Прагляд крыніцы для Год

'''Год''', '''рок'''<ref>Рок // {{Літаратура/ЭСБМ|11к}} С. 178—179</ref><ref name="m-b1920">{{Літаратура/Маскоўска-беларускі слоўнік (1920)|к}} С. 31</ref><ref name="pr-b1924">{{Літаратура/Практычны расейска-беларускі слоўнік (1924)|к}} С. 40</ref><ref name="b-r1925">[https://web.archive.org/web/20110811000219/http://slounik.org/bn/%D1%80%D0%BE/21 Рок] // {{Літаратура/Беларуска-расейскі слоўнік (1925, 1993)}}</ref><ref name="pr-b1926">{{Літаратура/Практычны расейска-беларускі слоўнік (1926)|к}} С. 31</ref><ref name="r-b1928">{{Літаратура/Расейска-беларускі слоўнік (1928)|к}} С. 82</ref><ref name="laskou">[[Іван Ласкоў]]. [https://web.archive.org/web/20120403210424/http://old.knihi.com/mova/adkul.html Адкуль пайшла беларуская мова] // З гісторыяй на «Вы». Публіцыстычныя артыкулы. 2 выпуск. — Менск: Мастацкая літаратура, 1994.</ref> — адзінка вымярэньня [[час]]у паміж аднолькавымі палажэньнямі [[Зямля|Зямлі]] на яе [[Арбіта|арбіце]] вакол [[Сонца]]. Аналягічна можна казаць пра марсіянскі год ці вэнэрыянскі — гэта адрэзак часу паміж дзьвюма палажэньнямі [[плянэта|плянэты]] ў яе руху па арбіце вакол сваёй [[зорка|зоркі]].

== Этымалёгія ==
У [[старабеларуская мова|літоўскіх (беларускіх)]] літаратурных помніках фіксуецца сталае ўжываньне слова «рок»<ref>[https://web.archive.org/web/20110811000154/http://slounik.org/starbiel/%D1%80%D0%BE/21 Рокъ] // Старабеларускі лексікон: Падручны перакладны слоўнік. — Менск: Беларускае выдавецтва Таварыства «Хата», 1997</ref> разам са словам «лета»<ref>[https://web.archive.org/web/20110811000146/http://slounik.org/starbiel/%D0%BB%D0%B5/21 Лето] // Старабеларускі лексікон: Падручны перакладны слоўнік. — Менск: Беларускае выдавецтва Таварыства «Хата», 1997</ref> ў значэньні больш распаўсюджанага цяпер «году»{{Заўвага|Як прыклад, урывак з [[Баркулабаўскі летапіс|Баркулабаўскага летапісу]]: '''''Року''' 1601. Великая война была у Вифлянтех с кролем шведским за Жикгимонта Третего. Того ж '''року''' запорозкие козаки у Швецыи были, да ничого не помогли, толко великую шкоду господарю вчинили, бо место славное, место богатое Витебск звоевали, мещан побили, панны поплюгавили, скарбы побрали.'' [http://wikisource.org/wiki/Баркулабаўскі_летапіс]}}.

У канцы XIX — пачатку XX стст. ужывалі ў сваіх творах слова «рок» і вытворныя ад яго такія клясыкі беларускае літаратуры, як [[Францішак Багушэвіч]], [[Максім Багдановіч]] і інш.{{Заўвага|Напрыклад, у «Тралялёначцы» [http://knihi.com/bahusevic/tralalonacka.html] (1892) Ф. Багушэвіча: ''Бартак Сасок купіў ад Прыбалдова маёнтак са ўсім дабыткам, з вазамі і карэтамі, а навет зь вялікім, як конь, сабакай; але павінен быў заплаціць даўгі і свае семсот рублей залічыць; а даўгоў тых было ці мала: у банку тысяч трыццаць, то толькі працэнтаў дзьве тысячы '''шторок''' трэба было заплаціць, а так людзям розным тысяч з дваццаць набралася.''}} У гэты ж час слова «рок» шырока выкарыстоўвалася і ў простай гаворцы. Этнограф [[Міхал Федароўскі]] ў працы «Люд Беларускі на Русі Літоўскай»<ref>Michał Federowski. Lud białoruski na Rusi Litewskiej. — Warszawa, 1935.</ref> прыводзіў цэлы шэраг прыказак са словам «рок» у значэньні «году»{{Заўвага|У прыватнасьці: ''«'''Рок''' ні век». «'''Рок''' плаціць, рок траціць». «Што '''рок''', то прарок». «Цяпер дзень — '''рок'''». «Пане Грыгоры, што '''рок''', то хворы». «На '''рок''' два Юр’і, абодва дурні: адзін халодны, а другі галодны». «Як паехаў, так '''рок''' на кірмаш, то і сягоньня нямаш». «Век веку падасьць і па веку на '''рок''' астанецца». «Гадзіна (мне) '''рокам'''». «Да '''року''' нарабілі кроку». «Мінуліся тыя '''рокі''', цо [паны] паролі бокі»'' (або ''«мінуліся тыя '''рокі''', калі паны браліся ў бокі»'' — крыніца: ''[[Зьмітрок Бядуля]]. [http://knihi.com/biadula/letapiscy.html Летапісцы]. — Вільня, 1914''). ''«Пад '''рок''' збожжа родзіць»''.}}, а таксама віншаваньні{{Заўвага|А менавіта: ''«Дай табе Божа што '''рок''' прорак!» «Дай жа Божа сьвята сьвяткаваці, за '''рок''' дачакаці ў меншых грэхах, у большых пацехах!»'' (''«дай жа, божа, за '''рок''' дачакаці, гэтага паніча панам назваці!»'' — крыніца: ''[http://starbel.narod.ru/folk/valaczob.htm Добры вечар, слічны панічок!] // Паэзія беларускага земляробчага календара. / Укладанне, сістэматызацыя тэкстаў, уступны артыкул і каментарыі А. С. Ліса. — Мн., 1992''; або ''«той '''рок''' правадзіці, другога дачакаці у радасці, весялосці, каб багаты быў да нас не забыў!»'' — крыніца: ''[http://starbel.narod.ru/folk/zima.htm Ото ж табе, пане гаспадару…] // Паэзія беларускага земляробчага календара. / Укладанне, сістэматызацыя тэкстаў, уступны артыкул і каментарыі А. С. Ліса. — Мн., 1992'') ''«Каб Бог пазволіў гэта сьвята перасьвяткаваці і за '''рок''' [на лета] жывым і здаровым прыждаці!» «Віншую з Новым '''рокам''', каб вылезла кішка бокам!»''}} і нават праклёны{{Заўвага|Прыкладам ''«Каб ты, Бог даў міленькі, хварэў сем '''рок''' на адзін бок, сем рок на другі бок!»''.}}.
Апроч таго, слова «рок» трапіла ў народныя назвы хваробаў{{Заўвага|Напрыклад: ''«Халера трыдцатага '''року'''»'', ''«Халера саракавога '''року'''»'' — крыніца: ''Ю. В. Мялешка, В. Л. Залуцкая. [http://itlab.anitex.by/msmi/bmm/02.2004/39.html Хваробы ў паданнях беларусаў-сялян мінулых стагоддзяў] // Белорусский медицинский журнал № 2(8)/2004''}}.

