Прагляд крыніцы для Горад

[[Файл:Sydney Harbour Bridge night.jpg|міні|400пкс|[[Панарама]] гораду [[Сыднэй|Сыднэя]], [[Аўстралія]]]]
[[Файл:Montreal Twilight Panorama 2006.jpg|міні|400пкс|Панарама [[Манрэаль|Манрэалю]], [[Канада]]]]
[[Файл:Nakhodka gulf panorama.jpg|міні|400пкс|[[Панарама]] места [[Находка]], [[Расея]]]]
'''Го́рад''', '''ме́ста''' — [[населены пункт]], што адрозьніваецца ад [[гарадзкі пасёлак|мястэчка]] альбо [[вёска|вёскі]] [[памер]]ам, [[шчыльнасьць насельніцтва|шчыльнасьцю насельніцтва]], значэньнем ці [[юрыдычны статус|юрыдычным статусам]]. Звычайна, гарады маюць даволі вялікія памеры і выразную ўласна гарадзкую частку, аднак часам да гарадоў адносяць мясьціны [[прадмесьце]]вага ці нават [[вясковая мясцовасьць|вясковага]] характару. Аднясеньне населенага пункта да катэгорыі гарадоў афармляецца ў заканадаўчым парадку; пры гэтым крытэр колькасьці насельніцтва гораду адрозьніваецца — ад 250 чалавек у [[Данія|Даніі]], да 50 тысячаў чалавек у [[Японія|Японіі]].

Места мае свой непаўторны характар, які зьмяняецца ад цэнтру да ўскраінаў. Места ёсьць арэнай грамадзкіх адносінаў, адлюстроўвае сацыяльную структуру [[грамадзтва]]. Горад мае разьвіты комплекс [[гаспадарка|гаспадаркі]] і [[эканоміка|эканомікі]], ён зьяўляецца скупнасьцю архітэктурных і [[інжынэрная інфраструктура|інжынэрных збудаваньняў]], якія забясьпечваюць жыцьцезабесьпячэньне насельніцтва. Гарады служылі цэнтрам разьвіцьця [[мастацтва]] і [[рамяство|рамёстваў]], тэхнічных дасягненьняў. Горад — ня проста сума дамоў, гэта самастойны шматаблічны, але суцэльны арганізм{{Зноска|Гутнов|1990|Гутнов|351}}.

== Этымалёгія ==
Слова «горад» паходзіць ад дзеяслова «гарадзіць», і ў часы [[Полацкае княства|Полацкага]] ды [[Тураўскае княства|Тураўскага]] княстваў пазначала агароджанае паселішча зь сядзібай палітычнай і духоўнай адміністрацыі.<ref>[[Сяргей Шупа]]. [http://archive.svaboda.org/slova/horad.html Горад] // Слоўнік Свабоды</ref> Цывілізацыйна старадаўнія гарады мала чым адрозьніваліся ад вёсак.

У часы [[Вялікае княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] беларускія гарады праз распаўсюджваньне [[Майдэборскае права|Майдэборскага права]] далучаюцца да эўрапейскай гарадзкой супольнасьці. Набыцьцё правоў і прывілеяў разам з узрастаньнем у жыцьці насельнікаў ролі гандлю, рамёстваў й промыслаў спрыялі цывілізацыйнай трансфармацыі гарадзкога паселішча. Гэтая перамена адлюстравалася і ў тэрміналёгіі: з ХІІІ стагодзьдзя<ref name="st">[[Янка Станкевіч|Станкевіч Я.]] (пры ўчасьці [[Антон Адамовіч|Ант. Адамовіча]]). [https://web.archive.org/web/20080517120501/http://knihi.com/mova/stankievic.html Маленькі маскоўска-беларускі (крывіцкі) слоўнічак фразэолёгічны і прыказкаў ды прывітаньні, зычэньні і інш.] / Пасьляслоўе В. Вячоркі. 3-е выд. — Мн.: Навука і тэхніка, 1992. — 77 с. {{ISBN|5-343-01322-8}}</ref> назва «горад» у [[старабеларуская мова|літоўскіх (беларускіх)]] пісьмовых помніках замацоўваецца за старажытнымі замкавымі ўмацаваньнямі, новая частка паселішча, сэрцам якой робіцца рынак, атрымлівае назву «места»<ref>[https://web.archive.org/web/20130323131913/http://slounik.org/starbiel/%D0%BC%D0%B5 Место] // Старабеларускі лексікон: Падручны перакладны слоўнік. — Менск: Беларускае выдавецтва Таварыства «Хата», 1997</ref>. У дадзеным значэньні слова «места» фіксуецца ня толькі ў літаратурнай старабеларускай мове, але і як архаізм<ref name="st"/> у беларускім народным фальклёры. З ХV стагодзьдзя<ref name="st"/> характар места-рынку быў пашыраны на ўсё паселішча, толькі прыметнік «гарадзкі» («гродзкі») працягвае ўжывацца як сынонім слова «замкавы» (''напр.'' [[гродзкі суд]]).

