Прагляд крыніцы для Гісторыя Берасьця

'''[[Берасьце]]''' (часам насіў дадатковае азначэньне — ''Берасьць [[Літва|Літоўскі]]''{{Заўвага|Напрыклад, паводле [[Хроніка літоўская і жамойцкая|Хронікі літоўскай і жамойцкай]], «''ку Берасьцю, каторага цяпер завут Літоўскім''»<ref>ПСРЛ. Т. 32. — М., 1975. [https://books.google.by/books?id=EVNpAAAAMAAJ&q=%D0%91%D0%B5%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8E,+%D0%BA%D0%BE%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%8C+%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D1%83%D1%82+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC&dq=%D0%91%D0%B5%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8E,+%D0%BA%D0%BE%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%8C+%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D1%83%D1%82+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiEn9i5-Lf6AhUFjqQKHSBiBBoQ6AF6BAgGEAI С. 17].</ref>}}) — старажытнае [[места]], якое атрымала [[Магдэбурскае права]] другім у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] (пасьля [[Вільня|Вільні]]), цэнтар [[Берасьцейскі павет|гістарычнага рэгіёну]]. Месца правядзеньня нарады дзеля падрыхтоўкі да пераможнай [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітвы]]. У 1553 годзе староста берасьцейскі [[Мікалай Радзівіл «Чорны»]] заснаваў тут першую на тэрыторыі сучаснай Беларусі друкарню. У 1596 годзе ў катэдральнай [[Царква Сьвятога Мікалая (Берасьце)|царкве Сьвятога Мікалая]] праваслаўныя [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] [[Берасьцейская царкоўная унія|аднавілі еднасьць]] з каталікамі. Пры будаваньні [[Берасьцейская крэпасьць|крэпасьці]] ў першай палове XIX ст. улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|зьнішчылі архітэктурны ансамбль гістарычнага цэнтру]] (старажытны [[Берасьцейскі замак|замак]], 10 сакральных будынкаў, мураваны комплекс Рынку з [[Берасьцейская ратуша|ратушай]] і палац князёў Чартарыйскіх<ref>Соркіна І. Палітыка царызму адносна гарадоў Беларусі ў кантэксце гістарычнай памяці і ідэнтычнасці гараджанаў // Трэці міжнародны кангрэс даследчыкаў Беларусі. Працоўныя матэрыялы. Том 3. 2014. С. 378.</ref>, помнікі архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага XVI—XVIII стагодзьдзяў), а само места перанесьлі на ўсход. Да нашага часу захаваліся толькі руіны [[Касьцёл Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынак (Берасьце)|комплексу кляштару бэрнардынак з касьцёлам Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі]] ў стылі [[віленскае барока|віленскага барока]], помнік архітэктуры XVIII ст., які патрабуе неадкладнай кансэрвацыі і рэстаўрацыі, а таксама падмуркі [[Касьцёл Езуса і Сьвятога Казімера і калегіюм езуітаў (Берасьце)|калегіюму езуітаў]] і [[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў (Берасьце)|базылянскай царквы Сьвятых Пятра і Паўла]]. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў 1918 годзе тут склалі [[Берасьцейскі мір|мірную дамову]], згодна зь якой бальшавікі перадалі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]] практычна ўсю тэрыторыю сучаснай Беларусі. За часамі [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] ў Берасьцейскай крэпасьці абараняліся сьпярша [[Абарона Берасьцейскай крэпасьці (1939)|польскія]], потым [[Абарона Берасьцейскай крэпасьці (1941)|савецкія войскі]]. Адзінае места Беларусі, якое ў 1939 годзе сьпярша захапілі войскі [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]], аднак згодна з [[Пакт Молатава — Рыбэнтропа|пактам Молатава — Рыбэнтропа]] ўрачыста перадалі [[СССР]], вынікам чаго стаў [[Супольны парад Вэрмахту і Чырвонай арміі ў Берасьці (1939)|супольны нацысцка-савецкі вайсковы парад]].

== Раньнія часы ==
[[Файл:Vitaŭt Vialiki. Вітаўт Вялікі (XVIII).jpg|значак|зьлева|170пкс|Партрэт [[Вітаўт|Вітаўта Вялікага]] з [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар аўгустынаў (Берасьце)|кляштару аўгустынаў]]]]
[[Файл:Old Bieraście.jpg|міні|245пкс|Меркаваны выгляд [[Берасьцейскі замак|Берасьцейскага гораду (замка)]] у ХІІ—ХІІІ стагодзьдзях]]

Паселішча на месцы сучаснага Берасьця існавала значна раней за першы вядомы ўпамін [[замак|гораду]] ў пісьмовых крыніцах. Яно належала старажытнаму [[Германскія мовы|германскаму]] племені [[готы|готаў]]. У III—IV стагодзьдзях насельніцтва беларускага Пабужжа ўтварала адзінства з носьбітамі [[вельбарская культура|вельбарскай культуры]]. На землі Пабужжа насельніцтва гэтай культуры пранікла каля 160—180-х гадоў і захоўвалася да 350—375 гадоў улучна. У 1960-я гады ў час будаўнічых працаў на тэрыторыі сучаснага Берасьця, на правым беразе [[Мухавец|Мухаўца]], археолягі знайшлі некалькі [[могільнік]]аў вельбарскай культуры, якая атаясамляецца з гоцкімі плямёнамі. Найбольш поўна з гэтых гоцкіх могільнікаў дасьледавалі могільнік Берасьце-[[Трышын]]. Археоляг [[Юры Кухарэнка|Юры Кухарэнка]] выявіў і дасьледаваў тут 70 пахаваньняў<ref>Кухаренко Ю. В. Полесье и его место в процессе этногенеза славян (По материалам археологических исследований) // Полесье (Лингвистика. Археология. Топонимика). — М., 1968.</ref>. У 2015 годзе ў Берасьці ў мікрараёне [[Кавалёва (Берасьце)|Кавалёве]], пры будаваньні дарогі на Луцкай вуліцы, выпадкова выявілі яшчэ адзін грунтовы могільнік першай паловы першага тысячагодзьдзя нашай эры, які займаў плошчу каля 2 га. Паводле археоляга Аляксандра Башкова, які дасьледаваў 8 ацалелых пахаваньняў на плошчы 100 м², гэты археалягічны помнік жалезнага веку мае шмат агульнага з помнікам вельбарской культуры Берасьцем-Трышынам<ref>[http://www.belta.by/regions/view/arheologicheskij-pamjatnik-nachala-nashej-ery-obnaruzhen-v-breste-166974-2015 Археологический памятник начала нашей эры обнаружен в Бресте], [[БЕЛТА]], 16 кастрычніка 2015 г.</ref>. Пазьней гэтая тэрыторыя стала месцам інтэнсіўных кантактаў славянскага і балтыйскага ([[яцьвягі]]) насельніцтва.

Першыя гістарычныя зьвесткі пра Берасьце зьмяшчаюцца ў «Аповесьці мінулых гадоў» і датуюцца 1019 (1017) годам. Старажытнае гарадзішча знаходзілася на невялікім мысе, які ўтварыўся на сутоцы [[Мухавец|Мухаўца]] з [[Заходні Буг|Бугам]]. Места ўзьнікла як гандлёвы цэнтар і фартэцыя. Ягонаму росту спрыяла вельмі зручнае геаграфічнае становішча на шляху паміж Усходам і Захадам. У ХІ—ХІІІ стагодзьдзях Берасьце было ў валоданьні тураўскіх, кіеўскіх і галіцка-валынскіх князёў, шматразова захоплівалася польскімі князямі. Адно зь нешматлікіх беларускіх местаў, якое захапілі і зьнішчылі войскі татара-манголаў (у апошні час частка беларускіх навукоўцаў гэта аспрэчвае).

