Прагляд крыніцы для Нацыянальная ўправа паветраплаваньня і космасу

{{Арганізацыя
|назва           = Нацыянальная ўправа паветраплаваньня і космасу
|арыгінальная назва = {{мова-en|National Aeronautics and Space Administration|скарочана}}
|выява           = NASA logo.svg
|подпіс выявы    = лягатып
|абрэвіятура               = НУПК
|папярэднік      = [[Нацыянальны дарадчы камітэт паветраплаваньня]]
|дата ўтварэньня = {{Дата пачатку|29|7|1958|1}}
|тып             = дзяржаўная арганізацыя
|юрыдычны статус = асацыяцыя
|мэта            =навуковыя дасьледаваньні
|штабкватэра     = [[Вашынгтон (акруга Калюмбія)]]
|месцазнаходжаньне = 
|каардынаты      = {{Каардынаты|38.8831|N|77.0164|W|region:US-DC_type:edu|выяўленьне=тэкст,загаловак}}
|дзейнічае ў рэгіёнах = 
|сяброўства      = ORCID
|пасада кіраўніка = Адміністратар
|імя кіраўніка   = [[Біл Нэльсан]]
|бюджэт          = 24 млрд даляраў ЗША (2022 год)
|колькасьць супрацоўнікаў = 17 960 (2022 год)
|колькасьць валянтэраў = 
|сайт            = [https://www.nasa.gov/ nasa.gov]
|заўвагі         = 
|колішняя назва  = }}
'''Нацыянальная ўправа паветраплаваньня і космасу''' (скарот {{мова-en|NASA|скарочана}} — [[Трансьлітарацыя|трансьліт.]] НАСА) — [[ведамства]] фэдэральнага ўраду ЗША, заснаванае ў 1958 годзе для дасьледаваньня касьмічнай прасторы.

Усе выявы й відэаматэрыялы, якія атрымалі яго падразьдзяленьні, у тым ліку з дапамогай шматлікіх [[тэлескоп]]аў і [[інтэрфэромэтар|інтэрфэромэтраў]], публікуюцца як [[грамадзкая ўласнасьць]] і могуць вольна капіявацца, г. зн. няма ніякай абароны аўтарскімі правамі. Валодае самым вялікім бюджэтам сярод усіх зямных касьмічных агенцтваў (на 2005 — каля $16,2 млрд). Адміністратара ведамства прызначае [[прэзыдэнт ЗША]]. Ад 2005 да 2009 году ім быў Майкл Грыфін<ref>{{спасылка|аўтар=Smith Y.|url=http://www.nasa.gov/about/highlights/griffin_bio.html|загаловак=Michael Griffin|камэнтар=біяграфія|мова=en}}</ref>. Ад 2009 да 20 студзеня 2017 году кіраўніком быў генэрал-маёр [[Чарлі Болдэн]]<ref>{{спасылка|url=http://www.nasa.gov/about/highlights/bolden_bio.html|загаловак=Administrator Charlie Bolden|мова=en|дата=27 жніўня 2017}}</ref>. Супрацоўнічае з шматлікімі кампаніямі і навуковымі інстытутамі па ўсім сьвеце.