Шырокае выкарыстаньне «места» фіксуецца ў час адраджэньня беларускай мовы (2-я палова ХІХ — пачатак ХХ стст). Напрыклад, [[Францішак Багушэвіч]] у сваім вершы «Немец» пісаў: 
{{Верш|Ня люблю я '''места''' (па-расейску — '''горад''').
Надто там цяснота і вялікі сморад. 
А паноў як маку ды сярод гароду, 
А проч таго пропасьць рознаго народу! 
|[[Францішак Багушэвіч]] «[[:Файл:Bahuševič - Niemiec.jpg|Немец]]», 1—4 }}
У Маскоўска-беларускім слоўніку, выдадзеным братамі [[Гаўрыла Гарэцкі|Г.]] і [[Максім Гарэцкі|М. Гарэцкімі]] ў [[Вільня|Вільні]] (1920), «места» даецца як першы беларускі пераклад да расейскага «город».<ref name="m-b1920">{{Літаратура/Маскоўска-беларускі слоўнік (1920)|к}} С. 31</ref>

Слова «места» афіцыйна ўжывалася і ў [[БССР]]: «Расейска-беларускі слоўнік» [[Сьцяпан Некрашэвіч|С. Некрашэвіча]] і М. Байкова (1928) эквівалентам расейскага «город» дае беларускія «места», «горад» (менавіта ў такой пасьлядоўнасьці<ref name="r-b1928">{{Літаратура/Расейска-беларускі слоўнік (1928)|к}} С. 85</ref>), прысутнічаюць тамака і вытворныя прыметнікі «мескі» й «прымескі» — адпаведныя расейскім «городской» і «пригородный». Аднак пасьля [[Рэформа беларускага правапісу 1933 году|правапіснай рэформы 1933 году]], якая паклала пачатак [[русіфікацыя|палітыкі русіфікацыі]], гэты тэрмін штучна выкідваецца з парэформавых савецкіх слоўнікаў беларускай мовы.<ref>Дзмітрый Шыманскі «Хто знішчыў беларускую мову?» // Дзедзіч, № 5 (24) (лістапад, 2003 г.)</ref> Па-за межамі [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] «места» працягвае актыўна выкарыстоўвацца ў якасьці адзінай дапушчальнай назвы вялізнага населенага пункту.<ref name="st"/>

== Месты Беларусі ==
{{Асноўны артыкул|Сьпіс гарадоў Беларусі}}
На 1 студзеня 1947 году ў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]] налічвалася 66 местаў<ref>{{Літаратура/БССР. Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|1}} С. 5</ref>, зь іх:
* 17 местаў абласнога падпарадкаваньня; 
* 48 местаў раённага падпарадкаваньня;
* Менск — места рэспубліканскага падпарадкаваньня, сталіца Беларускай ССР, зьяўлялася таксама абласным і раённым цэнтрам.

На 1 студзеня 1999 году ў Беларусі налічвалася 109 местаў<ref>{{Літаратура/РБ. Аглядна-тапаграфічная мапа. 2003}}</ref>, на 1 студзеня 2003 году — 110 местаў<ref>{{Літаратура/РБ. Вобласьці і раёны}}</ref>, на 1 студзеня 2004 году — 109 местаў<ref>{{Літаратура/БелЭн|18-2}} С. 724</ref>, на 1 кастрычніка 2004 году — 111 местаў<ref>{{Літаратура/Атляс па геаграфіі Беларусі. 2005}}</ref>.

На 1 студзеня 2010 году ў Беларусі налічвалася 112 местаў<ref>Административно-территориальное деление Республики Беларусь на 1 января 2010 года // Статистический ежегодник Республики Беларусь 2010 / Зинковский В.И. и др.. — Мн.: Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2009. — С. 26. — {{ISBN|978-985-6858-58-4}}</ref>, зь іх:
* 12 местаў абласнога падпарадкаваньня; 
* 99 местаў раённага падпарадкаваньня (зь іх 85 зьяўляюцца раённымі цэнтрамі);
* Менск, сталіца Рэспублікі Беларусь, зьяўляецца таксама абласным і раённым цэнтрам.

27 сакавіка 2012 году гарадзкі пасёлак [[Астравец]] атрымаў статус [[места]]. У сувязі з гэтым, на 1 красавіка 2012 году ў Беларусі налічвалася 113 местаў, зь іх:
* 12 местаў абласнога падпарадкаваньня; 
* 100 местаў раённага падпарадкаваньня (зь іх 86 зьяўляюцца раённымі цэнтрамі);
* Менск, сталіца Рэспублікі Беларусь, зьяўляецца таксама абласным і раённым цэнтрам.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Кніга
|аўтар         = А. Гутнов, В. Глазычев.
|частка        = 
|загаловак     = Мир архитектуры
|арыгінал      = 
|спасылка      = 
|выданьне      = 
|месца         = М.
|выдавецтва    = Молодая гвардия
|год           = 1990
|том           = 
|старонкі      = 
|старонак      = 
|isbn          = 5-235-00487-6
|ref           = Гутнов
}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://belaruscity.net/ Гарады Беларусі]
* [http://vandrouka.by/2012/top-35-samyih-interesnyih-gorodov-belarusi/ Топ-35 самых цікавых гарадоў Беларусі]
* [http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Sociolog/Vagin/01.php Сацыялёгія гораду]
* [http://www.archipelag.ru/authors/giddens/?library=2529 Сучасны ўрбанізм]
* [http://www.unchs.org/Istanbul+5/statereport.htm Справаздача аб стане гарадоў сьвету]. [[ААН]]
* [https://web.archive.org/web/20121028200128/http://setage.blog.tut.by/belarus/krupnejshie-goroda-belarusi-statistika.html Найбуйнейшыя гарады Беларусі]

{{Населеныя пункты}}

[[Катэгорыя:Горад| ]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]