Прагляд крыніцы для Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім 1381—1384 гадоў

{{Іншыя значэньні|Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім}}
{{Узброены канфлікт
|Назва           = Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім {{nobr|1381—1384 гадоў}}
|Вайна           = Барацьба [[Вітаўт]]а і [[Кейстут]]а з аднаго боку, і [[Ягайла|Ягайлы]] зь іншага, за ўладу ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]
|Выява     = Polish and Lithuanian Conflict with Prussia. 1377-1435. Created by Mr. Spock.png 
|Подпіс да выявы = Мапа канфлікту [[Тэўтонскі Ордэн|Тэўтонскага Ордэну]] супраць [[ВКЛ]] і [[Польскае Каралеўства (1025—1385)|Польшчы]] 
|Дата            = 1381—1384 гады
|Месца           = [[Вялікае Княства Літоўскае]], [[Жамойць]]
|Вынік           = Часовае замірэньне, пазьнейшае падпісаньне [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] (1385)
|Войска1         = [[Файл:COA of Gediminids.svg|15px]] Войскі Кейстута, Вітаўта, Любарта<br />[[Файл:Teuton flag.svg|15px]] [[Тэўтонскі Ордэн]]<br />[[Файл:Coat of arms of Samogitia.svg|15px]] [[Жамойць]]
|Войска2         = [[Файл:COA of Gediminids.svg|15px]] Прыхільнікі Ягайлы
|Камандуючы1     = [[Файл:COA of Gediminids.svg|15px]] [[Кейстут]], [[Вітаўт]], [[Любарт Гедымінавіч|Любарт]]<br />[[Файл:Wg kniprode.gif|15px]] [[Вінрых фон Кніпродэ]], <br />[[Файл:Wg zoellner.gif|15px]] [[Конрад Цёльнэр фон Ротэнштайн|Конрад Цёльнэр]]
|Камандуючы2     = [[Файл:COA of Gediminids.svg|15px]] [[Ягайла]], [[Скіргайла Альгердавіч|Скіргайла]]
|Колькасьць1     = 
|Колькасьць2     = 
|Страты1         = 
|Страты2         = 
|Дадаткі         = 
}}
'''Грамадзя́нская вайна́ ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялі́кім Кня́стве Літо́ўскім]] 1381—1384 гадо́ў''' — першы эпізод барацьбы за ўладу паміж стрыечнымі братамі: [[Вялікія князі літоўскія|вялікім князем літоўскім]] [[Ягайла]]м і князем [[Вітаўт]]ам. Вайна пачалася пасьля падпісаньня [[Давыдзішкаўская дамова|Давыдзішкаўскай дамовы]] між Ягайлам і [[Вялікія магістры Тэўтонскага Ордэну|вялікім магістрам Тэўтонскага Ордэну]] [[Вінрых фон Кніпродэ|Вінрыхам фон Кніпродэ]]. Дамова была накіраваная супраць дзядзькі Ягайлы [[Кейстут]]а, бацькі [[Вітаўт]]а.

Кейстут хутка атрымаў уладу ў Літве, аднак падчас мірных перамоваў яны з сынам былі запалоненыя і перавезеныя ў [[Крэўскі замак]]. Праз тыдзень Кейстут сканаў, Вітаўт жа здолеў зьбегчы, пасьля чаго ён зьвярнуўся па падтрымку да тэўтонскіх рыцараў. Хоць уварваньне ў Літву аб’яднаных войскаў Вітаўта і крыжакоў скончылася няўдачай, з дапамогай Ордэну Вітаўту ўдалося замацавацца ў [[Жамойць|Жамойці]]. Ва ўмовах неабходнасьці нутранай стабільнасьці перад пачаткам перамоваў зь [[Маскоўскае княства|Вялікім Княствам Маскоўскім]] і [[Польскае Каралеўства (1025—1385)|Каралеўствам Польскім]] з нагоды [[Хрышчэньне|хрышчэньня]] Літвы ён пайшоў на падпісаньне замірэньня зь Вітаўтам.

Вайна ня вырашыла супярэчнасьцяў, [[Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім 1389—1392 гадоў|наступны этап дынастычнай барацьбы]] прыйшоўся на 1389—1392 гады і завяршыўся падпісаньнем [[Востраўскае пагадненьне|Востраўскага пагадненьня]]. Ягайла прызнаў Вітаўта вялікім князем літоўскім, а той, у сваю чаргу, прызнаў Ягайлу вярхоўным [[сюзэрэн]]ам Літвы.

== Перадгісторыя канфлікту ==
У 1345 годзе ў Вялікім Княстве Літоўскім адбыўся дзяржаўны пераварот, падчас якога была ўсталяваная дыя́рхія (двоеўладзьдзе) князёў [[Альгерд]]а й ягонага брата [[Кейстут]]а. Браты падзялілі паўнамоцтвы такім чынам, што Альгерд, які быў вялікім князем літоўскім, займаўся пераважна справамі Русі (усходнімі), а Кейстут — заходнімі, ведучы барацьбу з [[Крыжакі|крыжакамі]]<ref name="be">''Rowell S. C''. Baltic Europe // ''Michael Jones''. The New Cambridge Medieval History c. 1300—c. 1415. — Vol. VI. — Cambridge University Press, 2000. — P. 709—710. — {{ISBN|0-521-36290-3}}. {{ref-en}}</ref>. Мірнае й даволі плённае сукіраваньне скончылася ў 1377 годзе па сьмерці Альгерда. Пераемнікам стаў ягоны сын ад другога шлюбу (зь Іўліяніяй Цьвярской) — 27-гадовы Ягайла<ref>''Тарас А. Е.'' Войны Московской Руси с Великим Княжеством Литовским и Речью Посполитой в XIV—XVII вв. Москва: «АСТ», 2006. С. 64 — {{ISBN|5-17-035350-2}}. {{ref-ru}}</ref>. Кейстут і Вітаўт прызналі Ягайлу вялікім князем літоўскім і падтрымалі яго, нават тады, калі права Ягайлы на вялікакняжацкі стол было аспрэчанае старэйшым сынам Альгерда ад першага шлюбу (з Марыяй Віцебскай) [[Андрэй Альгердавіч|Андрэем Полацкім]], якому на той час ужо споўнілася 52 гады<ref name="kia">''Kiaupa Z. Kiaupienė J., Kunevičius A''. The History of Lithuania Before 1795 / English ed. — Vilnius: Lithuanian Institute of History, 2000. — P. 124—126. — {{ISBN|9986-810-13-2}}.{{ref-en}}</ref>.

