Прагляд крыніцы для СУ-100

{{Танк
|Назва = СУ-100
|Выява = [[Файл:SU 100 czech republic.jpg|300пкс]]
|Тып = [[Супрацьтанкавая САУ]]
|Краіна = [[СССР]]
|Павозка = 4
|Дэсант =
|Час эксплюатацыі =
|Эксплюатанты =
|Войны = [[Другая сусьветная вайна]]<br />[[Арабска-ізраільскі канфлікт]]
|Канструктар =
|Час стварэньня =
|Вытворца =
|Гады вытворчасьці = 1944—1956
|Колькасьць = 
|Мадыфікацыі =
|Кошт адзінкі =
|Маса = 31,6
|Даўжыня = 6460
|Даўжыня з гарматай = 9450
|Шырыня = 3000
|Вышыня = 2245
|База =
|Каляя =
|Клірэнс = 400
|Тып брані =
|Лоб корпусу =
|Лоб корпусу (верх) =
|Лоб корпусу (сярэдзіна) =
|Лоб корпусу (ніз) =
|Борт корпусу =
|Борт корпусу (верх) =
|Борт корпусу (сярэдзіна) =
|Борт корпусу (ніз) =
|Карма корпусу =
|Карма корпусу (верх) =
|Карма корпусу (сярэдзіна) =
|Карма корпусу (ніз) =
|Дах корпусу =
|Дно корпусу =
|Лоб вежы =
|Борт вежы =
|Карма вежы =
|Дах вежы =
|Актыўная браня =
|Дынамічная браня =
|Марка гарматы і калібр = 100-мм [[Д-10С]] узору 1944 году
|Тып гарматы = наразная 
|Даўжыня ствала = 56
|Боекамплект гарматы = 33
|ВН = -3 — +20
|ГН = ±8°
|Далёкасьць стральбы = 
|Прыцэл =
|Кулямёт =
|Іншае ўзбраеньне =
|Тып рухавіка =
|Магутнасьць рухавіка = 520
|Хуткасьць па шашы = 50
|Хуткасьць па перасечанай мясцовасьці = 20
|Запас ходу = 310/140
|Тып падвескі =
|Удзельны ціск на грунт = 
|Пераадольваемы ўздым = 
|Пераадольваемая сьценка = 
|Пераадольваемы роў = 
|Пераадольваемы брод = 
|Commons =
}}
'''СУ-100'''— [[СССР|савецкая]] [[супрацьтанкавая САУ]] пэрыяду [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], сярэдняя па масе для сваёй клясы. Была створана на базе [[Сярэдні танк|сярэдняга танка]] [[Т-34-85]] [[Канструктарскае бюро|канструктарскім бюро]] [[УЗТМ|Уралмашзавода]] ў канцы 1943 — пачатку 1944 году, як далейшае разьвіцьцё СТ САУ [[СУ-85]] з прычыны недастатковых магчымасьцяў апошняй у барацьбе зь нямецкімі [[Цяжкі танк|цяжкімі танкамі]]. Сэрыйны выпуск СУ-100 быў пачаты на Уралмашзаводзе ў жніўні 1944 году і працягваўся, па розных зьвестках, да сакавіка 1946 — пачатку 1948 году<ref>Баявыя машыны Уралвагонзавода</ref>. Акрамя таго, у 1951—1956 гадах яе вытворчасьць па савецкай ліцэнзіі ажыцьцяўлялася ў [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыне]]. Усяго ў [[СССР]] і Чэхаславаччыне было выпушчана ад 4772 да 4976 (па розных зьвестках) САУ гэтага тыпу.

Першае баявое ўжываньне СУ-100 адбылося ў студзені 1945 году, і ў далейшым СУ-100 выкарыстоўваліся ў шэрагу апэрацыяў [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай]] і [[Савецка-японская вайна|Савецка-японскай вайны]], але ў цэлым іх баявое ўжываньне было абмежаваным. Пасьля вайны СУ-100 неаднаразова мадэрнізавалася і на працягу некалькіх дзесяцігодзьдзяў заставалася на ўзбраеньні [[Савецкае войска|Савецкага войска]]. СУ-100 таксама пастаўляліся саюзьнікам [[СССР]] і ўдзельнічалі ў шэрагу лякальных канфліктаў, у тым ліку найболей актыўна падчас [[Арабска-ізраільскі канфлікт|арабска-ізраільскага ўзброенага канфлікту]]. Да канца XX стагодзьдзя СУ-100 была зьнята з узбраеньня ў большасьці выкарысталых яе краін, але, тым ня менш, у некаторых зь іх, па стане на 2007 год, усё яшчэ застаецца ў страю<ref>Military Balance 2007</ref>.

== Гісторыя стварэньня ==

=== Перадумовы да стварэньня ===
Першай САУ клясы [[Супрацьтанкавая САУ|зьнішчальнікаў танкаў]], запушчанай у сэрыйную вытворчасць у СССР, стала [[СУ-85]]. Яна была створана на базе [[Сярэдні танк|сярэдняга танка]] [[Т-34]] і [[Штурмавая прылада|штурмавой прылады]] [[СУ-122]] і запушчана ў вытворчасць улетку 1943 году. 85-мм [[гармата]] Д-5С дазваляла СУ-85 эфэктыўна змагацца зь сярэднімі танкамі суперніка на дыстанцыях больш за кілямэтар, а на меншых дыстанцыях прабіваць лэбавую браню цяжкіх танкаў. Разам з тым, ужо першыя месяцы ўжываньня СУ-85 паказалі, што магутнасьці яе гарматы недастаткова для эфэктыўнай барацьбы зь цяжкімі танкамі суперніка, такімі як «[[Pz.V Panther|Пантэра]]» і «[[Pz.VI Tiger|Тыгр]]», якія, валодаючы перавагай у агнявой моцы і абароне, а таксама эфэктыўнымі прыцэльнымі сыстэмамі, навязвалі бой з далёкіх дыстанцыяў<ref>М. Баряцінскі — Самаходныя ўсталёўкі на базе Т-34</ref>.

