Прагляд крыніцы для Запарожцы (карціна)

{{Твор мастацтва
|назва             = Запарожцы
|тып               = карціна
|файл              = Ilja Jefimowitsch Repin - Reply of the Zaporozhian Cossacks - Yorck.jpg
|памер             = 300пкс
|мастак            = [[Ільля Рэпін]]
|год               = 1880—1891
|матэрыял          = палатно
|тэхніка           = [[Алейны жывапіс|алей]]
|вышыня            = 203
|шырыня            = 358
|месцазнаходжаньне = Санкт-Пецярбург
|музэй             = [[Дзяржаўны Расейскі музэй]]
}}
«'''Запарожцы'''» — карціна расейскага мастака [[Ільля Рэпін|Ільлі Рэпіна]]. Велізарнае пано (2,03 × 3,58 м) было пачата ў 1880 і скончана ў 1891 годзе.

Эцюды да карціны мастак пісаў у [[Кубанскія казакі|кубанскай]] станіцы [[Пашкаўскі|Пашкаўскай]], [[Кацярынаслаў|Кацярынаславе]], у маёнтку Качанаўка Чарнігаўскай губэрні.

== Сюжэт ==
{{Асноўны артыкул|Ліст запарожцаў турэцкаму султану}}
Па легендзе, ліст быў напісаны ў 1676 годзе [[кошавы атаман|кошавым атаманам]] [[Іван Сірко|Іванам Сірком]] «са ўсім кошам Запароскім» у адказ на [[ультыматум|ўльтыматум]] султана [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыі]] [[Мэхмэд IV|Мэхмэда (Мухамэда) IV]]. Арыгінал ліста не захаваўся, аднак у 1870-х гадах кацярынаслаўскім этнографам-аматарам Я. П. Навіцкім была знойдзеная копія, зробленая ў XVIII стагодзьдзі. Ён перадаў яе гісторыку [[Зьміцер Яварніцкі|З. І. Яварніцкаму]], які аднойчы зачытаў яе, як кур’ёз, сваім гасьцям, сярод якіх быў, у прыватнасьці, Ільля Рэпін. Мастак зацікавіўся сюжэтам і ў 1880 годзе пачаў першую сэрыю эцюдаў.

== Гісторыя стварэньня ==
Пасьля 1880 году Рэпін займаўся павольнай і доўгай сэрыяй эскізаў і падборам мадэляў. Для цэнтральных пэрсанажаў мастак абраў З. І. Яварніцкага — пісарчуком, а атаманам Сірком — кіеўскага генэрал-губэрнатара М. І. Драгамірава. Для казака ў белай кучомцы пазаваў журналіст і пісьменьнік [[Гіляроўскі]]. Першы скончаны эскіз алеем зьявіўся ў 1887 годзе. Рэпін падарыў яго Яварніцкаму. Пазьней Яварніцкі прадаў яго [[Павал Трацьякоў|П. М. Трацьякову]], і цяпер ён вісіць у [[Дзяржаўная Трацьцякоўская галерэя|Трацьцякоўскай галерэі]].

[[Файл:Reply of the Zaporozhian Cossacks (sketch, 1893, Kharkiv).jpg|міні|250пкс|зьлева|Вэрсія, якая захоўваецца ў Харкаўскім мастацкім музэі]]
Асноўны (можна сказаць, клясычны) варыянт карціны быў завершаны ў 1891 годзе. Пасьля першага публічнага агляду мастака крытыкавалі за тое, што па меркаваньні шматлікіх карціна была «гістарычна няпэўнай». Тым ня менш, лёс палатна склаўся ўдала. Пасьля посьпеху на некалькіх выставах у Расеі і за мяжой (Чыкага, Будапэшт, Мюнхэн, Стакгольм) карціну ў 1892 годзе купіў за 35 тыс. рублёў імпэратар Аляксандар III. Карціна заставалася ў царскім зборы да 1917 году, а пасьля рэвалюцыі апынулася ў зборы [[Дзяржаўны Расейскі музэй|Расейскага музэю]].

Яшчэ не завяршыўшы асноўны варыянт, Рэпін у 1889 годзе пачаў працу над другім, які ён так і ня скончыў. Гэтае палатно некалькі саступае па памерах першапачатковаму варыянту, і зьяўляецца, так сказаць, кулюарным асобнікам. Другі варыянт «Запарожцаў» мастак, паспрабаваў зрабіць больш «гістарычна пэўным», але відавочна апынуўся нездаволены вынікам і кінуў на паўдарогі. Захоўваецца ён цяпер у Харкаўскім мастацкім музэі.

== Літаратура ==
* Замечательные полотна. Сборник. Художник РСФСР, 1962 г.

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [http://bubelo.in.ua/essay/cossacks/ Гісторыя стварэньня і пэрсанажы карціны Рэпіна «Запарожцы»]
* [https://web.archive.org/web/20080922005341/http://sttp.ru/master36.html Запарожцы пішуць ліст турэцкаму султану]

[[Катэгорыя:Карціны Ільлі Рэпіна]]
[[Катэгорыя:Казацтва]]
[[Катэгорыя:Карціны 1891 году]]