== Дасьледчыя цэнтры ==
* Дасьледчы цэнтар імя Джозафа Эймса: інфармацыйныя тэхналёгіі, зорная біялёгія ([[астрабіялёгія]] — дасьледаваньне паходжаньня, эвалюцыі ды распаўсюджваньня [[жыцьцё|жыцьця]] ў [[Сусьвет|Сусьвеце]]) і дасьледаваньні ў абласьцях эксплюатацыі, магчымасьцяў і бясьпекі аэраплянаў.
* Цэнтар лётных дасьледаваньняў імя Г’ю Драйдэна: авіяцыйныя дасьледаваньні, праца над праграмай «[[Спэйс Шатл]]а».
* Дасьледчы цэнтар імя [[Джон Глен|Глена]]: [[аэранаўтыка]] і [[касманаўтыка]] (астранаўтыка).
* Цэнтар касьмічных палётаў імя [[Робэрт Годард|Годарда]]: [[экалёгія]] (у тым ліку зьмены клімату й дасьледаваньне стану азонавага слоя Зямлі), астраномія (у тым ліку эксплюатацыя [[Габл (тэлескоп)|касьмічнага тэлескопа Габл]] і Комптанаўскай гама-абсэрваторыі), фізыка [[Сонца]].
* [[Лябараторыя рэактыўнага руху]] (JPL): дасьледаваньні плянэт (у тым ліку [[Галілеа (касьмічны апарат)|Галілеа]], [[Вояджэр (праграма)|Вояджэр]], Магелан і будучыя экспэдыцыі на [[Марс (плянэта)|Марс]]), экалягічныя дасьледаваньні (у тым ліку Shuttle Imaging Radar і TOPEX/POSEIDON).
* Касьмічны цэнтар імя [[Ліндан Бэйнс Джонсан|Джонсана]]: [[Пілятуемы касьмічны палёт|палёты чалавека ў космас]], праца над праграмай «Спэйс Шатл», [[Міжнародная касьмічная станцыя|Касьмічнай станцыяй]], Кантроль праходжаньня экспэдыцый, вядзеньне даведніка па астранаўтах, дасьледаваньне ўзораў месяцовай паверхні.
* Касьмічны цэнтар імя [[Джон Ф. Кенэдзі|Джона Кенэдзі]]: распрацоўка функцыянальных вузлоў шатлаў і працэдур іх запуску.

