Прагляд крыніцы для Лацінка

{{Ня блытаць|Інструкцыя па трансьлітарацыі|Інструкцыяй па трансьлітарацыі геаграфічных назваў Рэспублікі Беларусь літарамі лацінскага альфабэту}}
{{Іншыя значэньні|зьмест = {{Іншы артыкул|выяўленьне=тэкст|лацінскі альфабэт увогуле|Лацінскі альфабэт|беларускі лацінскі альфабэт}} {{Іншы артыкул|выяўленьне=тэкст|ўкраінскі лацінскі альфабэт|Украінская лацінка}}}}
[[Файл:Vykradańnie Europy.jpg|міні|260пкс|Тэатральная шыльда [[Нацыянальны акадэмічны тэатар імя Янкі Купалы|Нацыянальнага акадэмічнага тэатру імя Янкі Купалы]], зробленая лацінкай (2011 г.)]]
[[Файл:Branisłaŭ Taraškievič - Biełaruskaja gramatyka dla škoł, 1931.jpg|190пкс|міні|Вокладка «Беларускай граматыкі для школ» [[Браніслаў Тарашкевіч|Б. Тарашкевіча]], выдадзенай лацінкай. [[Вільня]], 1931&nbsp;г.]]

'''Лаці́нка''' ('''Łacinka'''), таксама вядомая як '''Белару́ская лаці́нка''' ('''Biełaruskaja łacinka''') — варыянт [[лацінскі альфабэт|лацінскага альфабэту]], прызначаны для запісу [[беларуская мова|беларускай мовы]]{{Заўвага|У шырэйшым сэнсе часам выкарыстоўваецца як назва лацінскага альфабэту ўвогуле — паводле [[Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы|Тлумачальнага слоўніка беларускай літаратурнай мовы]] (2005 год), ''лацінка — лацінскі альфабэт''}}. Адзін з традыцыйных нацыянальных [[Беларускі альфабэт|беларускіх альфабэтаў]] разам з [[Кірылічны альфабэт|кірылічным]]<ref name="Viacorka-2020">[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/slucak-ci-slutsk/30640129.html SŁUCAK. Ці Slutsk? Беларуская лацінка, трансьліт і рэпутацыя слаўнага гораду], [[Радыё Свабода]], 28 траўня 2020 г.</ref>. 

У сучаснай форме ўжываецца беларускімі пісьменьнікамі і творчымі дзеячамі, журналістамі ў [[мас-мэдыя]], вытворцамі ў аздабленьні прадукцыі, карыстальнікамі ў [[Інтэрнэт|інтэрнэце]]. Дзеля [[Трансьлітарацыя|трансьлітарацыі]] геаграфічных назваў [[Беларусь|Беларусі]] да 2023 году афіцыйна выкарыстоўвалася [[Інструкцыя па трансьлітарацыі]], створаная на аснове беларускага лацінскага альфабэту. Тым часам, паводле сусьветнай практыкі, пры наяўнасьці ў пэўнай мове традыцыйнага лацінскага альфабэту ўсе ўласныя назвы (ня толькі геаграфічныя), якія належаць гэтай мове, мусяць нязьменна перадавацца ў лацінапісьмовай прасторы іншых моваў. Асобныя сыстэмы трансьлітарацыі ствараюцца толькі для тых моваў, якія гістарычна ня маюць лацінскага альфабэту<ref name="Viacorka-2017">[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/bielaruskaja-lacinka/28819537.html І кірыліца, і лацінка нам не чужыя], [[Радыё Свабода]], 27 кастрычніка 2017 г.</ref>. 

== Альфабэт ==
Беларуская лацінка мае паўтысячагадовую гісторыю, у час якой адбывалася разьвіцьцё і ўдасканаленьне альфабэту. Сучасны беларускі лацінскі альфабэт, які канчаткова склаўся ў 1930-я гады, выглядае наступным чынам:

{| border=0
|- align=center style=height:2em
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Aa
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Bb
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Cc
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Ćć
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Čč
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Dd
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Dz dz
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Dź dź
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Dž dž
|- align=center style=height:2em
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Ee
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Ff
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Gg
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Hh
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Ch ch
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Ii
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Jj
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Kk
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Ll
|- align=center style=height:2em
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Łł
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Mm
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Nn
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Ńń
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Oo
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Pp
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Rr
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Ss
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Śś
|- align=center style=height:2em
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Šš
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Tt
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Uu
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Ŭŭ
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Vv
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Yy
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Zz
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Źź
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:3em" | Žž
|}

== Гісторыя ==

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
[[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|190пкс|Першы пісьмовы ўпамін [[Літва|Літвы]] ({{мова-la|«Litua»|скарочана}} — чытаецца як «Літва»), 1009 г.]]

Вялікая колькасьць беларускіх словаў і выразаў, запісаных лацінскімі літарамі, адзначаецца яшчэ ў граматах [[Ліцьвіны|літоўскіх князёў і баяраў]], складзеных у XIV—XV стагодзьдзях на [[Лацінская мова|лацінскай мове]]<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 39—46.</ref>. Прытым у многіх выпадках беларускія словы падаваліся з азначэньнем «народны» («гутарковы»). Напрыклад, князь [[Жыгімонт Кейстутавіч]] у сваёй лацінскай грамаце ад 1411 году згадваў гутарковую (''vulgariter dicitur'') меру «''пуд воску''» (''pud vosku'')<ref name="Urban-2001-11">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 11.</ref>, у 1434 годзе ў дароўнай грамаце, якой [[Андрэй Саковіч (ваявода)|Андрэй Саковіч]], дзедзіч [[Немянчын]]а, надаваў [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Віленскай катэдры]] дзесяціну з свайго двара ў [[Сьвянцяны|Сьвянцянах]], згадваліся ўдзельнікі суполак [[Бортніцтва|бортнікаў]], якія па-народнаму называліся «''сябрылы''» (''alias sabrili''); супольнік такой сябрылы называўся «''сябрыч''» (''alias sabricz'')<ref name="Dajlida-2019-176">{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 176.</ref>, а ў 1451 годзе [[Кашталяны віленскія|кашталян віленскі]] [[Сямён Гедыгольдавіч]] заснаваў [[Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі (Вішнеў)|касьцёл]] у сваёй вотчыне [[Вішнеў (Менская вобласьць)|Вішневе]] і надаў яму зямлю «''з пашняй''» (''cum agro alias z pasznia'') і лугі, па-народнаму менаваныя «''сенажаці''» (''prata alias sianozaczy'')<ref name="Dajlida-2019-177">{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 177.</ref>.

