Прагляд крыніцы для Паўночная Амэрыка

[[Файл:North America satellite globe.jpg|міні|Паўночная Амэрыка з космасу.]]
'''Паўно́чная Амэ́рыка''' — адзін з шасьці кантынэнтаў [[Зямля|Зямлі]], знаходзіцца ў заходнім паўшар’і, паміж [[Ціхі акіян|Ціхім]] і [[Атлянтычны акіян|Атлянтычным акіянамі]]. Аддзелены ад [[Азія|Азіі]] [[Бэрынгаў праліў|пратокай Берынга]], ад [[Паўднёвая Амэрыка|Паўднёвай Амэрыкі]] [[Панамскі канал|Панамскім каналам]]. Паўднёвая частка кантынэнта адносіцца да [[Лацінская Амэрыка|Лацінскай Амэрыкі]]. Плошча кантынэнту складае 24,2 млн км², а колькасьць жыхароў ёсьць роўным 493 млн чалавек, паводле зьвестак на 2001 год.

Даўжыня з [[поўнач]]ы на [[поўдзень]] — 7,2 тысячаў кілямэтраў, з [[захад]]у на [[усход|ўсход]] — 6,8 тысячы кілямэтраў, даўжыня берагавой лініі — 75,5 тысячы кілямэтраў. Найвялікшыя паўвостравы: [[Лябрадор (паўвостраў)|Лябрадор]], [[Флорыда]], [[Каліфорнія]]. Да Паўночнай Амэрыкі адносяць астравы: [[Грэнляндыя]], [[Зямля Бафіна]], [[Куба]]. Сярэдняя вышыня над узроўнем мора — 677 мэтраў, найвышэйшы пункт знаходзіцца ў [[Кардыльеры|Кардыльерах]] (г. [[Дэналі]], 6194 м), найніжэйшы пункт — ў [[Даліна Сьмерці|Даліне Сьмерці]] (ніжэй за 86 мэтраў ад узроўню акіяну). Больш за 64% паверхні ляжыць вышэй за 300 мэтраў; уздоўж заходняга ўзьбярэжжа знаходзяцца [[Кардыльеры]] (сейсьмічна актыўныя). На ўсход ад іх цягнецца [[Вялікая Роўнядзь]], далей на ўсход [[Апалачы (горы)|Апалачы]] і нізіннае ўсходняе ўзьбярэжжа. Галоўныя рэкі: [[Місысыпі (рака)|Місысыпі]], [[Місуры (рака)|Місуры]], [[Макензі (рака)|Макензі]], [[Юкон]]; азёры: [[Верхняе (возера)|Верхняе]], [[Гурон]], [[Мічыган (возера)|Мічыган]], [[Вялікае Мядзьведжае]], [[Эйры (возера)|Эйры]]. На поўначы кантынэнта [[тундра]], [[іглістыя лясы]] якія пераходзяць у [[мяшаныя лясы|мяшаныя]] і [[шыракаліставыя лясы]], у цэнтральнай частцы кантынэнту — [[прэрыя|прэрыі]], на паўднёвым захадзе — [[пустэльня|пустэльні]] і [[паўпустэльня|паўпустэльні]]. У Кардыльерах знаходзяцца горныя іглістыя лясы і [[альпійскія лугі]]; на ўзьбярэжжах [[Цэнтральная Амэрыка|Цэнтральнай Амэрыкі]] — роўнядзевыя лясы. [[Фаўна]] прадстаўленая вельмі шырока: [[паўночны алень]], [[віргінскі алень]], мядзьведзі ([[грызлі]], [[барыбал]]), [[бізон]]ы і г. д. У Паўночнай Амэрыцы жыве 8% чалавецтва ([[эўрапэоіды]], [[нэгроіды]] і [[індзейцы]]), значныя абшары кантынэнта бязьлюдныя (Паўночная Канада, Грэнляндыя), найбольш населеныя [[Бэрмудзкія астравы|Бэрмуды]] і паўночна-ўсходняе ўзьбярэжжа [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]. Гарадзкое насельніцтва складае каля 75%. Найбуйнейшыя гарады Паўночнай Амэрыкі — [[Мэхіка]] (15,3 млн чал.), [[Нью-Ёрк]] (7,4 млн чал.) і [[Лос-Анджэлес]] (3,6 млн чал.).

Дзякуючы калянізацыі Амэрыкі жыхарамі [[Эўропа|Эўропы]] большасьць насельнікаў кантынэнту размаўляюць на эўрапейскіх мовах, як то на [[ангельская мова|ангельскай]], на [[гішпанская мова|гішпанскай]] або [[француская мова|францускай]], а культуры дзяржаваў звычайна маюць заходнія традыцыі.

