Прагляд крыніцы для Раманізацыя беларускай мовы

'''Раманіза́цыя''' альбо '''запіс лацінскім пісьмом беларускага тэксту''' — сыстэма пісьма, прызначаная для [[трансьлітарацыя|трансьлітарацыі]] [[беларуская мова|беларускай мовы]] з [[кірылічны альфабэт|кірылічнага альфабэту]] ў [[лацінскі альфабэт]].

Паводле сусьветнай практыкі, пры наяўнасьці ў пэўнай мове традыцыйнага лацінскага альфабэту ўсе ўласныя назвы (ня толькі геаграфічныя), якія належаць гэтай мове, мусяць нязьменна перадавацца ў лацінапісьмовай прасторы іншых моваў. Асобныя сыстэмы трансьлітарацыі (раманізацыі) ствараюцца толькі для тых моваў, якія гістарычна ня маюць лацінскага альфабэту<ref name="Viacorka-2017">[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/bielaruskaja-lacinka/28819537.html І кірыліца, і лацінка нам не чужыя], [[Радыё Свабода]], 27 кастрычніка 2017 г.</ref>.

Праз шматгадовую [[Расейская акупацыя Беларусі|расейскую акупацыю Беларусі]] ў рэчышчы палітыкі [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікацыі]] ([[этнацыд]]у) беларусаў замест традыцыйнай гістарычнай [[Лацінка|лацінкі]] зьявілася некалькі мэтадаў раманізацыі беларускай мовы, якія розьняцца між сабою ўжываным зборам літараў і знакаў лацінскага пісьма, дадатковымі правіламі, сфэрамі выкарыстаньня, адназначнасьцю ператварэньня і іншымі фактарамі.

== Асноўныя мэтады і стандарты ==
* [[BGN/PCGN-раманізацыя беларускай мовы|Сыстэма BGN/PCGN]] — распрацаваная ў 1979 годзе, выкарыстоўваецца пераважна ў [[ЗША]] і [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] для раманізацыі геаграфічных зьвестак
* «Міжнародная навуковая сыстэма», выкарыстоўваецца ў [[мовазнаўства|мовазнаўстве]]
* Сыстэма ALA-LC, распрацаваная ў 1997 годзе — выкарыстоўваецца Амэрыканскай асацыяцый бібліятэк і [[Бібліятэка Кангрэсу|Бібліятэкай Кангрэсу]] ЗША
* Сыстэма [[ISO 9]]:1995, таксама ёсьць стандартам ГОСТ 7.79-2000 [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] для негеаграфічнай інфармацыі
* «[[Інструкцыя па трансьлітарацыі|Інструкцыя па трансьлітарацыі геаграфічных назваў Рэспублікі Беларусь літарамі лацінскага алфавіту]]» — стандарт трансьлітарацыі геаграфічных назваў, зацьверджаны Дзяржаўным камітэтам зямельных рэсурсаў, геадэзіі і картаграфіі ў 2000 годзе і рэкамэндаваны<ref>[https://web.archive.org/web/20090824062135/http://unstats.un.org/unsd/geoinfo/9th-UNCSGN-Docs/E-CONF-98-CRP-21.pdf National System of Geographic Names Transmission into Roman Alphabet in Belarus], Ninth United Nations Conference on the Standardization of Geographical Names New York , 21 — 30 August 2007</ref> да ўжытку працоўнай групай у сфэры сыстэмаў раманізацыі Групы экспэртаў ААН па геаграфічных назвах (UNGEGN). Была значна перагледжаная ў 2007 годзе і 2023 годзе (у бок набліжэньня да [[Расейская мова|расейскага]] трансьліту).