== Летапіс ==
* 29 ліпеня 1958 — прэзыдэнт ЗША [[Дўайт Дэйвід Эйзэнгаўэр|Дўайт Эйзэнгаўэр]] падпісаў указ стварыць Нацыянальную ўправу паветраплаваньня і космасу (НУПК)
* 9 верасьня 1959 — першы палёт у межах касьмічнай праграмы «[[Мэркурый (касьмічная праграма)|Мэркурый]]»
* 1961 — распачаты другі праект па запуску на арбіту чалавека «[[Геміні]]», цягам якога быў зроблены выхад у адкрыты космас.
* 21 лютага 1967 — плянаваўся запуск першай місыі [[Апалён-1]] у межах касьмічнай праграмы [[Апалён (касьмічная праграма)|Апалён]], які скончыўся катастрофай і сьмерцю астранаўтаў, якія знаходзіліся ў кабіне
* 9 лістапада 1967 — першы запуск ракеты-носьбіта [[Сатурн V]]
* 21 сьнежня 1969 году — пачатак першага [[Пілятуемы касьмічны палёт|пілятуемага касьмічнага палёту]] да Месяца [[Апалён-8]] (удзельнікі Фрэнк Борман, Джэймз Лоўэл і [[Ўільям Элісан Андэрз]])
* 20 ліпеня 1969 — запуск пілятаванага касьмічнага апарату [[Апалён-11]], які ўпершыню даставіў на паверхню [[Месяц (спадарожнік)|Месяц]]а людзей ([[Ніл Армстранг]], [[Баз Олдрын]]);
* 2 верасьня 1970 — спыненьне падрыхтоўку дзьвюх місіяў "Апалён" да Месяца ([[Apollo 15]], [[Apollo 19]])
* 3 сакавіка 1972 — старт бесьпілётнага касьмічнага апарату-станцыі [[Піянэр-10]], які быў прызначаны для вывучэньня Юпітэра
* 7 сьнежня 1972 — запуск місыі [[Апалён-17]] на Месяц (экіпаж Юджын Сірнэн, Рональд Эвэнс, Джэк Шміт), пад час якой быў зроблены знакаміты фатаздымак [[Блю марбл]]
* 1973 — запуск касьмічнай лябараторыі [[Скайлэб]]
* 31 ліпеня 1976 — апублікаванае фота рэгіёну [[Кідонія (Марс)|Кідонія]] «марсіянскага сфінкса»
* 20 жніўня 1977 — старт касьмічнага апарату [[Вояджэр-2]], які накіраваўся зь межы [[Сонечная сыстэма|Сонечнай сыстэмы]] і на шляху зрабіў здымкі плянэт Сонечнай сыстэмы (Юпітэр, Сатурн, [[Уран]] ды Нэптун)
* 5 верасьня 1977 — стартаваў касьмічны апарат [[Вояджэр-1]] (sic!) для дасьледаваньняў далёкіх плянэт Сонечнай сыстэмы
* лістапад 1982 — у эксплюатацыю зданы шматразовы транспартны касьмічны карабель [[Дыскавэры (шатл)|Дыскавэры]]
* 1986 — катастрофа пад час касьмічнага карабля [[Чэленджэр (шатл)|Чэленджэр]], у выніку якой загінулі астранаўты, якія знаходзіліся на ягоным борце
* 24 красавіка 1990 — запушчаны касьмічны тэлескоп [[Габл (тэлескоп)|Габл]]<ref>{{Спасылка|url=https://www.nasa.gov/mission_pages/shuttle/shuttlemissions/archives/sts-31.html|загаловак=STS-31|выдавец=NASA's John F. Kennedy Space Center|мова=en|дата публікацыі=23 лістапада 2007|камэнтар=інфармацыя пра шатл, які вывеў на арбіту касьмічны тэлексоп Габл}}</ref>
* чэрвень 1997 — на сайце ведамства запушчаны «Сымулятар Сонечнай сыстэмы»<ref>{{Спасылка|url=http://space.jpl.nasa.gov/faq.html|загаловак=NASA/JPL Solar System Simulator|выдавец=NASA|мова=en|дата =27 жніўня 2017}}</ref>
* 2001 — запуск капсулы [[Генэзіс (капсула)|Генэзіс]] для дастаўкі на Зямлю сонечных часьціц<ref>{{Спасылка|url=https://genesismission.jpl.nasa.gov/gm2/mission/history.htm|загаловак=Genesis : Mission History | выдавец=NASA|мова=en|дата публікацыі=лістапад 2009}}</ref>
* 2001 — запуск сыстэмы пабудовы выяў сярэдняга разрозьненьня (Moderate Resolution Imaging Spectroradiometer)<ref>{{Спасылка|url=https://earthdata.nasa.gov/earth-observation-data/near-real-time/rapid-response|загаловак=Rapid Response | праект=Earthdata|выдавец=NASA|мова=en|дата публікацыі=21 ліпеня 2017}}</ref>
* 25 лістапада 2002 — пачалася шостая экспэдыцыя на [[Міжнародная касьмічная станцыя|Міжнародную касьмічную станцыю]] ў складзе Кэнэта Баўэрсокса, Дональда Пэтыта (абодва ЗША) і Мікалая Бударына (Расея)
* 21 верасьня 2003 — касьмічны зонд [[Галілеа (касьмічны апарат)|Галілеа]] пры спробе спуску на Юпітэр быў раструшчаны праз атмасфэрны ціск
* 2003 — запушчаныя [[марсаход]]ы [[Сьпірыт]] і [[Апарцьюніці]]
* 2003 — выпушчаная кампутарная праграма NASA World Wind, якая ўяўляе сабой віртуальны глёбус
* 2 сакавіка 2004 — запуск касьмічнага апарата [[Разэта (касьмічны апарат)|Разэта]] са [[Спускальны апарат|спускальным апаратам]] [[Філы (касьмічны апарат)|Філы]] для вывучэньня [[Камэта Чурумава — Герасіменка|камэты Чурумава — Герасіменка]]
* 2006 год — да Плютона адпраўлены [[касьмічны апарат]] «[[New Horizons]]»
* 4 жніўня 2007 — запушчаны касьмічны апарат місіі "[[Фэнікс (КА)|Фэнікс]]", якая была накіраваная для пошуку вады на Марсе і вывучэньня спрыяльнасьці для жыцьця<ref>{{Спасылка|url=https://www.nasa.gov/mission_pages/phoenix/main/index.html|загаловак=Phoenix Mars Lander | выдавец=NASA|мова=en|дата= 4 жніўня 2017}}</ref>
* 26 лістапада 2011 г. — запуск [[Mars Science Laboratory]] на Марс, якая даставіла ячшэ адзін марсаход «Curiosity»<ref>{{Спасылка|url=https://mars.jpl.nasa.gov/msl/mission/timeline/|загаловак=Mission Timeline|праект=Mars Science Laboratory|мова=en|дата=27 жніўня 2017}}</ref>

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.nasa.gov Афіцыйны сайт ]{{Ref-en}}

{{Касьмічная праграма НАСА}}
{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Навуковыя арганізацыі]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1958 годзе]]