Узімку 1378 году Ордэн арганізаваў буйную ваенную кампанію супраць [[Вялікае Княства Літоўскае|Літвы]]. Крыжакі дайшлі да [[Берасьце|Берасьця]] й выйшлі да [[Прыпяць|Прыпяці]]<ref name="Ivinskis">''Ivinskis Z''. Vytauto jaunystė ir jo veikimas iki 1392 m. // Paulius Šležas. Vytautas Didysis. — Vilnius: Vyriausioji enciklopedijų redakcija, 1988. — P. 7—32.{{ref-lt}}</ref>. [[Лівонскі Ордэн]] уварваўся ва [[Упіта|Ўпіцкую зямлю]]. Чарговая кампанія пагражала сталіцы Княства — [[Вільня|Вільні]]<ref name="kia"/>.

Улетку 1379 году [[Скіргайла Альгердавіч|Скіргайла]] (родны брат Ягайлы) адправіўся да крыжакоў, каб абгаварыць сытуацыю, магчымыя шляхі хрысьціянізацыі Літвы, а таксама дамагчыся спыненьня падтрымкі Андрэя Полацкага з боку [[Лівонскі ордэн|Лівонскага Ордэну]]<ref>Urban W. Samogitian Crusade. — Chicago: Lithuanian Research and Studies Center, 2006. — {{ISBN|0-929700-56-2}}. — P.168.{{ref-en}}</ref>. Дэталі паездкі невядомыя. Ёсьць зьвесткі, што Скіргайла таксама наведаў імпэратара [[Сьвятая Рымская імпэрыя|Сьвятой Рымскай Імпэрыі]]<ref name="ref5">Urban W. Samogitian Crusade. — Chicago: Lithuanian Research and Studies Center, 2006. — {{ISBN|0-929700-56-2}}. — P.170—171{{ref-en}}</ref>. Нягледзячы на тое, што мэта й вынікі паездкі няясныя, часта адзначаецца, што гэта была першая інтрыга, зьдзейсьненая за сьпінай у Кейстута<ref>''Kučinskas A''. Kęstutis. — Vilnius: Mokslas, 1988. — P. 159. — {{ISBN|5-420-00623-5}}.{{ref-lt}}</ref>.

Кейстут прапанаваў скласьці перамір’е й абмяняцца ваеннапалоннымі. 29 верасьня 1379 году ў [[Трокі|Троках]] было падпісанае дзесяцігадовае перамір’е<ref name="Ivinskis"/>. Гэта была апошняя дамова, падпісаная Ягайлам і Кейстутам сумесна<ref name="Ivinskis"/>. Пасьля гэтага адбыліся таемныя перамовы між Ягайлам і крыжакамі ў Вільні<ref>''Kučinskas A''. Kęstutis. — Vilnius: Mokslas, 1988. — P. 161. — {{ISBN|5-420-00623-5}}.{{ref-lt}}</ref>. Тым ня менш, перамір’е з Ордэнам гарантавала бясьпеку толькі хрысьціянскім землям Вялікага Княства на поўдні й на ўсходзе, тады як паганскія тэрыторыі на паўночным захадзе заставаліся пад пагрозай з боку крыжакоў<ref name="ref8">''Ivinskis Z''. Lietuvos istorija iki Vytauto Didžiojo mirties. — Rome: Lietuvių katalikų mokslo akademij, 1978. — P. 271—273.{{ref-lt}}</ref>.

Каля 1379 году Ягайла выдаў сваю аўдавелую сястру [[Марыя Альгердаўна|Марыю]] за свайго дарадцу [[Вайдыла|Вайдылу]]. Некалі Вайдыла быў простым пекарам, але пры Альгердзе ўзвысіўся й атрымаў ад вялікага князя горад [[Ліда|Ліду]]. Пры Ягайлу ўплыў Вайдылы дасягнуў піку. Як паведамляе [[хроніка Быхаўца]], Кейстут быў вельмі незадаволены тым, што Ягайла аддаў ягоную пляменьніцу «за халопа», і палічыў гэта асабістай абразай<ref name="Хроніка Быхаўца">[http://www.vostlit.narod.ru/Texts/rus/Bychovec/text.htm Хроника Быховца] / Сост. и автор предисл. [[Мікалай Улашчык|Н. Н. Улащик]]. — {{М.}}: 1966. — З. 62.{{ref-ru}}</ref>.
[[Файл:Treaty of Dovydiškės between Jogaila and Order.png|280пкс|міні|Уяўная прычына вайны: [[Давыдзішкаўская дамова]]]]