[[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага (1595).jpg|значак|190пкс|[[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|Статут Вялікага Княства Літоўскага]] ([[Гадуцішкі]], 1595 г.), напісаны на беларускай мове лацінкай]]

У XVI ст. адзначаецца зьяўленьне тэкстаў на беларускай мове, запісаных лацінскай графікай. Гэтаму спрыяла разьвіцьцё культуры [[Адраджэньне|рэнэсансу]] ў працэсе [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]] і пашырэньне асьветы ў эўрапейскім стылі, што адбывалася адначасна з пазбаўленьнем архаічнай беларускай пісьмовай мовы ад рысаў [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай]]<ref>Сямёнава А. Беларуская лацінка: мінулае, сучаснае, будучае // Мир языков: ракурс и перспектива : материалы V Междунар. науч. практ. конф., Минск, 22 апреля 2014 г. / редкол.: Н. Н. Нижнева (отв. редактор) [и др.]. Том I. — Минск : БГУ, 2014. — С. 232.</ref>. Ужо на раньняй стадыі разьвіцьця старабеларуская пісьмовасьць лацінскім альфабэтам не абмяжоўвалася толькі дакумэнтамі на паперы або пэргамэнце, але выкарыстоўвалася таксама для шырокага спэктру іншых афіцыйных і публічных функцыяў. У прыватнасьці, звон з [[Моладава (Берасьцейская вобласьць)|Моладава]] на [[Пінскі павет|гістарычнай Піншчыне]], адліты ў 1583 годзе на заказ [[Кашталяны амсьціслаўскія|кашталяна амсьціслаўскага]] [[Сямён Война|Сямёна Войны]] для тутэйшай царквы, зьмяшчае надпіс адметнай старабеларускай лацінкай<ref>[[Вінцук Вячорка]], [https://www.svaboda.org/a/32222335.html «Не было ніякай „мяккай беларусізацыі“». Мовазнаўца Вячорка пра вынішчэньне беларускай мовы і напад на лацінку], [[Радыё Свабода]], 16 студзеня 2023 г.</ref>. У лацінкавым выглядзе захаваўся адзіны вядомы сьпіс [[Хроніка Быхаўца|Хронікі Быхаўца]], лацінкай напісаны помнік беларускай літаратуры XVII стагодзьдзя [[Ліст да Абуховіча]]<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 179.</ref>.

[[Файл:Widaw in German, Vilna in Italian, Wilenski in Lithuanian (Belarusian), Wilna in Polish, Vilne in French, Vilna in Latin (V. Coronelli, 1690) (2).jpg|значак|190пкс|Фрагмэнт мапы [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]] ([[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыя]], 1690 г.) з назвамі [[Вільня|Вільні]] на розных мовах, у тым ліку беларускай лацінкай: ''Widaw'' на нямецкай, ''Vilna'' на італьянскай, ''Wilenski'' [горад, замак] на літоўскай (беларускай — мове [[ліцьвіны|ліцьвінаў]]<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 147.</ref>), ''Wilna'' на польскай, ''Vilne'' на францускай, ''Vilna'' на лаціне<ref name="Briedis-2009">Briedis L. Vilnius: City of Strangers. — Central European University Press, 2009. P. 15.</ref>]]

У XVII ст. паступова пашыралася выкарыстаньне лацінскага пісьма, паралельна з кірылічным, [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|беларускімі рыма-католікамі]]. Дагэтуль апошнія шырока карысталіся кірылічным пісьмом.

У XVIIІ ст. лацінскім пісьмом, паралельна з кірылічным, карысталіся ў некаторых літаратурных творах, напісаных тагачаснай беларускай мовай. Пра пашырэньне беларускай лацінкі ў гэты час сьведчыць надмагільны камень сярэдзіны XVIIІ ст. з ваколіцаў [[Горкі|Горак]], які зьмяшчае лацінкавы надпіс: «''Памажы, Госпадзе, Васілю року 1750''»<ref>{{Навіна|загаловак = Археолагі знайшлі на самым усходзе краіны помнік XVIII ст. з надпісам на беларускай лацінцы | спасылка = http://nn.by/?c=ar&i=120116 | аўтар = Сяргей Гезгала | дата публікацыі = 2 студзеня 2014 г. | выдавец = Наша Ніва | дата доступу = 12 студзеня 2014 г.}}</ref>.

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
[[Файл:Muzyckaja prauda.jpg|190пкс|міні|Першая старонка першага нумару «[[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]» [[Кастусь Каліноўскі|Кастуся Каліноўскага]], 1863 г.]]

У XIX ст. некаторыя польскія пісьменьнікі й беларускія пісьменьнікі з польскага культурнага асяродзьдзя карысталіся лацінскім пісьмом, выняткова ці часткова, у сваіх працах, напісаных па-беларуску. Асабліва [[Ян Чачот]], [[Паўлюк Багрым]], [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]], [[Адам Гурыновіч]]. Першыя выданьні «Дудкі беларускай» і «Смыка беларускага» [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]] таксама выйшлі лацінкай<ref name="barsceuskaja">{{Літаратура/Беларуская эміграцыя — абаронца роднае мовы|к}}</ref>. Тым часам у 1859 годзе расейскія ўлады з мэтай [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікацыі]] афіцыйна забаранілі выкарыстаньне ў беларускім друку лацінскага шрыфту<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 326.</ref>. 

[[Файл:Bahuševič - Niemiec.jpg|190пкс|міні|Верш «Немец» з зборніка [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]]]]

У час [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] яго кіраўнік у колішнім [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] [[Кастусь Каліноўскі]] друкаваў лацінскім пісьмом беларускамоўную газэту «[[Мужыцкая праўда]]» (у арыгінале: «Mużyckaja prauda»; 7 нумароў у 1862—1863 гадох). Нелегальнае вершаванае беларускае выданьне [[Гутарка двух суседаў|«Гутарка двух суседаў»]] — папярэдніца «Мужыцкай праўды» — таксама друкавалася лацінкай і разыходзілася пераважна на [[Падляшша|Падляшшы]] і [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыне]]. Вядома 6 нумароў «Гутаркі», першы зь якіх выйшаў у 1861 годзе<ref name="barsceuskaja" />.

[[Файл:Vilnia, Zavalnaja, Naša Niva. Вільня, Завальная, Наша Ніва (1907-14).jpg|190пкс|значак|Рэдакцыя газэты «[[Наша Ніва]]» на [[Завальная вуліца (Вільня)|Завальнай вуліцы]] ў [[Вільня|Вільні]], да 1915 г.]]

Як адзначыў [[Станіслаў Станкевіч (палітык)|Станіслаў Станкевіч]], лацінка была вынятковай для першых твораў [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускае адраджэнскае]] літаратуры<ref name="barsceuskaja" />. Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч спасылаўся на довад, што яго чытацкая аўдыторыя, асабліва сялянская, была ў пэўнай ступені знаёмая з польскай графікай, але, ня маючы доступу да расейскамоўнай адукацыі, не магла чытаць кірыліцай.

[[Файл:Nasza Niwa nr 3 z 1907, Wilno.jpg|190пкс|міні|Вокладка апавяданьня «Gedali» («Гэдалі») [[Эліза Ажэшка|Элізы Ажэшкі]]. Вільня, 1907 г.]]

Звычай лацінскага запісу беларускага тэксту паступова зьнікаў з ужытку на працягу першай чвэрці XX ст., хоць яшчэ ў пачатку стагодзьдзя назіралася суіснаваньне двух шрыфтаў, і шматлікія беларускія выданьні друкаваліся выняткова або часткова лацінкай. Лацінкай выдавалася газэта «[[Наша доля]]» (1906 год). «[[Наша Ніва]]» (нумары з пэрыяду 10 лістапада 1906 — 31 кастрычніка 1912 году) выходзіла асобна і кірыліцай, і лацінкай (падзагалоўкі нумароў у арыгінале: «Выходзиць раз у тыдзень рускімі і польскімі літэрамі» і «Wychodzić szto tydzień ruskimi i polskimi literami»).

[[Файл:Materiały bibliograficzne z zakresu literatury białoruskiej.jpg|190пкс|міні|Вокладка кнігі [[Рамуальд Зямкевіч|Рамуальда Зямкевіча]] пра [[Ян Баршчэўскі|Яна Баршчэўскага]]. Вільня, 1911 г.]]

