Прагляд крыніцы для Ельня (балота)

[[Файл:Elnia road 2018.jpg|значак|305x305пкс|Грэбля празь Ельню. Жнівень, 2018 г.]]
'''Бало́тны масі́ў Е́льня''' — адзін з найбуйнейшых ў Беларусі комплексаў верхавых і пераходных [[балота]]ў са шматлікімі [[Возера|азёрамі]], якія прыдаюць разнастайнасьць краявіду.

Для аховы балотаў створаны заказьнік [[Ельня (заказьнік)|Ельня]]. Па ўсім балоце месьцяцца невялікія астравы, пакрытыя дробналіставымі і яловымі лясамі. Большая частка балотнага масіву зарасла невысокай хвояй, але сустракаюцца і даволі значныя адкрытыя ўчасткі са шматлікімі дробнымі азёрамі і вокнамі чыстай вады. Расьліннасьць на балотнай частцы заказьніку характэрная для верхавых балотаў і прадстаўленая хваёва-хмызьнякова-сфагнавымі і хмызьнякова-сфагнавымі супольнасьцямі.

Балота Ельня разьмешчанае на водападзеле [[Рака|рачных]] басэйнаў. Цэнтральная яго частка ўзвышаецца над пэрыфэрыйнымі ўчасткамі на 7 мэтраў. Глыбіня тарфяной залежы ў сярэднім складае 3 м, а месцамі дасягае 8,3 мэтраў. З балотнага масіву выцякаюць тры ракі, а ў яго не ўпадае ніводнай. На тэрыторыі балота налічваецца больш за 100 азёраў, якія ўяўляюць сабой рэшткі існага некалі аднаго вялікага возера. Большасьць зь іх злучаная паміж сабою рэкамі і пратокамі. Аснову воднага сілкаваньня балота складаюць грунтовыя воды і ападкі.

У выніку [[Мэліярацыя|мэліярацыі]] прылягаючых тэрыторыяў і часткі балота адбыліся істотныя зьмены гідралягічных умоваў комплексу. Пракладка шматлікіх каналаў і выраўноўваньне рэк прывялі да зьніжэньня ўзроўню грунтовых вод, што стала адной з асноўных прычын практычна штогадовых буйных пажараў на балоце.

У сувязі зь цяжкай даступнасьцю і спэцыфікай ляндшафтаў (каля 60% лесу расьце на балоце, а самі лясы характарызуюцца нізкай прадукцыйнасьцю) тэрыторыя выкарыстоўваецца чалавекам абмежавана. Лесаэксплюатацыйныя работы вядуцца ў асноўным па пэрыфэрыі балотнага масіву і на мінэральных выспах, сельскагаспадарчая дзейнасьць адсутнічае. Тэрыторыя выкарыстоўваецца як для прамысловых нарыхтовак, так і для аматарскага збору грыбоў і ягад. На азёрах мясцовае насельніцтва ловіць рыбу.

== Фаўна і флёра ==

На тэрыторыі заказьніку сустракаецца 98 відаў птушак, 23 зь якіх занесеныя ў [[Чырвоная кніга Беларусі|Чырвоную кнігу Беларусі]]. Характэрная рыса балотнага масіву Ельня — наяўнасьць разрэджаных калёніяў [[кулік]]оў на балоце і шматлікіх калёніяў [[Чайкавыя|чайкавых]] на азёрах. Ельня — месца гнездаваньня птушак, тыповых для комплексаў верхавых балот: {{Таксон-bellat|Гагара чорнавальлёвая|чорнавальлёвага гагача|Gavia arctica}}, {{Таксон-bellat|Курапатка белая|пардвы|Lagopus lagopus}}, {{Таксон-bellat|Залацісты сявец|залацістай сеўкі|Pluvialis apricaria}}, {{Таксон-bellat|Кулён сярэдні|сярэдняга кулёна|Numenius phaeopus}}, {{Таксон-bellat|Гаршнэп|стучка|Lymnocryptes minimus}} і {{Таксон-bellat|Уліт вялікі|куліка-селянца|Tringa nebularia}}. Рэдкія для Беларусі ўвогуле, яны сустракаюцца тут у значнай колькасьці. Акрамя іх на балоце гняздуюцца {{Таксон-bellat|дзербнік||Falco columbarius}} і {{Таксон-bellat||арол-вужаед|Circaetus gallicus}}.