{| border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" class="wikitable" width=55% style="text-align:center;border:1px solid #ccc;" summary="Параўнальная табліца пэўных сыстэмаў раманізацыі беларускіх літараў"
|+ style="font-weight:bold;" | Параўнальная табліца пэўных сыстэмаў раманізацыі беларускіх літараў
|- valign="top" style="background:#ccc;"
! style="font-weight:normal" scope="col" width="14%" | Кірыліца
! style="font-weight:normal" scope="col" width="14%" | Мовазнаўчая<ref group="а">У дужках (&nbsp;) падаюцца старыя варыянты</ref>
! style="font-weight:normal" scope="col" width="14%" | ALA-LC
! style="font-weight:normal" scope="col" width="14%" | BGN/PCGN
! style="font-weight:normal" scope="col" width="14%" | ISO 9
! style="font-weight:normal" scope="col" width="14%" | Нацыянальны-2000
! style="font-weight:normal" scope="col" width="14%" | Bielarulacinka<ref group="а"> Для ''е, ё, ю, я'' дыграфы ''je, jo, ju, ja'' выкарыстоўваюцца ў пачатку словаў, пасьля галосных, апострафа, разьдзяляльнага мяккага знаку (''ь'') або у нескладовага (''ў'')</ref>
|- valign="top"
| А а || a || a || a || a || a || a|
|- valign="top"
| Б б || b || b || b || b || b || b|
|- valign="top"
| В в || v || v || v || v || v || v|
|- valign="top" style="background:#eee;"
| Г г || h || h || h || g || h || h|
|- valign="top" style="background:#eee;"
| Ґ ґ || g || g || - || g̀ || - || g|
|- valign="top" style="background:#eee;"
| Д д || d || d || d || d || d || d|
|- valign="top"
| Дж дж || dž || dz͡h || dzh || dž || dž || ǯ|
|- valign="top"
| Дз дз || dz || dz || dz || dz || dz || ʒ|
|- valign="top"
| Е е || e || e || ye || e || ie, je || je|
|- valign="top" style="background:#eee;"
| Ё ё || ë || i͡o || yo || ë || io, jo || jo|
|- valign="top" style="background:#eee;"
| Ж ж || ž || z͡h || zh || ž || ž|| ž|
|- valign="top" style="background:#eee;"
| З з || z || z || z || z || z|| z|
|- valign="top"
| І і || i || i || i || ì || i|| i|
|- valign="top"
| Й й || j || ĭ || y || j || j|| ĭ|
|- valign="top"
| К к || k || k || k || k || k|| k|
|- valign="top" style="background:#eee;"
| Л л || l || l || l || l || l|| l
|- valign="top" style="background:#eee;"
| М м || m || m || m || m || m|| m|
|- valign="top" style="background:#eee;"
| Н н || n || n || n || n || n|| n |
|- valign="top"
| О о || o || o || o || o || o|| o |
|- valign="top"
| П п || p || p || p || p || p|| p|
|- valign="top"
| Р р || r || r || r || r || r|| r|
|- valign="top" style="background:#eee;"
| С с || s || s || s || s || s|| s|
|- valign="top" style="background:#eee;"
| Т т || t || t || t || t || t|| t|
|- valign="top" style="background:#eee;"
| У у || u || u || u || u || u|| u
|- valign="top"
| Ў ў || ŭ (w) || ŭ || w || ǔ || ú|| ŭ|
|- valign="top"
| Ф ф || f || f || f || f || f|| f|
|- valign="top"
| Х х || x (ch) || kh || kh || h || ch|| x|
|- valign="top" style="background:#eee;"
| Ц ц || c || ts || ts || c || c|| c|
|- valign="top" style="background:#eee;"
| Ч ч || č || ch || ch || č || č|| č|
|- valign="top" style="background:#eee;"
| Ш ш || š || sh || sh || š || š|| š|
|- valign="top"
|  ’ || - || - || - || ’ || -|| -
|- valign="top"
| Ы ы || y || y || y || y || y|| y|
|- valign="top"
| Ь ь || ′ || ′ || - || ′ || ’||
|- valign="top" style="background:#eee;"
| Э э || è || ė || e || è || e|| e|
|- valign="top" style="background:#eee;"
| Ю ю || ju || i͡u || yu || û || iu, ju|| iu, ju|
|- valign="top" style="background:#eee;"
| Я я || ja || i͡a || ya || â || ia, ja|| ia, ja
|-
| colspan=6 align="left" | <div>{{Зноскі|група=а}}</div>
|}

== Прыклады выкарыстаньня ==
{| class="wikitable" width=40% cellpadding=4 cellspacing=0 summary="Трансьлітарацыя пэўных словазў"
|-
! scope=row style="text-align:center;" | Кірыліца
| [[Беларусь]]
| [[Магілёў]]
| [[сям’я]]
|- style="border-bottom:1px solid #999;"
! scope=row style="text-align:center;" | [[Лацінка]]
| Biełaruś
| Mahiloǔ
| siamja
|-
! scope=row style="text-align:center;" | BGN/PCGN
| Byelarus
| Mahilyow
| syamya
|-
! scope=row style="text-align:center;" | Мовазнаўчы
| Belarus′
| Mahilëŭ
| sjamja
|-
! scope=row style="text-align:center;" | ALA-LC
| Belarus′
| Mahili͡oŭ
| si͡ami͡a
|-
! scope=row style="text-align:center;" | ISO 9
| Belarus′
| Magìlëǔ
| sâm’â
|-
! scope=row style="text-align:center;" | Нацыянальны-2000{{Заўвага|Для ''е, ё, ю, я'' дыграфы ''je, jo, ju, ja'' выкарыстоўваюцца на пачатку словаў, пасьля галосных, апострафа, разьдзяляльнага мяккага знаку (''ь'') або у нескладовага (''ў'').}}
| Bielarus’
| Mahilioú
| siamja
|-
! scope=row style="text-align:center;" | Нацыянальны-2007
| Bielaruś
| Mahilioŭ
| siamja
|-
! scope=row style="text-align:center;" | Bielarulacinka
| Bielaruś
| Mahilioŭ
| siamja
|-
! scope=row style="text-align:center;" | Slavik-1 Bielaruś
| Bielaruś
| Mahiliou̯
| siamja
|}

== Глядзіце таксама ==
{{Праект|Беларуская мова}}
* [[Лацінка]]
* [[Трансьлітарацыя]]
* [[Спрошчаная сыстэма раманізацыі баўгарскай мовы]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://unstats.un.org/unsd/geoinfo/ Аддзел ААН па статыстыцы і геаграфічных назвах United Nations Statistics Division, Geographical Names]{{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20121019221318/http://members.multimania.co.uk/rre/Belarusian.html L.L. Ivanov. Romanization of Belarusian: The 2010 Streamlined System]. {{ref-en}}

{{Беларуская мова}}

[[Катэгорыя:Беларуская мова]]
[[Катэгорыя:Трансьлітарацыя і транскрыпцыя]]