Прагляд крыніцы для Народны сакратарыят БНР

'''Беларускі Народны Сакратарыят''' — орган выканаўчай улады, створаны ў [[Менск]]у [[Выканаўчы камітэт Рады Ўсебеларускага зьезду|Выканаўчым камітэтам Рады Ўсебеларускага зьезду]]. Стварэньне Сакратарыяту было абвешчана ў [[Першая ўстаўная грамата|Першай устаўнай грамаце]] да народаў Беларусі. Народны Сакратарыят быў утвораны 20 лютага [[1918 год]]у, сфармаваны і прыступіў да выкананьня абавязкаў 21 лютага<ref name=belen>''Сідарэвіч, А.'' Народны сакратарыят Беларусі // {{Літаратура/БелЭн|11к}} С. 179.</ref>. У складзе Народнага Сакратарыяту былі дванаццаць пасад, раўназначных пасадзе [[міністар|міністра]], называліся '''народны сакратар'''. Акрамя іх у складзе Народнага Сакратарыяту былі двое самастойных упаўнаважаных{{зноска|Міхалюк|2015|Міхалюк|197}}. У склад сакратарыяту ўвайшлі пераважна сябры БСГ. Казначэем быў [[Васіль Захарка]].

Неаднаразова выступаў з нотамі пратэсту супраць акупацыйнай палітыкі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]] на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх землях]]. У іх гаварылася, што акупацыя [[кайзэр]]аўцаў «''пазбавіла Беларускі ўрад магчымасьці стварыць неабходную ўзброеную сілу для адстойваньня недатыкальнасьці сваёй тэрыторыі''». У сваіх заявах кіраўніцтва [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] зьвяртала ўвагу на тое, што «''немцы вялі палітыку загульваньня з [[Бальшавікі|бальшавікамі]], перашкаджаючы стварэньню і разьвіцьцю дзяржаўных структураў''»<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 354.</ref>.

== Гісторыя ==
Магчымасьць скліканьня такога органу зьявілася пасьля эвакуацыі [[Аблвыканкамзах]]у ў ноч на 19 лютага [[1918 год]]у, пасьля пераходу ў наступленьне нямецкага войска. Сакратарыят абвясьціў сябе вярхоўнай уладай у краі да «скліканьня на дэмакратычных асновах Устаноўчага Сходу Беларусі». Сядзіба Народнага Сакратарыяту знаходзілася ў [[Дом губэрнатара (Менск)|Доме губэрнатара]] (Менск, пл. Свабоды, 9). Пасьля абвяшчэньня Першай Устаўной граматы Народны Сакратарыят у якасьці часовай улады быў падтрыманы Менскай гарадзкой думай{{зноска|Міхалюк|2015|Міхалюк|197}}. 20 лютага заснаваная грамадзка-палітычная газэта «[[Белорусская земля (1918)|Белорусская земля]]», якая выдавалася па-расейску і друкавала рашэньні Беларускага Народнага Сакратарыяту, у тым ліку Ўстаўную грамату да народаў Беларусі (Першую).