== Вялікае Княства Літоўскае ==
[[Файл:Bieraście Litoŭskaje. Берасьце Літоўскае (E. Dahlbergh, 1657) (2).jpg|міні|245пкс|Аблога Берасьця, 1657 г.]]

У 1319 годзе за вялікім князем [[Гедымін]]ам Берасьце далучылася да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Па сьмерці вялікага князя [[Кейстут]]а, местам авалодаў кароль польскі [[Ягайла]]. У 1380-я гады [[Вітаўт]] пры дапамозе тэўтонскіх рыцараў і наёмнікаў адбіў Берасьце ў Ягайлы. Рыцарамі камандаваў князь Ланкастэрскі — у будучым ангельскі кароль [[Генрых IV (кароль Ангельшчыны)|Генрых IV]]<ref>{{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}} С. 125.</ref>.

[[Файл:Bieraście. Берасьце (1840-49).jpg|170пкс|міні|зьлева|[[Герб Берасьця|Мескі герб]], 1840-я гг.]]

15 жніўня 1390 году Берасьце першым зь местаў сучаснай Беларусі атрымала [[Магдэбурскае права]]. Пазьней прывілеі неаднаразова пацьвярджаліся і пашыраліся вялікімі князямі, а з ХVІ ст. пачаў ужывацца мескі герб «''у блакітным полі срэбны лук са стралой, накіраванай джалам угору''»<ref>{{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}} С. 127.</ref>. Паводле прывілею вялікага князя [[Ягайла|Ягайлы]] Берасьцю надавалася 60 ланаў (1500 га) ворнай зямлі, улучна зь вёскай [[Казловічы (Клейнікаўскі сельсавет)|Казловічамі]]. Пры вымярэньні места ўжылі тую ж сыстэму, што ў Памор’і<ref>Ławrowska I. Analysis of the Territorial Layout of Brest Litovski (XIV—XVI century). Structural Analysis of Historical Constructions / ed. Jerzy Jasieńko. — Wrocław, 2012. S. 1220—1230.</ref>.

[[Файл:Bieraście, Unijacki, Sabornaja. Берасьце, Уніяцкі, Саборная (1759).jpg|170пкс|зьлева|міні|[[Царква Сьвятога Міколы (Берасьце)|Мікольская царква]], у якой праваслаўныя аднавілі еднасьць з каталікамі]]

Берасьце мела вялікае геапалітычнае значэньне. Празь места праходзіў важны старажытны камунікацыйны і гандлёвы шлях з усходу на захад Эўропы ([[Via Regia]] — Каралеўская дарога) і адна зь яго дзьвюх частак з паўночнага ўсходу на паўднёвы захад зь [[Вільня|Вільні]] ў [[Кракаў]] (Via Jagellonica — [[Каралеўскі тракт|Ягелонскі шлях]]), якая атрымала назву [[Вялікая (Берасьцейская) дарога]]. Гэта стала адной з падставаў таго, што 8—9 сьнежня 1409 году ў Берасьці адбылася таемная нарада паміж каралём польскім [[Ягайла]]м і вялікім князем літоўскім [[Вітаўт]]ам, на якой яны пастанавілі супольна выступіць супраць рыцараў Тэўтонскага ордэну. Сярод запрошаных на нарадзе быў і кыпчацкі султан [[Джэлал ад-Дзін|Саладзін (Джэлал ад-Дзін)]], які таксама абяцаў падтрымку. На нарадзе ў Берасьці ўладары разглядзелі і ўзгаднілі стратэгічна-тактычныя пытаньні будучай летняй кампаніі 1410 году. Вынікам [[Берасьцейская сустрэча|Берасьцейскай нарады 1409 году]] і распрацаванага на ёй пляну стала [[Грунвальдзкая бітва|перамога пад Грунвальдам]] (1410 год), у якой брала ўдзел і Берасьцейская харугва.

[[Файл:Bieraście Litoŭskaje. Берасьце Літоўскае (E. Dahlbergh, 1657) (4).jpg|значак|245пкс|Аблога Берасьця, 1657 г.]]

У 1413 годзе Берасьце стала цэнтрам [[Берасьцейскае староства|староства]] ў складзе [[Троцкае ваяводзтва|Троцкага ваяводзтва]]<ref>[[Валеры Грынявецкі|Грынявецкі В.]] Берасце // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 313.</ref> і паводле прывілея належала да галоўных местаў Вялікага Княства Літоўскага. У 1500 годзе Берасьце разрабавалі крымскія татары. У 1507 годзе вялікі князь выдаў прывілей берасьцейскім жыдам<ref>Maculevičius S., Baltrušiene D. Znajomość z Litwą. Księga tysiąclecia. Tom pierwszy. Państwo. — Kaunas: Kraštotvarka, 1999. {{ISBN|9986-892-34-1}}. — S. 32.</ref>. З 1520 году Берасьце стала цэнтрам [[Берасьцейскі павет|павету]], а з 1555—1566 гадоў — [[Берасьцейскае ваяводзтва|ваяводзтва]].

[[Файл:Bieraście, Zamuchaviečča. Берасьце, Замухавечча (XVII).jpg|значак|245пкс|[[Касьцёл Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынак (Берасьце)|Кляштар бэрнардынак]] на Замухавеччы, XVII ст.]]

У ХVІ ст. Берасьце — адно з найбольшых местаў Вялікага Княства Літоўскага. У гэты час дасягаюць значнага росквіту рамесныя цэхі. У першай палове ХVІІ ст. у месьце існавала 16 рамесных цэхаў — ганчарскі, злотніцкі, гарбарскі, кавальскі і інш. У 1553 годзе староста берасьцейскі [[Мікалай Радзівіл «Чорны»]] заснаваў тут кальвінскі збор і першую на тэрыторыі сучаснай Беларусі друкарню, якая ў 1563 годзе выдала [[Берасьцейская Біблія|Берасьцейскую, альбо Радзівілаўскую (кальвінскую) Біблію]] (на польскай мове). На той час гэта было адно з найлепшых, па-мастацку аздобленых друкаваных выданьняў у Вялікім Княстве Літоўскім і Каралеўстве Польскім. Агулам у Берасьцейскай друкарні было выдадзена каля 40 кніг. У 1558 годзе ў Берасьце выдалі [[канцыянал]] «Песьні хвал боскіх» (друкар Ян Зарэмба), з чым зьвязваюць пачатак нотадрукаваньня на тэрыторыі сучаснай Беларусі<ref>{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 286.</ref>. У 1569 годзе ў месьце адкрылася першая аптэка<ref>{{Літаратура/Нашы гарады|к}}</ref>. Аднак аптэкар значыўся ў попісе места ўжо ў 1566 годзе. 1 сьнежня 1588 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Леў Сапега]] скончыў у Берасьці сваю працу над [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|трэцяй рэдакцыяй]] [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|Статута Вялікага Княства Літоўскага]] 1588 году, які завяршыў кадыфікацыю права ў дзяржаве. У прадмове-звароце да новаабранага караля і вялікага князя [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонта Вазы]] і ўсіх станаў Вялікага Княства Літоўскага стаіць уласнаручны подпіс канцлера з дакладна пазначанымі месцам і датай зьяўленьня дакумэнту: ''«Писан у Берестью лета от нароженья сына Божьего 1588 месяца декабря, 1 дня»''<ref>Статут Вялікага княства Літоўскага 1588 : Тэксты. Давед. Камент. / Беларус. Сав. Энцыкл.: І. Шамякін (гал. рэд.) [і інш.]. — {{Менск (Мінск)}} : БелСЭ, 1989. С. 10.</ref>. Падрыхтаваны Л. Сапегам і зацьверджаны каралём Статут 1588 году юрыдычна замацаваў фактычную адасобленасьць Вялікага Княства Літоўскага ад Каралеўства Польскага ў рамках хаўруснай дзяржавы Рэчы Паспалітай, нягледзячы на супраціў гэтаму палякаў па падпісаньні акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]]. Гэты Статут дзеяў да 1840 году.