У 1907 годзе выдавецтва «[[Загляне сонца і ў наша аконца]]» апублікавала ў [[Санкт-Пецярбург|Санкт-Пецярбурзе]] новую «абэцэду» лацінкай, у якім аўтары зьдзейснілі мадэрнізацыю беларускай лацінскай графікі: уводзілася літара č замест ранейшай cz, а таксама літары š і ž замест sz і ż. Захаваліся літары ł і w. Іншыя беларускія выдавецтвы ў Вільні, Менску і Санкт-Пецярбурзе таксама пайшлі ўсьлед за гэтай рэформай. Неўзабаве гэтая ўдасканаленая лацінка стала практычна агульнапрынятым стандартам друку, вядомым як «Нашаніўская лацінка»<ref>Сямёнава А. Беларуская лацінка: мінулае, сучаснае, будучае // Мир языков: ракурс и перспектива : материалы V Междунар. науч. практ. конф., Минск, 22 апреля 2014 г. / редкол.: Н. Н. Нижнева (отв. редактор) [и др.]. Том I. — Минск : БГУ, 2014. — С. 234.</ref>.

Зборнікі вершаў [[Алаіза Пашкевіч|Цёткі]] «Скрыпка беларуская» і «Хрэст на свабоду» выйшлі з друку ўдасканаленай лацінкай. Таксама Цётка зрабіла спробу стварыць пачатковую дзіцячую чытанку па-беларуску лацінкай — «Першае чытаньне для дзетак-беларусаў». Калі першы зборнік вершаў [[Янка Купала|Янкі Купалы]] «Жалейка» выйшаў з друку ў 1908 годзе кірыліцай, то другі ягоны зборнік «Гусьляр» зьявіўся ў 1910 годзе лацінкай<ref name="barsceuskaja" />.

У 1914 годзе ў Вільні выйшаў з друку зборнік вершаў [[Максім Багдановіч|Максіма Багдановіча]] «Вянок», на вокладках якога разьмясьцілі сьпісы кніг, якія можна было заказаць у выдавецтве. Сярод 80 выданьняў 44 былі даступныя кірыліцай, 20 — лацінкай, а 16 былі выдадзеныя і даступныя абедзьвюма графікамі, і таму пры іхным заказе таксама трэба было пазначаць, якімі літарамі мусіла быць надрукаванае выданьне — «рускімі» або «лацінскімі»<ref>Максим Богданович. Венок. Факсимильное издание. — Минск: «Мастацкая літаратура», 1985.</ref>.

На аснове лацінскага альфабэту [[Баляслаў Пачопка]] стварыў «Беларускую граматыку» (1915, надрукаваная ў 1918 годзе), але пэўнымі беларускімі мовазнаўцамі (у прыватнасьці — [[Сьцяпан Некрашэвіч|Сьцяпанам Некрашэвічам]]) яна лічылася падрыхтаванай ненавукова й з парушэньнямі законаў беларускай мовы.

[[Файл:Homan1918.jpg|190пкс|міні|Першая старонка газэты «Гоман», надрукаванай лацінкай, 1918 г.]]

Газэта «[[Гоман (1916)|Гоман]]», якая выходзіла ў [[Вільня|Вільні]] зь лютага 1916 да канца 1918 году, сьпярша друкавалася кірыліцай, а пазьней — кірыліцай і лацінкай<ref name="barsceuskaja" />.

Па заняцьці ў часе [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] Віленшчыны й [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] войскамі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]], за беларускай моваю прызналі афіцыйны статус у пісьмовай форме тагачаснай беларускай «лацінкі». У 1917 годзе нямецкімі ўладамі выдаваліся [[пашпарт]]ы на нямецкай і беларускай мовах (лацінкай).

У 1918 годзе ў Брэславе ([[Уроцлаў]]) выйшла выданьне «Просты спосаб стацца ў кароткім часе граматным» («Prosty sposab stacca ŭ karotkim čase hramatnym») [[Ян Станкевіч|Яна Станкевіча]] і [[Рудольф Абікт|Рудольфа Абікта]]. У ім была распрацаваная і выкарыстоўвалася сыстэма лацінкі, не падобная да іншых: уводзіліся дадатковыя дыякрытычныя знакі дзеля пазначэньня мяккасьці і дадатковыя літары дзеля замены дыграфаў dz, dž і ch<ref>[https://web.archive.org/web/20091104121143/http://gorki-meo.org/lib/ps/prosty_sposab.pdf Prosty sposab stacca ŭ karotkim čase hramatnym]</ref>

=== Найноўшы час ===
[[Файл:List Hanny Halubianki.jpg|190пкс|міні|Ліст Ганны Галубянкі да [[Браніслаў Тарашкевіч|Браніслава Тарашкевіча]], напісаны лацінкай. 1919 г.]]

У 1918 годзе, напярэдадні [[Трэцяя Ўстаўная грамата|абвяшчэньня незалежнасьці]] [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларусі]], лацінкай выйшла [[Беларускі клясычны правапіс|першая кадыфікацыя беларускай мовы]] як [[Дзяржаўная мова|дзяржаўнай]], распрацаваная [[Браніслаў Тарашкевіч|Браніславам Тарашкевічам]] (кірылічны варыянт выйшаў у тым жа годзе, але пазьней за лацінкавы)<ref name="Viacorka-2017"/>.

Па [[Рыская мірная дамова|Рыскай мірнай дамове]] пераважна стаў выкарыстоўвацца кірылічны шрыфт, хоць сярод многіх беларускіх культурных дзеячоў існавала меркаваньне, што больш карысным і мэтазгодным для беларусаў быў бы лацінскі шрыфт<ref name="barsceuskaja" />.

У 1926 годзе на [[Акадэмічная канфэрэнцыя па рэформе беларускага правапісу і азбукі|Беларускай акадэмічнай канфэрэнцыі па рэформе правапісу й азбукі]], скліканай у Менску, большасьць удзельнікаў не падтрымала пераходу з кірыліцы на лацінку як адзіны беларускі шрыфт (напрыклад, [[Зьміцер Жылуновіч]] падтрымаў пераход і казаў, што гэта трэба зрабіць дзеля «большай прагрэсіўнасьці беларускае граматыкі»)<ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/akademicnaja-kanferencyja-1926/28129040.html Канцатыдзень (мяккай) беларусізацыі. Пра Акадэмічную канфэрэнцыю 1926 г.], [[Радыё Свабода]], 21 лістапада 2016 г.</ref>. Супраць пераходу былі такія беларускія мовазнаўцы, як, напрыклад, [[Вацлаў Ластоўскі]]. Перайсьці да лацінскага шрыфта лічылася на Канфэрэнцыі ідэалам, але зь ім пастанавілі не сьпяшацца, бо гэта азначала б вельмі моцны разрыў паміж расейскім і беларускім друкамі, да чаго шырокія масы не былі падрыхтаванымі<ref>[https://web.archive.org/web/20100810192410/http://arche.bymedia.net/2006-1/ramanava106.htm Беларусь перажывае бурнае нацыянальнае адраджэньне пад уплывам камуністаў: Акадэмічная канферэнцыя 1926 г. у галасах відавочцаў] // [[ARCHE Пачатак]]. № 1, 2 (41, 42) 2006 г.</ref>. А ўжо ў 1929 годзе магчымы пераход на лацінку быў закваліфікаваны [[бальшавікі|бальшавікамі]] як «шкодніцтва» і адна з шматлікіх спробаў штучнага адарваньня беларускай культуры ад расейскай<ref name="barsceuskaja" />.

