Прагляд крыніцы для Навіны грозные а жалостлівые…

{{Газэта|назва=Навіны грозные а жалостлівые…|тып=газэта|краіна={{сьцягафікацыя|Вялікае Княства Літоўскае}}|мова=[[Старабеларуская мова|старабеларуская]]|штаб-кватэра=[[Нясьвіж]]|заснаваная=1563|закрытая=1563|выдавец=[[Нясьвіская друкарня]]|арыгінал=Навіны грозные а жалостлівые о нападе княжаті Московского Івана на землю русску, которі то князь паленьнем, тыранством, мордованьнем мест, замков добываньнем веліку і знаменіту шкоду вчыняет. 3 доданьнем релацый Его Мілості Гетмана ВКЛ княжаті Радзівілла о поражцы места Полоцкого, 1562|выява=Polock 1563.jpg|апісаньне выявы=Аблога Полацка ў 1563 годзе, гравюра з Аўгсбургскага «лёткага лістка».|наклад=невядома}}
'''«Навіны грозные а жалостлівые о нападе княжаті Московского Івана на землю русску, которі то князь паленьнем, тыранством, мордованьнем мест, замков добываньнем веліку і знаменіту шкоду вчыняет. 3 доданьнем релацый Его Мілості Гетмана ВКЛ княжаті Радзівілла о поражцы места Полоцкого, 1562»''' ― першая [[Старабеларуская мова|беларуская]] [[газэта]], першая газэта [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]; прысьвечаная трагічным падзеям у [[Полацак|Полацку]] у 1563 годзе.

== Перадгісторыя выданьня ==
У ходзе [[Інфлянцкая вайна|Лівонскай вайны]] маскоўскія войскі [[Іван IV|Івана IV]] 15 лютага 1563 пасьля аблогі захапілі горад [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] [[Полацак]]. Купецкія дамы былі разрабаваныя; як паведамляюць [[Пскоўскі летапіс]] і [[Палякі|польскі]] гісторык [[Мацей Стрыйкоўскі]], полацкім [[Юдаізм|юдэям]] пад страхам сьмерці было загадана хрысьціцца, хто працівіўся ― тапілі ў [[Заходняя Дзьвіна|Заходняй Дзвіне]].

Некаторыя крыніцы кажуць аб забойстве [[Татары|татарамі]] з маскоўскага войска полацкіх [[Каталіцызм|каталіцкіх]] [[Манах|манахаў]]. Частку каталікоў прадалі ў рабства [[Мусульмане|мусульманам]]. Некаторыя гістарычныя крыніцы, зрэшты, гэтыя зьвесткі лічаць несапраўднымі. Нямецкіх наймітаў [[расейцы]] не кранулі, некаторыя зь іх нават уступілі ў расейскае войска.

Весткі аб падзеях у Полацку прыйшлі ў [[Нясьвіж]], дзе ў 1562 годзе пад заступніцтвам [[Мікалай Радзівіл «Чорны»|Мікалая Радзівіла Чорнага]] ўжо дзейнічалі кіраваныя [[Мацей Кавячынскі|Мацеем Кавячынскім]] і [[Лаўрэнці Крышкоўскі|Лаўрэнціем Крышкоўскім]] [[друкарня]] і [[Паперня (збудаваньне)|паперня]], якія выпусьцілі за 1562—1571 гады шэраг выдатных [[Кніга|кніг]]: «Нясьвіскі песеньнік» з 40 псальмамі і 110 песьнямі, «[[Катэхізіс]]» і «Пра апраўданьне грэшнага чалавека перад Богам» на [[Старабеларуская мова|старабеларускай мове]], тут [[Астафей Валовіч]] выдаў на [[Старабеларуская мова|старабеларускай мове]] частку [[Эвангельле|Эвангельля]], [[Сымон Будны]] ― для [[Кальвінізм|кальвінісцкіх]] [[Грамада|супольняў]] [[Біблія|Біблію]] і [[Новы Запавет]] з [[Рэлігія|рэлігійна]]-[[Філязофія|філязофскімі]] [[Камэнтатар|камэнтарамі]]. У [[Нясьвіская друкарня|нясьвіскай друкарні]] пачаў выдавецкую працу [[Васіль Цяпінскі]], ён пераклаў [[Дабравесьце|Эвангельле]] на [[Старабеларуская мова|старабеларускую мову]].

Невядома, у каго ў Нясьвіжы ўзьнікла ідэя аб выпуску [[Навіны|навін]] з [[Полацак|Полацку]]. Магчыма, гэта быў сам [[Мікалай Радзівіл Чорны]], ― ва ўсякім выпадку, безь ягонай згоды гэта наўрад ці адбылося бы.

