Прагляд крыніцы для Пульсар

[[Файл:Pulsar schematic.svg|міні|250пкс|Схематычная выява пульсара. Сфэра ў цэнтры выявы — нэўтронная зорка, крывыя лініі абазначаюць лініі магнітнага поля пульсара, блакітныя конусы — патокі выпраменьваньня пульсара]]
'''Пульса́р''' — [[нэўтронная зорка]] з моцным уласным [[магнітнае поле|магнітным полем]], якая верціцца і выпраменьвае на частаце радыёхваляў.

Назіраныя [[частасьць|пэрыяды]] пульсараў розьняцца ад 1,4 мс да 8,5 с. Выпраменьваньне ад пульсара можа быць заўважана на Зямлі толькі тады, калі яго пучок скіраваны ў бок Зямлі — такая зьява называецца «эфэкт маяка».

== Гісторыя ==
[[Файл:Chandra-crab.jpg|міні|Выява [[Крабападобная туманнасьць|Крабападобнай туманнасьці]] ва ўмоўных колерах (сіні — рэнтгенаўскі, чырвоны — аптычны дыяпазон). У цэнтры туманнасьці — пульсар [[PSR B0531+21]].]]
Першы пульсар быў адкрыты ў чэрвені [[1967]] году {{артыкул у іншым разьдзеле|Джоўсьлін Бэл|Джоўсьлін Бэл|en|Jocelyn Bell Burnell}}, [[асьпірант]]кай [[Энтані Г’юіш]]а на мэрыдыянным тэлескопе [[Малардзкая астранамічная абсэрваторыя|Малардзкай астранамічнай абсэрваторыі]] [[Кембрыдзкі ўнівэрсытэт|Кембрыдзкага ўнівэрсытэта]] на [[даўжыня хвалі|даўжыні хвалі]], роўнай 3,5 м (85,7 МГц). За гэты выбітны вынік Г’юіш атрымаў у [[1974]] годзе [[Нобэлеўская прэмія|Нобэлеўскую прэмію]]. Першапачаткова пульсар атрымаў назву '''CP 1919'''; сучасныя назвы гэтага пульсара — [[PSR B1919+21]] (таксама PSR J1921+2153). Хоць CP 1919 і зьяўляецца радыёпульсарам, ён таксама выпраменьвае ў [[бачнае сьвятло|бачным]], [[рэнтгенаўскае выпраменьваньне|рэнтгенаўскім]] і [[гама-выпраменьваньне|гама-выпраменьваньні]].<ref>Courtland, Rachel. «[https://web.archive.org/web/20130402053638/http://space.newscientist.com/article/dn14968-first-pulsar-identified-by-its-gamma-rays-alone.html?feedId=online-news_rss20 Pulsar Detected by Gamma Waves Only].» ''New Scientist'', 17 October 2008. {{ref-en}}</ref>

Вынікі назіраньняў некалькі месяцаў хаваліся ў таямніцы, а першаму адкрытаму пульсару было нададзенае імя LGM-1 (скар. ад {{мова-en|Little Green Men|бяз мовы}} — маленькія зялёныя чалавечкі).<ref>{{кніга|аўтар=Амнуэль П. Р.|загаловак=Далёкие маяки Вселенной (К 40-летию открытия пульсаров)|месца=Фрязино|выдавецтва=Век 2|год=2007|старонка=211, 213|isbn=5-85099-177-7|мова=ru}}</ref> Было высунутае меркаваньне, што гэтыя строга пэрыядычныя імпульсы радыёвыпраменьваньня маюць штучнае паходжаньне. Але [[Эфэкт Доплера|доплераўскага зрушэньня частасьці]] (характэрнага для крыніц, якія зьдзяйсьняюць арбітальны рух вакол зоркі) не было выяўлена. Акрамя таго, група Г’юіша знайшла яшчэ 3 крыніцы аналягічных сыгналаў. Пасьля гэтага гіпотэза пра сыгналы ад пазазямной цывілізацыі адпала, і ў лютым [[1968]] году ў часопісе «[[Nature]]» зьявілася паведамленьне пра адкрыцьцё хутказьменных пазазямных радыёкрыніц невядомай прыроды са звышстабільнай частасьцю.<ref name="20hod">{{артыкул|аўтар=Малов И. Ф., Малофеев В. М.|загаловак=Пульсары: 20 лет исследований|выданьне=Земля и Вселенная|год=1991|нумар=№ 1|старонкі=16—22}}</ref>