[[Файл:Čatyry Ewanelii.jpg|міні|190пкс|Вокладка кнігі ''Чатыры Эванэліі'' — эвангельляў перакладзеных [[Вінцэнт Гадлеўскі|Вінцэнтам Гадлеўскім]] на беларускую мову]]

У міжваенны час, па падзеле Беларусі (1921 год) паміж [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчай]] і [[СССР]], лацінскі альфабэт далей ужываўся ў беларускім друку [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]], у каля 35% заходнебеларускіх выданьняў. [[Браніслаў Тарашкевіч]] упершыню ўвёў меркаваны выклад беларускага лацінскага альфабэту й колькі зьвязаных граматычных правілаў у 5-е (неафіцыйнае) выданьне сваёй граматыкі ([[Вільня]], 1929 год). У 1929 годзе выйшаў «Падручны беларуска-польскі слоўнік», складзены [[Баляслаў Друцкі-Падбярэскі|Баляславам Друцкім-Падбярэскім]], беларуская частка якога адначасна выконвалася кірыліцай і лацінкай<ref>Падручны беларуска-польскі слоўнік = Podreczny bialorusko-polski slownik / Б. Друцкі-Падбярэскі; Пад рэд. В. Грышкевіча. — Вільня: Б. Клёцкін, 1929.</ref><ref>[http://www.box.com/s/s7bljc71yvla5rzv4yvb Онлайн-вэрсія слоўніка]</ref>.

{| border=0
|+ '''Выклад беларускага лацінскага альфабэту<br />(Тарашкевіч, 1929)'''
|- align=center style=height:2em
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Aa
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Bb
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Cc
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Ćć
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Čč
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Dd
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Ee
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Ff
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Gg
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Hh
|- align=center style=height:2em
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Ii
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Jj
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Kk
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Ll
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Łł
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Mm
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Nn
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Ńń
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Oo
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Pp
|- align=center style=height:2em
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Rr
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Ss
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Śś
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Šš
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Tt
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Uu
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Ŭŭ
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Ww
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Yy
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Zz
|- align=center style=height:2em
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Žž
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Źź
|}

Апошні крок да сучаснай беларускай лацінкі зрабіў Ян Станкевіч яшчэ ў 1926 годзе: «''Рэформа беларускае лацініцы лёгкая: … астаецца цяпер замяніць польска-нямецкае W лацінскім V, як гэта зрабілі Ліцьвіны й Чэхі. Што V лепшае за W, гэта відавочна: яно займае на палову меней месца. Увядзеньне v канчальна прыдало-б нашай лацініцы беларускі характар''». Першым часопісам для шырокага чытача, які перайшоў на сучасную лацінку ў 1932 годзе, стаў віленскі [[Шлях моладзі (1929)|Шлях Моладзі]], у якім друкавалі [[Натальля Арсеньнева]], [[Янка Брыль]], [[Зоська Верас]], [[Янка Журба]], [[Міхась Машара]], [[Максім Танк]], [[Валянцін Таўлай]], [[Алесь Салавей]]. Да 1939 году большасьць выдавецтваў і пэрыёдыкаў, якія ўжывалі лацінку, прынялі канчатковы склад яе альфабэту<ref name="Viacorka-2020"/>.

Лацінскі альфабэт у беларускай мове выкарыстоўваўся на акупаваных войскамі [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] землях Беларусі (1941—1944 гады), і ў [[Прага|Празе]], [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспарай]] (1920-я — каля 1945 гады). Па гэтым часе ў Беларусі лацінка практычна не ўжывалася, але працягвала разьвівацца ў эміграцыі'<ref name="barsceuskajalacinka" />. Рэдкім сьведчаньнем прыватнага публічнага ўжываньня лацінкі ў паваеннай [[БССР]] можа лічыцца зроблены ў сярэдзіне 1970-х гадоў надпіс на надгробку ў вёсцы [[Клюшчаны|Клюшчанах]]<ref>Сямёнава А. Беларуская лацінка: мінулае, сучаснае, будучае // Мир языков: ракурс и перспектива : материалы V Междунар. науч. практ. конф., Минск, 22 апреля 2014 г. / редкол.: Н. Н. Нижнева (отв. редактор) [и др.]. Том I. — Минск : БГУ, 2014. — С. 235.</ref>.

Па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] беларуская лацінка выкарыстоўвалася беларускаю дыяспарай у не-савецкай [[Эўропа|Эўропе]] (асабліва ў [[ФРГ|Заходняй Нямеччыне]]) і ў [[Амэрыка|Амэрыцы]] (пераважна ў [[ЗША]]). У 1947—1950 гадох у [[Лёндан]]е выходзіў беларускі грамадзка-палітычны двухтыднёвік «[[Беларус на чужыне]]». Часопіс выдаваўся на беларускай мове кірыліцай і лацінкай на [[рататар]]ы — машыне трафарэтнага друку<ref name="barsceuskaja" />. Значнае беларускае кнігавыданьне лацінкай разгарнулася ў [[Рым]]е  у 1940—1970-х гадох, галоўным чынам намаганьнямі ксяндза і доктара тэалёгіі [[Пётар Татарыновіч|Пятра Татарыновіча]], які выдаў некалькі перакладаў [[Сьвятое Пісаньне|Сьвятога Пісаньня]], літургічныя і багаслоўскія публікацыі, беларускі пераклад «Quo Vadis?» [[Генрык Сянкевіч|Генрыка Сянкевіча]] (1956) і паэму «Kałychanka» [[Рыгор Крушына|Рыгора Крушыны]] (1963), а таксама 120 нумароў рэлігійнага часопісу [[Źnič]]. Лацінкай друкаваўся ў [[Чыкага]] часопіс беларускіх [[скаўты|скаўтаў]] на чужыне «Rada Kruhu», першы нумар якога выйшаў у 1951 годзе, а таксама навуковы часопіс «Łitva» (1967 — каля 1973, рэдактар [[Вацлаў Пануцэвіч]]). У 1972 годзе таксама ў Чыкага выйшла кніга [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]] «Bieraściejskaja vunija»<ref name="barsceuskajalacinka" />.

У 1956 годзе [[Янка Запруднік]] у сваёй публікацыі «Транскрыпцыя беларускіх назоваў і прозьвішчаў» ([[Бацькаўшчына (1947)|Бацькаўшчына]] № 8) давёў, што дзеля таго, каб пазьбегнуць перакручваньня ў вымаўленьні беларускіх прозьвішчаў, беларускія назовы трэба пісаць беларускай лацінкай. Фанэтычны прынцып перадачы прозьвішчаў, які пераважна выкарыстоўваецца ў сучаснай Беларусі, добры тым, што прынамсі часткова перадае гукавы бок прозьвішча, але ў сваю чаргу вядзе да хаосу ў ягоным напісаньні ў розных мовах з прычыны адсутнасьці адзінага міжнароднага альфабэту і дыякрытычных знакаў<ref name="barsceuskaja" />. У публікацыі прыводзіцца прыклад таго, што іншыя народы, якія карыстаюцца лацінскім альфабэтам, перадаюць свае прозьвішчы і геаграфічныя назвы ў іншыя мовы (таксама з лацінскім альфабэтам) з рэдкімі выняткамі безь ніякіх зьменаў.