[[Файл:Bieraście, Pahonia. Берасьце, Пагоня (1720) (2).jpg|170пкс|міні|зьлева|Герб [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскага ваяводзтва]] з [[Пагоня]]й]]

Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Берасьця і ваколіцаў [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]]: паводле асабовага каталёгу езуітаў, Мікалай Грэбянеўскі (уступіў у ордэн у 1572 годзе) азначаецца як ''Lithuanus, ex Brzestae districtu''<ref>Шевченко Т. Етнохороніми українців, білорусів і литовців в єзуїтських джерелах ранньомодерної доби // Славістична збірка. Вип. 1. — К., 2015. С. 28.</ref>, а паводле каталёгу студэнтаў Грэцкай калегіі ў Рыме, Ісыдор Ляшчынскі азначаецца як ''Lithuanus, ex Palatinatu Brestensi'' (1714 год)<ref>[[Аляксандар Надсан|Надсан А.]] Беларусы ў Грэцкай калегіі // [[Запісы БІНіМ]]. Т. 30. — New York — Miensk, 2006. С. 173.</ref>. У [[матрыкул]]е [[Базэль]]скага ўнівэрсытэту пад 1599/1600 годам значыцца ''Nicolaus Zenowitz, Palatinides Brestensis Lituanus''<ref>Die Matrikel der Universität Basel. Bd. 2. — Basel, 1956. S. 491.</ref>. У запісах мэтрыкі папскай сэмінарыі ў [[Оламаўц]]у значацца ''Serapion Lozowsky Lithuanus Brestensis'' (1711—1714 гады), ''Sylvester Arteczky Lituanus ex Palatinatu Brestensi'' (1738—1742 гады)<ref>Blažejovskyj D. Ukrainian and Armenian pontifical seminaries of Lviv (1665—1784) (Analecta OSBM. Vol. 29). — Rom, 1975. P. 59.</ref>. Паводле каталёгу ордэну трынітарыяў у Рэчы Паспалітай (1785 год), ''Maria de Mercede Grabowski… Lithuanus, in palatinatu Brestensi natus… Omnibus Sanctis Zadarnowski… Lithuanus, in palatinatu Brestensi natus''<ref>Asuncion A. Diccionario de escritores Trinitarios de Espana y Portugal. T. 2. — Roma, 1899. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=F972OMryw8kC&q=Brestensi#v=snippet&q=Brestensi&f=false P. 545, 553].</ref>.

У 1591 годзе з ініцыятывы [[кашталян]]а берасьцейскага [[Іпаці Пацей|Адама Пацея]] (пазьней — біскупа і ўніяцкага [[Кіеўскія ўніяцкія мітрапаліты|Кіеўскага мітрапаліта]]) пры катэдральнай [[Царква Сьвятога Міколы (Берасьце)|царкве Сьвятога Мікалая]] ўтварылася брацтва, пры якім існавала школа, дзе выкладаньне вялося на [[старабеларуская мова|беларускай мове]]. У 1592—1595 гадох у ёй працаваў настаўнікам выдатны пэдагог і царкоўны дзяяч, гуманіст-асьветнік [[Лаўрэнці Зізаній]].

[[Файл:Bieraście, Piasieckaja. Берасьце, Пясецкая (1823).jpg|значак|245пкс|Панарама Пясецкай вуліцы, 1823 г.]]

8 кастрычніка паводле старога стылю (18 — паводле новага стылю, на які перайшла Рэч Паспалітая) 1596 году на царкоўным саборы, што праходзіў у [[Царква Сьвятога Мікалая (Берасьце)|катэдральнай царкве Сьвятога Мікалая]], адбылося абвяшчэньне [[Берасьцейская унія|Берасьцейскай уніі]], у выніку якой Праваслаўная Царква на тэрыторыі Рэчы Паспалітай (Кіеўская мітраполія) аднавіла еднасьць з [[Ватыкан|Апостальскім Пасадам]] у [[Рым]]е. Адным з галоўных яе ініцыятараў быў колішні кашталян берасьцейскага замку, а потым біскуп уладзімерскі і берасьцейскі [[Іпаці Пацей]] — выдатны грамадзкі і рэлігійны дзяяч, багаслоў і пісьменьнік-палеміст. Дзеля падтрымкі і пашырэньня ідэяў Уніі ў Берасьце з Папскай [[Грэцкі калегіюм|Грэцкай калегіі]] ў Рыме быў запрошаны знакаміты ў той час багаслоў грэк [[Пётар Аркудзі]].

У ХІV—ХVIII стагодзьдзях у Берасьці існавалі касьцёлы і кляштары аўгустынаў, бэрнардынаў, брыгітак, дамініканаў, трынітарыяў, цэрквы і манастыры. Ад 1615 году ў Берасьці зьявілася езуіцкая місія, пры якой з 1633 году дзеяў езуіцкі калегіюм. У ХVІІ ст. у калегіюме навучаўся, а потым быў намесьнікам рэктара філёзаф [[Казімер Лышчынскі]], які за свой недапісаны трактат «[[Аб неіснаваньні Бога]]» (у другой, недапісанай частцы якога меў зьняпраўдзіць свае папярэднія тэзы) быў пакараны сьмерцю і спалены ў 1689 годзе на пляцы Старога Места ў Варшаве.

У 1648 годзе Берасьце разбурылі казакі [[Багдан Хмяльніцкі|Б. Хмяльніцкага]]<ref name="evkl314">[[Валеры Грынявецкі|Грынявецкі В.]] Берасце // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 314.</ref>, у гэты ж час адбыліся паўстаньні месьцічаў. У 1653 годзе ў Берасьці засядаў [[Сойм Рэчы Паспалітай]]. За часамі [[Паўночная вайна (1655—1660)|Паўночнай вайны]] ў 1657 годзе места захапілі і спалілі швэды. 13 студзеня 1660 году Берасьцем авалодалі маскоўскія войскі пад камандаю [[Іван Хаванскі|Хаванскага]], якія выразалі ў захопленым замку каля 1,7 тыс. чал.<ref>Курукин И. В., Булычев А. А. Повседневная жизнь опричников Ивана Грозного. — Москва: Молодая гвардия, 2010. С. 336.</ref>, а само места цалкам зьнішчылі<ref>Гладыщук А. А. Никитчик А. Д. Инвентари Берестейского замка и города после 1660 года // Вестник Брестского государственного технического университета. — №6. — 2013. С. 42. [https://web.archive.org/web/20181223012012/http://www.bstu.by/uploads/vestnik/13-6.pdf]</ref>. У 1661 годзе Берасьце вызвалілі войскі Вялікага Княства Літоўскага. У 1665—1666 гадох у месьце працавала [[Берасьцейская мынца|мынца]], якая за год выпусьціла медных [[шэлег]]аў (гэтак званых [[барацінка|барацінак]]) на суму больш чым 2,5 мільёну злотых.

