Прагляд крыніцы для Румынія

{{Краіна
|Назва                 = Румынія
|НазваЎРоднымСклоне    = Румыніі
|НазваНаДзяржаўнайМове = România
|Сьцяг              = Flag of Romania.svg
|Герб               = Coat of arms of Romania.svg
|НацыянальныДэвіз   = 
|Месцазнаходжаньне  = EU-Romania.svg
|АфіцыйнаяМова      = [[Румынская мова|румынская]]
|Сталіца            = [[Бухарэст]]
|НайбуйнейшыГорад   = Бухарэст
|ТыпУраду           = [[Дэмакратычная рэспубліка]]
|ПасадыКіраўнікоў   = [[Прэзыдэнт]]<br />[[Прэм’ер-міністар]]
|ІмёныКіраўнікоў    = [[Клаўс Ёханіс]]<br />[[Людовік Орбан]]
|Плошча             = 238 391
|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 82-е
|АдсотакВады        = 3%
|ГодАцэнкіНасельніцтва = 2011
|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 59-е
|Насельніцтва       = 20 121 641<ref>[http://www.recensamantromania.ro/wp-content/uploads/2013/07/REZULTATE-DEFINITIVE-RPL_2011.pdf Перапіс насельніцтва 2011]</ref> 
|ШчыльнасьцьНасельніцтва = 79
|ГодАцэнкіСУП       = 2006
|МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = 44-е
|СУП                = $204,4 млрд
|СУПНаДушуНасельніцтва = $9 446
|Валюта             = [[Румынскі лей|Лей]]
|КодВалюты          = RON
|ЧасавыПас          = [[Усходнеэўрапейскі час|EET]]
|ЧасРозьніцаUTC     = +2
|ЧасавыПасУлетку    = [[Усходнеэўрапейскі летні час|CEST]]
|ЧасРозьніцаUTCУлетку = +3
|НезалежнасьцьПадзеі = &nbsp;— Заснаваная
|НезалежнасьцьДаты  = <br />9 траўня 1877
|ДзяржаўныГімн      = Deşteaptă-te, române!
|АўтамабільныЗнак   = RO
|ДамэнВерхнягаЎзроўню = ro
|ТэлефонныКод       = 40
|Дадаткі            = [[Файл:Ro-map.png|280пкс|цэнтар|Мапа Румыніі]]
|Лацінка=Rumynija}}
'''Румы́нія''' ({{мова-ro|România}}) — дзяржава ў [[Эўропа|Эўропе]]. Румынія мяжуе з [[Украіна]]й, [[Малдова]]й, [[Вугоршчына]]й, [[Сэрбія]]й і [[Баўгарыя]]й, займае паўночны ўсход Балканскай паўвыспы. На ўсходзе мае выхад да [[Чорнае мора|Чорнага мора]].

== Гаспадарка ==
Зь 2018 году аўтазвод «[[Дачыя]]» ў Арджэскім павеце зьяўляўся найбольшым прадпрыемствам Румыніі паводле абарачэньня і найбольшым экспартэрам краіны. На 2020 год у 10-ку найбольшых прадпрыемстваў на Бухарэсцкай фондавай біржы ўваходзіў «[[Трансгаз]]».