У 1962 годзе Ян Станкевіч прапанаваў цалкам іншы выклад беларускага лацінскага альфабэту.

{| border=0
|+ '''Выклад беларускага лацінскага альфабэту<br />(Станкевіч, 1962)'''
|- align=center style=height:2em
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Oo
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Aa
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Ee
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Bb
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Cc
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Ćć
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Čč
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Dd
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Ff
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Gg
|- align=center style=height:2em
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" |Hh
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Chch
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Ii
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Jj
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Kk
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Ll
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Łł
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Mm
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Nn
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Ńń
|- align=center style=height:2em
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" |Pp
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Rr
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Śś
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Šš
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Tt
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Vv
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Uu
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Ŭŭ
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Dzdz
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Dźdź
|- align=center style=height:2em
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" |Dždž
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Zz
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Źź
|style="font-family:sans-serif; font-size:1.4em; width:2em" | Žž
|}

У 1964 годзе ў выдавецтве «[[Заранка]]» ў [[Нью-Ёрк]]у выйшаў беларускі [[лемантар]]. Прыкладна на дзьве траціны ён быў напісаны лацінкай, рэшта — кірыліцай. У лемантары выкарыстоўваецца варыянт лацінкі, вельмі набліжаны да сучаснага, розьніца толькі ў перадачы спалучэньня гукаў [ji], які ў лемантары перадаецца ў адпаведнасьці з вымаўленьнем спалучэньнем літараў «ji», што характэрна большасьці заакіянскіх выданьнях па-беларуску лацінкай, а ня проста «i», як гэта было на тэрыторыі Беларусі<ref>[https://web.archive.org/web/20101011005650/http://pravapis.org/belarus_lemantar.pdf Lemantar]. — New York: vyd. Zaranka, 1964.</ref>.

Па [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|аднаўленьні незалежнасьці Беларусі]] ў 1990-я гады лацінка вярнулася і пашырылася ў краіне. Беларускай лацінкай друкаваліся некаторыя артыкулы ў прэсе ([[Наша Ніва]], [[ARCHE Пачатак]], [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]). У 1993 годзе адзін нумар газэты Наша Ніва выйшаў цалкам лацінкай.

[[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|190пкс|значак|Пікет каля [[Дом ураду (Менск)|Дому ўраду]] з плякатам: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], — а таксама назоў краіны [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991)]]

У канцы XX — пачатку XXI стагодзьдзя лацінка атрымала чарговую хвалю пашырэньня, якому не ў апошнюю чаргу паспрыяла разьвіцьцё [[інтэрнэт]]у ў Беларусі. Разам з гэтым пачалі зьяўляцца разнастайныя прапановы ўнесьці зьмены ў сыстэму пісьма беларускай лацінкі: у прыватнасьці, замяніць літару ''ŭ'' на ''w'', адмовіцца ад літары ''ł'' (для цьвёрдага ''л'' ужываць літару ''l'', а мяккасьць гуку абазначаць як і для астатніх зычных: ''ль'' абазначаць літарай ''ĺ'' па аналёгіі з ''ć'', ''ń'', ''ś'' і ''ź'') і некаторыя іншыя. На думку доктаркі філялягічных навук [[Ніна Баршчэўская|Ніны Баршчэўскай]], патрэбы рэфармаваць лацінку няма, бо яна дасканала адлюстроўвае ўсе рысы, характэрныя беларускай мове, і таксама існуе працяглая традыцыя выкарыстаньня беларускай лацінкі ў разьвіцьці сучаснай беларускай мовы, за час якой выпрацаваўся ўзор беларускай лацінкі<ref name="barsceuskajalacinka">[https://web.archive.org/web/20071130023627/http://lacinka.org/?p=115 Niama patreby refarmavać našuju łacinku], Łacinka.org, 2007 г.</ref>. Літару ''w'' нельга пісаць замест ''ŭ'', таму што літара ''w'' у гісторыі разьвіцьця беларускай лацінкі азначала кірылічную літару ''в'' і выкарыстоўвалася ў такім значэньні ў шматлікіх выданьнях XIX — пачатку XX стагодзьдзя. На думку Ніны Баршчэўскай, літара ''ł'' мае ўсе падставы для існаваньня ў беларускай лацінцы, да таго ж напісаньне кшталту ''lies'' можа прывесьці да памылковага [[дыфтонг|дыфтангічнага]] вымаўленьня, бо ў некаторых беларускіх гаворках на поўдні Беларусі, а таксама на [[Падляшша|Падляшшы]] выступае дыфтонг ''ie''<ref name="barsceuskajalacinka" />, што вымаўляецца як гук [i], які плаўна пераходзіць да [e]<ref>[[Ян Максімюк|Максімюк Я.]] [https://web.archive.org/web/20080520035002/http://www.svaboda.org/content/Article/1047927.html Let’s write and read Podlachian], [[Радыё Свабода]], 17 сакавіка 2008 г.</ref>. Як адзначае беларускі мовазнаўца [[Вінцук Вячорка]], літара ''Ll'' у самой лацінскай мове азначае «паўмяккі», на беларускае вуха мяккі гук<ref name="Viacorka-2020"/>. Тым часам зьмена яго характару на цьвёрды, сярод іншага, пагаршае пазнавальнасьць беларускага напісаньня запазычаньняў<ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/plan-i-lozung-l/29743915.html Чаму Тарашкевіч пісаў «пляны» і «лёзунгі»? Пра важную рысу клясычнага правапісу], [[Радыё Свабода]], 31 студзеня 2019 г.</ref>.

=== Інструкцыя па трансьлітарацыі геаграфічных назваў ===
У 2000 годзе [[Дзяржаўны камітэт па зямельных рэсурсах, геадэзіі і картаграфіі Рэспублікі Беларусь]] ухваліў сваёй пастановай (№ 15 ад 23 лістапада 2000 году{{Заўвага|Афіцыйная назва дакумэнта: «Инструкция по транслитерации географических названий Республики Беларусь буквами латинского алфавита». Дакумэнт апублікаваны ў Нацыянальным рэестры прававых актаў Рэспублікі Беларусь (выпуск №3, 11 студзеня 2001 году)}}) '''[[Інструкцыя па трансьлітарацыі|Інструкцыю па транслітарацыі геаграфічных назваў Рэспублікі Беларусь літарамі лацінскага алфавіту]]''' — мэтад запісу [[лацінскі альфабэт|лацінскім пісьмом]] ([[раманізацыя беларускай мовы|раманізацыі]]) беларускага кірылічнага тэксту (у геаграфічных назвах). Галоўны спэцыяліст сэктару картаграфіі Беларускага дзяржаўнага камітэту маёмасьці Натальля Аўраменка паведаміла, што інструкцыя па трансьлітарацыі стваралася на аснове беларускай лацінкі, распрацаванай [[Браніслаў Тарашкевіч|Браніславам Тарашкевічам]]<ref>[https://web.archive.org/web/20140902103253/http://nn.by/index.php?c=ar&i=4374&p=1&c2=calcym&combo_calmonth=5&combo_calyear=2009 ААНаўскія мапы: ніякіх больш Byelorussia’ў], [[Наша Ніва]], 17 кастрычніка 2006 г.</ref>. У нарматыўным даведніку «Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць», які выйшаў у 2003 годзе, трансьлітарацыя цалкам супадае з клясычнай лацінкай. Аднак пазьней у інструкцыю патаемна ўнесьлі зьмены — без тлумачэньняў прычынаў зьмянілі перадачу мяккага ''l''<ref name="Viacorka-2020"/>.