29 жніўня 1943 году было выдадзена распараджэньне [[Дзяржаўны камітэт абароны (СССР)|ДКА]] пра найскарэйшае стварэньне больш эфэктыўных супрацьтанкавых сродкаў. У выкананьне распараджэньня ў верасні — кастрычніку на [[УЗТМ|Уралмашзаводзе]] быў, у шэрагу іншых САУ на базе Т-34, выкананы эскізны праект усталёўкі са 122-мм гарматай [[Д-25]] у змененым корпусе СУ-85 <ref>Свирин — Самаходки Сталина</ref>. Далейшая прапрацоўка праекта паказала, што такая пераробка выкліча павялічэньне масы САУ на 2,5 тоны, а таксама зьніжэньне [[боекамплект]]а і хуткастрэльнасьці. У цэлым вывучэньне прадстаўленых варыянтаў паказала, што ўсталёўка на САУ па тыпе СУ-85 122-мм гарматы ці 152-мм [[Гаўбіца|гаўбіцы]] ([[Д-15]]) выкліча перагрузку хадавой часткі і зьніжэньне рухомасьці машыны, таму вырашана было пакінуць гэтыя гарматы для ўзбраеньня цяжкіх танкаў і САУ. З іншага боку, цікавасць выклікала праект павялічанай рубкі з узмоцненым браняваньнем, ужыты на СУ-Д-15.

Альтэрнатыўным кірункам, на якое ўскладаліся надзеі ў той перыяд, стала распрацоўка даўгастволавых 85-мм гармат з большай пачатковай хуткасьцю снарада («вялікай магутнасьці» па тэрміналёгіі таго часу). Але хоць быў выраблены і выпрабаваны шэраг такіх гармат, у тым ліку і САУ, працы ў гэтым кірунку скончыліся няўдачай — новыя гарматы на стрэльбах паказалі зусім нездавальняльную жывучасьць, частыя былі выпадкі разрыву ствала. У дадатак, вынікі абстрэлу трафэйных германскіх танкаў выявілі нізкую эфэктыўнасьць высакахуткасных, але лёгкіх 85-мм снарадаў супраць усталяванай пад рацыянальнымі кутамі нахілу брані высокай цвёрдасці, у параўнаньні з цяжкімі снарадамі большых калібраў <ref>Баявыя машыны Уралвагонзавода. Т-54/55</ref>. Нарэшце, прапрацоўкі паказвалі, што ўзбраеньне з 85-мм гарматы не выкарыстоўвала цалкам усіх магчымасцяў САУ на шасі Т-34.
[[Файл:SU-85.jpg|міні|300пкс|Зьнішчальнік танкаў СУ-85]]

=== Стварэньне прататыпу ===
Праведзеныя напачатку лістапада 1943 году Маскоўскім Вышэйшым Тэхнічным універсітэтам, Уралмашзаводам і Тэхуправай НКУ разлікі паказалі, што найболей рацыянальным з’яўляўся пераход да калібру 100—107-мм. Паколькі выпуск 107-мм гармат, такіх як гармата [[107-мм дывізіённая гармата ўзору 1940 году (М-60)|М-60]], быў спынены яшчэ ў 1941 годзе, было вырашана ствараць новую танкавую і самаходную гарматы на аснове балістыкі марской 100-мм гарматы [[Б-34]], пра што 11 лістапада 1943 быў выдадзены адпаведны загад НКУ. Новага праекта САУ быў распрацаваны ў канструктарскім бюро Уралмашзавода па ініцыятыве галоўнага канструктара Льва Гарліцкага. Галоўным інжынерам праекта быў прызначаны Мікалай Курын. Эскізны праект САУ быў перададзены НКТП і КСА 5 сьнежня 1943 году. Па выніках яго разгляду ДКА 27 снежня прыняў пастанову № 4851 пра ўзбраеньне цяжкага танка ІС і сярэдняй САУ 100-мм гарматай, якое абавязвала ЦАКБ распрацаваць праект адпаведнай гарматы для ўсталёўкі ў СУ-85 <ref name="Солянкин">{{кніга|загаловак=Отечественные бронированные машины. XX век. 1941—1945|аўтар=Солянкин А. Г., Павлов М. В., Павлов И. В., Желтов И. Г.}}</ref>. НКТП загадам № 765 ад 28 снежня 1943 абавязаў Уралмашзавод да 25 лютага 1944 стварыць прататып і перадаць яго для выпрабаваньняў<ref>{{Кніга|аўтар=Барятинский М.|загаловак=Самоходные установки на базе Т-34 1941—1945}}</ref>.

Аднак па вывучэньні дасланых ЦАКБ чарцяжоў распрацаванай імі гарматы С-34 (якая першапачаткова прызначалася для ўзбраеньня цяжкага танка [[ІС-2]]) на Уралмашзаводзе прыйшлі да высновы, што з-за занадта вялікіх памераў гарматы па шырыні разьмяшчэньня яе ў корпусе СУ-85 запатрабавала б занадта сур’ёзнай пераробкі канструкцыі САУ, што ўключала павелічэньне шырыні корпуса, змену яго формы і пераход на тарсіённую падвеску. ЦАКБ настойвала на падобным варыянце, не згаджаючыся на зьмены ў канструкцыі сваёй гарматы, але па разліках Уралмашзавода, пераробка САУ прыводзіла б да павелічэньня яе масы на 3,5—3,8 тоны ў параўнаньні з [[СУ-85]] і адтэрміноўкі гатовасьці сама меней на тры месяцы, што катэгарычна не падыходзіла. У выніку, як і раней (у падобнай сітуацыі, якая ўзнікла пры праектаваньні СУ-85) Уралмашзавод зьвязаўся з заводам № 9, у выніку сумеснай працы з канструктарамі якога была створана 100-мм гармата Д-10С, якая падыходзіла для ўсталёўкі ў корпус СУ-85 без занясеньня ў апошні значных змен і якая пры гэтым мела меншую масу, чым С-34. У сувязі з гэтым у студзені 1944 году Кіраваньнем самаходнай артылерыі былі высунуты ўдакладненыя патрабаваньні да праекта САУ, якая атрымала да таго часу пазначэньне СУ-100, што прадугледжвалі:

* узбраеньне гарматай Д-10С,
* павелічэньне таўшчыні пярэдняга браняваньня да 75 мм,
* ужываньне новых назіральных прыбораў Mk.IV (МК-IV)

Аднак да гарматы Б-34, боепрыпасы якой меркавалася выкарыстоўваць, меліся толькі [[аскепкава-фугасны снарад|аскепкава-фугасныя]] і дыстанцыйныя аскепкавыя снарады, і, як высьветлілася да таго часу, канец распрацоўкі бранябойнага снарада да яе чакаўся не раней за другое паўгоддзе 1944 году. Непазьбежная затрымка з САУ, дазволіла начальніку ЦАКБ Васілю Грабіну настаяць на стварэньні самаходнай усталёўкі з гарматай С-34. У выніку перамоў НКТП 30 красавіка выдаў загад пра выраб да 8 траўня 1944 прататыпа з гэтай гарматай (пазначэньне '''СУ-100-2'''), і правядзеньні яго параўнальных выпрабаваньняў сумесна з СУ-100. Пры гэтым НКВ і ГАУ ўсё ж палічылі істотнае зьмяненьне корпуса СУ-85 непрымальным і дазволілі заводу вырабіць толькі мінімальныя пераробкі гарматы для магчымасьці яе ўсталёўкі ў існы корпус САУ (хоць і з шэрагам дэфэктаў).

Тым часам, прататып з гарматай Д-10С (пазначэньне «'''Аб’ект 138'''») быў выраблены «Ўралмашзаводам» сумесна з заводам № 50 у лютым 1944 году<ref name="Солянкин"/> і паспяхова прайшоў завадзкія выпрабаваньні, якія складаліся з 30 стрэлаў і 150 км прабегу. Пасьля гэтага прататып 3 сакавіка быў адпраўлены на дзяржаўныя выпрабаваньні на палігон (Гараховецкі артылерыйскі палігон), падчас якіх машына прайшла 864 км і зьдзейсьніла 1040 стрэлаў. У выніку дзяржаўная камісія прызнала яе прыдатнай для прыняцьця на ўзбраеньне пасьля занясеньня ў канструкцыю некаторых дапрацовак, і 14 красавіка «Ўралмашзаводу» было дадзена распараджэньне пра пачатак неадкладнай падрыхтоўкі да сэрыйнай вытворчасьці новай СТ САУ.

Прататып СУ-100-2 быў выраблены заводам № 9 у красавіку — траўні 1944 году з выкарыстаньнем гарматы, зьнятай з экспэрымэнтальнага танка ІС-5<ref>{{кніга|аўтар=Свирин М.|загаловак=Самоходки Сталина. История советской САУ 1919—1945}}</ref>. Паралельна з гэтым завершаны другі прататып СУ-100, пабудаваны з улікам паляпшэньняў, рэкамендаваных камісіяй. 24—28 чэрвеня 1944 ён прайшоў дзяржаўныя выпрабаваньні. Па выніках выпрабаваньняў, падчас якіх САУ прайшла 250 км і здзейсніла 923 стрэлу, дзяржаўная камісія рэкамендавала яе для прыняцця на ўзбраеньне, адзначыўшы, што СУ-100 забяспечвае паразу танкаў «Пантэра» і «Тыгр» з дыстанцыі 1500 м незалежна ад кропкі трапляньня, але прабівае толькі бартавую браню СТ САУ «[[Ferdinand]]», хоць і з дыстанцыі да 2000 м. СУ-100-2 прыбыла на палігон напачатку ліпеня 1944 і ў тым жа аб’ёме прайшла дзяржаўныя выпрабаваньні, па выніках якіх была прызнана горшай у параўнаньні з СУ-100 і не рэкамендавана да прыняцця на ўзбраеньне. СУ-100 жа была прынята на ўзбраеньне ПСЧА загадам ГКА № 6131 ад 3 ліпеня 1944 году.

=== СУ-85М ===
[[Файл:SU-100 1943 at Sapun-Gora.jpg|міні|300пкс|СУ-100 раньняга выпуску з адліванай насавой бэлькай]]
Пакуль на [[УЗТМ|Уралмашзаводзе]] разгортвалася падрыхтоўка да вытворчасьці СУ-100, па прапанове Л. І. Гарыліцкага быў распрацаваны праект пераходнай СТ САУ '''СУ-85М''', уяўлялай сабой корпус СУ-100 з узбраеньнем са 85-мм гарматы [[Д-5С|Д-5С-85]], якая ўсталёўвалася на [[СУ-85]]. Апроч мадэлі гарматы, СУ-85М адрознівалася ад СУ-100 толькі аналягічнымі СУ-85 паваротным мэханізмам, паходным мацаваньнем і [[маска гарматы|маскай гарматы]], прыцэлам і бояўкладкай на 60 85-мм [[Артылерыйскі стрэл|стрэлаў]]<ref> М. Барятинский — Самаходныя ўсталёўкі на базе Т-34</ref>. Першая СУ-85М была выраблена ў ліпені 1944 году, а ў жніўні яна цалкам змяніла СУ-85 на зборачных лініях Уралмашзавода. Выпуск СУ-85М працягваўся да лістапада таго ж году, на працягу трох месяцаў — паралельна з СУ-100, небаяздольнымі ў той перыяд з-за адсутнасці бранябойных снарадаў; усяго было выпушчана 315 СТ САУ гэтага тыпу <ref>М. Барятинский — Бранетанкавая тэхніка СССР 1939—1945</ref>.