У лютым 1380 году Ягайла без узгадненьня з Кейстутам склаў перамір’е тэрмінам на пяць месяцаў зь Лівонскім Ордэнам для абароны сваіх спадчынных земляў у Літве, а таксама [[Полацак|Полацку]], які ён толькі што адабраў у свайго брата й канкурэнта Андрэя Полацкага<ref name="kia"/>. 31 траўня 1380 году Ягайла й [[Вялікія магістры Тэўтонскага Ордэну|вялікі магістар Тэўтонскага Ордэну]] [[Вінрых фон Кніпродэ]] падпісалі таемную [[Давыдзішкаўская дамова|Давыдзішкаўскую дамову]]. У цэлым, умовы яе былі заблытаныя й неадназначныя<ref>''Baranauskienė I''. Kas buvo Kęstučio nužudymo organizatorius? // Naujasis židinys — aidai. — 5 (173). — May 2005 — P. 180—186.{{ref-lt}}</ref>. Ягайла й Ордэн дамовіліся аб сумесным ненападзе, Ягайла згаджаўся не перашкаджаць Тэўтонскаму Ордэну ў барацьбе з Кейстутам і ягонымі дзецьмі. Аднак, калі аказаньне дапамогі Кейстуту было б неабходным, каб пазьбегнуць падазрэньняў, гэты крок не зьяўляўся б парушэньнем пагадненьня<ref name="ref10">''Jonynas I''. Dovydiškės sutartis // Vaclovas Biržiška. Lietuviškoji enciklopedija. — T. VI. — Kaunas: Spaudos Fondas, 1937. — P. 1341—1344.{{ref-lt}}</ref>.

Некаторыя гісторыкі лічаць, што ініцыятыва падпісаньня дамовы зыходзіла ад маці Ягайлы Іўліяніі Цьвярской або ад Вайдылы<ref name="ref11">''Koncius J. B''. Vytautas the Great, Grand Duke of Lithuania. — Miami: Franklin Press, 1964. — P. 21—23.{{ref-en}}</ref>. Іншыя паказваюць на тое, што Кейстуту было 80 гадоў і ён рашуча не прымаў [[хрысьціянства]], тады як Ягайлу было каля трыццаці й ён шукаў шляхі мадэрнізацыі дзяржавы<ref name ="ref12">''Jakštas J''. Lithuania to World War I // ''Albertas Gerutis''. Lithuania: 700 Years. translated by Algirdas Budreckis — 6-th ed. — New York: Manyland Books, 1984. — P. 57—58. — {{ISBN|0-87141-028-1}}.{{ref-en}}</ref>. Існуе таксама вэрсія, што дамова была першапачаткова скіраваная супраць Андрэя Полацкага й ягоных саюзьнікаў: брата [[Дзьмітры Альгердавіч|Дзьмітрыя Бранскага]] й вялікага князя маскоўскага [[Дзьмітры Данскі|Дзьмітрыя Данскога]]<ref name="ref8"/>. Лічаць, што напярэдадні [[Кулікоўская бітва|Кулікоўскай бітвы]] Ягайла, засьцярогшы ад небясьпекі заходнія межы Княства, аб’яднаўся з [[Залатая Арда|Залатой Ардой]] супраць [[Вялікае Княства Маскоўскае|Вялікага Княства Маскоўскага]]<ref name="kia"/>.

== Барацьба Кейстута й Ягайлы ==

=== Посьпех Кейстута ===
У лютым 1381 году крыжакі ўварваліся ў землі Кейстута й рушылі ў кірунку [[Трокі|Трокаў]]. Войска Ордэну ўпершыню выкарыстала бамбарды<ref name="Christiansen">''Christiansen E''. The Northern Crusades. — London: Penguin Books, 1997. — P. 164—165. — {{ISBN|0-14-026653-4}}.{{ref-en}}</ref>. Быў разбураны [[Наўяпіліс]] і ўзятыя ў палон каля 3 тыс. чалавек<ref name="ref8"/>. У чэрвені была разрабаваная Жамойць да [[Меднікі|Меднікаў]] уключна.

Да Кейстута сталі даходзіць новыя акалічнасьці ўтворанай палітычнай сытуацыі. [[Комтурства|Комтур]] [[Аструда|Остэродэ]] Гюнтар Гоенштайн апавясьціў Кейстута аб таемнай дамове зь Ягайлам<ref name="ref8"/>. Паводле хроніцы Быхаўца, остэродзкі комтур сказаў Кейстуту: «Ты таго ня ведаеш, што князь вялікі Ягайла часта пасылае да нас Вайдылу й ужо змовіўся з намі, як цябе зьвесьці з тваіх княжаньняў»<ref name="Хроніка Быхаўца"/>. Відавочна, што Ордэну была выгадная грамадзянская вайна ў Літве, хоць дзеяньні Гоенштайна можна расцэньваць і як асабістую паслугу (Гюнтэр быў хросным бацькам дачкі Кейстута [[Данута Кейстутаўна|Дануты]]). Кейстут вырашыў параіцца зь Вітаўтам<ref name="ref10"/>, той адказаў: «''Ня вер таму, ня думаю, каб гэта так было, таму што ён [Ягайла] са мной жыве ў сяброўстве, і сказаў бы мне''»<ref name="Хроніка Быхаўца"/>.

У той час Ягайла быў заняты задушэньнем паўстаньня [[Полацак|палачан]] супраць свайго брата й паплечніка [[Скіргайла|Скіргайлы]]. Кейстут зноў стаў жаліцца сыну на Ягайлу: «''Ён перш зрабіў мне вялікія страты, аддаў маю пляменьніцу, а сваю сястру за халопа, я добра ведаю, што зараз ён уступіў у змову зь немцамі супроць нас; а апошняе: мы трэці раз ваюем зь немцамі, а ён зь імі Полацак здабывае, які належыць майму сыну, а твайму брату, [[Андрэй Кейстутавіч|Андрэю Гарбатаму]]. Гэта ўжо другі знак яго непрыязнасьці да нас. Ужо гэтым цалкам ясна паказана, што яны разам зь немцамі сталі супроць нас''»<ref name="Хроніка Быхаўца"/>. Аднак і гэтыя словы не пахіснулі ўпэўненасьці Вітаўта ў невінаватасьці Ягайлы<ref name="Хроніка Быхаўца"/>.