Сакратарыят быў першым урадам [[БНР]] і, фактычна, першым уласна беларускім урадам, аднак ён ня быў фармальна прызнаны як паўнамоцны орган ані савецкай уладай у [[Масква|Маскве]], ані нямецкай акупацыйнай уладай. 25 лютага 1918 году ўладу ў Менску ўзялі нямецкія войскі, яны выгналі Народныя Сакратарыят зь ягонай сядзібы і канфіскавалі грашовыя сродкі. 28 лютага дзейнасьць Народнага Сакратарыяту ў якасьці беларускага нацыянальнага прадстаўніцтва дазволеная Нямецкай вайсковай адміністрацыяй{{зноска|Міхалюк|2015|Міхалюк|198}}. Паводле [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматы]], Народны Сакратарыят Беларусі вызначаўся органам выканаўчай і адміністрацыйнай улады, ён вылучаўся і быў адказны перад Радай Усебеларускага зьезду (пазьней перайменаванай у Раду БНР). Па ініцыятыве Народнага Сакратарыяту мог быць скліканы надзвычайны сход Рады{{зноска|Міхалюк|2015|Міхалюк|203}}. 19 сакавіка Народны сакратарыят перамясьціўся ў новы будынак па адрасе вул. Захар’еўская, 43 ([[Дом Маліна]]), дзе арандаваў памяшканьне на трэцім паверсе<ref name ="maziec">{{Артыкул|аўтар = Мазец В.|загаловак= Тут абвешчана незалежнасць|выданьне = Навіны Беларускай акадэміі|нумар =18 (697) |год = 1993 }}</ref>. Пасьля абвяшчэньня незалежнасьці БНР немцы разагналі Раду БНР і Народны Сакратарыят БНР. У наступныя дні беларускім дзеячам удалося дамовіцца зь нямецкай адміністрацыяй пра аднаўленьне дзейнасьці Рады БНР, але ў кампэтэнцыю Народнага Сакаратарыяту цяпер былі перададзеныя толькі народная асьвета, культура і сацыяльная апека. Адначасова абвяшчэньне незалежнасьці прывяло да спыненьня падтрымкі Народнага Сакратарыяту з боку расейскіх саыялістаў-рэвалюцыянэраў{{зноска|Міхалюк|2015|Міхалюк|204}}. У апазыцыі да Народнага сакратарыяту Беларусі знаходзілася па-прагерманску настроеная група правых палітычных дзеячаў, якія гуртаваліся ў [[Менскае беларускае прадстаўніцтва|Менскім беларускім прадсаўніцтве]]<ref name=belen/>.

У пачатку мая сацыялісты-рэвалюцыянэры Бадунова, Грыб, Заяц і сацыял-дэмакрат Смоліч выйшлі са складу Народнага сакратарыяту Беларусі. Быў створаны другі ўрад БНР, які больш вядомы як [[Рада пяцёх]]. У маі правыя сябры Рады БНР стварылі Народны сакратарыят Беларусі, альтэрнатыўны Радзе пяцёх пад старшынствам Рамана Скірмунта. Народным сакратаром унутраных спраў стаў генэрал [[Кіпрыян Кандратовіч]], казначэм — менскі гарадзкі галава Станіслаў Хржанстоўскі<ref>{{Спасылка|url=https://www.svaboda.org/a/29065743.html|загаловак=Падарожжа ў БНР (8). Раман Скірмунт ідзе ў прэм'еры|выдавец=Радыё Свабода|дата публікацыі=27 лютага 2018|аўтар=Шупа, С.}}</ref> (у чэрвені гэтую пасаду заняў [[Тодар Вернікоўскі]]). Іншымі сябрамі ўраду сталі [[Павал Аляксюк]] і [[Радаслаў Астроўскі]]. Трэці ўрад працаваў да чэрвеня. Левыя і правыя дасягнулі паразуменьня, пасьля чаго быў створаны чацьвёрты Народны сакратарыят Беларусі, у склад якога ўвайшлі сябры БПС-Ф і БПС-Р. Старшынём стаў Ян Серада, сябрам — Захарка, вярнуўся Заяц. Пасаду народнага сакратара гандлю і прамысловасьці заняў Вернікоўскі<ref name=belen/>.

11 кастрычніка 1918 году перайменаваны ў [[Рада народных міністраў БНР|Раду народных міністраў БНР]].

Першы Старшыня — [[Язэп Варонка]], зь ліпеня 1918 — [[Раман Скірмунт]] (кабінэт ня быў сфармаваны), з 22 ліпеня — [[Ян Серада]], з кастрычніка 1918 — [[Антон Луцкевіч]].