Берасьце зьведала значныя спусташэньні ў часы [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]] 1700—1721 гадоў, зруйнаванае места вызвалілі на чатыры гады амаль ад усіх дзяржаўных павіннасьцяў. З ХVIII ст. існавала асобная [[Берасьцейская япархія (уніяцкая)|Берасьцейская грэка-каталіцкая япархія]], а ў 1726 годзе ўтварылася [[Берасьцейская рымска-каталіцкая дыяцэзія]]<ref name="evkl314"/>. У эканамічных адносінах места было галоўным рачным портам на Бугу, а ў канцы ХVIII ст. падскарбі [[Антоні Тызэнгаўз|А. Тызэнгаўз]] заснаваў тут суконную мануфактуру. У 1792 годзе Берасьце на некаторы час стала апорным пунктам [[Таргавіцкая канфэдэрацыя|Таргавіцкай канфэдэрацыі]]. За часамі [[паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]] расейскія акупацыйныя войскі на чале з [[Аляксандар Сувораў|А. Суворавым]] разьбілі аддзелы паўстанцаў пад камандай Ю. Серакоўскага і захапілі места.

{{Панарама|Bieraście. Берасьце (XVII).jpg|1000px|Выгляд цэнтру Берасьця ў XVII ст. (фрагмэнт гравюры Э. Дальбэрга) <br />''Умоўныя пазначэньні'': '''A'''. ''Castellum'' — [[Берасьцейскі замак|Замак]]; '''B'''. ''Templum Iesuilarum'' — [[Касьцёл Езуса і Сьвятога Казімера і калегіюм езуітаў (Берасьце)|Касьцёл езуітаў]]; '''C'''. ''Templum Parochiale'' — [[Фара Вітаўта (Берасьце)|Фарны касьцёл]]; '''D'''. ''Templ. Graco-rum'' — [[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў (Берасьце)|Грэцка-каталіцкая царква]]; '''E'''. ''Templ. Dominicanorum'' — [[Касьцёл Сьвятой Соф’і і кляштар дамініканаў (Берасьце)|Дамініканскі касьцёл]]; '''F'''. ''Coenob. Bernhardinorum'' — [[Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і кляштар бэрнардынаў (Берасьце)|Кляштар бэрнардынаў]]; '''G'''. ''Synagogux Iudcorum'' — Сынагога.}}

== Пад уладай Расейскай імпэрыі ==
[[Файл:Bieraście. Берасьце (M. Zaleski, 1846).jpg|міні|245пкс|Зьнішчэньне Берасьця, 1846 г.]]
У выніку [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай]] (1795 год) Берасьце апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]. Расейскія ўлады скасавалі Магдэбурскае права, а само места, ранейшую сталіцу ваяводзтва, ператварылі ў цэнтар павету. З 1799 году Берасьце ўваходзіла ў склад [[Літоўская губэрня|Літоўскай губэрні]], а з 1801 году — у [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскую губэрню]]. У 1817 годзе ў Берасьці было 17 мураваных і 446 драўляных будынкаў. У 1822 годзе, паводле зьвестак вайскова-тапаграфічнага Дэпо, у месьце было «10 мураваных цэркваў і 3 драўляныя, 550 дамоў, у тым ліку 17 мураваных, жыхароў абодвух [[плоць|плоцяў]] да 7800 чалавек, зь іх жыдоў мужчынскай плоці 3392, жаночай 3525»<ref>Орлов В. [https://brestdatabase.by/library/krepost-brest-litovsk-i-eyo-zhiteli Крепость Брест-Литовск и её жители]{{Недаступная спасылка|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, База данных Наследие Брестской крепости, 16.05.2018 г.</ref>. Асноўнай крыніцай даходу месьцічаў былі гандаль і рыбная лоўля.

Першыя пляны і праекты будаваньня крэпасьці на месцы старажытнага Берасьця зьявіліся ўжо адразу па падзелах Рэчы Паспалітай, што аднак захоўвалася ў таямніцы ад саміх месьцічаў. З 1830-х гадоў улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] пачалі будаваць умацаваньні на месцы старога места. Калі плян пабудовы крэпасьці афіцыйна зацьвердзілі, у Берасьці пачаліся частыя пажары: такім спосабам расейскія ўлады ачысьцілі тэрыторыю пад пабудову крэпасьці. Прытым кампэнсацыі за зруйнаваную дзеля пабудовы крэпасьці маёмасьць жыхарам Берасьця максымальна заніжалі і доўгі час адмаўляліся выплачваць, што супярэчыла законам самой Расейскай імпэрыі. Людзі мусілі доўгія гады весьці судовыя працэсы і пры гэтым многія атрымалі толькі частку ад ужо заніжаных сумаў або не атрымлівалі грошай, увогуле. Само места перанесьлі на дзьве з паловай вярсты на ўсход. Тых, хто праз заніжаныя або, увогуле, нявыплачаныя кампэнсацыі ня змог пераехаць да прызначанага тэрміну, высялялі прымусова з дапамогай паліцыі. Месьцічы мусілі прадаваць радзінныя рэліквіі і ўпрыгожваньні, каб выжыць. Захаваліся дакумэнтальныя сьведчаньні, што першы час людзі ў новым месьце жылі ў зямлянках<ref name="Korsunau">Коршунов С. [https://web.archive.org/web/20200222101234/https://news.tut.by/culture/672925.html «Денег нет, но вы держитесь». Как жители старого Бреста выбивали компенсации за снесенные под крепость дома], [[TUT.BY]], 20.02.2020 г.</ref>.

На 1860 год у Берасьці было 55 мураваных і 757 драўляных будынкаў. З 1870-х гадоў места стала значным чыгуначным вузлом. Апроч чыгункі, важную ролю ў жыцьці Берасьця адыгрываў рачны порт, толькі ў 1857 годзе гандлёвы абарот яго дасягаў амаль 1 млн рублёў. На загад віленскага генэрал-губэрнатара ад 19 жніўня 1866 году на падставе ўказу расейскага Сэнату ад 15 красавіка таго ж году ў Берасьці, а таксама ў Горадні, Кобрыні, Пружанах і Слоніме з мэтай больш жорсткага кантролю над мясцовым самакіраваньнем замест магістрату ўтваралася гарадзкая дума ({{мова-ru|городская дума|скарочана}})<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Дзейнасць гарадзенскіх выбарных гарадскіх устаноў перыяду Расійскай імперыі ў матэрыялах НГАБ у Горадні / Гарадзенскі палімпсест — 2009. Дзяржаўныя ўстановы і палітычнае жыццё. XVI—XX ст. Матэрыялы міжнароднай навуковай канферэнцыі (Горадня, 7 лістапада 2009 г.) / Пад рэдакцыяй А. Смаленчука, Н. Сліж. — Беласток, 2009. С. 333—334.</ref>.