== Геаграфія ==
[[Файл:Moraine Lake 17092005.jpg|міні|зьлева|Возера [[Марэйн (возера)|Марэйн]] у нацыянальным парку [[Банф (нацыянальны парк)|Банф]].]]
Паўночная Амэрыка злучаная з Паўднёвай праз [[Панамскі пярэсмык]]. Кантынэнт разьмежаваны на паўднёвым усходзе згодна зь меркаваньнем большасьці географаў на водападзеле Дарыену ўздоўж мяжы паміж [[Калюмбія]]й і [[Панама]]й, размяшчаючы амаль усю Панаму ў межах Паўночнай Амэрыкі<ref>[http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm#americas «Americas»]. Standard Country and Area Codes Classifications (M49). United Nations Statistics Division.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20061021010223/http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/maps/reference/international/north_america/referencemap_image_view «North America»]. Atlas of Canada.</ref>. У якасьці альтэрнатывы некаторыя геолягі фізыяграфічна разьмяшчаюць паўднёвую мяжу кантынэнту на пярэсмыку [[Тэўантэпэк (пярэсмык)|Тэўантэпэк]], што месьціцца ў [[Мэксыка|Мэксыцы]]. З гэтага пункту Цэнтральная Амэрыка пераходзіць у Паўднёвую<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/102196/Central-America «Central America»]. Encyclopædia Britannica.</ref>. [[Карыбы|Карыбскія астравы]] лічацца часткай Паўночнае Амэрыкі. Мацерыковая берагавая лінія доўгая і нерэгулярная. [[Мэксыканская затока]] зьяўляецца найбуйнейшым вадаёмам, якая абставае кантынэнт, другое месца займае [[Гудзонава затока]], якая таксама датычная да Паўночнае Амэрыкі. Таксама, даволі вялікімі зьяўляююца [[затока Сьвятога Ляўрэнція]] і [[Каліфарнійская затока]]. Да ўтварэньня цэнтральнаамэрыканскага пярэсмыку, рэгіён апынуўся пад вадой. Карыбскія астравы зьяўляліся часткай былога сухаземнага мосту, які злучаў Паўночную і Паўднёвую Амэрыку праз сучасныя [[Флорыда|Флорыду]] і [[Вэнэсуэла|Вэнэсуэлу]].

Ля берагоў кантынэнту месьцяцца шматлікія астравы, галоўным чынам, [[Арктычны архіпэляг]], Багамскія астравы, [[Тэркс і Кэйкас]], [[Вялікія Антыльскія астравы|Вялікія]] і [[Малыя Антыльскія астравы]], [[Алеўцкія астравы]], [[архіпэляг Аляксандра]], шматлікія астравы ўзьбярэжжа [[Брытанская Калумбія|Брытанскае Калумбіі]] і востраў [[Ньюфаўндлэнд (востраў)|Ньюфаўндлэнд]]. [[Грэнляндыя]], якая зьяўляецца самакіравальным востравам [[Данія|Даніі]] і самым вялікім востравам у сьвеце, знаходзіцца на той жа тэктанічнай пліце і, такім чынам, геаграфічна зьяўляецца часткай Паўночнае Амэрыкі. У геалягічным сэнсе [[Бэрмудзкія астравы]] ня ёсьць часткай Амэрыкі, а зьяўляюцца акіянічнымі астравамі, якія ўтварыліся на расколіне Сярэдня-Атлянтычнага сьцягу больш за 100 мільёнаў гадоў таму. Найбліжэйшая да іх сухаземная тэрыторыя — мыс [[Гатэрас (мыс)|Гатэрас]], які знаходзіцца ў [[Паўночная Караліна|Паўночнай Караліне]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]. Не зважаючы на гэта, Бэрмуды часта лічаць часткай Паўночнае Амэрыкі, асабліва з улікам ейных гістарычных, палітычных і культурных сувязей з ЗША і іншымі часткамі кантынэнту.

Да ўтварэньня цэнтральнаамэрыканскага пярэсмыку гэты рэгіён месьціўся пад вадой. Астравы Карыбскага мора акрэсьліваюць падводны былое сухаземнае злучэньне, якое лучыла Паўночную і Паўднёвую Амэрыку праз сучасныя [[Флорыда|Флорыду]] і [[Вэнэсуэла|Вэнэсуэлу]].

