Прагляд крыніцы для Паўночныя крыжовыя паходы

{{Узброены канфлікт
|Назва                 = Паўночныя крыжовыя паходы
|Частка                = [[Крыжовыя паходы]]
|Выява                 = 
|Подпіс да выявы       = 
|Дата                  = 1198—1411
|Месца                 = [[Прыбалтыка]], паўночны захад [[Русь|Русі]]
|Прычына               = 
|Вынік                 = разгром і гвалтоўная хрысьціянізацыя [[прусы|прусаў]] і [[палабзкія славяне|палабзкіх славянаў]], захоп крыжакамі [[Прыбалтыка|прыбалтыйскіх]] земляў да межаў [[Русь|Русі]], [[Польшча|Польшчы]] і [[Вялікае Княства Літоўскае|Літвы]]. Правал спробаў далейшых захопаў.
|Тэрытарыяльныя зьмены = 
|Супернік1             = [[Файл:Insignia Germany Order Teutonic.svg|20px]] [[Тэўтонскі ордэн]], <br />[[Файл:LivonianShield.svg|20px]] [[Лівонскі ордэн]],<br />[[Файл:Cross livonia-vector.svg|20px]] [[Ордэн мечнікаў]],<br />[[Файл:Dobrzynski braty.svg|20px]] [[Дабрынскі ордэн]],<br />[[Файл:Coat of arms of Sweden.svg|20px]] [[Каралеўства Швэцыя]],<br />[[Файл:National Coat of arms of Denmark.svg|20px]] [[Каралеўства Данія]]
|Супернік2             = народы [[Прыбалтыка|Прыбалтыкі]],<br />[[Файл:Herb Lytwa (Alex K).svg|20px]][[Вялікае Княства Літоўскае]],<br />[[прусы]],<br />[[Наўгародзкая фэадальная рэспубліка|Наўгародзкая рэспубліка]],<br />[[Файл:Herb Polski.svg|20px]] [[Польшча]],<br />[[Полацкае княства]]
|Камандуючыя1          = 
|Камандуючыя2          = 
|Сілы1                 = 
|Сілы2                 = 
|Страты1               = 
|Страты2               = 
|Агульныя страты       = 
|Дадаткі               = 
}}
'''Паўночныя крыжовыя паходы''' ('''Балтыскія крыжовыя паходы''') — войны (1198—1411) [[Нямеччына|нямецкіх]], [[Данія|дацкіх]] і [[Швэцыя|швэцкіх]] [[рыцары|рыцараў]] супраць [[Фіна-вугорскія народы|фінскіх]] плямёнаў ([[фіны|фінаў]], [[лівы|ліваў]], [[эсты|эстаў]]), [[славяне|славянаў]] ([[бодрычы|бодрычаў]], [[Памяране|памяранаў]], [[люцічы|люцічаў]]), балтыскіх народаў ([[прусы|прусаў]], [[літоўцы|літоўцаў]], [[куршы|куршаў]], [[Зэмгалы|зэмгалаў]] і [[жамойты|жамойтаў]]) з мэтай распаўсюду [[каталіцтва]] і выкараненьня [[паганства]], а часам і саміх [[паганства|паганаў]]. Часам да Паўночных крыжовых паходаў адносяць вайсковыя кампаніі швэцкіх і нямецкіх рыцараў супраць [[праваслаўе|праваслаўных]] [[рускія княствы|рускіх княстваў]]. Паўночны крыжовы паход афіцыйна пачаўся ў 1193 годзе, калі [[Папа рымскі]] [[Цэлестын III (папа рымскі)|Цэлестын III]] заклікаў да хрысьціянізацыі паганаў Паўночнай Эўропы, хоць яшчэ да гэтага [[Скандынавія|скандынаўскія]] каралеўствы і [[Сьвятая Рымская імпэрыя]] ужо вялі вайсковыя дзеяньні супраць паўночных народаў [[Усходняя Эўропа|Усходняй Эўропы]].

Захопленыя землі ў [[Памяране|славянскім Памор’і]], [[Прусія|Прусіі]], Паўднёва-заходняй [[Фінляндыя|Фінляндыі]], Заходняй [[Карэлія (гістарычная правінцыя Фінляндыі)|Карэліі]] актыўна калянізаваліся, на іх утвараліся новыя дзяржаўныя структуры, як, напрыклад, нямецкія герцагства [[Мэкленбург|Мэкленбурскае]], [[маркграфства Брандэнбург|маркграфства Брандэнбурскае]], валоданьня [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага]] і [[Лівонскі ордэн|Лівонскага]] духоўна-рыцарскіх ордэнаў, актыўна якія ўдзельнічалі ў заваёвах. Карэннае насельніцтва падвяргалася гвалтоўнай хрысьціянізацыі і нярэдка прамому зьнішчэньню. На заваяваных крыжакамі тэрыторыях, часам на месцы ранейшых селішчаў, узьнікалі новыя гарады і ўмацаваньні: [[Рыга]], [[Бэрлін]], заснаваныя немцамі, [[Талін|Рэвель]] — датчанамі, [[Выбарг]] — швэдамі і інш. Некаторыя зь іх, як, напрыклад, Рыга, былі важнымі фарпостамі [[рымска-каталіцкая царква|каталіцкай царквы]], рэзыдэнцыямі [[архібіскуп]]аў.

