Прагляд крыніцы для Летувіская кірыліца

[[Файл:Auksa altorius cirillics.jpg|значак|Другі выпуск [[малітоўнік]]а «Стары залаты алтар». Выдадзены ў 1866 г.і быў ўхвалены расейскім ўрадам і аплачаны ўрадам.]]
'''Летувіская кірыліца''' (першасна: [[Жамойцкая мова|жамойцка]]-летувіская кірыліца; {{мова-lt|Абецеле летувишка|скарочана}}) — [[Кірыліца|кірылічная]] азбука [[Летувіская мова|летувіскае мовы]].

Выкарыстоўваецца здаўна. Сярод творцаў [[Азбука|азбукі]] можна назваць:
* [[Станіслаў Мікуцкі|Станіслаў Паўлавіч Мікуцкі]],
* Л. Івінскі,
* Й. Крэчынскі,
* [[Філіп Фартунатаў|Філіп Фёдаравіч Фартунатаў]],
* В. Мілер,
* [[Іпаліт Лютастанскі|Іпаліт Ёсіфавіч Лютастанскі]],
* Й. Грабаўскас і інш. 

Кожны зь іх па розных поглядах стварыў вельмі блізкую да гутарковае мовы азбуку<ref name="subacius2004">G. Subačius. Lietuviška ir rusiška lietuviškų spauginių kirilika 1864—1904 metams // Staliūnas D. (red.) Raidžių draudimo metai. — Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2004{{ref-lt}}</ref>.

У 19 ст. С. П. Мікуцкі стварыў азбуку, якую ўрад узяў за аснову для выданьняў на жэмойцкае мове<ref name="subacius2004" /><ref>Л. Владимировас. Черты развития литовской книги // Lietuvos TSR bibliografija. Serija A. Knygos lietuvių kalba. Т. 2. 1862—1904. Kn. 1(A-P). — Vilnius: Mintis, 1985</ref><ref>Merkys V. Nelegalioji lietuvių spauda kapitalizmo laikotarpiu (ligi 1904 m.). — Vilnius: Mokslas, 1978{{ref-lt}}</ref>. На аснове тае азбукі былі выдадзеныя ў 1864 годзе летувіскі [[буквар]] «''Абецеле жемайтишкай лѣтувишка''»<ref>Азбука С. Микуцкого и Л. Ивинского. Абецеле жемайтишкай-лѣтувишка… — 1864</ref>.

<blockquote>'''а б в г д е е̂ ж з и и̂ й і к л м н о о̂ п р с т у ў ц ч ш щ ь ѣ э ю я ʼ''' (знак апострофа)</blockquote>

Па словах С. П. Мікуцкага<ref>Merkys V. Nelegalioji lietuvių spauda kapitalizmo laikotarpiu (ligi 1904 m.). — Vilnius: Mokslas, 1978 — Стр. 31{{ref-lt}}</ref>, 28 кірылічных знакаў былі дастаткова прымальнымі для летувіскага вымаўленьня без усялякіх зьменаў, і толькі для некаторых [[гук]]аў і двухгукавых спалучэньняў трэба было ўвесьці асобныя абазначэньні:
<blockquote>
''ė'' — '''е̂''',<br />
для доўгага ''y'' — '''и̂''',<br />
для доўгіх ''o'', ''uo'', ''ua'' — '''[[о̂]]''',<br />
для двагукаў ''ei'', ''ij'', ''ie'' — '''ѣ''',<br />
''j'' перад ''o'', ''uo'' — '''і''', '''и''',<br />
''u'' у двагуках ''au'', ''eu'', ''iau'' — '''ў'''.<br />
Апострафам абазначалася скарочанае заканчэньне або выдзяляліся прыстаўкі, напрыклад: '''эйн’''' ('''эйна'''), '''атʼіоти'''.
</blockquote>

У азбуцы С. Мікуцкага было 34 знакі (без уліку [[апостраф]]а), і ў ім не было знакаў: «ы», «ф», «х» и «ъ».

Ставаральнікі «''Абецеле жемайтишкай лѣтувишка''» — С. Мікуцкі і Л. Івінскі — не зьвярталі ўвагі пры перадачы летувіскае мовы на доўгія [[Насавыя зычныя|насавыя гукі]], таму на пісьме яны абазначаліся як: «а», «е», «и», «я», «ю» або «у»<ref name="subacius2004" />.

36-знакавая азбука І. Крэчынскага<ref>Моксласъ скайтима рашта летувишка дѣль мажу вайку… — Вильнюс, 1867 — Стр. 3</ref>, у адрозьненьне ад азбукі С. Мікуцкага, мела ў сваім складзе знакі «ф», «х», «ы», «[[ѳ|ѳэта]]» і «[[ѵ|ѵжыца]]»:
<blockquote>'''а б в г д е ж з и і й к л м н о п р с т у ф х ц ч ш щ ъ ы ь ѣ э ю я ѳ ѵ'''</blockquote>

Яшчэ адну азбуку І. Крэчынскага выкарыстоўвалі ў кнізе «Ді<sup>е</sup>вишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо» в 1887 году<ref>Ді<sup>е</sup>вишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо СПб. С.40</ref>:

<blockquote>'''а а̄ б б́ ц д д́ э е̇ е і<sup>е</sup> і́<sup>е</sup> г г̀ і і̄̀ і́ ј к к̀ л љ м м̀ н њ н̨ о п п̀ р р̀ с с̀ ш т т́ ч у ӯ у̊ з ж дж в'''</blockquote>

Сьпіс кнігаў летувіскае мовы на кірыліцы, якія былі выдадзеныя ў XIX ст.:
<blockquote>
* Евангеліесъ антъ недѣліос денунъ иръ китунъ швенчю, куріос Ира скайтомасъ бажниціосњ швентосѣ паръ иштисусъ метусъ пагалъ Рима иредима. — Вильнюс, 1865 (Л. Ивинский)
* Трумпасъ катехизмасъ, аукщяусей крашта виреснибей лійпантъ, парашитасъ дѣл каталику яунуменесъ, и мокслусъ лейдамосъ. — Вильнюс, 1865 (И. Кречинский)
* J. Krečinskis. Русишкай летувишкасисъ календорюсъ антъ 1868 (прибувимасъ) мѣту. — Вильнюс, 1867 (И. Кречинский)
* Моксласъ скайтима рашта летувишка дѣль мажу вайку… — Вильнюс, 1867 (И. Кречинский)
* "Ді<sup>е</sup>вишка літургіја Швэн́то Јо́но Аӯксобу́рніо. 1887 (Й. Кречинский)
* Л. Н. Толстой. Кауказа невальникасъ. — Вильнюс, 1891 (И. Лютостанский)
* J. Grabauskas. Укишкасис календорюс 1902 метамс. — Сувалки, 1902 (Й. Грабаускас)
</blockquote>

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Кірылічныя альфабэты
|Выява=Cyrillic letter І with upper е.png
}}

[[Катэгорыя:Летувіская мова]]
[[Катэгорыя:Кірыліца]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1864 годзе]]