Прагляд крыніцы для Паўднёвая Асэтыя

{{Краіна
| Назва                           = Паўднёвая Асэтыя
| НазваЎРоднымСклоне              = Паўднёвай Асэтыі
| НазваНаДзяржаўнайМове           = Хуссар Ирыстон<br />Южная Осетия<br />სამხრეთი ოსეთი
| Сьцяг                           = Flag of South Ossetia.svg
| Герб                            = National Emblem of the Republic of South Ossetia.svg
| НацыянальныДэвіз                =
| Месцазнаходжаньне               = Location of South Ossetia in Europe2.png
| АфіцыйнаяМова                   = [[асэтынская мова|асэтынская]], [[расейская мова|расейская]], [[грузінская мова|грузінская]]
| Сталіца                         = [[Цхінвалі]]
| НайбуйнейшыГорад                = Цхінвалі
| ТыпУраду                        = [[Рэспубліка]]
| ПасадыКіраўнікоў                = Прэзыдэнт
| Кіраўнік1                       = [[Анатоль Бібілаў]]
| РокКіраваньня1                  = з 2017
| ПасадыКіраўнікоў2               = Прэм’ер-міністар
| Кіраўнік2                       = [[Эрых Пухаеў]]
| РокКіраваньня2                  = з 2017
| Плошча                          = 3900
| МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы       =
| АдсотакВады                     = нязначны
| ГодАцэнкіНасельніцтва           = 2007
| МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва =
| Насельніцтва                    = 53 532<ref name="cominfИтоги"/>
| ШчыльнасьцьНасельніцтва         = 18
| ГодАцэнкіСУП                    =
| МесцаЎСьвецеПаводлеСУП          =
| СУП                             =
| СУПНаДушуНасельніцтва           =
| Валюта                          = [[Расейскі рубель]]
| КодВалюты                       = 
| ЧасавыПас                       = UTC+3
| ЧасРозьніцаUTC                  = 
| ЧасавыПасУлетку                 = 
| ЧасРозьніцаUTCУлетку            = 
| НезалежнасьцьПадзеі             = 
| НезалежнасьцьДаты               = 
| ДзяржаўныГімн                   = Уарзон Ирыстон!
| АўтамабільныЗнак                =
| ДамэнВерхнягаЎзроўню            =
| ТэлефонныКод                    =
| Дадаткі                         =
}}
[[Файл:Ossetia05.png|thumb|250px|right]]
'''Рэспубліка Паўднёвая Асэтыя''' ({{мова-os|Республикæ Хуссар Ирыстон}}, {{Мова-ka|სამხრეთი ოსეთი}} ці ''Samkhreti Oseti'', {{мова-ru|Южная Осетия}}) — часткова прызнаная дзяржава ў паўночна-заходняй частцы [[Каўказ]]у. Мяжуе на поўначы з [[Расея]]й, зь іншых бакоў — з [[Грузія]]й, выхаду да Сусьветнага акіяну ня мае. Былая Паўднёва-Асэтынская аўтаномная вобласьць ГССР. [[Сувэрэнітэт|Незалежнасьць]] абвешчаная [[20 верасьня]] [[1990]] Радай народных дэпутатаў Паўднёва-Асэтынскай аўтаномнай вобласьці Грузіі.

З часу абвяшчэньня незалежнасьці Грузіі ў [[1991]] годзе яе ўрад патрабаваў вываду расейскага войска з краіны, аднак з [[14 жніўня]] [[1992]] году расейскае войска знаходзіцца ў Паўднёвай Асэтыі паводле міратворчага мандату ад [[СНД]].

Сталіца — горад [[Цхінвалі|Цхінвал]] (грузінскі варыянт — Цхінвалі). Фактычную незалежнасьць здабыла пасьля грузіна-паўднёва-асэтынскага канфлікту [[1992]] году, аднак да жніўня [[2008]] году [[Грузія]]й кантраляваліся значныя часткі Паўднёвай Асэтыі — Ленінгорскі раён, вёскі зь пераважна грузінскім насельніцтвам у іншых раёнах. У выніку канфлікту ў жніўні 2008 году Рэспубліка Паўночная Асэтыя (РПА) усталявала поўны кантроль над сваёй тэрыторыяй.