=== Геалёгія ===
Былы старажытны мацярык [[Ляўрэнцыя]] складае геалягічнае ядро Паўночнае Амэрыкі. Ён утварыўся паміж 1—1,5 мільярдаў гадоў таму ў [[пратэразой]]скім эоне<ref>Dalziel, I.W.D. (1992). «On the organization of American Plates in the Neoproterozoic and the breakout of Laurentia». GSA Today. 2 (11): 237—241.</ref>. [[Канадзкі шчыт]] ёсьць самым вялікім агаленьнем гэтага [[кратон]]у. Ад позняга [[палеазой|палеазою]] да раньняга [[мэзазой|мэзазою]] Паўночная Амэрыка лучылася зь іншымі сучаснымі кантынэнтамі ў складзе супэркантынэнту [[Пангея]] з [[Эўразія]]й на ўсходзе. Адным з вынікаў фармаваньня Пангеі сталі [[Апалачы (горы)|Апалачы]], якія ўтварыліся каля 480 мільёнаў гадоў таму, што робіць яго адным з найстарэйшых [[горны сьцяг|горных сьцягаў]] сьвету. Калі каля 200 мільёнаў гадоў таму Пангея пачала разбурацца, Паўночная Амэрыка сталася часткай Ляўразіі, перш чым яна аддзялілася ад Эўразіі як асобны кантынэнт у сярэдзіне [[крэйдавы пэрыяд|крэйдавага пэрыяду]]. [[Скалістыя горы]] і іншыя заходнія горныя сьцягі пачалі фармавацца прыкладна ў гэты час з пэрыяду горабудаваньня пад назвай [[Лярамідава складкаватасьць]], паміж 55 і 80 мільёнаў гадоў таму. Фармаваньне Панамскага пярэсмыка, які злучаў кантынэнт з Паўднёвай Амэрыкай, магчыма, адбылося прыкладна ад 12 да 15 мільёнаў гадоў таму<ref>[http://www.livescience.com/50450-when-panama-land-bridge-appeared.html «Land Bridge Linking Americas Rose Earlier Than Thought»]. Live Science.</ref>, а [[Вялікія азёры]] зьявіліся дзякуючы адыходу ледавікоў, якія высяклі азёрнае дно каля 10 тысяч гадоў таму.

Пераважная большасьць Паўночнай Амэрыкі месьціцца на [[Паўночнаамэрыканская пліта|Паўночнаамэрыканскае пліце]]. Часткі заходняе Мэксыкі, у тым ліку [[Ніжняя Каліфорнія]] і [[Каліфорнія]], у тым ліку гарады [[Сан-Дыега]], [[Лос-Анджэлес]] і [[Санта-Крус (Каліфорнія)|Санта-Крус]], ляжаць на ўсходнім ускрайку [[Ціхаакіянская пліта|Ціхаакіянскае пліты]], а дзьве пліты сустракаюцца па разломе [[Сан-Андрэас (разлом)|Сан-Андрэас]]. Самая паўднёвая частка кантынэнту і большая частка Карыбскіх астравоў ляжаць на [[Карыбская пліта|Карыбскае пліце]], у той час як пліты [[Хуан-дэ-Фука]] і [[Какос (пліта)|Какос]] мяжуюць з Паўночнаамэрыканскай плітой на ейнае заходняе мяжы.

== Краіны ==
У Паўночнай Амэрыцы на сёньня цалкам знаходзіцца 26 краінаў і ''17 залежных тэрыторыяў''. Насельніцтва кантынэнту складае каля 541 мільёну чалавек.

