Прагляд крыніцы для Польскі наступ на Вільню (1919)

[[Файл:MWP_Wilno_wielkanoc.JPG|значак|Польская адзнака за ўдзел у бітвах за Вільню ў 1919 годзе]]
[[Файл:PL-RU_war_1919_phase_II.svg|значак|Тэатар ваенных дзеяў на Віленшчыне]]
[[Файл:MWP_Pilsudski_odezwa.JPG|значак|Адозва Пілсудзкага [[Да насяленьня В.Кн. Беларуска-Літоўскага]]]]
{{Бітвы польска-бальшавіцкай вайны}}
'''Заняцьцё́ Ві́льні паля́камі''' ({{мова-pl|ofensywa wileńska}}, {{мова-pl|wyprawa wileńska}}) — адна зь першых польскіх апэрацыяў у красавіку 1919 году падчас [[Польска-савецкая вайна|польска-бальшавіцкай вайны]].

== Перадумовы наступу ==
У лістападзе 1918 [[РСФСР]], пасьля капітуляцыі [[Нямецкая імпэрыя|немцаў]] перад [[Антанта]]й абвесьціла [[Берасьцейскі мір]] нядзейсным і распачала наступ [[Чырвоная армія|Чырвонай арміі]] на захад. Вынікам наступу была эміграцыя [[Рада БНР|ўраду БНР]] зь Менску і летувісаў зь [[Вільня|Вільні]]. 15 сьнежня 1918 у Вільні быў скліканы Савет рабочых дэлегатаў, які абвесьціў дыктатуру пралетарыяту, хаця ў горадзе амаль не было прамысловасьці і рабочай клясы. 1 студзеня 1919 была створана [[БССР]].

У адказ [[Камітэт абароны Ўсходніх крэсаў]] і [[Самаабарона Літвы і Беларусі]] паспрабавалі супрацьстаяць бальшавікам. Вільня часова патрапіла ў рукі палякаў, але ўжо 5 студзеня горад заняла [[Чырвоная армія]]. Сілы самаабароны адышлі на [[Гарадзенскі павет (1919—1939)|Гарадзеншчыну]], а ў горадзе была створаная [[Летувіская рада народных камісараў]], якую ўзначаліў [[Вінцас Міцкявічус-Капсукас]]. 5 лютага ў [[Беласток]]у палякі здолелі дамовіцца зь немцамі ў дачыненьні да праходу польскіх войскаў праз тэрыторыю, дзе адбывалася эвакуацыя нямецкай арміі на [[Віленшчына|Віленшчыне]] і Беларусі.

7 лютага 1919 Пілсудзкі сказаў свайму супрацоўніку, Уладзіславу Бараноўскаму, як бачыць тагачасную магчымасьць усталяваньня граніц:

{{Цытата|У гэты момант Польшча знаходзіцца зусім без граніц і ўсё, што мы можам цяпер здабыць на захадзе, залежыць ад Антанты — як яны захочуць больш ці менш прыціснуць немцаў. На ўсходзе іншая справа: тут дзьверы, якія адчыняюцца і зачыняюцца, і ўсё залежыць ад таго, хто і як шырока сілай іх адчыніць…|Юзэф Пілсудзкі}}

27 лютага бальшавіцкія ўлады пачалі ствараць [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Літвы і Беларусі|урад Летувіска-беларускай савецкай рэспублікі]]. Кантраляваныя бальшавікамі абшары былі пад клясавым тэрорам і прымусовым усталяваньнем савецкіх парадкаў. Ахвярамі тэрору галоўным чынам былі памешчыкі, інтэлігенцыя, дзеячы незалежніцкіх рухаў і сьвятарства.

У другой палове лютага польская армія пад камандваньнем генэрала [[Станіслаў Шаптыцкі|Станіслава Шаптыцкага]] пачалі баі з [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|Чырвонай Арміяй]]. У сакавіку, у выніку наступу групы генэрала [[Антоні Лістоўскі|Антонія Лістоўскага]] палякі захапілі [[Пінск]].

== Наступ ==
16 красавіка 1919 польскае войска пачало наступ. Ягоную галоўную мэту — заняцьце Вільні — ажыцьцяўляла кавалерыйская групоўка палкоўніка [[Уладзіслаў Беліна-Плажмоўскі|Ўладзіслава Беліны-Плажмоўскага]] (9 эскадронаў кавалерыі і батарэя коннай артылерыі) ды групоўка пяхоты генэрала Рыдзя-Сьміглага (3 батальёны пяхоты).

Адначасова ў кірунку [[Ліда|Ліды]] ўдарылі аддзелы генэрала Жыгмунта Лясоцкага, на [[Баранавічы]] і Наваградак групоўка генэрала Стэфана Макрэцкага, а на [[Лунінец]] — генэрала Антонія Лістоўскага. 17 красавіка была ўзятая Ліда, 18 красавіка [[Наваградак]], 19 красавіка — [[Баранавічы]].

Польскае войска дасягнула Вільні ранкам 19 красавіка і ў той самы дзень пры падтрымцы жыхароў гораду кантралявала амаль увесь горад. Толькі ў некаторых месцах бальшавікі трымаліся да 21 красавіка. Выгнаньне бальшавікоў, якія ў першай фазе польскай атакі мелі перавагу ў людзях, было магчыма дзякуючы і ахвярнасьці польскіх чыгуначнікаў віленскага вузла, якім, нягледзячы на абстрэл бальшавікоў, пашчасьціла спыніць цягнік да Ліды, што дазволіла прысьпешыць падыход пяхоты.

== Пасьля наступу ==
Пасьля заняцьця Вільні Юзэф Пілсудзкі выдаў 22 красавіка 1919 [[Да насяленьня В.Кн. Беларуска-Літоўскага|адозву]] да жыхароў былога [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], дэкляруючы самавызначэньне ўсіх народаў колішняй [[Рэч Паспалітая|Рэчы паспалітай абодвух народаў]]. Гэты крок быў прыняты з энтузіязмам польскамоўнай часткі жыхароў краю, аднак беларускае насельніцтва збольшага засталося абыякавым да адозвы, а летувісы глыбока занепакоіліся. Іх урад, які знаходзіўся ў [[Коўна|Коўне]], выказаў пратэст.

Узяцьце Вільні моцна крытыкавалася частка польскіх палітыкаў, якія абвінавацілі Пілсудзкага (галоўнага ініцыятара наступу) у здрадзе перад [[Сэйм Рэспублікі Польшча|Сэймам]]. Апэрацыя таксама крытыкавалася [[Летува|Летуво]]й, якая лічыла польскае войска акупацыйным (тады як у Вільні да вайны жыло толькі 2% летувісаў).

Савецкі контранаступ на Вільню напрыканцы красавіка 1919 скончыўся паразай; Саветы, аднак, занялі Вільню ў 1920 годзе, а пазьней перадалі яе Летуве, якая была саюзьнікам СССР. Польшча атрымала горад у выніку [[бунт Жалігоўскага|бунту Жалігоўскага]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Бунт Жалігоўскага]]
* [[Пагром у Вільні]]

[[Катэгорыя:Гісторыя Вільні]]
[[Катэгорыя:Польска-савецкая вайна]]
[[Катэгорыя:Падзеі 1919 году]]