Балотны масіў Ельня мае вялікае значэньне як месца прыпынку мігруючых гусей, качак і жураўлёў на вясновых і восеньскіх пралётах. У гэты час на вадаёмах звычайныя і шматлікія {{Таксон-bellat|гусь-гуменьніца|гусі-гуменьніцы|Anser fabalis}}, {{Таксон-bellat|Белалобая гусь|белалобыя гусі|Anser albifrons}}, {{Таксон-bellat|качка-сьвіцьва|качкі-сьвіцьвы|Anas penelope}}, {{Таксон-bellat|качка-чырок|качкі-чыркі|Anas querquedula}}; сустракаюцца таксама {{Таксон-bellat|шэрая гусь||Anser anser}}, {{Таксон-bellat|Піскулька|гусь-піскулька|Anser erythropus}}, {{Таксон-bellat|Шылахвостка|качка-шылахвостка|Anas acuta}}, {{Таксон-bellat|савукі||Mergus}}.

З расьлінаў, якія растуць на тэрыторыі балота і на мінэральных выспах, 11 відаў уключаны ў Чырвоную кнігу. Сярод іх і рэдкія для Беларусі {{Таксон-bellat|бяроза карлікавая||Betula nana}} і {{Таксон-bellat|марошка прысадзістая||Rubus chamaemorus}}. Фаўна наземных хрыбетных уключае 7 відаў земнаводных, 5 відаў паўзуноў, 31 від млекакормячых (большасьць зь іх пражывае на пэрыфэрыйных участках балота ці наведвае яго ў пошуках корму). Адзначаецца высокая колькасьць {{Таксон-bellat|гадзюка звычайная|гадзюкі звычайнай|Vipera berus}}.

=== Неспрыяльныя фактары ===
{{Балоты Беларусі}}
Паніжэньне ўзроўню грунтовых вод у выніку пракладаньня каналаў сярод балота, выраўноўваньня рэк і асушэньня пэрыфэрыйных участкаў балота. Парушэньне гідрарэжыму прыводзіць да пачашчэньня пажараў, зьмяненьня відавога саставу флёры, зарастаньня адкрытых участкаў балот хмызьнякамі і лесам.

Пажары і паніжэньне ўзроўню грунтовых вод аказваюць істотны ўплыў на стан папуляцый птушак, якія тут гняздуюцца і спыняюцца падчас міграцыяў. У першую чаргу ў выніку пажараў зьмяншаецца плошча тыповых балотных экасыстэм, а зьнішчэньне журавін значна зьмяншае кармавую базу для многіх відаў птушак.

У апошнія гады рыбаловы і паляўнічыя пачалі ўсё часьцей наведваць азёры. Гэта прыводзіць да разбурэньня гнёздаў многіх відаў птушак, у тым ліку і занесеных у Чырвоную кнігу. Балота пачынае губляць сваю значнасьць як месца канцэнтрацыі мігруючых гусей і жураўлёў. Адна з прычын такога становішча — зьніжэньне ўзроўню грунтовых вод, што зрабіла балота больш даступным для чалавека ўвесну.

Нерэглямэнтаваны збор журавін прыводзіць да сур’ёзнага пашкоджаньня наглебавага покрыва і зьяўляецца яшчэ адным фактарам парушэньня спакою жывёл.

== Крыніцы ==
* Скарбы прыроды Беларусі — Treasures of Belarusian Nature: Тэрыторыі, якія маюць міжнар. значэнне для захавання біял. разнастайнасці / аўт. тэксту і фота А. В. Казулін і інш. — 2-ое выд., перапрац., дап. — Мн.: Беларусь, 2005. — 215 с — Паводле эл. рэсурсу [https://web.archive.org/web/20110422184238/http://ptushki.org/ ptushki.org]

{{Заказьнікі Беларусі}}

[[Катэгорыя:Тэрыторыі, важныя для птушак]]
[[Катэгорыя:Балоты Беларусі]]