{| class="wikitable sortable"
! Частка
! style="line-height:95%; width:2em" class="unsortable" | Герб
! Краіна
! [[Сьпіс краінаў паводле плошчы|Плошча]] (км²)
! [[Сьпіс краінаў паводле насельніцтва|Насельніцтва]]
! Сталіца
|-
! rowspan="4" |Паўночная
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Greenland.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Грэнляндыі}} ''[[Грэнляндыя]] (залежная тэрыторыя '''[[Данія|Даніі]]''')''
| style="text-align:right;"| 2166086
| style="text-align:right;"| 56562
| [[Нук]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Great Seal of the United States (obverse).svg|20пкс]]
| {{Сьцяг ЗША}} '''[[Злучаныя Штаты Амэрыкі]]''' {{Заўвага|Без уліку заморскіх тэрыторыяў - гэтыя аўтаноміі паказаны асобна.}}
| style="text-align:right;"| 9833517
| style="text-align:right;"| 332612846
| [[Вашынгтон (акруга Калюмбія)|Вашынгтон]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Arms of Canada (shield).svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Канады}} '''[[Канада]]'''
| style="text-align:right;"| 9984670
| style="text-align:right;"| 38645131
| [[Атава]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Mexico.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Мэксыкі}} '''[[Мэксыка]]'''
| style="text-align:right;"| 1964375
| style="text-align:right;"| 127996051
| [[Мэхіка]]
|-
! rowspan="7" |Цэнтральная
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Belize.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Бэлізу}} '''[[Бэліз]]'''
| style="text-align:right;"| 22966
| style="text-align:right;"| 430191
| [[Бэльмапан]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Honduras.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Гандурасу}} '''[[Гандурас]]'''
| style="text-align:right;"| 112492
| style="text-align:right;"| 9546178
| [[Тэгусыгальпа]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Guatemala.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Гватэмалы}} '''[[Гватэмала]]'''
| style="text-align:right;"| 108889
| style="text-align:right;"| 17109746
| [[Гватэмала (горад)|Гватэмала]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Costa Rica.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Коста-Рыкі}} '''[[Коста-Рыка]]'''
| style="text-align:right;"| 51100
| style="text-align:right;"| 5163038
| [[Сан-Хасэ (Коста-Рыка, сталіца)|Сан-Хасэ]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Nicaragua.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Нікарагуа}} '''[[Нікарагуа]]'''
| style="text-align:right;"| 130373
| style="text-align:right;"| 6595674
| [[Манагуа]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Panama.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Панамы}} '''[[Панама]]'''
| style="text-align:right;"| 75417
| style="text-align:right;"| 4278500	
| [[Панама (горад)|Панама]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of El Salvador.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Сальвадору}} '''[[Сальвадор]]'''
| style="text-align:right;"| 21041
| style="text-align:right;"| 6825935
| [[Сан-Сальвадор (горад)|Сан-Сальвадор]]
|-
! rowspan="29" |Карыбская
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Anguilla.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Ангільі}} ''[[Ангілья]] (залежная тэрыторыя '''[[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]''')''
| style="text-align:right;"| 91
| style="text-align:right;"| 15000
| [[Вэлі]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Seal of the United States Virgin Islands.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Амэрыканскіх Віргінскіх астравоў}} ''[[Амэрыканскія Віргінскія астравы]] (залежная тэрыторыя '''[[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]''')''
| style="text-align:right;"| 347
| style="text-align:right;"| 87146
| [[Шарлот Амалія]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Antigua and Barbuda.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Антыгуа і Барбуды}} '''[[Антыгуа і Барбуда]]'''
| style="text-align:right;"| 442
| style="text-align:right;"| 99337
| [[Сэнт-Джонз]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Aruba.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Арубы}} ''[[Аруба]] (залежная тэрыторыя '''[[Нідэрлянды|Нідэрляндаў]]''')''
| style="text-align:right;"| 180
| style="text-align:right;"| 111050
| [[Араньестад]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of the Bahamas.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Багамаў}} '''[[Багамы]]'''
| style="text-align:right;"| 13943
| style="text-align:right;"| 393450
| [[Насаў]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Barbados.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Барбадасу}} '''[[Барбадас]]'''
| style="text-align:right;"| 430
| style="text-align:right;"| 288000
| [[Брыджтаўн]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Bermuda.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Бэрмудзкіх астравоў}} ''[[Бэрмудзкія астравы]] (залежная тэрыторыя '''[[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]''')''
| style="text-align:right;"| 54
| style="text-align:right;"| 64055
| [[Гамільтан]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of the British Virgin Islands.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Брытанскіх Віргінскіх астравоў}} ''[[Брытанскія Віргінскія астравы]] (залежная тэрыторыя '''[[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]''')''
| style="text-align:right;"| 151
| style="text-align:right;"| 30000
| [[Роўд Таўн]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Haiti.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Гаіці}} '''[[Гаіці]]'''
| style="text-align:right;"| 27750
| style="text-align:right;"| 11743017
| [[Порт-о-Прэнс]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Guadeloupe.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Гвадэлюпы}} ''[[Гвадэлюпа]] (залежная тэрыторыя '''[[Францыя|Францыі]]''')''
| style="text-align:right;"| 1628
| style="text-align:right;"| 399848
| [[Бас-Тэр]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Grenada.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Грэнады}} '''[[Грэнада]]'''
| style="text-align:right;"| 344
| style="text-align:right;"| 113000
| [[Сэнт Джорджэс (Грэнада)|Сэнт Джорджэс]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Dominica.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Дамінікі}} '''[[Дамініка]]'''
| style="text-align:right;"| 751
| style="text-align:right;"| 72000
| [[Разо]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of the Dominican Republic.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Дамініканскай Рэспублікі}} '''[[Дамініканская Рэспубліка]]'''
| style="text-align:right;"| 48671
| style="text-align:right;"| 10535535
| [[Санта-Дамінга]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of the Cayman Islands.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Кайманавых астравоў}} ''[[Кайманавы астравы]] (залежная тэрыторыя '''[[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]''')''
| style="text-align:right;"| 264
| style="text-align:right;"| 65786
| [[Джордж Таўн]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Cuba.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Кубы}} '''[[Куба]]'''
| style="text-align:right;"| 109884
| style="text-align:right;"| 11181595
| [[Гавана]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Curaçao.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Кюрасао}} ''[[Кюрасао]] (залежная тэрыторыя '''[[Нідэрлянды|Нідэрляндаў]]''')''
| style="text-align:right;"| 444
| style="text-align:right;"| 153671
| [[Вілемстад]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Montserrat.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Мансэрату}} ''[[Мансэрат]] (залежная тэрыторыя '''[[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]''')''
| style="text-align:right;"| 102
| style="text-align:right;"| 5000
| [[Плімут (Мансэрат)|Плімут]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:BlasonMartinique.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Мартынікі}} ''[[Мартыніка]] (залежная тэрыторыя '''[[Францыя|Францыі]]''')''
| style="text-align:right;"| 1128
| style="text-align:right;"| 375673
| [[Форт-дэ-Франс]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Puerto Rico.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Пуэрта-Рыка}} ''[[Пуэрта-Рыка]] (залежная тэрыторыя '''[[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]''')''
| style="text-align:right;"| 9104
| style="text-align:right;"| 3285874
| [[Сан-Хуан]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Sint Maarten.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Сінт-Маартэну}} ''[[Сінт-Маартэн]] (залежная тэрыторыя '''[[Нідэрлянды|Нідэрляндаў]]''')''
| style="text-align:right;"| 34
| style="text-align:right;"| 42577
| [[Філіпсбург]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Saint Vincent and the Grenadines.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Сьвятога Вінцэнта і Грэнадзінаў}} '''[[Сьвяты Вінцэнт і Грэнадзіны]]'''
| style="text-align:right;"| 389
| style="text-align:right;"| 110696
| [[Кінгстаўн]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Saint Kitts and Nevis.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Сьвятога Кітса і Нэвіса}} '''[[Сьвяты Кітс і Нэвіс]]'''
| style="text-align:right;"| 261
| style="text-align:right;"| 54000
| [[Бастэр]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Saint Lucia.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Сьвятой Люсіі}} '''[[Сьвятая Люсія]]'''
| style="text-align:right;"| 616
| style="text-align:right;"| 178696
| [[Кастрыз]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Blason St Barthélémy TOM entire.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Сэн-Бартэльмі}} ''[[Сэн-Бартэльмі]] (залежная тэрыторыя '''[[Францыя|Францыі]]''')''
| style="text-align:right;"| 21
| style="text-align:right;"| 10289
| [[Густавія]]
|-
| style="text-align:center;"| 
| {{Сьцяг Сэн-Мартэн}} ''[[Сэн-Мартэн]] (залежная тэрыторыя '''[[Францыя|Францыі]]''')''
| style="text-align:right;"| 54
| style="text-align:right;"| 32489
| [[Марыго]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Saint Pierre and Miquelon.svg|20пкс]]
| ''{{Сьцяг Сэн-П’ер і Мікелёну}} (залежная тэрыторыя '''[[Францыя|Францыі]]''')''
| style="text-align:right;"| 242
| style="text-align:right;"| 5974
| [[Сэн-П’ер]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Trinidad and Tobago.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Трынідаду і Табага}} '''[[Трынідад і Табага]]'''
| style="text-align:right;"| 5130
| style="text-align:right;"| 1367558
| [[Порт-оф-Спэйн]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of the Turks and Caicos Islands.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Таркса і Кэйкаса}} ''[[Тэркс і Кэйкас]] (залежная тэрыторыя '''[[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]''')''
| style="text-align:right;"| 948
| style="text-align:right;"| 44542
| [[Кокбэрн Таўн]]
|-
| style="text-align:center;"| [[Файл:Coat of arms of Jamaica.svg|20пкс]]
| {{Сьцяг Ямайкі}} '''[[Ямайка]]'''
| style="text-align:right;"| 10991
| style="text-align:right;"| 2734093
| [[Кінгстан]]
|}