Паведамленьне ўзьняло навуковую сэнсацыю. Да канца 1968 году розныя абсэрваторыі сьвету адкрылі яшчэ 58 аб’ектаў, якія атрымалі назву пульсараў, а колькасьць прысьвечаных ім публікацыяў у першыя ж гады пасьля адкрыцьця склала некалькі сотняў. Хутка [[астрафізыка|астрафізыкі]] прыйшлі да высновы, што пульсар, дакладней [[радыёпульсар]], уяўляе сабою [[нэўтронная зорка|нэўтронную зорку]]. Зь яе зыходзяць вузканакіраваныя патокі радыёвыпраменьваньня, і ў выніку вярчэньня нэўтроннай зоркі паток трапляе ў [[сыстэма адліку|поле зроку]] вонкавага [[Назіральнік|назіральніка]] праз роўныя прамежкі часу — гэтак утвараюцца імпульсы пульсара.

На 2008 год вядома ўжо каля 1790 радыёпульсараў (паводле зьвестак каталёга [[ATNF]]). Найбліжэйшыя зь іх знаходзяцца на адлекласьці каля 0,12 [[Парсэк|кпк]] (каля 390 [[сьветлавы год|сьветлавых гадоў]]) ад [[Сонца]].

Крыху пазьней былі адкрытыя крыніцы пэрыядычнага рэнтгенаўскага выпраменьваньня, названыя [[рэнтгенаўскі пульсар|рэнтгенаўскімі пульсарамі]]. Як і радыё-, рэнтгенаўскія пульсары зьяўляюцца моцна замагнічанымі нэўтроннымі зоркамі. У адрозьненьне ад радыёпульсараў, якія растрачваюць уласную энэргію вярчэньня на выпраменьваньне, рэнтгенаўскія пульсары выпраменьваюць за кошт [[акрэцыя|акрэцыі]] рэчыва зоркі-суседа, якое запоўніла ўласную [[поласьць Роша]] і пад дзеяньнем пульсара паступова пераўтвараецца ў белага карліка. Адсюль, маса пульсара павольна ўзрастае, павялічваецца яго [[момант інэрцыі]] і [[частасьць вярчэньня]], у той час як радыёпульсары з часам, наадварот, запавольваюцца. Звычайны пульсар зьдзяйсьняе абарот за час ад некалькіх сэкундаў да некалькіх дзясятых доляў сэкунды, а рэнтгенаўскі пульсар робіць сотні абаротаў за сэкунду.<ref>{{артыкул|аўтар=Сиднева Г.|загаловак=«Танец трупа» — сверхскоростной пульсар|выданьне=НЛО|выдавецтва=«Калейдоскоп»|год=2004|нумар=5 (323)|старонкі=2|issn=1560-2788|мова=ru}}</ref>

== Глядзіце таксама ==
* [[Анамальны рэнтгенаўскі пульсар]]
* [[Зорная эвалюцыя]]
* [[Нэўтронная зорка]]
* [[Пульсарная плянэта]]
* [[Радыёпульсар]]
* [[Рэнтгенаўскі пульсар]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

[[Катэгорыя:Зорныя зьявы]]
[[Катэгорыя:Зьменныя зоркі]]
[[Катэгорыя:Нэўтронныя зоркі]]
[[Катэгорыя:Радыёастраномія]]