== Гісторыя ==
У VII—V стагодзьдзях да н. э. на марскім узьбярэжжы Румыніі ўзьніклі [[Старажытная Грэцыя|грэцкія]] калёніі ''Істрыя'', ''Томіс'', ''Калатыс''. У дахрысьціянскую эпоху кантынэнтальная частка краіны была заселеная [[дакі|дакамі]] (плямёны [[фракійцы|фракійцаў]]), і ў канцы І стагодзьдзя тут утварылася іх першая дзяржава. У 105—106 гадах яна была заваявана [[Старажытны Рым|рымскім]] імпэратарам [[Траян]]ам. У ІІІ стагодзьдзі рымляне саступілі гэту тэрыторыю барбарам. У VI—VII стагодзьдзях гэтыя землі былі заваяваны [[баўгары|баўгарамі]] і [[печанегі|печанегамі]]. У 896 годзе ў Трансыльваніі зьявіліся [[вугорцы]], якія прыйшлі сюды з [[Урал]]у і [[Волга|Волгі]]. У Х—ХІ стагодзьдзях, на захадзе ўзьніклі вугорскія княствы [[Банат]] і [[Трансыльванія]]. У ХІІ—ХІІІ стагодзьдзях гэта тэрыторыя была заселена немцамі з [[Саксонія|Саксоніі]] і [[Швабія|Швабіі]]. У 1290 годзе на поўдні ўтварылася [[Валаскае княства|княства Валахія]], а ў 1359 годзе — на ўсходзе — [[Малдаўскае княства|Малдова]]. У другой палове ХІІІ стагодзьдзя вугорцы падначалілі абодва княствы, якія сталі паўаўтаномнымі правінцыямі. У Трансыльваніі вугорцы пасялілі ''секлераў'' — вугорскіх памежных ахоўнікаў, якія абаранялі межы Вугорскага каралеўства ад [[туркі|турак]]. У 1330 годзе ''Валахія'' атрымала незалежнасьць. У XV стагодзьдзі ''Валахія'' і ''Малдова'' трапілі пад турэцкую ўладу, а ''Дабруджа'' была захоплена туркамі ў 1418 годзе. У 1415—1711 гадах ''Валахія'' і ''Малдова'' кіраваліся мясцовымі князямі, якія кантраляваліся туркамі. На працягу XVI—XVII стагодзьдзяў быў пэрыяд няўстойлівасьці ўлады, за гэты час зьмянілася 112 князёў. Пасьля перамогі турак над вугорцамі (1526), тэрыторыя ''Румыніі'' поўнасьцю апынулася пад уладай [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыі]]. У 1691 годзе ''Трансыльванія'', а потым, у 1775 годзе і ''Букавіна'' адышлі да [[Аўстра-Вугоршчына|Аўстрыі]]. У 1812 годзе [[Расейская імпэрыя]] захапіла ''Бесарабію'' (усходнюю частку ''Малдовы''). У 1821 годзе румынскія князі вярнуліся на малдаўскі і валаскі прастолы. У 1829 годзе Расейская імпэрыя атрымала пратэкіарат над румынскімі княствамі, і да 1856 году тут знаходзіліся расейскія войскі. У 1859 годзе, пры ўдзеле [[Францыя|Францыі]], аўтаномныя княствы былі аб’яднаны ў ''Румынскае княства''. У 1866 годзе румынскім князем быў абраны нямецкі прынц [[Караль Гагэнцолерн-Зыгмарынген]], які ў 1881 годзе стаў яе першым каралём. У 1877 годзе Румынія прыняла дэклярацыю незалежнасьці, і пасьля сканчэньня расейска-турэцкай вайны (1877—1878) эўрапейскія краіны прызналі новую дзяржаву. Пасьля [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] Румынія далучыла часткі былой Аўстра-Вугоршчыны — ''Дабруджу'', ''Трансыльванію'', ''Банат'' і ''Букавіну'', а таксама, расейскую ''Бесарабію''. Пасьля гэтага этнічны склад насельніцтва складаўся ня толькі з [[румыны|румынаў]], але і з [[вугорцы|вугорцаў]], [[габрэі|габрэяў]], [[украінцы|украінцаў]]. У 1940 годзе, пад ціскам [[Трэці Райх|нацысцкай Нямеччыны]] і [[СССР|савецкай Расеі]] Румынія была вымушана перадаць [[Вугоршчына|Вугоршчыне]] ''Паўночную Трансыльванію'', [[Баўгарыя|Баўгарыі]] — ''Дабруджу'', а СССР — ''Паўночную Букавіну'' і ''Бесарабію''. У [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] Румынія ўдзельнічала на баку Нямеччыны. У 1944 годзе краіна трапіла пад савецкую акупацыю. У 1945 годзе СССР перадаў Румыніі ''Паўночную Трансыльванію'', але без ''Герцаеўскага раёну'' (адышоў да [[УССР]]). У 1947 годзе быў усталяваны камуністычны рэжым, абвешчана ''Румынская Народная Рэспубліка'' і ліквідавана [[манархія]]. У 1965—1989 гадах улада належала камуністычнаму дыктатару [[Мікалаэ Чаўшэску|М. Чаўшэску]]. У сьнежні 1989 году выбухнула рэвалюцыя, у выніку якой камуністычны рэжым быў ліквідаваны, а Чаўшэску быў расстраляны.

У наш час Румынія знаходзіцца ў складзе [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскага Зьвязу]], а таксама ўваходзіць у вайсковы блёк [[НАТО]].

== Палітыка ==
Канстытуцыя Румыніі заснавана на канстытуцыі пятай францускай рэспублікі і была зацьверджана на рэфэрэндуме 8 сьнежня 1991 году. Плебісцыт, праведзены ў кастрычніку 2003 году, дазволіў 79 паправак у канстытуцыю, каб прыблізіць яе да стандартаў [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскага Зьвязу]]. Палітычная сыстэма Румыніі заснавана на шматпартыйнай дэмакратычнай сыстэме. Улада падзелена на [[выканаўчая ўлада|выканаўчую]], [[заканадаўчая ўлада|заканадаўчую]] і [[судовая ўлада|судовую]] ўлады.