Скарыстаўшыся адсутнасьцю пляменьніка, Кейстут вырашыў распачаць вайну. У канцы 1381 году ён на чале войска скіраваўся ў [[Прусія|Прусію]], але дарогаю рэзка зьвярнуў да Вільні<ref name="ref11"/>. Незадаволены Вітаўт адбыў «''да [[Гародня|Гародні]] й да [[Дарагічын (Падляскае ваяводзтва)|Дарагічыну]]''»<ref name="Хроніка Быхаўца"/>. Цалкам не гатовы да абароны горад быў зь лёгкасьцю ўзяты такім загартаваным вайскаводам, як Кейстут<ref name="ref11"/>. На шляху да сталіцы быў запалонены й Ягайла<ref name ="ref12"/>. У Вільні быў знойдзены рукапіс Давыдзішаўскай дамовы. Вітаўт быў тэрмінова выкліканы ў сталіцу й, верагодна, садзейнічаў таму, што Кейстут абыйшоўся зь Ягайлам даволі мякка. Адзіным сур’ёзным патрабаваньнем да яго было пісьмовае прызнаньне Кейстута вялікім князем. Ягайла быў адпушчаны, яму таксама былі вернутыя яго вотчынныя землі ([[Крэва]] й [[Віцебск]])<ref name="kia"/><ref name="Хроніка Быхаўца 63"/>. Войска Скіргайлы, якое стаяла пад Полацкам, таксама прызнала вялікім князем Кейстута й, па яго патрабаваньні, зьняло аблогу<ref name="Хроніка Быхаўца 63">[http://www.vostlit.narod.ru/Texts/rus/Bychovec/text.htm Хроника Быховца] / Сост. и автор предисл. Н. Н. Улащик. — {{М.}}: 1966. — З. 63.{{ref-ru}}</ref>. Скіргайла быў змушаны зьбегчы ў [[Лівонія|Лівонію]], а Андрэй Альгердавіч змог вярнуцца ў Полацак, прызнаўшы ўладу дзядзькі. Астатнія Гедзімінавічы таксама прызналі Кейстута вялікім князем. З Масквой удалося дамовіцца за конт адмовы ад прэтэнзіі на [[Смаленск]] і [[Вярхоўскія княствы]].

Кейстут аднавіў ваенныя дзеяньні супраць крыжакоў<ref name="ref8"/>. Ён спустошыў навакольлі [[Вэлаў]], [[Тапіаў]], [[Фрыдлянд]]у й [[Альтэнбург]]у, дасягнуўшы берагоў [[Прэгэль|Прэгэля]]. Контрнаступ Ордэну, які рушыў сьледам, быў адбіты Вітаўтам. У красавіку Кейстут распачаў паход на [[Георгэнбург]]<ref name="ref8"/>. Гэтыя паходы былі настолькі пасьпяховымі, што цалкам скавалі дзеяньні Ордэну.

=== Посьпех Ягайлы ===
Шматлікія [[Гедзімінавічы]] заставаліся незадаволеныя сваім становішчам. У траўні 1382 году мяцеж супраць Кейстута падняў [[Ноўгарад-Северскае княства|ноўгарад-северскі князь]] [[Карыбут Альгердавіч|Карыбут]] (у хрышчэньні — Дзьмітры). Вайдыла, меўшы дачыненьне да пачатку мецяжу, патрапіў у палон і быў павешаны<ref name="Rowell">''Rowell S. C''. Pious Princesses or Daughters of Belial: Pagan Lithuanian Dynastic Diplomacy, 1279—1423 // Medieval Prosopography 15 (1): 25. — Spring 1994. — {{ISBN|0198-9405}}.{{ref-en}}</ref>. Кейстут з малым атрадам выступіў на Карыбута, аднак быў разьбіты. У гэты час у Вільні ўспыхнула паўстаньне прыхільнікаў Ягайлы пад правадырствам віленскага намесьніка й старасты нямецкай грамады купца Га́нуля<ref name="kia"/><ref>''Semkowicz W.'' Hanul, namiestnik wilehski (1382—1387) i jego rod // Ateneum Wilenskie, 1830. — N 1-2.{{ref-pl}}</ref>. Купецтва было незадаволенае антынямецкай палітыкай Кейстута, які перашкаджаў гандлю<ref name="kia"/>. Паводле хронікі Быхаўца, віленскіх месьцічаў падгаварыў сам Ягайла<ref name="Хроніка Быхаўца 63"/>. Паўстанцы авалодалі горадам, увесь гарнізон быў зьнішчаны. У той час Вітаўт быў у Троках і ня мог умяшацца ў падзеі<ref name="ref5"/>. 12 чэрвеня ў сталіцу зь Віцебску<ref name="Хроніка Быхаўца 64">[http://www.vostlit.narod.ru/Texts/rus/Bychovec/text.htm Хроника Быховца] / Сост. и автор предисл. Н. Н. Улащик. — {{М.}}: 1966. — З. 64.{{ref-ru}}</ref> прыбыў Ягайла. Вітаўт паспрабаваў сабраць войскі й атакаваць горад, але быў разьбіты й змушаны вярнуцца ў Трокі<ref name="kia"/>. У канцы чэрвеня ў Літву ўварваліся крыжакі пад камандаваньнем маршала Конрада Гатэнштайна. Тэўтонцы прасоўваліся да Трокаў з поўначы, у то час як войскі Ягайлы й Скіргайлы надыходзілі з боку Вільны. Па прычыне надыходзячай небясьпекі Вітаўт прыняў рашэньне сысьці разам з маці ў Горадню<ref name="Хроніка Быхаўца 64"/>. 6 ліпеня Ягайла склаў з Ордэнам [[Бражуольскае перамір’е|перамір’е ў замку Бражуоль]]. Крыжакі абавязаліся не падтрымліваць Кейстута<ref name="Ivinskis"/>. 18 ліпеня былі абложаныя Трокі, а ўжо 20 ліпеня гарнізон пагадзіўся пакінуць горад<ref name="Kučinskas ">''Kučinskas A''. Kęstutis. — Vilnius: Mokslas, 1988. — P. 173. — {{ISBN|5-420-00623-5}}.{{ref-lt}}</ref>. Ягайла пакінуў у якасьці намесьніка Скіргайлу, зрабіўшы яго князем троцкім. Пасьля ўзяцьця гораду крыжакі вярнуліся ў Прусію.
[[Файл:Wojciech-Gerson-Kiejstut i Witold.jpg|280пкс|міні|зьлева|[[Войцэх Гэрсон]], ''Кейстут і Вітаўт у палоне ў Ягайлы'', 1873]]