== Дэмаграфія ==
[[Файл:Non-Native American Nations Control over N America 1750-2008.gif|значак|Анімаваная палітычная мапа кантынэнту, на якой пазначаны дзяржавы з 1750 па 2008 гады.]]
Эканамічна [[Канада]] і [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|Злучаныя Штаты]] зьяўляюцца самымі заможнымі і самымі разьвітымі краінамі на кантынэнце, за імі ідзе [[Мэксыка]], якая ёсьць новай індустрыяльнай краінай<ref>Waugh, David (2000). «Manufacturing industries (chapter 19), World development (chapter 22)». Geography, An Integrated Approach (3rd ed.). Nelson Thornes Ltd. — С. 563, 576—579, 633 і 640. — ISBN 978-0-17-444706-1.</ref>. Краіны [[Цэнтральная Амэрыка|Цэнтральнай Амэрыкі]] і [[Карыбскае мора|Карыбскага басэйну]] знаходзяцца на розных узроўнях эканамічнага і чалавечага разьвіцьця. Напрыклад, малыя карыбскія астраўныя краіны, як то [[Барбадас]], [[Трынідад і Табага]] ды [[Антыгуа і Барбуда]], маюць вышэйшы ВУП на душу насельніцтва, чым [[Мэксыка]], праз меншую колькасьць насельніцтва. [[Панама]] і [[Коста-Рыка]] маюць значна большы [[індэкс чалавечага разьвіцьця]] і ВУП, чым астатнія краіны Цэнтральнае Амэрыкі<ref>[https://web.archive.org/web/20101108160356/http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Complete.pdf «2010 Human development Report»]. United Nations Development Programme. — С. 148—151.</ref>. Акрамя таго, не зважаючы на вялізныя рэсурсы [[нафта|нафты]] і карысных выкапняў [[Грэнляндыя (востраў)|Грэнляндыі]], вялікая іхняя частка застаецца нявыкарыстанай, а востраў эканамічна залежыць ад [[рыбалоўства]], [[турызм]]у і субсыдыяў з [[Данія|Даніі]]. Тым ня менш востраў ёсьць вельмі разьвітым<ref>[https://www.economist.com/news/europe/21640224-falling-crude-prices-are-forcing-greenland-put-plans-split-denmark-independence-ice «Independence on ice»]. The Economist.</ref>.