=== Сэрыйная вытворчасьць ===
Серыйная вытворчасць самой СУ-100 пачалася на Уралмашзаводзе ў верасні 1944 году. Першыя выпушчаныя машыны былі ідэнтычныя другому прататыпу, і ў далейшым падчас сэрыйнай вытворчасці ў канструкцыю САУ ўносіліся галоўным чынам тэхналягічныя змены. Так, была ліквідавана бэлька, якая злучала лэбавыя бронепліты. Апроч гэтага, было ўзмоцнена злучэньне рубкі з корпусам, а шэраг адказных зварных швоў быў перакладзены на [[Зварка|зварку]] [[аўстэніт]]нымі электродамі.

Зьвесткі пра аб’ёмы і тэрміны вытворчасьці СУ-100 некалькі адрозьніваюцца. Так, пэўна вядома, што выпуск СУ-100 на «Ўралмашзаводзе» вёўся сама меней да сакавіка 1946 году, з тэмпам каля 200 машын у месяц у ваенны час. Усяго за гэты пэрыяд было выпушчана 3037 машын. Па дакумэнтах эканамічнага архіву, омскі завод № 174 у 1947 годзе выпусьціў 198 СУ-100, і яшчэ 6 — напачатку 1948 году (хаця некаторыя падвяргаюць гэту інфармацыю сумневу, адзначаючы малаверагоднасьць выпуску разавай сэрыі пасьля гадавога перапынку). Выпуск СУ-100 у пасьляваены час быў таксама адноўлены ў [[Чэхаславакія|Чэхаславакіі]], дзе ў 1951—1956 гадах па ліцэнзіі выпусцілі яшчэ 1420 СТ САУ гэтага тыпу.

=== Далейшае разьвіцьцё ===
Нягледзячы на адмоўныя вынікі папярэдняй прапрацоўкі магчымасці стварэньня сярэдняй САУ са 122-мм гарматай, працы ў гэтым кірунку былі працягнуты. Галоўнай перашкодай гэтага стала затрымка з распрацоўкай [[Бранябойны снарад|бранябойнага снарада]] да гарматы Д-10С, засваеньне ў вытворчасці якога чакалася не раней восені 1944 году, у той час як усе неабходныя боепрыпасы да 122-мм гарматы [[Д-25]] вырабляліся яшчэ з 1930-х гадоў <ref>Свирин — Самаходкі Сталіна</ref>. У траўні 1944 году на [[УЗТМ|Уралмашзаводзе]] быў распрацаваны праект САУ '''СУ-122П''', дасьведчаны ўзор якой быў выраблены да верасня таго ж году. Ад серыйнай СУ-100 яна адрознівалася толькі ўсталёўкай 122-мм гарматы [[Д-25]]З з 26 [[Артылерыйскі стрэл|стрэламі]] да яе. Па выніках выпрабаваньняў прататыпа, СУ-122П была прызнана прыдатнай для прыняцця на ўзбраеньне, але ў сэрыйную вытворчасць пастаўлена так і не была (чыньнікі гэтага не вядомы, магчыма гэта магло з’явіцца следствам таго, што нешматлікія перавагі СУ-122П у ролі СТ САУ перавешваліся яе недахопамі).

У далейшых працах па развіцці сярэдніх САУ выкарыстоўваліся ўжо нанова спраектаваныя базавыя шасі, а ўвага канструктараў перайшло да кампаноўкі з кармавым разьмяшчэньнем баявога аддзяленьня.

== Апісаньне канструкцыі ==
Кампаноўка СУ-100 у цэлым паўтарала кампаноўку базавага танка: САУ мела размешчаныя ў лэбавай частцы аб’яднаныя аддзяленьне кіраваньня і баявое аддзяленьне, і размешчанае ў карме маторна-трансмісійнае аддзяленьне. Экіпаж СУ-100 складаўся з чатырох чалавек: мэханіка-кіроўца, камандзіра, наводчыка і зараджалага.

=== Браняваньне ===
СУ-100 мела дыферэнцыяванае супрацьснараднае браняваньне з ужываньнем рацыянальных вуглоў нахілу брані. Бранявы корпус САУ выконваўся канструктыўна як адзінае цэлае з рубкай і збіраўся пры дапамозе зваркі катаных лістоў і пліт бранявой сталі таўшчынёй 20, 45 і 75 мм. Лэбавая частка корпуса складалася з двух злучаных клінам пліт: верхняй, таўшчынёй 75 мм, размешчанай пад нахілам у 50° да вертыкалі, і 45-мм ніжняй, якая мела нахіл у 55°. Спачатку пліты злучаліся паміж сабой праз адліваную (літую) бэльку, як і на базавым танку, але на машынах позьніх выпускаў перайшлі да непасрэднага злучэньня пліт <ref>М. Барятинский — Самаходныя ўсталёўкі на базе Т-34</ref>. Барты корпуса выконваліся з 45-мм бронепліт і ў ніжняй частцы былі вертыкальнымі, верхняя ж іх частка ў раёне маторна-трансмісійнага аддзяленьня размяшчалася пад нахілам у 40°, тады як у раёне баявога аддзяленьня пліты, якія ўтваралі барты рубкі, мелі нахіл толькі ў 20°. У выразе ў правай бартавой пліце рубкі мантавалася камандзірская вежка цыліндрычнай формы (таксама выкананая з 45-мм бронепліты). Карма корпуса была ўтворана верхняй і ніжняй 45-мм плітамі, якія размяшчаліся пад нахілам, адпаведна, у 48° і 45°, тады як 45-мм карма рубкі была вертыкальнай. Дно і дах корпуса і рубкі, як і надгусенечныя паліцы, вырабляліся з 20-мм бронелістоў. Маска прылады складалася з адліваных рухомай і нерухомай частак складанай формы і мела ў лэбавай частцы таўшчыню да 110 мм.