Гэтую Інструкцыю [[Рэжым Лукашэнкі|афіцыйныя ўлады Беларусі]] перадалі на разгляд Працоўнай групы ААН па раманізацыях Групы экспэртаў ААН па геаграфічных назвах (UNGEGN)<ref>[http://www.eki.ee/wgrs/ Афіцыйная старонка UNCEGN]</ref> і прапанавалі да ўжытку ў якасьці нацыянальнай на IX канфэрэнцыі ААН па стандартызацыі геаграфічных назваў<ref>[https://web.archive.org/web/20090824062135/http://unstats.un.org/unsd/geoinfo/9th-UNCSGN-Docs/E-CONF-98-CRP-21.pdf National System of Geographic Names Transmission into Roman Alphabet in Belarus]</ref>. У 2013 годзе UNGEGN зацьвердзіла Інструкцыю ў якасьці сыстэмы трансьлітарацыі геаграфічных назваў Беларусі<ref>[http://www.eki.ee/wgrs/rom1_be.htm Report on the Current Status of United Nations Romanization Systems for Geographical Names / Compiled by the UNGEGN Working Group on Romanization Systems Version 4.0, February 2013]</ref>.

Паступова Інструкцыя па трансьлітарацыі пачала выкарыстоўвацца [[Менскі мэтрапалітэн|Менскім мэтрапалітэнам]], а таксама на турыстычных мапах, інфармацыйных паказальніках, дарожных і вулічных шыльдах ва ўсёй Беларусі.

4 красавіка 2023 году [[Рэжым Лукашэнкі|рэжым Лукашэнкі]] апублікаваў пастанову, якая скасавала трансьлітарацыю для беларускай мовы на аснове традыцыйнай беларускай лацінкі, замест якой увялі фактычна тую ж трансьлітарацыю, што ўжываецца для [[Расейская мова|расейскай мовы]]. У апублікаваным дакумэнце няма ані сыстэмнасьці, ані навуковага грунту, пастанова груба парушае правілы і нормы стварэньня нацыянальных сыстэмаў трансьлітарацыі наагул і ігнаруе беларускую мову, у прыватнасьці яе гукавую сыстэму і графічныя традыцыі. Адзначаецца, што гэта чарговы крок да [[Русіфікацыя Беларусі|зьнішчэньня беларускай нацыянальнальнай ідэнтычнасьці]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/32349174.html Што ня так з увядзеньнем новай сыстэмы трансьлітарацыі. Тлумачыць мовазнаўца], [[Радыё Свабода]], 4 красавіка 2023 г.</ref>. Неўзабаве ў публічнай прасторы Беларусі замест лацінкавых назваў зьмясьцілі расейскамоўныя<ref>[[Лявон Вольскі]], [https://budzma.org/news/liberalizatsyya-z-belarusyzatsyyay.html Да чаго давялі лібэралізацыя зь беларусызацыяй, альбо Зьмена дэкарацыяў па-беларуску], [[Budzma.org]], 4 кастрычніка 2023 г.</ref>.

== Адпаведнасьць альфабэтаў кірыліцы і лацінкі ==

<div style="width: 60%; float: left; margin-right: 40px;">
{| class=wikitable border=1px width=100%
|- align=center valign=top
| colspan=5 | '''Адпаведнасьць літараў кірыліцы і лацінкі'''
|- align=center valign=top
| rowspan=2 style="padding-right: 7px;" | Кірыліца || colspan=4 | Лацінка паводле пэрыядаў выкарыстаньня
|- align=center valign=bottom
| style=background:#eaeae6 | каля <span style="font-size: 90%">1840-х&nbsp;— {{nobr|1920-х}}</span>&nbsp;гг.<ref group="а">Як, напрыклад, у творах Вінцэнта Дунін-Марцінкевіча, Кастуся Каліноўскага, Францішка Багушэвіча, Цёткі, у першыя гады газэты «[[Наша Ніва]]», некаторых іншых газэтах пэрыяду 1917—1920 гадоў</ref> || style=background:#eaeae6 | каля <span style="font-size: 90%">1906—1929</span>&nbsp;гг.<ref group="а">Як, напрыклад, у тагачасных творах Адама Станкевіча, у 5-м (неафіцыйным) выданьні беларускай граматыкі [[Браніслаў Тарашкевіч|Браніслава Тарашкевіча]] (1929 год). Пераход ад CZcz да Čč, SZsz да Šš, адбыўся з 1906 году, упершыню ў выданьнях «Загляне сонца…» і «Нашай Нівы».</ref> || style=background:#eaeae6 | каля <span style="font-size: 90%">1937—1941</span>&nbsp;гг.<ref group="а">Як, напрыклад, у пазьнейшых працах Яна Станкевіча.</ref> || align="left" style="padding-left: 7px;" | Сучаснае напісаньне<ref group="а">Як, напрыклад, у газэце «[[Наша Ніва]]» і часопісе «[[Arche]]».</ref>
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Аа''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0 | Aa || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Aa'''
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Бб''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| Bb || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Bb'''
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Вв''' || colspan="2" style="background:#eaeae6" | Ww || Vv || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Vv'''
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Гг''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| Hh || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Hh'''
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Ґґ''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| Gg || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Gg'''<ref group="а" name="tg">Літара зьяўляецца факультатыўнай і таму часам ігнаруецца на карысьць Hh, якая можа абазначаць два гукі.</ref>
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Дд''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| Dd || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Dd'''
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Ее''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| JEje/IEie<ref group="а" name="tj">Варыянт на «Jj» выкарыстоўваецца ў пачатках словаў або пасьля галосных, іначай варыянт на «Ii».</ref> || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''JEje/IEie'''<ref group="а" name="tj"/>
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Ёё''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| JOjo/IOio<ref group="а" name="tj"/> || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''JOjo/IOio'''<ref group="а" name="tj"/>
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Жж''' || style=background:#eaeae6 | Żż || colspan="2" | Žž || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Žž'''
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Зз''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| Zz/Źź || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Zz/Źź'''<ref group="а" name="tm">«Мяккі знак» азначаецца не асобнай графэмаю, а, у залежнасьці ад месца ў слове, запісам варыянту «Ll» або знаку [[acute]] перад месцам мяккага знаку.</ref>
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Іі''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| Ii || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Ii'''<ref group="а">У паваенным друку [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспары]] гук [ji] перадаецца спалучэньнем літараў «ji». Такое напісаньне замацавалася яшчэ ў «Лемантары пераходным з лацініцы на кірыліцу» (1942 год) Яна Станкевіча. Напрыклад: паіць — pajić, тваіх — tvajich, маім — majim, імёны — jimiony, іншы — jinšy.</ref>
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Йй''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| Jj || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Jj'''
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Кк''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| Kk || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Kk'''
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Лл''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| Ll/Łł<ref group="а" name="tl">Варыянт «Ll» выкарыстоўваецца ''перад'' галоснымі «е», «ё», «і», «ю» «я» або перад мяккім знакам, іначай варыянт «Łł». Увага на розьніцу з польскім вымаўленьнем «Łł»!</ref> || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Ll/Łł'''<ref group="а" name="tl"/><ref group="а" name="tm"/>
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Мм''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| Mm || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Mm'''
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Нн''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| Nn/Ńń || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Nn/Ńń'''<ref group="а" name="tm"/>
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Оо''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| Oo || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Oo'''
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Пп''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| Pp || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Pp'''
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Рр''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| Rr || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Rr'''
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Сс''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| Ss/Śś || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Ss/Śś'''<ref group="а" name="tm"/>
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Тт''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| Tt || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Tt'''
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Уу''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| Uu || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Uu'''
|- align=center valign=bottom
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Ўў''' || style=background:#eaeae6 | Uu<ref group="а" name="tu">[[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] карыстаўся курсіўным запісам літары ''«Uu»'' дзеля азначэньня гуку, для якога тады не існавала асобнай літары («у нескладовае»).</ref> || colspan="2" | Ŭŭ || align="left" | '''Ŭŭ'''
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Фф''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| Ff || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Ff'''
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Хх''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| CHch || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''CHch'''
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Цц''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| Cc/Ćć || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Cc/Ćć'''<ref group="а" name="tm"/>
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Чч''' || style=background:#eaeae6 | CZcz || colspan="2" | Čč || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Čč'''
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Шш''' || style=background:#eaeae6 | SZsz || colspan="2" | Šš || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Šš'''
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Ыы''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| Yy || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Yy'''
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Ьь''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| —<ref group="а" name="tm"/> || align="left" | —<ref group="а" name="tm"/>
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Ээ''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| Ee || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''Ee'''
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Юю''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| JUju/IUiu<ref group="а" name="tj"/> || align="left" style="padding-right: 7px;" style="padding-left: 7px;" | '''JUju/IUiu'''<ref group="а" name="tj"/>
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | '''Яя''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| JAja/IAia<ref group="а" name="tj"/> || align="left" style="padding-left: 7px;" | '''JAja/IAia'''<ref group="а" name="tj"/>
|- align=center
| align=right style="padding-right: 7px;" | апостраф&nbsp;'''’''' || colspan=3 style=background:#e4e4e0| ''не выкарыстоўваецца'' || align=left style="padding-left: 7px;" | ''не&nbsp;выкарыстоўваецца''
|}
</div>
<div style="margin-top: 20px;">
'''Заўвагі'''
{{Зноскі|група=а}}<br clear="all" />
</div>