Атрымаўшы экстранае пасланьне ад Вітаўта, Кейстут прыбыў у Горадню, дзе акрэсьліў наступны плян дзеяньняў. Сваю жонку [[Бірута|Біруту]] ён адправіў у [[Берасьце]], Вітаўта пакінуў у Горадні, а сам накіраваўся ў [[Жамойць]] для збору новага войска. Пасьля да яго павінныя былі далучыцца Вітаўт і [[Любарт]] з падмацаваньнямі адпаведна з Горадні й [[Валынь|Валыні]]<ref name="ref8"/>. [[Жамойты]] ня мелі асаблівага жаданьня ўмешвацца ў дынастычныя войны, але Кейстуту ўдалося схіліць іх на свой бок. Верагодна, на [[Паганства|язычнікаў]] паўплывала тое, што на пытаньне, ці не зьбіраецца ён хрысьціцца, Ягайла адказаў сьцьвярджальна. Тым часам слабасьцю Вялікага Княства вырашыў скарыстацца [[Мазовія|мазавецкі]] князь Януш, які заняў Дарагічын і Млынар, але быў адкінуты ад Берасьця<ref name="Хроніка Быхаўца 64"/>.

3 жніўня войска Кейстута, Вітаўта й Любарта, з аднаго боку, і Ягайлы й магістра [[Лівонскі ордэн|Лівонскага ордэну]] [[Вільгельм фон Фрымэрсгайм|Вільгельма фон Фрымэрсгайма]], зь іншага, сустрэліся каля Трокаў. Паводле нямецкіх крыніцаў вядома, што Кейстут выдатна ўсьведамляў, што шанцы на перамогу ў адкрытай бітве невялікія: у суперніка было большае войска, да таго ж ваяры-жамойты зусім не рваліся ў бой<ref name="kia"/>. У лягер Кейстута прыбыў Скіргайла, які пераканаў Вітаўта пачаць перамовы. Ягайла прыняў сябра дзяцінства й абяцаў яму мір на ўмовах узнаўленьня свайго [[status quo]] на лістапад 1381 году. Скіргайла разам зь Вітаўтам накіраваліся да Кейстута й пераканалі яго распачаць перамовы зь Ягайлам, даўшы пры гэтым гарантыі бясьпекі ад імя апошняга<ref name="Хроніка Быхаўца 64"/>. Перамовы ў лягеры Ягайлы скончыліся, нават не пачаўшыся: прыбыўшыя Кейстут і Вітаўт былі тут жа схопленыя й кінутыя пазьней у [[Крэўскі замак]]<ref name="ref11"/>. Войскам было абвешчана, што князі працягнуць перамовы ў Вільні<ref name="Хроніка Быхаўца 64"/>. Празь пяць дзён (15 жніўня<ref name="kia"/>) прыбыўшы ў замак Скіргайла знайшоў Кейстута мёртвым<ref name ="ref12"/>. Ягайла абвясьціў, што Кейстут павесіўся, аднак хутка распаўсюдзіўся слых аб тым, што стары князь быў забіты<ref name="ref5"/>. У [[Беларуска-літоўскія летапісы|беларуска-літоўскіх летапісах]] Ягайлу адкрыта вінавацяць у арганізацыі забойства Кейстута й нават называюцца імёны забойцаў: «''великого князя Кейстута удавили коморники великого князя Ягайло, один из них назывался Прокша, который давал ему воду, а были и другие: брат Мостер и Кучук и Лисица Жибентяй''»<ref name="Хроніка Быхаўца 65">[http://www.vostlit.narod.ru/Texts/rus/Bychovec/text.htm Хроника Быховца] / Сост. и автор предисл. Н. Н. Улащик. — {{М.}}: 1966. — З. 65.{{ref-ru}}</ref>. Ягайла арганізаваў у Вільні пышныя пахаваньні па [[Паганства|паганскім абрадзе]]: было складзенае вялікае пахавальнае вогнішча, на якім, акрамя цела Кейстута, былі спаленыя коні, зброя й каштоўныя аздабленьні<ref name="ref5"/>.

== Барацьба Вітаўта й Ягайлы ==
Вітаўту ўдалося зьбегчы. Уцёкі былі арганізаваныя жонкай Вітаўта [[Ганна (жонка Вітаўта)|Ганнай]]. Паводле розных дадзеных, Вітаўт абмяняўся адзежай з наведваўшай яго ў зьняволеньні Ганнай (або адной зь яе прыслужніц Аленай<ref>''Тарас А. Е.'' Войны Московской Руси с Великим Княжеством Литовским и Речью Посполитой в XIV—XVII вв. Москва: «АСТ», 2006. С. 67 — {{ISBN|5-17-035350-2}}. {{ref-ru}}</ref>) і здолеў непазнаным пакінуць замак<ref name="šeimyna">''Jonynas I''. Vytauto šeimyna. Istorijos baruose. — Vilnius: Mokslas, 1984. — P. 35—38.{{ref-lt}}</ref>. Згодна з паведамленьнем [[Віганд Марбургскі|Віганда Марбургскага]], неўзабаве пасьля ўцёкаў (нібы за іх арганізацыю) была ўтопленая жонка Кейстута Бірута<ref name="Gudavičius">''Gudavičius E''. Birute. // ''Vytautas Spečiūnas''. Lietuvos valdovai (XIII—XVIII a.): enciklopedinis žinynas. — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2004. — P. 74—75. — {{ISBN|5-420-01535-8}}.{{ref-lt}}</ref>, а яе дзядзька Відымонт<ref name="Хроніка Быхаўца 65"/> і [[сваяк]] Бутрым былі закатаваныя<ref name="Rowell"/>. Першапачаткова Вітаўт шукаў дапамогі ў сваёй сястры Дануты й яе мужа Януша Мазавецкага<ref name="Urban"/>, затым у [[плоцк]]ага князя Земавіта IV<ref name="Urban">Urban W. Samogitian Crusade. — Chicago: Lithuanian Research and Studies Center, 2006. — {{ISBN|0-929700-56-2}}. — P.173—174{{ref-en}}</ref>, аднак яны адмовілі. У гэтых умовах у канцы 1382 году Вітаўт прыняў рашэньне зьвярнуцца да сваіх нядаўніх ворагаў — тэўтонскіх рыцараў<ref name="Urban"/>.