Месца мэханіка-кіроўцы знаходзілася злева ў лэбавым ускрайку корпуса, камандзір размяшчаўся ў вежцы справа ад гарматы, ззаду яго знаходзіўся зараджалы, а месца наводчыка месцавалася злева ад гарматы. Для пасадкі і высадкі экіпажа ў бронекорпусе меліся: * люк у даху камандзірскай вежкі;
* люк механіка-кіроўцы ў верхняй лэбавай пліце;
* люк у кармавой частцы даху рубкі (на машынах раньніх выпускаў — двухстворкавы);
* дэсантны люк у правай частцы дна баявога аддзяленьня.

Апроч гэтага, у лэбавай пліце над люкам механіка-кіроўцы, а таксама ў бартах і карме рубкі меліся адтуліны для стральбы з асабістай зброі (зачыняліся бранявымі заглушкамі). Вентыляцыя баявога аддзяленьня ажыццяўлялася пры дапамозе двух вентылятараў, усталяваных у даху рубкі. Доступ да агрэгатаў рухавіка і трансмісіі, як і на базавым танку, ажыццяўляўся праз люкі ў даху маторна-трансмісійнага аддзяленьня і адкідную верхнюю кармавую пліту.

=== Узбраеньне ===
Асноўнай зброяй СУ-100 зьяўлялася 100-мм наразная гармата [[Д-10|Д-10С]] узору 1944 году (індэкс «С» азначае самаходны варыянт), якая мела даўжыню ствала ў 56 калібраў (5608 мм). Гармата забясьпечвала [[бранябойны снарад|бранябойнаму снараду]] пачатковую хуткасьць у 897 м/с, а яго максымальная дульная энэргія складала 6,36 [[Дж|Мдж]]. Д-10С мела паўаўтаматычную гарызантальную клінавую засаўку, электрамагнітны і мэханічны спускі і кампэнсавальны мэханізм спружыннага тыпу для забесьпячэньня плаўнасьці навядзеньня ў вэртыкальнай плоскасьці. Супрацьадкатныя прылады гарматы складаліся з гідраўлічнага тормазу адкату і гідрапнэўматычнага накатніка, якія разьмяшчаліся над ствалом гарматы зьлева і справа, адпаведна. Маса ствала гарматы з засаўкай і адкрывалым мэханізмам складала 1435 кг.

Гармата ўсталёўвалася ў лабавой пліце рубкі ў адліванай рамцы на падвойных цапфах, якія дазвалялі яе навядзеньне ў вэртыкальнай плоскасьці ў межах ад −3 да +20° і ў гарызантальнай ±8°. Навядзеньне ажыцьцяўлялася пры дапамозе ручнога пад’ёмнага мэханізму сэктарнага тыпу і паваротнага мэханізму шрубавога тыпу. Максымальная даўжыня адкату пры стрэле не перавышала 570 мм. Навядзеньне на цэль пры стральбе прамым навядзеньнем ажыцьцяўлялася пры дапамозе тэлескапічнага шарнірнага прыцэла ТШ-19, які меў павелічэньне 4х і поле зроку 16°, а пры стральбе з закрытых пазыцыяў — пры дапамозе «панарамы Герца» і бакавога ўзроўню. Тэхнічная хуткастрэльнасьць гарматы складала 4—6 стрэлаў за хвіліну.

Боекамплект гарматы складаўся з 33 унітарных стрэлаў, якія мясціліся ў пяці кладках у рубцы, змесцаваных на стэлажах у задняй частцы (8) і з левага борта (17) баявога аддзяленьня, а таксама на падлозе справа (8). У гады Вялікай Айчыннай вайны ў боекамплект прылады ўваходзілі стрэлы з вострагаловымі і тупагаловымі калібэрнымі бранябойнымі, аскепкавымі і аскепкава-фугаснымі снарадамі. У паваенныя гады ў боекамплект быў уведзены стрэл з больш эфэктыўным бранябойным снарадам УБР-41Д з ахоўным і балістычным наканечнікамі, а пазьней — з падкалібэрным і някруцячымся кумулятыўнымі снарадамі. Штатны боекамплект САУ ў 1960-х гадах складаўся з 16 аскепкава-фугасных, 10 бранябойных і 7 кумулятыўных снарадаў.

Для блізкай самаабароны САУ камплектавалася дзьвюма 7,62-мм пісталетамі-кулямётамі [[ПКШ-41]], 1420 патронамі да іх у 20 дыскавых набойніках, 4 процітанкавымі гранатамі і 24 ручнымі аскепкавымі проціпяхотнымі гранатамі абарончага тыпу [[Ф-1]]. З канца 1950-х гадоў ПКШ-41 быў заменены аўтаматам [[АК-47]]. У гады Вялікай Айчыннай вайны СУ-100 часам у палявых умовах дадаткова абсталёўваліся ручнымі кулямётамі, але штатнай такая канфігурацыя не была.