Дэмаграфічна Паўночная Амэрыка адрозьніваецца этнічнай разнастайнасьцю. Асноўнымі групамі мацерыка зьяўляюцца [[эўрапэоіды]], [[мэтысы]] і [[негроіды]]<ref name="Smelser">N.J. Smelser; P.B. Baltes, eds. (2001). [https://as.nyu.edu/content/dam/nyu-as/faculty/documents/Pop.Comp.IESBS.2001.pdf «Population Composition by Race and Ethnicity: North America»]. International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. New York University (1 ed.). Elsevier Science. — С. 11745—11749. — ISBN 0-08-043076-7.</ref>. Сярод іншых менш шматлікіх групаў існуе значная меншасьць карэннага насельніцтва [[індзейцы|індзейцаў]] і азіятаў<ref name="Smelser"/>. Паўночная Амэрыка ёсьць чацьвертым паводле колькасьці насельніцтва кантынэнтам пасьля [[Азія|Азіі]], [[Афрыка|Афрыкі]] і [[Эўропа|Эўропы]]<ref>[http://www.worldatlas.com/webimage/countrys/nafacts.htm «North America Fast Facts»]. World Atlas.com.</ref>. Самай густанаселенай краінай мацерыку ёсьць ЗША, маючы 329,7 мільёнаў чалавек. Другой паводле велічыні краінай ёсьць Мэксыка, у якой жывуць 112,3 мільёнаў чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20110108101543/http://www.inegi.org.mx/inegi/contenidos/espanol/prensa/comunicados/rpcpyv10.asp «INEGI 2010 Census Statistics»]. INEGI.</ref>. Канада займае трэці радок з насельніцтвам у 37,0 мільёнаў чалавек<ref>[https://www150.statcan.gc.ca/t1/tbl1/en/tv.action?pid=1710000901 «Population estimates, quarterly»]. Statistics Canada.</ref>. Большасьць карыбскіх астраўных дзяржаваў маюць насельніцтва меншае за мільён, але [[Куба]], [[Дамініканская Рэспубліка]], [[Гаіці]], [[Пуэрта-Рыка]] (тэрыторыя Злучаных Штатаў), [[Ямайка]] ды [[Трынідад і Табага]] маюць насельніцтва больш за мільён чалавек<ref>[https://web.archive.org/web/20100716124826/http://www.one.cu/aec2009/esp/20080618_tabla_cuadro.htm «Anuario Estadístico de Cuba 2009»]. Oficina Nacional de Estadísticas, República de Cuba.</ref><ref>[https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/haiti/ «The World Factbook: Haiti»]. Central Intelligence Agency.</ref><ref>[https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/jamaica/ «The World Factbook: Jamaica»]. Central Intelligence Agency.</ref>.

