Прагляд крыніцы для Кукенойс

'''Кукено́йс''', '''Какенга́ўзэн''', у полацкіх граматах '''Куконос''', у нямецкамоўных крыніцах — '''Kukenoіs''', '''Kukenoys''', цяпер '''Кокнэсэ''' ў [[Латвія|Латвіі]] ({{мова-lv|Koknese}}) — горад [[Полацкае княства|Полацкага княства]], пазьней [[Полацкая зямля|Полацкай зямлі]], у [[11 стагодзьдзе|11]] — пачатку [[13 стагодзьдзе|13 стагодзьдзя]]. Месьціўся на правым беразе [[Заходняя Дзьвіна|Заходняй Дзьвіны]] ля ўпадзеньня ў яе рэчкі Кокны (зараз Пэрсэ), за 338 [[кілямэтар|кілямэтраў]] ад [[Полацак|Полацку]]. Сталіца [[Кукенойскае княства|Кукенойскага княства]] — удзела Полацкай зямлі. Прыналежаў князю [[Вячка Кукенойскі|Вячку]]. З 1207 году палова гораду ў валоданьні [[Рыскія арцыбіскупы|рыскага біскупа]]. З 1269 году цалкам перайшоў у валоданьне рыскага арцыбіскупа і перадаваўся ім у [[лен]].

== Назоў ==
{{Гісторыя Латвіі}}
Назоў гораду ўтварыўся ад імя ракі і даслоўна значыць «мыс Какны».

== Гісторыя ==
[[Файл:Koknese1625.jpg|значак|Выява замка ў Кукенойсе. 1625]]

Раскопкі 1960-х гадоў засьведчылі, што ў XI — пачатку XIII горад меў мяшанае [[Крывічы|крывіцка]]-[[Лівы|ліўскае]] насельніцтва. Знойдзены пячаткі [[Эўфрасіньня Полацкая|Эўфрасіньні Полацкай]] і яе бацькі [[Сьвятаслаў Усяслававіч|Сьвятаслава Ўсяслававіча]]. Горад упершыню згаданы ў [[Хроніка Лівоніі Генрыха Лета|Хроніцы Лівоніі]] [[Генрых Лет|Генрыха Лета]] пад 1205 годам. З 1207 году палова гораду перададзеная Вячкам у валоданьне рыскага біскупа. У 1208 годзе Вячка спаліў горад і пайшоў на [[Русь]], а ў 1209 годзе войскі біскупа занялі яго і пабудавалі новы мураваны [[готыка|гатычны]] замак. Палова Кукейноса і Кукейноскага княства прыналежала [[Сафія Кукенойская|Сафіі]] — дачцы Вячкі, яго адзінай спадчыньніцы. Другой паловай гораду валодаў Ордэн, але ў 1238 годзе перадаў яе ва ўладаньне рыскаму біскупу. У 1269 годзе сваю палову перадала рыскаму арцыбіскупу і Сафія. Арцыбіскуп даў Кукенойс і былое Кукенойскае княства ў лен [[Ганс Тызэнгаўз|Гансу Тызэнгаўзу]]. У 1277 годзе Кукенойсу нададзены гарадзкія правы, род [[Тызэнгаўзы|Тызэнгаўзаў]] валодаў ім да 1395 году, калі горад быў вернуты ва ўладаньне рыскага арцыбіскупа.

Падчас барацьбы арцыбіскупаў з [[Лівонскі Ордэн|Ордэнам]], горад ня раз пераходзіў з рук у рукі. З 1420 году летняя рэзыдэнцыя арцыбіскупаў. У пачатку 1479 году ордэнскія войскі захапілі Кукейнос і спалілі архіў арцыбіскупства. У 1481 горад узялі рыскія войскі, але замка ўзяць ня здолелі. У 1509 годзе арцыбіскуп [[Каспар Ліндэ (рыскі арцыбіскуп)|Каспар Ліндэ]] надбудаваў муры замка і ўзмацніў яго [[Артылерыя|артылерыю]]. Кукенойс стаў галоўнай рэзыдэнцыяй арцыбіскупаў. Летам 1546 году апошні рыскі арцыбіскуп [[Вільгельм Брандэнбурскі (рыскі арцыбіскуп)|Вільгельм Брандэнбурскі]] быў абложаны тут і ўзяты ў палон Ордэнам.

25 жніўня 1577 году Кукейнос захоплены войскамі [[Іван IV|Івана ІV]]. У 1578 годзе вызвалены войскамі [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. У 1601 годзе непадалёку ад Кукенойсу ў [[бітве пад Кірхгольмам]] [[Войска Рэчы Паспалітай|войскі Рэчы Паспалітай]] нанесьлі паразу [[швэды|швэдам]], а ў 1608 годзе швэды захапілі горад і перабілі яго залогу. У [[жнівень|жніўні]] 1655 году войска маскоўскага цара [[Аляксей Міхайлавіч|Аляксея Міхайлавіча]] захапіў Кукейнос і пераназваў яго ў «Царэвічаў Дзьмітрыеў». Па [[Кардыская дамова|Кардыскай дамове]] Кукейнос адышоў да [[Швэцыя|Швэцыі]].

У 1700 годзе быў узяты [[Саксонія|саксонскім]] аддзелам войскаў Рэчы Паспалітай пад кіраўніцтвам [[Аўгуст Моцны|Аўгуста Моцнага]], былі збудаваныя новыя ўмацаваньні. У 1701 годзе горад і замак былі зьнішчаныя [[Расея|расейскімі]] войскамі.

У 1861 годзе праз Кукенойс пракладзена чыгунка. У 1880-я гады ў горадзе жыў латыскі драматург [[Рудольф Бляўманіс]]. У 1894 годзе сям’я Лёўэнштэрнаў пабудавала нэаклясычны палац, які згарэў у 1905 годзе. У 1966 годзе пабудаваная Плявінская [[гідраэлектрастанцыя]], у выніку была затопленая значная частка замка. Насельніцтва ў 2015 годзе — 2818 чалавек.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.koknese.lv/ Афіцыйная старонка Кокнэсэ]{{Ref-lv}}

[[Катэгорыя:Гісторыя Полацкага княства]]
[[Катэгорыя:Гарады Латвіі]]