы, бо не дасягнуў пастаўленых мэтаў. Аднак ён затрымаў групу Войрша, якая нават была ўзмоцнена між першай і другой атакамі. Гэтыя сілы не маглі быць ужытыя ў праціўнікам іншым месцы.

На сёньняшні дзень пра месцы зацятых баёў напамінаюць толькі нешматлікія нямецкія могілкі (расейскія амаль не захаваліся), бэтонныя нямецкія бліндажы і доты, ды парэшткі акопаў, што засталіся ў навакольных лясах.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* Вальтэр Фогель «DIE KÄMPFE UM BARANOWITSCHI», Verlag von Gerard Stalling, Oldenburg-Berlin, 1924

[[Катэгорыя:Беларусь у Першай сусьветнай вайне]]
[[Катэгорыя:Баранавічы]]
[[Катэгорыя:Расейская імпэрыя ў Першай сусьветнай вайне]]
[[Катэгорыя:Нямеччына ў Першай сусьветнай вайне]]
[[Катэгорыя:Аўстра-Вугоршчына ў Першай сусьветнай вайне]]
[[Катэгорыя:Падзеі 1916 году]]