Падзеі Крывавай нядзелі 9 студзеня 1905 году знайшлі свой водгук і ў Берасьці. Пратэстамі тут кіравалі мясцовыя сацыял-дэмакратычныя арганізацыі ППС у Літве і Бунда. Сацыял-дэмакраты з берасьцейскіх арганізацыяў Бунда, ППС у Літве ды іншыя прадстаўнікі прагрэсіўнай грамадзкасьці места спрабавалі супрацьстаяць чарнасоценнай прапагандзе, імі прыкладаліся намаганьні дзеля арганізацыі змаганьня працоўных супраць габрэйскіх пагромаў. У красавіку 1905 году берасьцейскі сацыял-дэмакратычны камітэт Бунду правёў 16 сходаў (у кожным брала ўдзел каля 100 чал.), на якіх разглядалася пытаньне пра стварэньне аддзелаў самаабароны ад грамілаў. 29 траўня (11 чэрвеня) 1905 году чарнасоценцы з ніжніх запасных чыноў і крымінальнікаў учынілі ў Берасьці габрэйскі пагром. Некалькі чалавек былі забітыя, дзясяткі параненыя. Страты дасягнулі вялікіх памераў. Пачаўшыся ў гасьціным двары, пагром пашырыўся на вуліцах Мясной, Крывой ды іншых. Рабавалі крамы, ламалі мэблю, усюды было разьбітае шкло, а пух ад парваных пярынаў лётаў на вуліцах. Габрэйская самаабарона спрабавала абараняцца і страляла ў адказ, але ў яе самой былі ахвяры. Выкліканы зь берасьцейскай фартэцыі аддзел вайскоўцаў спыніў бясчынствы грамілаў-чарнасоценцаў<ref name="Iofe-1998">Иоффе Э. [http://www.alexandersimoukov.narod.ru/jewhistory.htm История еврейских общин Беларуси. Брест] // Прошлое и настоящее евреев Беларуси. Сборник статей. — М., 1998. — 64 с.</ref>. 30 чэрвеня 1905 году ў Берасьці адбыўся ўсеагульны [[страйк]] працоўных, у якім брала ўдзел каля 5 тысячаў чалавек. На вуліцы Паліцэйскай (цяпер Савецкая) адбыўся масавы палітычны мітынг, на якім было каля 3 тысячаў чалавек<ref name="Suchapar-2020">Сухапар У. [http://kb.brl.by/index.php/heritage/item/2107-2020-g-115-gadou-z-chasu-stvarennya-brestskaj-vaenna-revalyutsyjnaj-arganizatsyi-rsdrp-1905/2107-2020-g-115-gadou-z-chasu-stvarennya-brestskaj-vaenna-revalyutsyjnaj-arganizatsyi-rsdrp-1905 2020 г. — 115 гадоў з часу стварэння Брэсцкай ваенна-рэвалюцыйнай арганізацыі РСДРП (1905)]</ref>. Пры падрыхтоўцы чарнасоценцамі новага пагрому ў кастрычніку — лістападзе 1905 году мясцовыя камітэты Бунду, ППС у Літве і сыяністаў-сацыялістаў рашуча заявілі паліцыі, што створаць аддзелы самаабароны дзеля змаганьня супраць чарнасоценных грамілаў. Пагром быў папярэджаны<ref name="Iofe-1998"/>. 19 кастрычніка 1905 году ў Берасьці былі арганізаваныя палітычная дэманстрацыя і мітынг у зьвязку з абвяшчэньнем царскага маніфесту 17 кастрычніка, па чым места абвясьцілі на ваенным становішчы. Рэвалюцыйны рух ахапіў таксама і салдат гарнізону. 24 лістапада 1905 году рота артылерыі гарнізона крэпасьці на чале з А. Аляксандравым арганізавала мітынг, да яго далучыліся салдаты 7-й, 11-й, 12-й, 15-й і 16-й рот. Удзельнікі мітынгу патрабавалі вызваліць севастопальскіх і кранштацкіх рэвалюцыйных матросаў, якія знаходзіліся ў зьняволеньні, палепшыць умовы службы ды іншае. Па гэтым галоўныя завадатары пісары А. Аляксандраў і П. Гарохаў былі арыштаваныя і асуджаныя на катаргу<ref name="Suchapar-2020"/>. 11 сьнежня 1905 году ў Берасьці адбыўся агульнамескі мітынг, які праходзіў легальна. Прагучалі прапановы падтрымаць узброенае паўстаньне ў Маскве агульным палітычным страйкам, многа гаварылася пра свабоду сходаў, слова, сумленьня. Мітынг закончыўся сьпевамі «Марсэльезы». 8 ліпеня 1906 году пачалося найбуйнейшае выступленьне ў Берасьці — хваляваньне сярод салдат крэпасьці. Паўстанцы былі акружаныя і ізаляваныя ад іншых вайсковых частак, 700 чалавек было арыштавана. Пад суд трапілі 32 салдаты, з якіх 5 былі апраўданыя, а астатнія прысуджаныя да катаржных работ на розныя тэрміны<ref name="Suchapar-2020"/>.

За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў ноч з 25 на 26 жніўня (паводле новага стылю, 12/13 жніўня — паводле старога стылю) 1915 году Берасьце занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкае імпэрыі]]. Калі да пачатку вайны жыхароў было каля 57 тысячаў, то на момант здачы места засталося толькі некалькі дзясяткаў чалавек. Усё насельніцтва Берасьця — хто пад узьдзеяньнем расейскай антынямецкай прапаганды, хто пад прымусам казакаў — мусіла было пакінуць места і падацца ў глыб Расейскай імпэрыі. Чыгуначных вагонаў для эвакуацыі хапіла толькі на невялікую колькасьць мяшчанаў. Большасьці ж берасьцейскіх сем’яў, якія мусілі былі пакінуць свае дамы і нажытую гадамі маёмасьць, давялося дабірацца ў цэнтральныя раёны імпэрыі на ўласных падводах і пехатою, многія на гэтым шляху загінулі ад голаду і хваробаў. Расейскае войска пры адступленьні мела загад падарваць фарты Берасьцейскай крэпасьці і масты, а само места — спаліць. Многія будынкі ў Берасьці былі зруйнаваныя і спаленыя спэцыяльнымі камандамі расейскай арміі, тым часам у цытадэлі крэпасьці яны збольшага засталіся цэлыя. З 3670 мескіх будынкаў цалкам або ў значнай ступені пацярпела 2500<ref>Рубашевский Ю. [https://web.archive.org/web/20161104164958/http://www.vb.by/society/history/brest_sdan_avstrijcam.html Сто лет назад Брест был сдан австрийцам] // Вечерний Брест. 21 августа 2015 г.</ref>.

З 9 (22) сьнежня 1917 да 3 сакавіка 1918 году ў Берасьці ў будынках на тэрыторыі крэпасьці праходзілі мірныя перамовы паміж Савецкай Расеяй і Нямеччынай, у выніку чаго адбылося падпісаньне [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]], які ня ўлічваў інтарэсаў [[Беларусы|беларусаў]]. 4 сакавіка 1918 году ўрад [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспублікі]] абвясьціў Берасьце сваёй часткай.

== Найноўшы час ==

=== Беларуская Народная Рэспубліка. Міжваенны пэрыяд ===
25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Берасьце абвяшчалася часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. У месьце прызначылі павятовага старшыню БНР, а жыхары ваколіцаў (вёска [[Горкі (Берасьцейская вобласьць)|Горкі]] Берасьцейскага павету) атрымалі Пасьведчаньні [[Народны Сакратарыят БНР|Народнага Сакратарыяту БНР]]<ref>{{Літаратура/ВГАБ|4к}} С. 19.</ref>. Тэрыторыя [[Палесьсе|Палесься]] ад Берасьця да Гомля стала прадметам спрэчкі і перамоваў паміж БНР і УНР<ref>Лебедзева В. [https://web.archive.org/web/20081119070727/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/15/15art_lebiedzieva.htm Дыпламатычная місія БНР у перамовах з Украінай (1918 г.)] // Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne. Nr. 15.</ref>. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП (б) Беларусі Берасьце ўвайшло ў склад [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]], дзе яно стала цэнтрам раёну<ref name="at">{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>. Аднак [[дэ-факта]] ўвесь гэты час, да лютага 1919 году, Берасьце і ваколіцы знаходзіліся пад акупацыяй і поўным кантролем арміі Нямецкай імпэрыі. 9 лютага 1919 году Берасьце заняў польскі аддзел дабраахвотнікаў зь [[Віленская самаабарона|Віленскай самаабароны (Самаабароны Літвы і Беларусі)]]. 1 жніўня 1920 году места занялі бальшавікі<ref>Kronika powstań polskich 1794—1944. — Warszawa: Wydawnictwo Kronika, 1994. {{ISBN|83-86079-02-9}}. — S. 360.</ref>, але адступілі перад палякамі ў канцы таго ж месяцу.