Ня ўсіх сваіх мэтаў крыжакі дасягнулі: [[Вялікае княства Літоўскае]] і [[Жамойць]] змаглі абараніць сваю незалежнасьць.

Далёка ня ўсе вайсковыя падзеі Паўночных крыжовых паходаў лічыліся крыжовымі паходамі ў [[Сярэднія вякі]], некаторыя зь іх былі названы [[крыжовыя паходы|крыжовымі паходамі]] толькі ў [[XIX стагодзьдзе|XIX стагодзьдзі]] нацыянальнымі гісторыкамі на хвалі [[нацыяналізм|нацыянал]]-[[рамантызм]]у.

== Вэндзкі крыжовы паход ==
{{Асноўны артыкул|Крыжовы паход супраць славянаў}}
Вайсковая кампанія супраць [[палабы|палабзкіх славянаў]] (якіх [[немцы]] звалі [[вэнды|вэндамі]]), якія засялялі паўночныя і ўсходнія часткі сучаснай Нямеччыны, пачалася ў 1147 годзе, і працягвалася, фактычна, да XVI стагодзьдзя.

== Лівонскі крыжовы паход ==
{{Асноўны артыкул|Лівонскі крыжовы паход}}
У XII стагодзьдзі землі сучасных [[Эстонія|Эстоніі]], [[Латвія|Латвіі]] і [[Летува|Летувы]] былі паганскім клінам паміж тэрыторыямі, на якіх панавала хрысьціянства. У 1192 годзе [[Папа рымскі|папа]] [[Цэлестын III (папа рымскі)|Цэлестын III]] абвясьціў крыжовы паход супраць балтыйскіх паганаў. У выніку на ўсходніх берагах [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]] зьявіліся дзяржавы рыцарскіх ордэнаў.

[[Лівы]], якія засялялі Прыбалтыку, плацілі даніну [[Полацкае княства|Полацкаму княству]], [[эсты]] — [[Наўгародзкая зямля|наўгародцам]], і заснаваньне крыжакоў на гэтых землях пагражала ўплыву рускіх князёў. У 1203 годзе пачаліся вайсковыя сутыкненьні паміж [[Нямецкі ордэн|Нямецкім Ордэнам]] і [[Полацак|Полацкам]], у 1217 — паміж [[Нямецкі ордэн|Ордэнам]] і [[Ноўгарад]]ам. Рускім войскам не атрымоўвалася браць нямецкія крэпасьці, а крыжакі паступова авалодалі рускімі [[Кукейнос]], [[Герсык]]ам, [[Вільядзі]] і [[Юр’еў (горад)|Юр’евым]]. У 1232 рымскі папа [[Грыгорый IX]] заклікаў крыжакоў да наступу на наўгародзкія землі ў мэтах перашкаджэньня калянізацыі наўгародцамі [[Фінляндыя|Фінляндыі]]. У адказ на нямецкія набегі [[Яраслаў Усеваладавіч (князь уладзімерскі)|Яраслаў Усеваладавіч]] Наўгародзкі ўварваўся ў валадарствы ордэну і разьбіў яго ў [[Бітва на Амоўжа|бітве на Амоўжа]] (1234).

== Прускі крыжовы паход ==
[[Файл:Deutscher Orden 1260.png|міні|280пкс|Набыцьці Тэўтонскага ордэну ў Прусіі, у 1237 годзе пры яго аб’яднаньні зь Лівонскім ордэнам у [[Курляндыя|Курляндыі]] і [[Лівонія|Лівоніі]], і ў 1260 годзе (зацененым пазначаны раёны якія змагаюцца за тэрыторыі ў [[Прусы|Прусіі]] і [[Жамойць|Жамойці]])]]
{{Асноўны артыкул|Прускі крыжовы паход}}

У 1217 годзе рымскім папам [[Ганорыюс III (папа рымскі)|Ганорыюсам III]] быў абвешчаны крыжовы паход супраць [[прусы|прускіх]] паганцаў, на землі якіх прэтэндаваў [[Конрад I Мазавецкі]]. У 1225 годзе князь папытаў дапамогі ў тэўтонскіх рыцараў, абяцаўшы ім валоданьне гарадамі [[Хэлмно|Кульм]] і Дабрыняў, а таксама захаваньне за імі захопленых тэрыторыяў. У выніку на паўднёвым узьбярэжжы Балтыйскага мора зацьвердзіўся [[Тэўтонскі ордэн]].