=== Рухавік і трансмісія ===
СУ-100 абсталёўвалася чатырохтактным V-вобразным 12-цыліндравым дызельным рухавіком вадкаснага астуджэньня, мадэлі В-2-34. Максымальная магутнасць рухавіка — 500 [[Конская сіла|к.с.]] пры 1800 зв/хв, намінальная — 450 [[Конская сіла|к.с.]] пры 1750 зв/хв. Пуск матора вырабляўся стартарам СТ-700 магутнасьцю 15 [[Конская сіла|к.с.]] ці сьціснутым паветрам з двух балёнаў. Дызель В-2-34 абсталёўваўся двума паветраачышчальнікамі тыпу «Цыклён», два трубчастыя радыятары сыстэмы астуджэньня рухавіка ўсталёўваліся па абодва бакі ад яго. Унутраныя паліўныя бакі на СУ-100 разьмяшчаліся па бартах корпуса, у прамежках паміж кажухамі спружын падвескі, іх агульная ёмістасьць складала 400 л. Акрамя іх САУ камплектавалася чатырма вонкавымі дадатковымі цыліндрычнымі паліўнымі бакамі ёмістасьцю 95 л кожны, якія разьмяшчаліся па два ўздоўж бартоў маторна-трансмісійнага аддзяленьня і не злучаліся з паліўнай сыстэмай рухавіка. З канца 1950-х гадоў на СУ-100 усталёўваліся дапрацаваныя рухавікі В-2-34М ці В-2-34М11, разам з больш дасканалымі злучанымі зь імі сыстэмамі, першым чынам паветраачышчальнікамі ВТІ-3 з эжекцыйным адсмоктваньнем пылу.

Усе прывады кіраваньня трансмісіяй — мэханічныя, мэханік-кіроўца кіраваў завароткам і тармажэньнем САУ двума рычагамі пад абедзьве рукі паабапал свайго працоўнага месца.

=== Хадавая частка ===
Хадавая частка СУ-100 была амаль ідэнтычная базаваму танку [[Т-34]]. У дачыненьні да аднаго борта, у яе склад уваходзілі 5 двухсхільных апорных коўзанак вялікага дыяметра (830 мм) з гумовымі бандажамі, якія мелі [[Падвеска Крысьці|падвеску Крысьці]], вядучае кола і ляніўца. Падтрымныя коўзанкі адсутнічалі, верхняя галіна гусенічнай стужкі абапіралася на апорныя коўзанкі машыны. Вядучыя колы грэбневога зачапленьня разьмяшчаліся ззаду, а ляніўцы з мэханізмам нацяжэньня гусеніцы — спераду. Ад базавага танка і астатніх сэрыйных САУ на яго базе хадавая частка СУ-100 адрознівалася толькі ўзмацненьнем падвескі пярэдніх коўзанак шляхам усталёўкі іх на трох шарыкападшыпніках і павелічэньня дыямэтра дроту спружын падвескі з 30 да 34 мм. Гусенічная стужка складалася з 72 штампаваных сталёвых [[трак]]аў шырынёй 500 мм з чаргуючымся разьмяшчэньнем тракаў з грэбнем і без яго. Для паляпшэньня праходнасьці на тракі маглі ўсталёўвацца грунтазачэпы рознай канструкцыі, якія мацаваліся балтамі да кожнага чацвёртага ці шостага траку. З другой паловы 1960-х на СУ-100 усталёўваліся штампаваныя апорныя коўзанкі ад танка [[Т-44|Т-44М]].

=== Супрацьпажарнае абсталяваньне ===
САУ абсталёўвалася стандартным для савецкай бронетэхнікі тэтрахларным пераносным вогнетушыцелем. Тушэньне пажару ў машыне патрабавалася выконваць у [[Супрацьгаз|процігазах]] — пры трапленьні тэтрахларыда вугляроду на гарачыя паверхні адбывалася хімічная рэакцыя частковага замяшчэньня хлору атмасфэрным кіслародам з выхадам фасгену — моцнадзейнага атрутнага рэчыва задушлівага дзеяньня.

== Выкарыстоўвалася ==
[[Файл:SU-100 operators.svg|міні|400пкс|Мапа апэратараў СУ-100. Краіны, дзе СУ-100 застаецца на ўзбраеньні, вылучаны ярка-чырвоным, дзе знаходзіліся на ўзбраеньні ў мінулым — цёмна-чырвоным]]
* {{Сьцяг СССР}} [[СССР]].
* {{Сьцяг Альбаніі}} [[Альбанія]] — некаторая колькасьць СУ-100, зьняты з узбраеньня.
* {{Сьцяг Альжыру}} [[Альжыр]] — 50 СУ-100 на кансэрвацыі, па стане на [[2007 год]].
* {{Сьцяг Анголы}} [[Ангола]] — некаторая колькасьць СУ-100 застаецца ў войсках, па стане на [[2007 год]].
* {{Сьцяг Баўгарыі}} [[Баўгарыя]] — некаторая колькасьць СУ-100, зьняты з узбраеньня.
* {{Сьцяг Віетнаму}} [[Віетнам]] — некаторая колькасьць СУ-100 застаецца ў войсках, па стане на [[2007 год]]}.
* {{Сьцяг НДР}} [[НДР]] — ня меней за 23 СУ-100, зьняты з узбраеньня<ref>М. Б. Барятинский — Самаходкі. У адным ладу з танкамі</ref>.
* {{Сьцяг Эгіпту}} [[Эгіпет]] — ня меней 100 СУ-100, зьняты з узбраеньня.
* {{Сьцяг Емэну}} [[Емэн|Емен]]— 30 СУ-100, па стане на [[2007 год]].
* {{Сьцяг Кітаю}} [[Кітай]] — зьняты з узбраеньня.
* {{Сьцяг КНДР}} [[КНДР]]— некаторая колькасьць СУ-100, дадзеныя пра наяўнасьць на [[2007 год]] адсутнічаюць.
* {{Сьцяг Кубы}} [[Куба]] — 100 СУ-100, па стане на [[2007 год]].
* {{Сьцяг Марока}} [[Марока]] — 8 СУ-100, па стане на [[2007 год]].
* {{Сьцяг Польшчы}} [[Польшча]] — ня меней за 25 ці 26 СУ-100, зьняты з узбраеньня.
* {{Сьцяг Румыніі}} [[Румынія]] — 48 СУ-100, па стане на [[2007 год]].
* {{Сьцяг Сырыі}} [[Сырыя]]— некаторая колькасьць СУ-100, зьняты з узбраеньня.
* {{Сьцяг Славаччыны}} [[Славаччына]] — некаторая колькасьць СУ-100, зьняты з узбраеньня.
* {{Сьцяг Чэхіі}} [[Чэхія]] — некаторая колькасьць СУ-100, зьняты з узбраеньня.
* {{Сьцяг Чэхаславакіі}} [[Чэхаславаччына]] — парадку 1000 СУ-100, перайшлі да Чэхіі і Славаччыны.
* {{Сьцяг Югаславіі}} [[Югаславія]] — некаторая колькасьць СУ-100, перайшлі да краін утварыўшыхся пасьля распаду дзяржавы<ref>http://www.globalsecurity.org/military/world/serbia/army.htm</ref>.