Вітаўт і ягоны брат [[Таўцівіл Кейстутавіч|Таўцівіл]] (ахрышчаны ў Мазовіі пад імем Конрада) былі прынятыя новым вялікім магістрам [[Конрад Цёльнэр фон Ротэнштайн|Конрадам Цёльнэрам фон Ротэнштайнам]], але безь вялікага энтузіязму<ref name="Ivinskis"/>. У гэты час Ягайла вёў перамовы з Ордэнам з нагоды заключэньня [[Дубіская дамова|дамовы]], палажэньні якой былі сфармуляваныя 31 кастрычніка 1382 году<ref name="kia2">''Kiaupa Z. Kiaupienė J., Kunevičius A''. The History of Lithuania Before 1795 / English ed. — Vilnius: Lithuanian Institute of History, 2000. — P. 127—128. — {{ISBN|9986-810-13-2}}.</ref>. Дамова была платай Ягайлы за дапамогу крыжакоў у барацьбе з Кейстутам і Андрэем Полацкім<ref name="ref5"/>. Паводле ўмоваў дамовы, Ягайла абавязаўся на працягу чатырох гадоў хрысьціянізаваць Княства, перадаць Ордэну Жамойць аж да рэчышча [[Дубіса|Дубісы]], а таксама на працягу чатырох гадоў захоўваць з крыжакамі саюзьніцкія адносіны й не пачынаць войнаў бязь іх згоды<ref name="kia2"/>, што было відавочным абмежаваньнем [[сувэрэнітэт]]у Вялікага Княства Літоўскага<ref>''Ivinskis Z''. Dubysos sutartys // Vaclovas Biržiška. Lietuviškoji enciklopedija. — T. VII. — Kaunas: Spaudos Fondas, 1933—1944. — P. 94—96.</ref>. Тым ня менш, дамова не была ратыфікаваная. Крыжакі пяць разоў прызначалі дату [[Ратыфікацыя|ратыфікацыі]], але Ягайла заўсёды адмаўляў<ref>''Ivinskis Z''. Vytauto jaunystė ir jo veikimas iki 1392 m. // Paulius Šležas. Vytautas Didysis. — Vilnius: Vyriausioji enciklopedijų redakcija, 1988. — P. 20—22.</ref>. Заключная сустрэча была прызначаная на 19 ліпеня 1383 году, аднак таксама не адбылася па прычыне затрымкі тэўтонцаў з-за няплыткасьці [[Нёман]]у<ref>Urban W. Samogitian Crusade. — Chicago: Lithuanian Research and Studies Center, 2006. — {{ISBN|0-929700-56-2}}. — P.174</ref>. Іншым фактарам таго, што дамова так і не была ратыфікаваная, было тое, што Ягайла без узгадненьня з Ордэнам пачаў вайну супраць Януша Мазавецкага й адабраў у яго Драгічын і Мельнік<ref name="Urban"/>. Некаторыя гісторыкі лічаць, што ўжо ў той час Ягайла плянаваў стратэгічны саюз з Масквой або [[Польскае Каралеўства (1025—1385)|Польшчай]]<ref name="ref8"/>. Крыжакі разьлічвалі сапхнуць Ягайлу й Вітаўта ў барацьбе адзін з адным. 30 ліпеня яны абвясьцілі Ягайлу вайну<ref name="Urban"/>.

Вітаўт зрабіў усё магчымае, каб ізноў схіліць на свой бок жамойтаў. 11 верасьня 1383 году войска крыжакоў пад камандаваньнем вялікага магістра Конрада Цёльнэра фон Ротэнштайна ўступіла ў межы Вялікага Княства. Неўзабаве да яго далучыўся й Вітаўт, які прывёў з сабой 3 тыс. жамойтаў. Аблога Трокаў была ўдалай, але Вільню ўзяць не ўдалося й ужо 22 верасьня кампанія была завершаная<ref name="Urban"/>. Аднак 25 верасьня Ягайла й Скіргайла аблажылі Трокі. 3 лістапада пазбаўлены падтрымкі гарнізон здаў горад па дамове аб свабодным выйсьці.

21 кастрычніка ў Тапіаў Вітаўт быў ахрышчаны па [[Каталіцтва|каталіцкім абрадзе]] пад імем Віганд. Гэтае імя ён атрымаў у гонар свайго хроснага бацькі — рагніцкага комтура Віганта<ref name="Sužiedėlis">''Sužiedėlis S''. Vytautas the Great // Encyclopedia Lituanica. — VI. — Boston, Massachusetts: Juozas Kapoc(ius, 1970—1978. — P. 208—209.</ref>. Крыжакі перадалі Вітаўту замак Новы Марыенбург на Нёмане, каля вусьця Дубісы. Да Вітаўта далучыліся ягоныя сваякі й прыхільнікі, пазбаўленыя сваіх вотчынных земляў Ягайлам. Сярод іх былі Таўцівіл, Ганна, брат Ганны Судымонт і Іван Альгімундавіч Гальшанскі<ref name="Urban2">Urban W. Samogitian Crusade. — Chicago: Lithuanian Research and Studies Center, 2006. — {{ISBN|0-929700-56-2}}. — P.175—177</ref>.