== Крыжовы паход на Літву (другі балтыйскі паход) ==
{{Асноўны артыкул|Саўлеская бітва, 1236}}
19 лютага 1236 году папа абвясьціў другі крыжовы паход супраць [[Вялікае княства Літоўскае|Літвы]]. У Лівонію прыбыло магутнае падмацаваньне — 2000 саксонскіх рыцараў і 200 дружыньнікаў з Пскову. Паход скончыўся [[Саўлеская бітва, 1236|разгромам пры Сауле]].

== Лівонскі паход на Русь ==
{{Асноўны артыкул|Лівонскі паход на Русь}}
Пасьля аб’яднаньня мечнікаў з Тэўтонскім ордэнам (1237) і паслабленьня [[Паўночна-ўсходняя Русь|Ўладзімера-Суздальскага княства]] падчас [[Мангольскае нашэсьце на Русь|мангольскага нашэсьця]] (1238—1239) быў прадпрыняты паход Андрэаса фон Вэльвэна, Дытрыха фон Грунынгена, Германа фон Буксгэўдэна і іншых вайскаводаў ордэну на Ноўгарад і Пскоў. Рыцары захапілі [[Ізборск]] і [[Пскоў]] і патрывалі [[Лядовае пабоішча|паразу]] ў 1242 годзе на лёду Чудзкага возера ад князя [[Аляксандр Неўскі|Аляксандра Яраславіча]].

== Вялікая вайна ==
[[Файл:Deutscher Orden 1410.png|міні|280пкс|Дзяржава Тэўтонскага ордэну і яе межы зь Вялікім Княствам Літоўскім 1260—1455]]
{{Асноўны артыкул|Вялікая вайна 1409—1411 гадоў}}
6 жніўня 1409 году вялікі магістар ордэну [[Ульрых фон Юнгінгэн]] абвясьціў вайну Польскаму Каралеўству і Вялікаму княству Літоўскаму. Да пачатку 1410 году ордэнскія войскі налічвалі 51 харугву, польская армія налічвала 42 польскіх харугвы, 7 рускіх і 2 харугвы наймітаў, літоўская — 40 харугваў. 15 ліпеня 1410 году адбылася вырашальная бітва Вялікай вайны — [[Грунвальдзкая бітва]], якая рашыла зыход вайны на карысьць хаўрусьнікаўў. У лютым 1411 году ў горадзе [[Торунь]] Польшча і Вялікае княства Літоўскае склалі з Тэўтонскім ордэнам мірную дамову, паводле якой ордэн вяртаў усе занятыя раней у Польшчы і Літвы тэрыторыі і выплачваў кантрыбуцыю.

== Глядзіце таксама ==
* [[X стагодзьдзе|X]]—[[XIV стагодзьдзе]] — [[Швэцка-наўгародзкія войны]]
* [[1217]] — [[Бітва пры Вільяндзі]]
* [[1234]] — [[Бітва на Амоўжы]]
* [[1236]] — [[Саўлеская бітва, 1236]]
* [[1242]] — [[Лядовае пабоішча]] ([[Лівонскі паход на Русь]])
* [[1245]] — [[Бітва ў Цэсіса]]
* [[1259]] — [[Бітва пры Скудах]]
* [[1260]] — [[Бітва пры Дурбэ]]
* [[1268]] — [[Ракаворская бітва]]
* [[1270]] — [[Бітва пры Карусэ]]
* [[1279]] — [[Бітва пад Ашэрадэнам]]
* [[1298]] — [[Трэдэрская бітва]]
* [[1298]] — [[Бітва пад Ноермулен]]
* [[1300]] — [[Ляндзкрона]]
* [[1311]] — [[Бітва пад Ваплаўкен]]
* [[1315]] — [[Скірснэмунэ|Бітва пры Хрыстмэмэле]]
* [[1320]] — [[Бітва пад Меднікамі]]
* [[1331]] — [[Бітва на Акмяне]]
* [[1341]] — [[Аблога Брандэнбургу]]
* [[1348]] — [[Бітва на Стрэве]]
* [[1370]] — [[Бітва пры Рудаў]]
* [[1377]] — Літоўскі паход [[Альбрэхт III (герцаг Аўстрыі)|Альбрэхта III Аўстрыскага]]
* [[1398]] — [[Салінская дамова]]
* [[1410]] — [[Грунвальдзкая бітва]]
* [[Дабрынскі ордэн]]

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Спасылка|url=http://deusvult.ru/3-istoricheskij-obzor-krestovogo-pokhoda-v-livoniyu.html|загаловак=Гістарычны агляд крыжовага паходу ў Лівонію|аўтар=Урбан В.|архіў=Сайт DEUSVULT.RU|дата=2012-07-14|копія=http://www.webcitation.org/69hwtAUVX|archivedate=2012-08-06}}

[[Катэгорыя:Паўночныя крыжовыя паходы| ]]
[[Катэгорыя:Войны Вялікага Княства Літоўскага]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Летувы]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Карэліі]]