== Баявое ўжываньне ==

=== [[Другая сусьветная вайна]] ===
Першыя СУ-100 былі накіраваны на франтавыя выпрабаваньні ў верасьні 1944 году і атрымалі здавальняючую адзнаку войскаў за высокія магчымасьці гарматы і добрую манеўранасьць. Але засваеньне ў вытворчасьці бранябойнага снарада БР-412Б зацягнулася да кастрычніка таго ж году, і таму першапачаткова сэрыйныя СУ-100 паступалі толькі ў ваенна-навучальныя ўстановы, і толькі ў лістападзе былі сфармаваны і адпраўлены на фронт першыя ўзброеныя імі самаходна-артылерыйскія злучэньні. У канцы году былі сфармаваны першыя самаходна-артылерыйскія брыгады, узброеных СУ-100: 207-я Ленінградзкая, 208-я Двінская і 209-я.

Без уліку франтавых выпрабаваньняў увосень 1944 году, па дадзеных Кіраваньня Самаходнай артылерыі, упершыню СУ-100 былі ўжыты ў баі ў студзені 1945 году падчас Будапешцкай апэрацыі. Ва ўмовах, калі савецкія войскі вялі стратэгічны наступ, СУ-100 нярэдка ўжываліся пры завяршэньні прарыву тактычнай глыбіні абароны суперніка ў ролі штурмавой зброі прарыву. Пры гэтым самаходна-артылерыйскія часткі ішлі ў напад або з ходу, або з падрыхтоўкай у сьціснутыя тэрміны.

Першыя самаходна-артылерыйскія брыгады СУ-100 былі адпраўлены на фронт напачатку лютага 1945 году: 207-я і 209-я — на 2-гі Украінскі, а 208-я — на 3-ці Украінскі фронт. У цэлым, з-за параўнальна позьняга з’яўленьня, ужываньне СУ-100 на большасці ўчасткаў фронта насіла абмежаваны характар. Найболей масава СУ-100 былі ўжыты падчас Балатонскай апэрацыі, калі яны былі скарыстаны пры адбіцьці контратакі 6-га танкавага войска СС 6—16 сакавіка 1945 году. Пры гэтым былі задзейнічаны 207-я, 208-я і 209-я самаходна-артылерыйскія брыгады, а таксама некалькі асобных самаходна-артылерыйскіх палкоў СУ-100.

У баях 11—12 сакавіка, з-за вялікіх страт савецкіх танкаў, у іх ролі задзейнічалі СУ-100, але з-за іх уразьлівасьці ў блізкім баі быў аддадзены загад пра абсталяваньне кожнай САУ ручным кулямётам для самаабароны ад варожай пяхоты. Па выніках апэрацыі СУ-100 заслужылі надзвычай высокую адзнаку камандаваньня.

Да сакавіка 1945 году 4 танкавае войска 1-га Ўкраінскага фронта атрымала 1727-й самаходна-артылерыйскі полк, які прыняў актыўны ўдзел у Верхне-Сілэзской апэрацыі. Усяго за перыяд апэрацыі з 15 па 22 сакавіка страты склалі 15 (у тым ліку 4 беззваротна) СУ-100 з 21 машыны якая была на момант пачатку апэрацыі; большасць страт было панесена ад артагню суперніка, а тры самаходкі завязьлі ў балоце.

З самага пачатку бэрлінскай наступальнай аперацыі СУ-100 прынялі ў ёй самы актыўны ўдзел, што прыводзіла да непазбежных страт — так, 17 красавіка пры прарыве ў раёне Зэелоўскіх вышынь 1-е гвардзейскае танкавае войска страціла 2 СУ-100 (у тым ліку адну згарэлай), 19 красавіка — 7 машын дадзенага тыпу. 2-е гвардзейскае танкавае войска з 16 па 21 красавіка страціла 5 СУ-100, 4-е гвардзейскае танкавае войска з 16 па 22 красавіка — 18 СУ-100 (у тым ліку 6 беззваротна, прычым дзьве машыны сталі ахвярамі [[фаўстпатрон]]аў). Ужываліся СУ-100 і непасрэдна пры штурме [[Бэрлін]]а, у прыватнасьці, уступаючы ў бой за горад, 1-е гвардзейскае танкавае войска мела 17 боягатовых СУ-100. Ва ўмовах гарадскіх баёў, самаходкі надаваліся асобным стралковым часткам і падраздзяленьням у мэтах іх узмацненьня.

У сакавіку — траўні 1945 году была сфармавана чацьвёртая ўзброеная СУ-100 самаходна-артылерыйская брыгада — 231-я, але ў баявых дзеяньнях у Эўропе яна прыняць удзел ўжо не паспела. Апроч баявых дзеяньняў на савецка-гэрманскім фронце, 208-я і 231-я самаходна-артылерыйскія брыгады ў складзе 6-га гвардзейскага танкавага войска ўдзельнічалі ў баявых дзеяньнях супраць Японіі ў жніўні 1945 году.