Выканаўчая ўлада падзелена паміж [[прэзыдэнт]]ам і [[прэм’ер-міністар|прэм’ер-міністрам]]. Прэзыдэнт выбіраецца праз агульныя выбары на пяцігадовы тэрмін, і можа перавыбірацца толькі адзін раз. Прэзыдэнт назначае прэм’ер-міністра, які ў сваю чаргу назначае ''Кабінэт Міністраў''.

Заканадаўчая ўлада належыць двухпалатнаму парлямэнту (''Parlamentul României''), які складаецца з сэнату (140 сэнатараў) і Палаты Дэпутатаў (''Camera Deputaţilor'') — 346 дэпутатаў. Усе ўдзельнікі парлямэнту выбіраюцца на пяцігадовы тэрмін па прапарцыянальнай сыстэме.

Судовая сыстэма зьяўляецца незалежнай ад іншых галінаў улады і будуецца па герархічнай сыстэме, у якой Найвышэйшы касацыйны суд зьяўляецца вярхоўным судом Румыніі. Румынская сыстэма юстыцыі пабудавана згодна францускай сыстэмы, і заснавана на вярхоўнасьці грамадзянскага права і непазьбежнасьці пакараньня. Канстытуцыйны суд (''Curtea Constituţională'') адказны за вырашэньне заканадаўчых супярэчнасьцяў і ўзаемадзеяньне мясцовых заканадаўчых актаў з канстытуцыяй краіны.

== Геаграфія ==
[[Файл:Romania-relief.png|міні|зьлева|Фізычная мапа Румыніі]]
Паўночную і цэнтральную часткі краіны перасякаюць выцягнутыя дугой [[Карпаты|Карпацкія горы]]: з поўначы на поўдзень — [[Усходнія Карпаты]], з усходу на захад [[Трасыльванскія Альпы]] з самай высокай кропкай краіны — гарой [[Малдавяну]] (2544 м). Унутры Карпацкай грады знаходзіцца [[Трансыльванскае плято]] (300—600 м) з узвышшамі і глыбокімі далінамі. На ўсход ад Усходніх Карпатаў знаходзіцца [[Малдоўскае ўзвышша]]. На захадзе разьмешчаны [[Заходне-Румынскія горы]]. На крайнім захадзе знаходзяцца ўчасткі [[Сярэднедунайская раўніна|Сярэднедунайскай раўніны]]. На поўдзень ад Трансыльванскіх Альпаў і Ўсходніх Карпатаў да Дунаю і Чорнага мора знаходзяцца [[Ніжнедунайская раўніна]] і [[раўніна Бэрэган]], а таксама карставае плято [[Дабруджа]].

Клімат умераны, кантынэнтальны са сьпякотным летам і халоднай зімой; большасьць ападкаў выпадае летам. Сярэдняя тэмпэратуры студзеня -1°С … –5°С, а чэрвеня +16°С … +23°С. На ўсходзе, на раўнінах і ўзвышшах выпадае 450—550 мм ападкаў за год, на захадзе да 600—700 мм, на схілах гор 1200—1400 мм. Галоўная рака Румыніі — [[Дунай]] (1089 км).

На Малдоўскім узвышшы пераважае лесастэпавая расьліннасьць. У прадгор’ях (да 500 м) растуць [[дуб]]ы і [[бук]]і; у Карпатах (да 1200—1400 м) — букавыя лясы, вышэй — яловыя і піхтавыя лясы. На высакагор’ях (вышэй за 1500 м) — субальпійскія лугі.

== Дэмаграфія ==
Насельніцтва налічвае больш за 20,1 млн чалавек (2011), зь якіх [[румыны]] склалі 89%, [[вугорцы]] — 7%, [[цыганы]] — 3%, [[украінцы]] — 0,5%, [[немцы]] — 0,3%. Большасьць вернікаў — [[праваслаўе|праваслаўныя]] (87%), вугорцы, у асноўным, зьяўляюцца [[каталіцызм|каталікамі]] (6%) і [[кальвінізм|кальвіністамі]] (7%), татары і туркі, у асноўным, [[іслам|мусульмане]]. Афіцыйная мова — [[румынская мова|румынская]].

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Краіны Эўропы}}
{{Краіны Эўразьвязу}}
{{NATO}}
{{АБСЭ}}