== Склад ==
{| class=wikitable
|+ '''Склад Сакратарыяту на 10(23).2.1918'''
|-
| | [[Файл:Jazep Varonka.gif|100px|frameless]]
| | [[Міністры замежных справаў БНР|НС замежных справаў]]
| | [[Язэп Варонка]] (1891—1952)
| | [[БСГ]], цэнтар
|-
| |
| | [[Міністры ўнутраных справаў БНР|НС унутраных справаў]]
| | [[Іван Макрэеў]]
| | [[Партыя сацыялістаў-рэвалюцыянэраў|ПС-Р]], украінец
|-
| | [[Файл:Arkadź Smolicz.jpg|100px|frameless]]
| | [[Міністры асьветы БНР|НС асьветы]]
| | [[Аркадзь Смоліч]] (1891—1938)
| | [[БСГ]], правы
|-
| | [[Файл:Bnr4 130322 crop Яфім Бялевіч.jpg|100px|frameless]]
| | [[Міністры юстыцыі БНР|НС юстыцыі]]
| | [[Яфім Бялевіч]] (1888—1942)
| | [[Партыя сацыялістаў-рэвалюцыянэраў|ПС-Р]], левы
|-
| | [[Файл:Janka Serada 1918.png|100px|frameless]]
| | [[Міністры гаспадаркі БНР|НС народнай гаспадаркі]]
| | [[Ян Серада]] (1879—1943(?))
| | [[БСГ]]

|-

| |
| | [[Міністры шляхоў зносін БНР|НС шляхоў зносін]]
| | [[Віктар Рэдзька]]
| | [[Партыя сацыялістаў-рэвалюцыянэраў|ПС-Р]]
|-
| |
| | [[Міністры фінансаў БНР|НС фінансаў]]
| | [[Гелій Белкінд]]
| | [[Партыя сацыялістаў-рэвалюцыянэраў|ПС-Р]], жыд
|-
| | [[Файл:Палута Бадунова.jpg|100px|frameless]]
| | [[Міністры апекі БНР|НС сацыяльнай апекі]]
| | [[Палута Бадунова]] (1885—1938)
| | [[БСГ]], левая, «бястужаўка»
|-
| |
| | НС вялікарускіх справаў
| | [[Павал Злобін]] (1882—1930)
| | [[Партыя сацыялістаў-рэвалюцыянэраў|ПС-Р]], правы, расеец

|-

| |
| | [[Міністры сувязі БНР|НС пошты і тэлеграфу]]
| | [[Аляксандар Карабач|Аляксандар Карабач (Карач)]] (1878 — пасьля 1924)
| | [[БСГ]], цэнтар
|-
| | [[Файл:Krechevsky.jpg|100px|frameless]]
| | НС кантролю
| | [[Пётра Крачэўскі]] (1879—1928)
| | [[БСГ]], цэнтар
|-
| | [[Файл:Тамаш Грыб 1923.jpg|100px|frameless]]
| | [[Міністры сельскай гаспадаркі БНР|НС земляробства]]
| | [[Тамаш Грыб]] (1895—1938)
| | [[БСГ]], левы
|-
| | [[Файл:Kanstancin Jezawitau.jpg|100px|frameless]]
| | [[Міністры па вайсковых справах БНР|НС вайсковых справаў]]
| | [[Кастусь Езавітаў]] (1893—1946)
| | [[БСГ]]
|-
| |
| | НС яўр. спраў<ref name=belen/>
| | [[Майсей Гутман]]
| | жыдоўская партыя С. С. і Е. С.
|-
| | [[Файл:Lawon Zajac.jpg|100px|frameless]]
| | Кіраўнік справамі
| | [[Лявон Заяц]] (1890—1935)
| | народны сацыяліст
|}

== Глядзіце таксама ==
* [[Урад Беларускай Народнай Рэспублікі]]
* [[Сьпіс урадаў БНР]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Артыкул|аўтар=Сідарэвіч, А.|загаловак=Урады БНР і кабінэт Рамана Скірмунта|выданьне=[[ARCHE Пачатак]]|нумар=4|год=2008}}
* {{Кніга| аўтар=[[Фёдар Турук|Турук Ф.]]| загаловак=Белорусское движение| месца=М.|год=1921}}
* {{Кніга|аўтар= Міхалюк, Д.|загаловак=Беларуская Народная Рэспубліка ў 1918-1920 гг.|арыгінал=Białoruska Republika Ludowa 1918 1920|месца=Смаленск|выдавецтва=«Інбелкульт»|год=2015|старокі=198|isbn=978-5-00076-016-1|ref=Міхалюк}}

{{Беларуская Народная Рэспубліка ў тэмах}}

[[Катэгорыя:Народны сакратарыят БНР| ]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1918 годзе]]