З краінаў-сябраў [[ААН]] прызнаная толькі [[Расея]]й, [[Нікарагуа]], [[Вэнэсуэла]]й і [[Науру]] пасьля вайны ў жніўні 2008 году.

У [[Канстытуцыі Грузіі]] завецца як «былая [[Паўднёва-Асэтынская аўтаномная вобласьць]]'''», у шэрагу іншых дакумэнтаў — як «'''[[Цхінвальскі рэгіён]]'''».

Аб важнасьці захаваньня [[тэрытарыяльная цэласнасьць|тэрытарыяльнай цэласнасьці]] Паўднёвай Асэтыі — Цхінвальскага рэгіёну гаворыцца ў Канцэпцыі [[АБСЭ]] па мірным урэгуляваньні грузіна-асэтынскага канфлікту ад [[1995]] году: «Нараўне з тэрытарыяльнай цэласнасьцю Грузіі, АБСЭ прызнае і тэрытарыяльную цэласнасьць Паўднёвай Асэтыі ў межах былой Паўднёва-Асэтынскай аўтаномнай вобласьці».

== Тапонім ==
[[Тапонім]] «Паўднёвая Асэтыя», нараўне зь іншымі тэрмінамі — «горная Асэтыя», «нагорная паласа Паўднёвай Асэтыі», «паўднёвыя, або карталінскія, асэтыны» і г. д., упершыню быў выкарыстаны расейскай ваеннай, а затым грамадзянскай адміністрацыяй яшчэ ў пачатку [[19 стагодзьдзе|XIX стагодзьдзя]]. Гэты тэрмін меў зборны характар і разумеў паўднёвыя горныя раёны гісторыка-геаграфічных абласьцёў Картлі, Рачы і Імэрэці, дзе пражывала пераважна асэтынскае насельніцтва.

Трансфармацыя тэрміну «Паўднёвая Асэтыя» ў азначэньні адміністрацыйна-тэрытарыяльнага ўтварэньня з пэўнымі адміністрацыйнымі межамі пачынаецца з [[1922]] году, калі была ўтворана Паўднёва-Асэтынская аўтаномная вобласьць [[Грузінская ССР|Грузінскай ССР]].

У апошні час грузінскія ўлады заяўляюць аб намеры аднавіць [[аўтаномія|аўтаномію]] гэтага рэгіёну, працягваючы выкарыстоўваць у афіцыйных дакумэнтах і выступах назоў '''«[[Цхінвальскі рэгіён]]»''', уведзены ва ўжываньне ў якасьці кампрамісу прэзыдэнтам [[Шэварнадзэ]]; раней уведзенае ва ўжытак прэзыдэнтам [[Зьвіяд Гамсахурдзія|Зьвіядам Гамсахурдзія]] назоў '''«[[Самачабла]]»''' (па прозьвішчы грузінскіх князёў Мачабелі, якія некалі валодалі часткай тэрыторыі былой аўтаномнай вобласьці) не карыстаецца папулярнасьцю сярод асэтынаў рэгіёна, аднак працягвае выкарыстоўвацца ў грузінскай прэсе.

== Адміністрацыйны падзел ==
Паўднёвая Асэтыя падзяляецца на пяць адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак:
# [[Дзаўскі раён]], адміністрацыйны цэнтар — [[Дзаў]]
# [[Знаурскі раён]], адміністрацыйны цэнтар — [[Знаур]]
# [[Ленінгорскі раён]], адміністрацыйны цэнтар — [[Ленінгор]]
# [[Цхінвальскі раён]], адміністрацыйны цэнтар — [[Цхінвалі]]
# горад [[Цхінвалі]]

== Насельніцтва ==

=== Этнічны склад ===
Насельніцтва Паўднёвай Асэтыі складаецца з асэтынаў, грузін і некаторых іншых этнічных груп, пры гэтым асэтынскія і грузінскія [[населены пункт|населеныя пункты]] перамяшаныя адзін з адным. Шматлікія асэтынскія сем’і пакінулі рэгіён у выніку ўзброенага канфлікту пачатку [[1990-я|1990-х]] гадоў, знайшоўшы сховішча на расейскай тэрыторыі, у асноўным у Паўночнай Асэтыі-Аланіі.

Цяпер большасьць асэтыны, ёсьць сёлы з грузінскім насельніцтвам ([[Тамарашэні]] ды іншыя).