== Першая газэта Вялікага Княства Літоўскага ==
У [[Энцыкляпэдыя|энцыкляпэдыях]] першай [[Беларусы|беларускай]] [[Газэта|газэтай]] звычайна называецца [[Gazeta Grodzieńska|«Gazeta Grodzieńska (1776)»]] («[[Горадня|Горадзенская]] газэта», 1776—1783), але гэта няправільна<ref>{{артыкул|загаловак=Gazeta Grodzieńska|выданне=Белорусская СССР. Краткая энциклопедия.|место=Мн.|издательство=БСЭ|год=1980|том=3|страницы=152}}</ref><ref>Jerzy Łojek. «Gazeta Grodzieńska» 1776—1783. W., Zakład Narodowy im. Ossolińskich. 1966</ref>.

Нават калі вызначаць газэту як першае пэрыядычнае беларускае выданьне, то ім ёсьць «Нясьвіская газэта» (1707)<ref>{{артыкул|аўтар=Дарашчонак П. Л.|загаловак=Ля вытокаў беларускай журналістыкі|ссылка=http://elib.bsu.by/bitstream/123456789/49536/1/%D0%93%D1%96%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F%20%D0%B6%D1%83%D1%80%D0%BD%202013.pdf|издание=Гісторыя журналістыкі: урокі мінулага і сучасныя СМІ: Матэрыялы міжнароднай навукова-практычнай канф., 19-20|месца=Мн.|выдавецтва=выд. цэнтар БДУ|год=2013}}</ref>.

У [[ВКЛ|Вялікім Княстве Літоўскім]] часам пачынаюць выходзіць газэты-аднадзёнкі, прысьвечаныя якім-небудзь значным грамадзкім падзеям: «Новіна іста а правдіва…» (1571), «Эдыкт з замку Полацкага» (1597), «Новіны аб узятыі Смаленска …» (1610), «Новіны аб шчаслівом поступаньні на царства Маскоўскае Найясьнейшаго Владыслава, Караля Польскага, 1617».

Першай аднаразовай газэтай стала нясьвіская ― «Навіны грозные а жалостлівые о нападе княжаті Московского Івана на землю русску, которі то князь паленьнем, тыранством, мордованьнем мест, замков добываньнем веліку і знаменіту шкоду вчыняет. 3 доданьнем релацый Его Мілості Гетмана ВКЛ княжаті Радзівілла о поражцы места Полоцкого, 1562». Газэта была знойдзеная ў архівах [[Оксфардзкі ўнівэрсытэт|Оксфардскага ўніверсытэта]]. Згадваючы пра яе ў гісторыі беларускай [[Журналістыка|журналістыкі]], гісторыкі спасылаюцца ў асноўным на публікацыю [[Вітаўт Тумаш|Рыгора Максімовіча]] ([[Вітаўт Тумаш|Вітаўта Тумаша]]) у [[Мюнхэн|Мюнхену]] (1966), якую пазьней перадрукавалі ў [[Менск]]у (1994).

Іншыя беларускія дасьледнікі гэтай газэты ня бачылі.

Газэта распавядае пра ''«поражцы месцы Полацка»'', памылкова называючы дату ― 1562. Захоп Полацка расейскімі войскамі быў 13 лютага 1563 году. Імаверна, гэта памылка друку ― або ў газэце ці ў [[Вітаўт Тумаш|Р. Максімовіча]].

Выдадзена на [[Старабеларуская мова|старабеларускай мове]], уяўляе сабой старонку памерам у разварот сучаснага школьнага [[Сшытак|сшытка]]. Наклад невядомы. 

== Літаратура ==
* {{Артыкул| аўтар = Being.| загаловак = Першыя Беларускіе Часопісі.| спасылка  = https://files.knihi.com/Knihi/Pieryjodyka/mab.lt/Dauniejsyja/Insyja/Bielaruski_sciah_Gudu_veliava_stomiesiacnik_Kaunas,_1922.pdf.zip/220784-1922-2-3.pdf| мова  = | выданьне  = [[Беларускі сьцяг (1922)|Беларускі сьцяг]] | тып =часопіс | год  = 1922| том   = | нумар  = 2—3| старонкі  = 55| issn  = }}
* {{Артыкул| аўтар = [[Вітаўт Тумаш|Р. Максімовіч]].| загаловак = «Навіны грозныя» 1563 года. Да гісторыі зачаткаў беларускіх газетных выданняў.| спасылка  = https://kamunikat.org/zapisy-belaruskaga-instytutu-navuki-y-mastatstva-4-1966| мова  = | выданьне  =[[Запісы БІНіМ|«Запісы»]] | тып =часопіс | год  = 1966| том   = | нумар  = 4| старонкі  = 247—250 | issn  = }}
* {{Артыкул| аўтар = [[Вітаўт Тумаш|Р. Максімовіч]].| загаловак = «Навіны грозныя» 1563 года. Да гісторыі зачаткаў беларускіх газетных выданняў.| спасылка  = | мова  = | выданьне  =[[Спадчына (часопіс)|Спадчына]] | тып =часопіс | год  = 1994| том   = | нумар  = 3| старонкі  =  | issn  = }}

== Крыніцы ==
{{зноскі}}

{{Беларускія пэрыядычныя выданьні}}

[[Катэгорыя:Старабеларуская літаратура]]
[[Катэгорыя:Старабеларуская мова]]
[[Катэгорыя:Беларускія газэты]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Нясьвіжу]]