=== Мовы ===
[[Файл:Langs N.Amer.svg|значак|зьлева|Мапа моваў карэнных народаў.]]
Дамінуючымі мовамі ў Паўночнай Амэрыцы ёсьць [[ангельская мова|ангельская]], [[гішпанская мова|гішпанская]] і [[француская мова|француская]]. [[Дацкая мова]] распаўсюджаная ў Грэнляндыі побач з [[грэнляндзкая мова|грэнляндзкай]], а на [[нідэрляндзкая мова|нідэрляндзкай мове]] размаўляюць дзе-нідзе ў нідэрляндзкамоўных краінах у Карыбскім басэйне. Ангельская мова пераважае ў такіх буйных дзяржавах, як то Канада і ЗША. Да ангельскамоўных краінаў адносяцца таксама [[Бэліз]] ды іншыя краіны Карыбскага басэйну, большасьць зь якіх уваходзіць у [[Садружнасьць нацыяў]]. Гішпанскай мовай карыстаюцца ў краінах Лацінскае Амэрыкі, частка якіх аднсяцца да Паўночай Амэрыкі, як то Мэксыка, [[Гандурас]], Куба, Дамініканская Рэспубліка ды іншыя.

Француская мова гістарычна гуляла значную ролю ў Паўночнай Амэрыцы і цяпер захоўвае адметную прысутнасьць у некаторых рэгіёнах. Канада афіцыйна ёсьць двухмоўнай, то бок француская выкарыстоўваецца афіцыйна ў правінцыі [[Квэбэк]], дзе 95% людзей размаўляюць на ёй як на першай або другой мове, і яна зьяўляецца суафіцыйнай з ангельскай у правінцыі [[Нью-Брансўік]]. Іншыя франкамоўныя мясцовасці ўлучаюць правінцыю [[Антарыё]], дзе паводле некаторых ацэнак налічваецца 600 тысяч франка-антарыйцаў, правінцыю [[Манітоба]] ды некаторыя іншыя рэгіёны Канады. У штаце [[Луізыяна]], які належыць ЗША, француская мова таксама ёсьць афіцыйнай мовай. Гаіці ўваходзіць у гэтую групу на падставе гістарычнай асацыяцыі, але гаіцяне размаўляюць як на [[гаіцянкая крэольская мова|крэольскай]], гэтак і на францускай мовах. Аналягічным чынам, на францускай і францускай антыльскай крэольскай мовах размаўляюць у [[Сьвятая Люсія|Сьвятой Люсіі]] і на [[Дамініка|Дамініцы]] поруч з ангельскай.

У Паўночнай Амэрыцы размаўляюць на значнай колькасьці моваў карэннага насельніцтва, то бок 372 тысячы чалавек у Злучаных Штатах размаўляюць на мове карэннага насельніцтва дома<ref>[https://www.languagemagazine.com/census-shows-native-languages-count/ «Census Shows Native Languages Count»]. Language Magazine.</ref>, каля 225 тысяч — у Канадзе<ref>[https://www12.statcan.gc.ca/census-recensement/2016/dp-pd/abpopprof/details/page.cfm?Lang=E&Geo1=PR&Code1=01&Data=Count&SearchText=Canada&SearchType=Begins&B1=Language&C1=All&SEX_ID=1&AGE_ID=1&RESGEO_ID=1 «Aboriginal Population Profile, 2016»]. Statistics Canada.</ref> і прыкладна 6 мільёнаў — у Мэксыцы<ref>Cocking, Lauren (2016). [https://theculturetrip.com/north-america/mexico/articles/a-guide-to-mexicos-indigenous-languages/ «A Guide To Mexico’s Indigenous Languages»]. Culture Trip.</ref>. У Злучаных Штатах і Канадзе захавалася каля 150 моваў карэннага насельніцтва з 300 былых існых, на якіх размаўлялі тубыльцы да кантакту з эўрапейцамі<ref>[https://www.britannica.com/topic/North-American-Indian-languages «North American Indian languages»]. Encyclopedia Britannica.</ref>.