30 студзеня 1384 году ў [[Кёнігсбэрг]]у Вітаўт склаў [[Кёнігсбэрская дамова (1384)|пісьмовую дамова]] з крыжакамі, паводле якой ён станавіўся [[Васалітэт|васалам]] Ордэну як законны князь троцкі й перадаваў яму Жамойць да ракі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]] й Ковенскую вобласьць<ref name="Sužiedėlis"/>. У траўні 1384 году крыжакі пачалі будаўніцтва новага замку ў Коўне, названага Новы Марыенвэрдэр<ref name="Urban2"/>. Гэты замак таксама быў перададзены пад кіраваньне Вітаўта. Тут 14 ліпеня была пацьверджаная Кёнігсбэрская дамова, дапоўненая пунктам пра спадчыну дачкі й братоў Вітаўта, а таксама пра пераход ягоных земляў у маёмасьць Ордэну ў выпадку адсутнасьці спадчыньнікаў<ref name="Gudavičius2">''Gudavičius E''. Vytautas Didysis // ''Vytautas Spečiūnas''. Lietuvos valdovai (XIII—XVIII a.): enciklopedinis žinynas. — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2004. — P. 79—80. — {{ISBN|5-420-01535-8}}.</ref>.

У гэты час Ягайла (верагодна, пад ціскам маці<ref name="kia2"/>) склаў саюз зь вялікім князем маскоўскім. Вялася падрыхтоўка да ягонай жаніцьбы з дачкой Дзьмітрыя Данскога Соф’яй і хрышчэньня па [[Праваслаўе|праваслаўным абрадзе]]<ref>''Gieysztor A''. The kingdom of Poland and the grand duchy of Lithuania, 1370—1506 // The New Cambridge Medieval History c.1415-c.1500. — Vol. VII. — Cambridge University Press, 1998. — P. 731. — {{ISBN|0-521-38296-3}}.</ref>. Каб рэалізаваць азначаны плян, Ягайлу было неабходна скончыць вайну зь Вітаўтам<ref name ="ref12"/>. Увесну 1384 году пачаліся таемныя перамовы. Ягайла прапанаваў Вітаўту ў валоданьне Валынь з [[Луцк]]ам<ref name="Хроніка Быхаўца 65"/>. Вітаўт адмовіўся, настойваючы на вяртаньні ўсёй сваёй [[вотчына|вотчыны]], уключаючы занятыя Скіргайлам Трокі. Ягайла абяцаў вярнуць Трокі, як толькі Скіргайла зможа адабраць у Андрэя Альгердавіча Полацак<ref name="Ivinskis"/>. У ліпені Вітаўт даў згоду й вырашыў пазбавіцца ад апекі Тэўтонскага Ордэну. Ён спаліў Георгэнбург і Новы Марыенбург і з войскам перабраўся ў Літву<ref name="Urban2"/>. У палон да яго патрапіў [[кашталян]] Новага Марыенбургу Марквард фон Зальцбах, які пасьля стаў ягоным сябрам і згуляў значную ролю ў будучых падзеях. У канцы верасьня Ягайла й Вітаўт аблажылі Новы Марыенвэрдэр. 6 лістапада замак быў узяты й разбураны<ref name="Christiansen"/>.

== Наступствы ==
{{Асноўны артыкул|Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім 1389—1392 гадоў}}
Вітаўт вярнуўся ў Літву без пісьмовай дамовы зь Ягайлам. Ён ўступіў у валоданьне Гарадзенскую й Берасьцейскую землі ([[Падляшша]]) з [[Горадня]]й, [[Берасьце]]м, [[Ваўкавыск]]ам, [[Сураж]]ам, [[Бельск Падляскі|Бельскам]], [[Дарагічын (Падляскае ваяводзтва)|Дарагічын]]ам, [[Камянец|Камянцом]]<ref name="Sužiedėlis"/><ref name="Hryc"/>. Для таго, каб успадкаваць Валынь пасьля сьмерці свайго дзядзькі [[Любарт Гедымінавіч|Любарта]], Вітаўт быў ахрышчаны па праваслаўным абрадзе<ref name="Gudavičius2"/><ref>Urban W. Samogitian Crusade. — Chicago: Lithuanian Research and Studies Center, 2006. — {{ISBN|0-929700-56-2}}. — P.178</ref> пад імем Аляксандар<ref name="Hryc">[[Анатоль Грыцкевіч]]. Вітаўт // {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} С. 447—448.</ref>. Ён прызнаў вяршэнства Ягайлы й стаў адным са шматлікіх князёў у Вялікім Княстве. Скіргайла працягваў княжыць у Троках.

Першапачаткова прыхільны да Масквы, Ягайла ўступіў у перамовы з палякамі. Польская [[шляхта]] шукала падыходзячага кандыдата на ролю караля краіны й жаніха маладой каралевы [[Ядзьвіга (каралева Польшчы)|Ядзьвігі]]. 14 жніўня 1385 году была складзеная [[Крэўская унія]], якая дэкляравала [[Асабістая унія|асабістую унію]] паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Каралеўствам Польскім. Адной з умоваў уніі была хрысьціянізацыя Літвы. У 1386 годзе Ягайла быў ахрышчаны пад імем Уладзіслаў і каранаваны. Намесьнікам на Літве ён пакінуў Скіргайлу<ref>''Davies N''. God’s Playground: A History of Poland. The Origins to 1795. — Vol. I. — Oxford University Press, 2005. — P. 94—95. — {{ISBN|978-0-19-925339-5}}.</ref>. Скарыстаўшыся адсутнасьцю Ягайлы, барацьбу за ўладу ў Княстве аднавіў [[Андрэй Полацкі]]. Вітаўт увесь гэты час заставаўся ляяльным да ўлады Ягайлы й дапамагаў у барацьбе з Андрэем<ref name="Ivinskis"/>.