26 лютага 1920 году ў Берасьце з [[Эстонія|Эстоніі]] пастанавілі перадысьлякаваць [[Асобны атрад БНР]] пад камандаю генэрала [[Станіслаў Булак-Балаховіч|Станіслава Булак-Балаховіча]]. Ад 5 сакавіка цягнікамі зь [[Дзьвінск]]у ў Берасьце генэрал С. Булак-Балаховіч змог перавезьці толькі частку жаўнераў свайго аддзелу, якія адмовіліся раззбройвацца. Аддзел генэрала С. Булак-Балаховіча зь некалькіх сотняў жаўнераў быў разьмешчаны ў [[Берасьцейская крэпасьць|Берасьцейскую крэпасьць]] для падмацаваньня і перафармаваньня. У вайсковым пляне вайсковыя фармаваньні генэрала С. Булак-Балаховіча былі падпарадкаваныя беспасярэдне начальніку Польскай дзяржавы [[Юзаф Пілсудзкі|Юзафу Пілсудзкаму]]. З чэрвеня 1920 году аддзел генэрала С. Булак-Балаховіча браў удзел у баях на польска-бальшавіцкім фронце на абшарах Палесься, а пазьней у [[Варшаўская бітва (1920)|абароне Варшавы]]. У час гэтых баёў армія генэрала С. Булак-Балаховіча значна вырасла за кошт дызэртыраў і палонных чырвонаармейцаў.

1 жніўня 1920 году Берасьце і Берасьцейскую крэпасьць захапілі войскі бальшавіцкай Расеі, якім пэўны час спрабавалі супрацьстаяць аддзелы генэрала Сікорскага. Згодна з [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовай]] у 1921 годзе Берасьце фармальна ўвайшло ў склад міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], дзе стала цэнтрам [[Палескае ваяводзтва|Палескага ваяводзтва]]. За польскім часам у месьце працавалі чыгуначныя, швацкія, зброевая і мэханічныя майстэрні, тытунёвая фабрыка, гарэлкавы завод акцыянэрнага таварыства «Познань», бровар «Карона», лесапільня, млын. Тут утварыўся Берасьцейскі акруговы камітэт [[Камуністычная партыя Заходняй Беларусі|Камуністычнай партыі Заходняй Беларусі (КПЗБ)]], а ў 1925 годзе працоўныя Берасьця на мескім мітынгу скандавалі «[[Жыве Беларусь!|Няхай жыве аб’яднаная Савецкая Беларусь!]]»<ref>Горны А. Рэгіянальныя структуры беларускага нацыянальнага pyxy ў Заходняй Беларусі (1921—1939 гг.) // [[Беларускі гістарычны часопіс]]. № 6, 2021. С. 20.</ref>. У студзені 1927 году ў месьце адбыўся суд над групай дзеячоў КПЗБ, а ў 1930 годзе пачаўся працэс над польскай [[апазыцыя]]й, якая выступала супраць маршала [[Юзэф Пілсудзкі|Юзэфа Пілсудзкага]]. 21 чэрвеня 1929 году да Берасьця далучылі частку гміны Косічаў, 29 лістапада 1933 году — частку гміны Камяніцы Жыравецкай<ref>[https://web.archive.org/web/20120612161012/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19290430354 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 maja 1929 r. o rozszerzeniu granic miasta Brześcia n/Bugiem w powiecie brzeskim, województwie poleskiem, Dz. U. Nr 43, poz. 354]{{ref-pl}}</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20120612161018/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330930716 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 listopada 1933 r. o rozszerzeniu granic miasta Brześcia n/Bugiem w powiecie brzeskim, województwie poleskiem, Dz. U. Nr 93, poz. 716]{{ref-pl}}</ref>, 1 сьнежня 1933 году — частку гміны Кабылянаў<ref>[https://web.archive.org/web/20161009120816/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330940719 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1933 r. o zmianie granic województw lubelskiego i poleskiego (Dz. U. Nr 94 poz. 719)]{{ref-pl}}</ref>. На 1936 год у Берасьці было 18 школаў, 5 гімназіяў, 3 кінатэатры, бібліятэка. У 1938 годзе намаганьнямі маладога кампазытара і дырыгента [[Сыльвестар Часноўскі|Сыльвэстра Часноўскага]] ўтварылася музычная школа імя [[Караль Шыманоўскі|Караля Шыманоўскага]], дырэктарам якой стаў заснавальнік. Таксама ён арганізаваў у месьце хор і сымфанічны аркестар.

=== Другая сусьветная вайна ===
Першыя авіяўдары па Берасьці былі зьдзейсьненыя войскамі нацысцкай Нямеччыны ўжо 2 верасьня 1939 году. Тады было скінута 10 бомбаў, якія пашкодзілі [[Белы палац]] у крэпасьці. 9 верасьня 1939 году ў Берасьце прыехала калёна аўтамабіляў з Варшавы з польскімі ўраднікамі. У гэты ж дзень места зноў бамбардавалі нацысты. Неўзабаве гітлераўцы падыйшлі да Берасьця. 14 верасьня 1939 году пачалася [[Абарона Берасьцейскай крэпасьці (1939)|абарона крэпасьці польскім войскам]], у ходзе якой былі адбітыя 7 нямецкіх атак, пры гэтым людзкія страты з боку абаронцаў склалі каля 40%. У гэтых баях бралі ўдзел шмат мясцовых рэзэрвістаў. 17 верасьня польскія войскі адступілі на поўдзень у бок [[Тэрэспаль|Тэрэспалю]], у Берасьцейскай крэпасьці засталіся дабраахвотнікі.

Нягледзячы на тое, што Берасьцем авалодалі немцы, згодна з [[Пакт Молатава-Рыбэнтропа|пактам Молатава-Рыбентропа]] — сакрэтным пагадненьнем паміж нацысцкай Нямеччынай і камуністычным СССР аб разьмежаваньні сфэраў уплыву — 22 верасьня 1939 году места перайшло пад кіраваньне Чырвонай арміі. У гэты ж дзень у Берасьці адбыўся [[Супольны парад Вэрмахту і Чырвонай арміі ў Берасьці (1939)|супольны савецка-нацысцкі парад]], які прымалі нямецкі генэрал [[Гайнц Гудэрыян|Гудэрыян]] і савецкі вайскавод [[Сямён Крывашэін|Крывашэін]]. У час параду нямецкія і савецкія вайсковыя начальнікі абмяняліся сьцягамі.

Па далучэньні да [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]] 4 сьнежня 1939 году Берасьце стала адміністрацыйным цэнтрам вобласьці. 22 чэрвеня 1941 году колішнія хаўрусьнікі напалі на СССР, першы ўдар прыйшоўся на Берасьце. Да 30 чэрвеня цягнулася арганізаваная абарона Берасьцейскай крэпасьці, па чым засталіся ізаляваныя агмені супраціву (большасьць зь якіх ліквідавалі на працягу наступнага тыдня) і адзінкавыя байцы. Апошні абаронца крэпасьці [[Пётар Гаўрылаў|П. Гаўрылаў]] трапіў у палон 23 ліпеня.