=== Кароткія правілы сучаснае беларускае лацінкі ===
* Літары '''В''', '''Г''', '''Ц''', '''Л''', '''Ў''', '''Ж''', '''Ч''', '''Ш''', '''Х''' пазначаюцца як '''V''', '''H''', '''C''', '''Ł''', '''Ǔ''', '''Ž''', '''Č''', '''Š''', '''Ch''' адпаведна;
* Літары '''Е''', '''Ё''', '''Ю''', '''Я''' пасьля зычных пішуцца як '''IE''', '''IO''', '''IU''', '''IA''' (напр. ''nie''), але пасьля літары '''L''' — як '''E''', '''O''', '''U''', '''A''' (напр. ''leŭ'')<ref>[https://nashaniva.com/147849 Як правільна пісаць беларускай лацінкай?], [[Наша Ніва]], 10 верасьня 2016 г.</ref>;
* Літары '''Е''', '''Ё''', '''Ю''', '''Я''' у пачатку слова, а таксама пасьля галосных, літары '''Ǔ''' і апострафу пішуцца як '''JE''', '''JO''', '''JU''', '''JA''' (напр. ''jana'');
* Перад мяккімі зычнымі і на канцы словаў мяккасьць пазначаецца акутам над мяккай літараю (напр. ''koń'');
* Там, дзе літара '''І''' пазначае два гукі, можа пісацца '''[[Ji (дыграф)|JI]]''' (напр. ''jich'', ''krajina'');
* Там, дзе літара '''Г''' пазначае выбухны гук '''Ґ''', можа пісацца '''G''' (напр. ''gvałt'', ''mazgi'');
* Іншыя гукі запісваюцца лацінкаю трывіяльна, як у большасьці лацінкавых мовах.

== Крытыка ==
У 1949 годзе ў двухтыднёвіку «[[Голас беларуса (1948)|Голас беларуса]]» [[Гальяш Леўчык|Гальяш (Ільля Ляўковіч)]] крытыкаваў выкарыстаньне той лацінкі, што ўзьнікла за [[Рэч Паспалітая|Рэччу Паспалітай]], а таксама ліставаньне [[Беларускае цэнтральнае прадстаўніцтва|Беларускага цэнтральнага прадстаўніцтва]] зь [[Міхэльсдорф]]у, якое амаль усё вялося лацінкай, як мэтанакіраванае імкненьне адмовіцца ад кірыліцы. На думку Гальяша, выкарыстаньне лацінкі можа прывесьці да страты маладым пакаленьнем чысьціні мовы, таму што лацінка ня цалкам перадае ейную мілагучнасьць. Таксама ён адзначыў, што беларускае насельніцтва ва ўсходняй частцы Беларусі ня ведае лацінкі<ref name="barsceuskaja" />.

Раней беларускі літаратар і мовазнаўца [[Карусь Каганец]] (1868—1918) у сваім [[Праект беларускай азбукі Каруся Каганца|праекце беларускай азбукі]] адмоўна паставіўся да «якойсь-та моды» пісаць лацінскімі літарамі:
{{Цытата|І славянскае абэцадла і е найлепшае з усіх еўрапейскіх, бо яно падходзіць да ўсіх славянскіх гутарак, адно пачамусь закінулі, а пільнуючыся якойсь-та моды, стараюцца пісаці латынскімі знакамі, каторыя ні да адной з цяперашніх моваў не падходзяць, а тым болей да беларускае мовы, катора багата зыкамі.}}

== Дадатковыя зьвесткі ==
* Уваход у [[Нацыянальная бібліятэка Беларусі|Нацыянальную бібліятэку Беларусі]] аздабляе цытата з [[Новы Запавет|Новага Запавету]] [[Біблія|Бібліі]], перакладзеная на розныя мовы; апроч іншых, цытата падаецца ў лацінкавай форме: «kab čalaviek Božy byŭ daskanalnym, da ŭsiakaha dobraha dziela hatovym». Разам з тым, клясычнай беларускай лацінцы адпавядае напісаньне «čałaviek» і «dzieła».
* Лацінкай выкананыя пэўныя помнікі беларускім дзеячам, пахаваным на [[могілкі Росы|могілках Росах]] у Вільні: [[Францішак Аляхновіч|Францішку Аляхновічу]], братам [[Іван Луцкевіч|Івану]] і [[Антон Луцкевіч|Антону Луцкевічам]].
* У 2016 годзе ў Вільні ўсталявалі памятную дошку ў гонар [[Казімер Сваяк|Казімера Сваяка]], выкананую лацінкай