Пасьля паразы й паланеньня Андрэя Полацкага Скіргайла адмовіўся перадаць Вітаўту Троцкае княства, тым самым парушыўшы абяцаньне. У якасьці кампэнсацыі Ягайла перадаў Вітаўту Луцак і [[Уладзімер (Украіна)|Уладзімер]]<ref name="Ivinskis"/><ref name="Gudavičius2"/>, аднак гэта не дапамагло палепшыць адносіны паміж стрыечнымі братамі. У той жа час расла незадаволенасьць [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] палітыкай Ягайлы: стратай сувэрэнітэту й ростам уплыву палякаў<ref>''Stone D. Z''. The Polish-Lithuanian State, 1386—1795. — Seattle: University of Washington Press, 2001. — P. 18. — {{ISBN|0-295-98093-1}}.</ref>. Ашуканыя крыжакі не пакінулі прэтэнзіяў на Жамойць і працягвалі весьці вайну. Гэтыя акалічнасьці дазвалялі Вітаўту разьлічваць на спрыяльны зыход у выпадку паўстаньня. У 1389 годзе ён зьбег да Ордэну, дзе зноў знайшоў падтрымку. Распачалася чарговая грамадзянская вайна, у якой Вітаўт дамогся значных посьпехаў. Гэта дазволіла яму падпісаць [[Востраўскае пагадненьне]] зь Ягайлам на выгадных для сабе ўмовах. Ягайла прызнаваў Вітаўта вялікім князем літоўскім і кіраўніком [[Троцкае княства|Троцкага княства]], Вітаўт, у сваю чаргу, прызнаваў уладу Ягайлы ў якасьці вярхоўнага князя літоўскага. Фармальна залежны, на практыцы Вітаўт дзейнічаў самастойна. Больш за тое, шмат у чым Ягайла сам залежаў ад Вітаўта<ref name="Барбашёв">''Барбашёв А. И.'' [http://www.archive.org/download/Barbashev_A_I/Barbashev_A_I_Vitovt_i_ego_politika_do_Grunvaljdenskoj_bitvy_1885.pdf Витовт и его политика до Грюнвальденской битвы (1410 г.)]{{ref-ru}} — СПб.: Типография Н. Н. Скороходова, 1885. — P.10</ref>. Усталяваныя адносіны праіснавалі да 1430 году, калі пасьля 38 гадоў кіраваньня вялікі князь Вітаўт сканаў.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* [[Аляксандар Барбашоў|''Барбашёв А. И.'']] [http://www.archive.org/download/Barbashev_A_I/Barbashev_A_I_Vitovt_i_ego_politika_do_Grunvaljdenskoj_bitvy_1885.pdf Витовт и его политика до Грюнвальденской битвы (1410 г.)] — СПб.: Типография Н. Н. Скороходова, 1885.{{ref-ru}}
* [[Міхаіл Грушэўскі|''Грушевський М. С.'']] [http://litopys.org.ua/hrushrus/iur40204.htm Історія України-Руси]. — [http://izbornyk.org.ua/hrushrus/iur4.htm Т. 4: ХІV-ХVІ віки — відносини політичні]. — Розділ II. — Київ: Наукова думка, 1993. — 544 с — {{ISBN|5-12-003208-7}}.{{ref-uk}}
* ''Гудавичюс Э.'' История Литвы с древнейших времен до 1569 года / Перевод Г. И. Ефромова. — Том I. — Москва: Фонд имени И. Д. Сытина, 2005. — 679 с — {{ISBN|5-94953-029-2}}.{{ref-ru}}
* [[Мацьвей Любаўскі|''Любавский М. К.'']] Очерк истории Литовско-Русского государства до Люблинской унии включительно. — 2-е издание — Москва. Московская Художественная Печатня, 1915. — 409 с.{{ref-ru}}
* ''Тарас А. Е.'' Войны Московской Руси с Великим Княжеством Литовским и Речью Посполитой в XIV—XVII вв. Москва: «АСТ», 2006. — 800 с — {{ISBN|5-17-035350-2}}.
* ''Koncius J. B.'' Vytautas the Great: Grand Duke of Lithuania. — Vol. 1. — Maiami: Franklin Press, 1964. — 211 p.{{ref-lt}}
* ''Kosman M.'' Wielki książę Witold. — Warszawa: Ksiąźka i Wiedza, 1967. — 279 s.{{ref-pl}}
* ''Łowmiański H.'' Witold, wielki księze litewski. — Wilno: Wydawnictwo Komitetu obchodu pięćsetnej rocznicy zgonu wielkiego księcia Witolda, 1930. — 121 s.{{ref-pl}}
* ''Mickūnaitė G.'' [http://books.google.com/books?id=a5zKQM7eEMgC Making a great ruler: Grand Duke Vytautas of Lithuania]. — Budapest: Central European University Press, 2006. — 337 P. — {{ISBN|963-7326-58-8}}.{{ref-en}}
* ''Prochaska A.'' Dzieje Witolda Wielkiego Księcia Litwy. — Wilno, 1914. — 420 s.{{ref-pl}}
* ''Tęgowski J.'' Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów. — Poznań, Wrocław: Wydawnictwo Historyczne, 1999. — 319 s. — {{ISBN|83-913563-1-0}}.{{ref-pl}}
* ''Urban W.'' Samogitian Crusade. — Chicago: Lithuanian Research and Studies Center, 2006. — {{ISBN|0-929700-56-2}}.{{ref-en}}

{{Грамадзянскія войны Вялікага Княства Літоўскага}}

{{Добры артыкул}}

[[Катэгорыя:Войны XIII стагодзьдзя]]
[[Катэгорыя:Грамадзянскія войны]]
[[Катэгорыя:Войны Вялікага Княства Літоўскага]]
[[Катэгорыя:Войны Тэўтонскага Ордэну]]