З пачаткам нямецкай акупацыі Берасьце некалькі разоў мяняла сваю адміністрацыйную прыналежнасьць. На пачатку акупацыі 1 жніўня 1941 году места і ўся тагачасная Берасьцейская вобласьць БССР, як і [[Беластоцкая вобласьць]], былі далучаныя да [[Усходняя Прусія|Ўсходняй Прусіі]] і ўваходзілі ў склад [[Беластоцкая акруга|Беластоцкай акругі]]<ref>{{Артыкул|аўтар=Золотарев В., Кульков Е. |загаловак= Генеральный план «Ост»|арыгінал=|https://interaffairs.ru/jauthor/material/480|аўтар выданьня= |выданьне= Международная жизнь|тып=|месца=|выдавецтва= МИД РФ|год= 2011|выпуск=|том=|нумар= 6|старонкі=|isbn=}}</ref>. Але ўжо 1 верасьня 1941 году тэрыторыю [[Беларускае Палесьсе|Беларускага Палесься]] (Берасьцейская, Пінская і Палеская вобласьці) разам зь Берасьцем далучылі да [[Райхскамісарыят Украіна|Райхскамісарыяту «Ўкраіна»]]. Генэральны камісар Беларусі [[Вільгельм Кубэ]] лічыў памылкай улучэньне поўдня Беларусі ў склад Райхскамісарыяту «Ўкраіна» і на нарадзе гебітскамісараў у Менску ў красавіку 1943 году выказваў сваю нязгоду зь перадачай апошняму «значнай часткі тэрыторыі Паўднёвай Беларусі», а таму прапаноўваў райхскамісару Ўкраіны [[Эрых Кох|Эрыху Коху]] перанесьці лінію падзелу да «пінскіх балот». Аднак гэтае пытаньне разьвязвала кіраўніцтва іншых установаў [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]], у першую чаргу Галоўнае камандаваньне сухапутных войскаў і кіраўніцтва міністэрства па занятых усходніх тэрыторыях. Менавіта райхсміністар [[Альфрэд Розэнбэрг]] вызначыў мяжу паміж Украінай і Беларусьсю на поўнач ад [[Прыпяць|Прыпяці]], бо такі падзел, хоць і не адпавядаў інтарэсам ваеннага кіраўніцтва, але забясьпечваў Райхскамісарыят «Украіна» лесам і дрэваматэрыяламі, а таксама ствараліся ўмовы для выкарыстаньня сыстэмы каналаў Прыпяці і чыгункі Берасьце — Гомель.

1 верасьня 1941 году а 12-й гадзіне дня была афіцыйна створана [[Генэральная акруга Валынь-Падольле|Генэральная акруга «Берасьце Літоўскае»]] ({{мова-de|Generalbezirk Brest-Litowsk|скарочана}})<ref name="generalbezirk">[http://www.territorial.de/ukra/wolhyn/wolh.htm#fn2 Territoriale Veränderungen in Deutschland und deutsch verwalteten Gebieten 1874—1945. {{ref-de}}]</ref>. Месцам знаходжаньня генэральнага камісарыяту было Берасьце Літоўскае. Увосень 1941 году тут утварыліся кіроўныя органы новай грамадзянскай адміністрацыі — гебітскамісарыяту (акругі) ў Берасьці Літоўскім. 1 студзеня 1942 адбылося перайменаваньне Генэральнай акругі «Берасьце Літоўскае» на [[Генэральная акруга Валынь-Падольле|Генэральную акругу «Валынь-Падольле»]]. Аднак да 19 чэрвеня 1942 адміністрацыйны цэнтар акругі яшчэ знаходзіўся ў Берасьці Літоўскім, па чым яго перанесьлі ў [[Луцак]]. 8 верасьня 1942 году Берасьцейскі мескі ({{мова-de|Kreisgebiet Brest-Litowsk-Stadt|скарочана}}) і Берасьцейскі сельскі гебіт ({{мова-de|Kreisgebiet Brest-Litowsk-Land|скарочана}}) аб’ядналі ў адзін новы [[Берасьцейскі гебіт]] ({{мова-de|Kreisgebiet Brest Litowsk|скарочана}}). У лютым 1944 году тэрыторыю Берасьцейскага гебіта (а таксама Кобрынскага і Пінскага гебітаў) з улікам этнічнага і гістарычнага аспэктаў перадалі ў склад [[Генэральная акруга Беларусь|Генэральнай акругі Беларусь]]<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 384.</ref>.

У час нацыстоўскай акупацыі Берасьця ў месьце дзеялі групы камуністычнага, камсамольскага, антыфашысцкага падпольляў, а таксама Палескай акругі [[Армія Краёва|Арміі Краёвай]]. У сьнежні 1941 году нямецкія акупанты зьмясьцілі жыдоў у [[Берасьцейскае гета|гета]], дзе абсалютную большасьць забілі за 1942 год<ref>{{Артыкул|аўтар=Яскевіч С.|загаловак=Нобэлеўскі ляўрэат родам зь Берасьця|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20131102/1383369423-nobeleuski-laureat-rodam-z-bresta|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=2 лістапада 2013|нумар=208 (27573)|старонкі=[http://zviazda.by/wp-content/uploads/2013/11/1383369254_2.pdf 2]|issn=1990-763x}}</ref> (на 1941 год жыды складалі 72% насельніцтва места). Пад нямецкай акупацыяй Берасьце знаходзілася па 28 ліпеня 1944 году.

<gallery widths="150" heights="150" caption="[[Супольны парад Вэрмахту і Чырвонай арміі ў Берасьці (1939)|Супольны нацысцка-савецкі парад у Берасьці]]" class="center">
Bieraście. Берасьце (22.09.1939).jpg|Савецкая прывітальная арка з [[нацызм|нацысцкай]] і савецкай сымболікай
Bieraście, Bulvarny-Vajavodzkaja. Берасьце, Бульварны-Ваяводзкая (22.09.1939).jpg|Супольны нацысцка-савецкі парад на вуліцах Берасьця
Armia Czerwona,Wehrmacht 23.09.1939 wspólna parada.jpg|На трыбуне — нямецкі генэрал [[Гайнц Гудэрыян|Гудэрыян]] і савецкі камандзір брыгады [[Сямён Крывашэін|Крывашэін]]
Bieraście, Bulvarny, Vajavodzki. Берасьце, Бульварны, Ваяводзкі (22.09.1939) (2).jpg|Гудэрыян і Крывашэін пад нацысцкім сьцягам з свастыкай
</gallery>

=== Беларуская ССР ===
8 траўня 1965 году савецкія ўлады надалі Берасьцейскай крэпасьці ганаровае званьне [[крэпасьць-герой]], з уручэньнем [[Ордэн Леніна|ордэна Леніна]] і мэдаля «Залатая Зорка». У 1969—1971 гадох на тэрыторыі крэпасьці ўтварыўся мэмарыяльны комплекс.

У паваенны пэрыяд у межы Берасьця ўвайшлі навакольныя вёскі: [[Адамкова]], [[Бярозаўка 1 (Берасьце)|Бярозаўка 1-я]], [[Бярозаўка 2 (Берасьце)|Бярозаўка-2-я]] (усе 1958 год), [[Бярозаўка (Берасьце)|Бярозаўка]] (1968 год), [[Валынка (Берасьце)|Валынка]], [[Вулька Падгародзкая]], [[Гузьні (Берасьце)|Гузьні]] (абедзьве ў 1968 годзе), [[Дуброўка (Берасьце)|Дуброўка]] (1979 год), [[Кавалёва (Берасьце)|Кавалёва]] (1958 год), [[Кацельня Падгародзкая]] (1968 год), [[Кацінбор]] (1979 год), [[Крушына (Берасьце)|Крушына]] (1968 год), [[Лысая Гара (Берасьце)|Лысая Гара]] (1958 год), [[Пугачова (Берасьце)|Пугачова]] (1979 год), [[Рэчыца (Берасьце)|Рэчыца]], [[Трышын]] (абедзьве ў 1968 годзе); [[Паўднёвы гарадок (Берасьце)|Паўднёвы гарадок]] (у канцы 1930-х гадоў меў назву Траўгутава)(1958 год)<ref name="HVB-17">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|3-1к}} С. 17.</ref>.