=== Рэлігія ===
[[Хрысьціянства]] ёсьць найбуйнейшай рэлігіяй у ЗША, Канадзе і Мэксыцы, маючы вялікую колькасьць вернікаў. Паводле апытаньня [[дасьледчы цэнтар П’ю|дасьледчага цэнтру П’ю]] 2012 году, 77% насельніцтва лічылі сябе хрысьціянамі<ref>[https://web.archive.org/web/20170125173538/https://www.pewforum.org/files/2014/01/global-religion-full.pdf «The Global Religious Landscape A Report on the Size and Distribution of the World’s Major Religious Groups as of 2010»]. Pew Forum on Religion & Public Life.</ref>. Гэтая рэлігія таксама зьяўляецца пануючай рэлігіяй на 23 залежных тэрыторыях Паўночнае Амэрыкі<ref>[https://web.archive.org/web/20130805020311/https://www.pewforum.org/files/2011/12/Christianity-fullreport-web.pdf «Global Christianity A Report on the Size and Distribution of the World’s Christian Population»]. Pew Forum on Religion & Public Life.</ref>. Злучаныя Штаты ёсьць домам найбуйнейшай колькасьці хрысьціянскага насельніцтва ў сьвеце, бо менавіта ў гэтае краіне жывуць амаль 247 мільёнаў хрысьціянаў (70%), але ў іншых краінах адсотак хрысьціянаў сярод насельніцтва больш высокі<ref>[https://www.pewforum.org/2015/05/12/americas-changing-religious-landscape/ «America’s Changing Religious Landscape»]. Pew Research Center: Religion & Public Life.</ref>. Мэксыка займае другое месца ў сьвеце паводле колькасьці [[Каталіцтва|католікаў]], апярэджваючы толькі [[Бразылія|Бразылію]]<ref>[https://web.archive.org/web/20000818085719/http://www.adherents.com/largecom/com_romcath.html «The Largest Catholic Communities»]. Adherents.</ref>. Зь зьвестак адмысловага дасьледаваньня 2015 году налічваецца каля 493 тысяч хрысьціянскіх вернікаў, якія маюць [[іслам|мусульманскае]] паходжаньня ў Паўночнае Амэрыцы, большасьць зь якіх належаць да той ці іншай формы [[Пратэстанцтва|пратэстантызму]]<ref>Johnstone, Patrick; Miller, Duane (2015). [https://www.academia.edu/16338087 «Believers in Christ from a Muslim Background: A Global Census»]. IJRR.</ref>. Згодна зь зьвестакамі таго ж дасьледаваньня, [[агнастыцызм|агностыкі]] і [[атэізм|атэісты]] складаюць каля 17% насельніцтва Канады і Злучаных Штатаў<ref>[https://web.archive.org/web/20130730043126/http://www.pewforum.org/global-religious-landscape-unaffiliated.aspx «Religiously Unaffiliated»]. Pew Research Center's Religion & Public Life Project.</ref>.

У Канадзе, ЗША і Мэксыцы маюцца [[юдаізм|юдэйскія]] суполкі, то бок 6 мільёнаў або каля 1,8% ад агульнага насельніцтва<ref>[https://www.pewforum.org/2012/12/18/global-religious-landscape-jew/ «The Global Religious Landscape: Jews»]. Pew Forum.</ref>. Сярод іншых вылучаюцца [[будызм|будысты]] (3,8 мільёнаў або 1,1%)<ref>[https://www.pewforum.org/2012/12/18/global-religious-landscape-buddhist/ «The Global Religious Landscape: Buddhists»]. Pew Forum.</ref> і мусульманы (3,4 мільёнаў або 1,0%)<ref>[https://www.pewforum.org/2012/12/18/global-religious-landscape-muslim/ «The Global Religious Landscape: Muslims»]. Pew Forum.</ref>. Найбольшая колькасьць юдэяў налічваецца ў ЗША (5,4 мільёнаў чалавек), Канадзе (375 тысяч чалавек)<ref>[http://www.jewishdatabank.org/studies/downloadFile.cfm?FileID=3113 «World Jewish Population, 2013»]. Current Jewish Population Reports. Storrs, Connecticut: North American Jewish Data Bank.</ref> і Мэксыцы (каля 67,5 тысяч чалавек)<ref>[https://web.archive.org/web/20151021230003/http://www.inegi.org.mx/prod_serv/contenidos/espanol/bvinegi/productos/censos/poblacion/2010/panora_religion/religiones_2010.pdf «Panorama de las religiones en México 2010»]. INEGI.</ref>.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.answers.com/topic/north-america Паўночная Амэрыка]. Answers.com{{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20191219053102/https://www.nationalgeographic.org/topics/north-america/?q=&page=1&per_page=25 Паўночная Амэрыка]. National Geographic{{ref-en}}

{{Рэгіёны}}
{{Зямныя кантынэнты}}

[[Катэгорыя:Паўночная Амэрыка| ]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]