== Глядзіце таксама ==
* [[Інструкцыя па трансьлітарацыі]]
* [[BGN/PCGN-раманізацыя беларускай мовы]]
* [[Беларускі арабскі альфабэт]]
* [[Украінская лацінка]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* Да рэформы беларускай азбукі // Працы акадэмічнае канферэнцыі па рэформе беларускага правапісу і азбукі. — Менск: [б. м.], 1927.
* [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч|Дунін-Марцінкевіч В.]] Творы / [Уклад., прадм. і камент. Я. Янушкевіча]. — {{Менск (Мн.)}}: Маст. літ., 1984.
* {{артыкул|url=http://csl.bas-net.by/xfile/v_gum/2009/1/544cy.pdf|загаловак=Лацінскае пісьмо ў гісторыі Беларусі (на матэрыяле летапісаў)|аўтар=Мароз В. К.|ref=Мароз|старонкі=118—122|выданьне=Весці НАН Беларусі. Серыя гуманітарных навук|год=2009|нумар=1}}
* [[Сьцяпан Некрашэвіч|Некрашэвіч С.]] Садаклад па рэформе беларускага правапісу на акадэмічнай канферэнцыі 1926 г. // Выбраныя навуковыя працы акадэміка С. Н. Некрашэвіча: Да 120-годдзя з дня нараджэння / НАН Беларусі; Ін-т мовазнаўства імя Я. Коласа; Навук. рэд. А. Падлужны. — {{Менск (Мн.)}}: 2004. {{ISBN|985-08-0580-3}}.
* [[Адам Станкевіч|Stankiewič Ad.]] Biełaruskaja mowa ŭ škołach Biełarusi — Wilnia : Wydawiectwa «Biełaruskaje krynicy». Bieł. Druk. Im. Fr. Skaryny ŭ Wilni Ludwisarskaja 1, 1928; Менск: Беларускае коопэрацыйна-выдавецкае таварыства «Адраджэньне», 1993 [факсімільн.]
* [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Б. Тарашкевіч: Беларуская граматыка для школ. Выданьне пятае, пераробленае і пашыранае. Вільня. 1929 г., бал. 132 + IV [1930-1931] // Ян Станкевіч. Збор твораў у двух тамах. Т. 1. — {{Менск (Мн.)}}: Энцыклапедыкс, 2002. {{ISBN|985-6599-46-6}}.
* Станкевіч Я. Беларуская Акадэмічная Конфэрэнцыя 14.—21.XI.1926 і яе працы дзеля рэформы беларускае абэцэды й правапісу (агульны агляд) [1927] // Ян Станкевіч. Збор твораў у двух тамах. Т. 1. — {{Менск (Мн.)}}: Энцыклапедыкс, 2002. {{ISBN|985-6599-46-6}}.
* Stankievič J. Lemantar pierachodny z łacinicy na kirylicu. — Miensk: vydańnie Biełaruskaje narodnaje samapomačy, 1942. — 16 s.
* Станкевіч Я. Як правільна гаварыць і пісаць пабеларуску (Пастановы Зборкаў Чысьціні Беларускае Мовы) [Вільня, 1937] // Ян Станкевіч. Збор твораў у двух тамах. Т. 1. — {{Менск (Мн.)}}: Энцыклапедыкс, 2002. {{ISBN|985-6599-46-6}}.
* Станкевіч Я. Які мае быць парадак літараў беларускае абэцады [1962] // Ян Станкевіч. Збор твораў у двух тамах. Т. 2. — {{Менск (Мн.)}}: Энцыклапедыкс, 2002. {{ISBN|985-6599-46-6}}.
* Сямёнава А. [https://web.archive.org/web/20210624205836/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/108602/1/%D0%A1%D1%8F%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%20%D0%90.%D0%A3.%20%D0%91%D0%95%D0%9B%D0%90%D0%A0%D0%A3%D0%A1%D0%9A%D0%90%D0%AF%20%D0%9B%D0%90%D0%A6%D0%86%D0%9D%D0%9A%D0%90%20%D0%9C%D0%86%D0%9D%D0%A3%D0%9B%D0%90%D0%95,%20%D0%A1%D0%A3%D0%A7%D0%90%D0%A1%D0%9D%D0%90%D0%95,%20%D0%91%D0%A3%D0%94%D0%A3%D0%A7%D0%90%D0%95.pdf Беларуская лацінка: мінулае, сучаснае, будучае] // Мир языков: ракурс и перспектива : материалы V Междунар. науч. практ. конф., Минск, 22 апреля 2014 г. / редкол.: Н. Н. Нижнева (отв. редактор) [и др.]. Том I. — Минск : БГУ, 2014. — С. 231—240.
* [[Браніслаў Тарашкевіч|Тарашкевіч Б.]] Беларуская граматыка для школ. — Вільня: Беларуская друкарня ім. Фр. Скарыны, 1929; {{Менск (Мн.)}}: «Народная асвета», 1991 [факсімільн.]. — Выданьне пятае, пераробленае і пашыранае.
* Язэпчык А. [https://web.archive.org/web/20210624211352/http://elib.grsmu.by/bitstream/handle/files/17090/73%20Yaz144.pdf?sequence=1 Беларуская лацінка] // Язык. Общество. Медицина : сб. материалов XIII Респ. студ. науч.-практ. конф. и науч.-практ. семинара "Теория и практика преподавания русского и белорусского языков: достижения, проблемы и перспективы развития", посвящ. 20-летию каф. русского и белорусского языков / [редкол.: А. А. Мельникова (отв. ред.) и др.]. — Гродно, 2014. С. 144—146.
* Як правільна гаварыць і пісаць пабеларуску. Беларускія корэспондэнцыйныя курсы ў Празе. — Прага: Dr. Jan Ermačenko, Běloruské vydavatelství, 1941; Менск: Беларускае коопэрацыйна-выдавецкае таварыства «Адраджэньне», 1992 [факсімільн.]. — © Міжнародная асацыяцыя беларусістаў, 1992. — © Беларускае таварыства архівістаў, 1992.
* Kamusella T. [https://wachtyrz.eu/tomasz-kamusella-who-is-afraid-of-the-letter-l/ Who is afraid of the letter Ł? Łacinka and the Belarusian dictator] // New Eastern Europe. Issue 3, 2021.
* К. Калиновский: Из печатного и рукописного наследия / Ин-т истории партии при ЦК КП Белоруссии — фил. Ин-та марксизма-ленинизма при ЦК КПСС. — Мн.: Беларусь, 1988. {{ISBN|5-338-00024-5}}.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.lacinka.org Сайт грамадзкай арганізацыі Łacinka.org, якая папулярызуе беларускую лацінку].  [http://web.archive.org/web/20100413202809/http://lacinka.org/ Архіўная копія]
* [[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/bielaruskaja-lacinka/28819537.html І кірыліца, і лацінка нам не чужыя], [[Радыё Свабода]], 27 кастрычніка 2017 г.
* [http://slounik.org/lat Канвэртар лацінкі], [[Slounik.org]]
* [https://web.archive.org/web/20080720144955/http://www.pravapis.org/latin.asp Анлайн-лацінізатар (Pravapis.org)]
* [https://web.archive.org/web/20080623220927/http://www.zedlik.com/pragramy/kir2lac-online/ Анлайн-лацінізатар Kir2Lac]
* [http://baltoslav.eu/lat/index.php?j=by&n=1&mova=by Анлайн-лацінізатар тэкстаў і вэб-старонак БалтаСлаў]
* [https://web.archive.org/web/20131104230449/http://www.zedlik.com/pragramy/kbdbeltp/ Раскладка клявіятуры беларускай лацінкі для Windows]
* {{cite web|url = https://apps.apple.com/app/bielaruskaja-lacinka/id1635188101|title = Беларуская лацінка для iPhone і iPad|author = |authorlink = |date = |publisher = |language = |archiveurl = |archivedate = |accessdate = }}

{{Беларускі лацінскі альфабэт}}
{{Беларуская мова}}

[[Катэгорыя:Лацінскі альфабэт]]
[[Катэгорыя:Беларуская мова]]