=== Рэспубліка Беларусь ===
З 1990 году Берасьце — адзін з шасьці абласных цэнтраў незалежнай Беларусі. Тут разьмясьціліся Генэральныя кансуляты Рэспублікі Польшча, Расейскай Фэдэрацыі і Ўкраіны. З 1991 году працуе [[мытня]] «Заходні Буг». У 1996 годзе ўтварылася свабодная эканамічная зона «Берасьце».

Берасьце стала адным з цэнтраў [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў 2020—2021 гадоў]]<ref>[https://www.dw.com/ru/kogo-i-za-chto-sudjat-v-breste-posle-protestov/a-54737595 Кого и за что судят в Бресте после протестов], [[Deutsche Welle]], 28.08.2020 г.</ref>. 10 жніўня тут праходзілі сутыкненьні супрацоўнікаў [[АМАП]] з пратэстоўцамі, у час якіх карнікі ўжывалі сьветлашумавыя шашкі. 11 жніўня ў Берасьці быў паранены ўдзельнік пратэстаў [[Генадзь Валер’евіч Шутаў|Генадзь Шутаў]]. Яго ў крытычным стане перавялі ў шпіталь Міністэрства абароны, дзе 19 жніўня ён памёр<ref>{{Cite web|last=|first=|date=2020-08-19|title=Сьледчы камітэт апісаў абставіны забойства берасьцейца падчас акцыі пратэсту|url=https://www.svaboda.org/a/30792603.html|dead-url=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200910151007/https://www.svaboda.org/a/30792603.html|archivedate=2020-09-10|accessdate=2020-09-10|website=|publisher=[[Свабода (радыё)|Свабода]]|language=be}}</ref>. 16 жніўня 2020 году ў Берасьці прайшоў [[Марш за свабоду (Берасьце, 2020)|Марш за свабоду]].

== Галерэя ==
=== Гістарычная графіка ===
<gallery widths="150" heights="150" caption="Помнікі сакральнай архітэктуры, [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|зьнішчаныя расейскімі ўладамі]]" class="center">
Bieraście, Bernardynski. Берасьце, Бэрнардынскі (1836).jpg|[[Касьцёл Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынак (Берасьце)|Касьцёл Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынак]]
Bieraście, Pieski. Берасьце, Пескі (1831).jpg|[[Касьцёл Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар брыгітак (Берасьце)|Касьцёл Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар брыгітак]]
Bieraście, Zaŭhrynieckaje pradmieście. Берасьце, Заўгрынецкае прадмесьце (1830).jpg|[[Касьцёл Сьвятой Соф’і і кляштар дамініканаў (Берасьце)|Касьцёл Сьвятой Соф’і і кляштар дамініканаў]]
Bieraście, Bernardynski. Берасьце, Бэрнардынскі (1830).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і кляштар бэрнардынаў (Берасьце)|Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і кляштар бэрнардынаў]]
</gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center">
Bieraście, Rynak-Kavalskaja. Берасьце, Рынак-Кавальская (1835).jpg|[[Касьцёл Езуса і Сьвятога Казімера і калегіюм езуітаў (Берасьце)|Касьцёл Езуса і Сьвятога Казімера і калегіюм езуітаў]]
Bieraście, Rynak. Берасьце, Рынак (1830)..jpg|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар аўгустынаў (Берасьце)|Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар аўгустынаў]]
Bieraście, Kobrynskaje pradmieście. Берасьце, Кобрынскае прадмесьце (1831).jpg|[[Касьцёл Сьвятой Барбары і кляштар трынітарыяў (Берасьце)|Касьцёл Сьвятой Барбары і кляштар трынітарыяў]]
Bieraście, Bazylanskaja. Берасьце, Базылянская (1835).jpg|[[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў (Берасьце)|Царква Сьвятых Пятра і Паўла манастыра базылянаў]] (бязь вежаў)
</gallery>

=== Гістарычныя здымкі ===
<gallery widths="150" heights="150" caption="Места за польскім часам" class="center">
Bieraście, Rynak. Берасьце, Рынак (1928-39).jpg|[[Гарнізонная царква Сьвятога Мікалая (Берасьце)|Гарнізонны касьцёл]] 
Bieraście Centralnaje, Pryvakzalny. Берасьце Цэнтральнае, Прывакзальны (1937).jpg|Чыгуначны вакзал
Bieraście, Pancarnaja, Škoła. Берасьце, Панцарная, Школа (1932).jpg|Тэхнічная школа
Bieraście, Bulvarny, Bank. Берасьце, Бульварны, Банк (1929).jpg|Дзяржаўны банк
</gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center">
Bieraście, Bulvarny, Vajavodzki. Берасьце, Бульварны, Ваяводзкі (S. Chamiantoŭskaja, 1938-39).jpg|Адміністрацыя Палескага ваяводзтва
Bieraście, Kalonija Narutoviča. Берасьце, Калёнія Нарутовіча (1925-39) (2).jpg|Калёнія Нарутовіча
Bieraście, Kalonija Varburga. Берасьце, Калёнія Варбурга (1925-29).jpg|[[Калёнія Варбурга]]
Bieraście, Šlachieckaja. Берасьце, Шляхецкая (1920-39).jpg|Вуліца Адама Міцкевіча (Шляхецкая{{Заўвага|[[:Файл:Bieraście, Šlachieckaja-Miljonnaja, Ягмін. Берасьце, Шляхецкая-Мільённая, Jahmin (1912).jpg|Паштоўка з пазначэньнем традыцыйнай гістарычнай назвы ''вуліца Шляхецкая'' (''ulica Szlachecka'')]]}})
</gallery>

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крынціцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/БелЭн|3}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* Ганцэр К. «Рэвалюцыя» ў Берасьцейскім краязнаўчым музэі // [[ARCHE Пачатак]]. № 2, 2013. С. 60—68. [https://www.academia.edu/20626760/_Рэвалюцыя_у_Берасьцеи_скім_краязнау_чым_музэі]
* {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|3-1}}
* Дайлід П. Берасце, Брэст-Літоўск, Брэст-над-Бугам, Брэст… // Газета для вас. № 712, 20 жніўня 2009 г.
* 3абела Т. Места Берасьцейскае ў XVI сталецьці. Сацыяльна-эканамічны нарыс // Запіскі Аддзелу гуманітарных навук. Інстытут Беларускае Культуры. Кніга 8. Працы клясы гісторыі. Т. ІІІ. — Менск, 1929. С. 81—126.
* {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}}
* {{Літаратура/ЭГБ|2}}
* {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|1}}
* Ганцер К. (руководитель группы авторов-составителей), Еленская И., Пашкович Е. [и др.]: Брест. Лето 1941 года. Документы, материалы, фотографии. — Смоленск: Инбелкульт, 2016. {{ISBN|978-5-00076-030-7}} [https://www.academia.edu/20656900/Брест._Лето_1941_г._Документы._Материалы._Фотографии].
* Зоненберг X. История города Брест-Литовска, 1016—1907: По достоверным источникам и правдоподобным умозаключенням. — Варшава, 1908.
* Лысенко П. Ф. Открытие Берестья. — Мн., 1989.
* Науменко В. Я. Брест: Ист.-экон. очерк. 2 изд. — Мн., 1977.

[[Катэгорыя:Гісторыя Берасьця| ]]