Па выніках Усесаюзнага перапісу насельніцтва СССР 1989 году колькасьць насельніцтва Паўднёвай Асэтыі склала 98 527. Насельніцтва гораду Цхінвалі складала 39 800 чалавек.

З 15 па 30 кастрычніка 2015 року ў рэспубліцы прайшоў першы ўсеагульны перапіс гасельніцтва, якая ахапіла больш за 51 тысячы грамадзянаў (у тым ліку каля 30 тысячаў у Цхінвале і больш за 7 тысячаў чалавек у Цхінвальскам раёне)<ref>[http://ugosstat.ru/ohvat-perepisi-v-yuzhnoy-osetii-sostavil-bolee-51-tys-chelovek/ Ахоп перапісу ў Паўднёвай Асэтыі склаў больш 51 тыс. чалавек] Кіраваньне дзяржаўнае статыстыкі РПА </ref><ref>[http://ugosstat.ru/perepis-v-yuzhnoy-osetii-prozhivayut-bolee-51-tysyachi-chelovek/ Перапіс: У Паўднёвай Асэтыі пражываюць больш 51 тысячы чалавек] Кіраваньне дзяржаўнае статыстыкі РПА </ref>. Па канчатковых выніках гэтага перапісу колькасьць насельніцтва РПА склада 53 532 чалавека, у тым ліку 30 432 чалавека ў [[Цхінвалі|Цхінвале]]<ref name="cominfИтоги">{{Кніга |загаловак = Вынікі ўсеагульнага перапісу насельніцтва Рэспублікі Паўднёвая Асэтыя 2015 року |арыгінал = Итоги всеобщей переписи населения Республики Южная Осетия 2015 года |спасылка = http://ugosstat.ru/wp-content/uploads/2017/06/Itogi-perepisi-RYUO.pdf |месца = Цхінвалі |выдавецтва = Кіраваньне дзяржаўнае статыстыкі Рэспублікі Паўднёвая Асэтыя |год = 2016 |старонак = 452}}</ref>.

{| class="wikitable"
|-
!
! 1926
! 1939
! 1959
! 1970
! 1979
! 1989
! 2008<ref>зьвесткі прыблізныя</ref>
! 2015
|-
| [[Асэтыны]]
| 60,351 (69.1%)
| 72,266 (68.1%)
| 63,698 (65.8%)
| 66,073 (66.5%)
| 65,077 (66.4%)
| 65,233 (66.2%)
| 46,289 (64.3%)
| 48 146 (89,9 %)
|-
| [[Грузіны]]
| 23,538 (26.9%)
| 27,525 (25.9%)
| 26,584 (27.5%)
| 28,125 (28.3%)
| 28,187 (28.8%)
| 28,544 (28.9%)
| 18,000 (25.0%)
| 3 966 (7,4 %)
|-
| [[Расейцы]]
| 157 (0.2%)
| 2,111 (2.0%)
| 2,380 (2.5%)
| 1,574 (1.6%)
| 2,046 (2.1%)
| 2128 (2.1%)
| 2,016 (2.8%)
| 610 (1,1 %)
|-
| [[Армяне]]
| 1,374 (1.6%)
| 1,537 (1.4%)
| 1,555 (1.6%)
| 1,254 (1.3%)
| 953 (1.0%)
| 984 (1.0%)
| 871 (1.21%)
| 378 (0,7 %)
|-
| [[Габрэі]]
| 1,739 (2.0%)
| 1,979 (1.9%)
| 1,723 (1.8%)
| 1,485 (1.5%)
| 654 (0.7%)
| 396 (0,4%)
| 648 (0.9%)
|
|-
| іншыя нацыянальнасьці
| 216 (0.2%)
| 700 (0.7%)
| 867 (0.9%)
| 910 (0.9%)
| 1,071 (1.1%)
| 1,243 (1.2%)
| 4,176 (5.8%)
| 432 (0,8 %)
|-
! Разам
! 87,375
! 106,118
! 96,807
! 99,421
! 97,988
! 99,000
! 72,000
! 53 532
|}

== Крыніцы і заўвагі ==
{{Крыніцы}}
{{Партал|Азія}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20080813233617/http://ossetia.ru/ Ossetia.ru] {{ref-ru}}
* [http://cominf.org/ ДКІД Паўднёвай Асэтыі] {{ref-ru}}

[[Катэгорыя:Паўднёвая Асэтыя| ]]