=== Суэцкі крызіс ===
[[Файл:SU-100-latrun-2.jpg|міні|300пкс|Захопленая ізраільскімі войскамі эгіпецкая СУ-100 у музэі бранятэхнікі ў Латруне]]
Пры пераўзбраеньні эгіпецкага войска пасьля першай араба-ізраільскай вайны (1948 год), СССР праз Чэхаславакію ў ліку іншай бронетэхнікі паставіў у [[Эгіпет]] у 1953 годзе 100 СУ-100<ref>S. J. Zaloga — Tank Battles of the Mid-East Wars</ref>. Гэтыя САУ былі скарыстаны эгіпецкімі войскамі падчас Суэцкага крызісу ў 1956 годзе. Пры гэтым, па ізраільскіх дадзеных, падчас апэрацыі «Кадзеш» егіпцянамі былі страчана 6 СУ-100. Чатыры СУ-100, вылучаныя ў асобнае падраздзяленьне з 53-й артылерыйскай батарэі, ужываліся эгіпецкімі войскамі ў якасьці мабільнай артылерыі пры абароне [[Порт-Саід (мугафаза)|Порт-Саіда]], але былі падбіты брытанскімі парашутыстамі 5 лістапада.

=== Іншыя падзеі ===
[[Файл:T-34 and a Soviet SD-100 assault gun, Svidnik.jpg|міні|300пкс|СУ-100 у вайсковым музэі ў Сьвідніку (Славаччына)]]
Таксама СУ-100 выкарыстоўваліся пад час:
* [[Вугорская рэвалюцыя 1956 году|Вугорскай рэвалюцыі 1956 году]];
* [[Апэрацыя «Дунай»|Апэрацыі «Дунай»]];
* Невялікая колькасьць СУ-100 выкарыстоўваліся Абмежаваным кантынгентам савецкіх войскаў у Аўганістане ў 1979—1980-х гадах;
* Пад час грамадзянскіх войн пасьля распаду [[Югаславія|Югаславіі]] СУ-100;
* Некалькі СУ-100 меліся ў складзе эгіпецкіх войскаў, адпраўленых у [[Емэн]] для падтрымкі рэспубліканскага паўстаньня;
* У 1967 годзе падчас [[Шаьсцідзённая вайна|Шасцідзённай вайны]] выкарыстоўваліся пры адбіцьці ізраільскага наступу на Сінайскім фронце, падчас якога была страчана 51 СУ-100;
* У эгіпецкім войску, у кожнай з пяці пяхотных дывізій, засяроджаных для наступу на Сінайскім фронце ў [[Вайна Суднага дня|Вайне Суднага дня]] ў 1973 годзе, мелася па батальёне СУ-100. [[Сырыя]] таксама выкарыстоўвала іх падчас войны, з самага пачатку наступу сырыйскіх войскаў на Галанскіх вышынях СУ-100 рухаліся ў авангардзе войскаў сярод баявых парадкаў пяхоты;
* Па некаторых дадзеных, СУ-100 меліся таксама на ўзбраеньні [[Ірак]]у перад пачаткам [[Іракская вайна|Іракскай вайны]]<ref>https://web.archive.org/web/20080828115621/http://www.janes.com/security/international_security/news/sentinel/sent001013_1_n.shtml</ref>;
* У [[1961]] годзе кубінскія СУ-100 выкарыстоўваліся пры адбіцьці [[Аперацыя ў заліве Свіньняў|уварваньня ў заліве Свіньняў]]<ref>М. Б. Баряцінскі — Самаходкі. У адным ладу з танкамі</ref>.
* Некаторая колькасць СУ-100 атрымала [[Ангола]], дзе яны выкарыстоўваліся падчас [[Грамадзянская вайна ў Анголе|грамадзянскай вайны]].

== Захаваныя асобнікі ==
[[Файл:Monument to Liberators of Alushta.jpg|міні|300пкс|СУ-100, усталяваная на помніку савецкім ваярам-вызваліцелям у [[Алушта|Алушце]]]]

Дзясяткі СУ-100 усталяваны ў якасьці помнікаў ці ў складзе [[Мэмарыяльны комплекс|мэмарыяльных комплексаў]], або знаходзяцца ў экспазыцыях розных музэяў. Некаторая колькасьць СУ-100, захопленых ізраільскімі войскамі падчас [[арабска-ізраільскі канфлікт|арабска-ізраільскіх войнаў]], трапіла і ў іншыя краіны.

На сёньняшні дзень найболей вядомы асобнікі СУ-100:
  
* [[Вялікабрытанія]]:
** [[Бранетанкавы музэй у Бовінгтане]]
** [[Імпэрскі ваенны музэй у Даксфардзе]]
* [[Ізраіль]]:
** Музэй ізраільскага танкавага корпусу ў [[Латрун]]е.
** Музэй [[Бацяў-ха-осеф]] у [[Тэль-Авіў|Тэль-Авіве]].
* [[Францыя]] — два СУ-100 у [[Бранятанкавы музэй у Самюры|бранятанкавым музэі ў Самюры]].
* [[ЗША]] — музэй [[Абэрдынскі выпрабавальны палігон|Абэрдынскага выпрабавальнага палігона]].
[[Файл:Museum of the Revolution Su 100 Tank Destroyer.jpg|міні|300пкс|СУ-100 у Музэі Рэвалюцыі ў Гаване]]
* [[Куба]] — [[Музэй Рэвалюцыі (Гавана)|музэй Рэвалюцыі]] ў [[Гавана|Гаване]].

== СУ-100 у кампутарных гульнях ==
* [[World of Tanks]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20160305133333/http://www.redtanks.bos.ru/su100.htm Стальная лавина]
* [http://easyget.narod.ru/tank/sy_100.html Энциклопедия военной техники]

{{Артаграфія}}

[[Катэгорыя:Бранятэхніка]]