Некаторыя з памянёных вышэй фразэалягізмаў шырока ўжываюцца і дагэтуль: напрыклад, «мінуліся тыя рокі, калі паны браліся ў бокі» зафіксаваны ў «Малым руска-беларускім слоўніку прыказак, прымавак і фразем» (1991)<ref>[https://web.archive.org/web/20110829075453/http://slounik.org/sanko/%D0%BD/81 Не все коту масленица] // Малы руска-беларускі слоўнік прыказак, прымавак і фразем. — Менск: Навука і тэхніка, 1991.</ref>.

Слова «рок» замест «году» выкарыстоўваецца ўва ўсіх [[Устаўныя граматы БНР|Устаўных граматах БНР]]<ref>[https://web.archive.org/web/20081225121252/http://www.pravo.by/lawhistory/catalogue7.htm Акты Беларускай Народнай Рэспублікі] // Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Беларусі</ref>. У Маскоўска-беларускім слоўніку, выдадзеным братамі [[Гаўрыла Гарэцкі|Г.]] і [[Максім Гарэцкі|М. Гарэцкімі]] ў [[Вільня|Вільні]] (1920), «рок» даецца як варыятыўны пераклад да расейскага «года»<ref name="m-b1920"/>.

У мовазнаўчай навуцы [[БССР]] слова «рок» і ўтвораныя ад яго прыметнікі «рочны», «ракавы» і назоўнік «рочніца» зафіксаваныя ў акадэмічным Беларуска-расейскім слоўніку [[Сьцяпан Некрашэвіч|С. Некрашэвіча]] і [[Мікола Байкоў|М. Байкова]] (1925) з адпаведнымі расейскімі эквівалентамі — «год», «годовой», «годичный» і «годовщина». Прысутнічае слова «рок» як варыятыўны беларускі пераклад для расейскага «года» і ў Практычным расейска-беларускім слоўніку М. Байкова і [[Максім Гарэцкі|М. Гарэцкага]] (1-е выданьне — 1924<ref name="pr-b1924"/>, 2-е выданьне — 1926<ref name="pr-b1926"/>), а таксама ў Расейска-беларускім слоўніку М. Байкова і С. Некрашэвіча (1928)<ref name="r-b1928"/>. Пасьля [[Рэформа беларускага правапісу 1933 году|правапіснай рэформы 1933 году]], з пачаткам палітыкі [[русіфікацыя|русіфікацыі]] слова «рок» не сустракаецца ў беларускіх савецкіх слоўніках, але працягвае ўжывацца ў беларускай эмігранцкай літаратуры<ref name="laskou"/>.

== Каляндарны год ==
Каляндарны год — гэта адрэзак паміж дзьвюма аднолькавымі датамі ў дадзеным календары. Мы ўжываем сонечны каляндар, у якім выдзяляецца 4 пары году.

Поры году: [[вясна]] — [[лета]] — [[восень]] — [[зіма]].

1 год = 12 [[месяц (каляндарны)|месяцаў]] = 52 [[тыдзень|тыдні]] = 365 [[дзень|дзён]] ([[высакосны год]] 366 дзён) = 8 760 (8 784) [[гадзіна|гадзін]] = 525 600 (527 040) [[хвіліна|хвілін]] = 31 526 000 (31 622 400) [[сэкунда]]ў.

Час, за які Зямля праходзіць сваю арбіту вакол Сонца, складае 365 дзён 5 гадзін 43 хвіліны. У рымскім календары год пачынаўся ў [[веснавое раўнадзенства]]. У [[155]] годзе пачатак году быў перанесены на [[1 студзеня]]. Гэтая дата захавалася і ў [[юліянскі каляндар|юліянскім]] і ў [[грыгарыянскі каляндар|грыгарыянскім календары]].

== Фінансавы год ==
'''[[Фінансавы год]]''' (таксама '''фіскальны''', '''бюджэтны''') — пэрыяд, за які вылічваюцца эканамічныя паказчыкі прадпрыемства ў гадавой справаздачы. Фіскальны год звычайна не заўсёды прымацаваны да каляндарнага, але складаецца з 12 месяцаў.

У [[Беларусь|Беларусі]] фінансавы год пачынаецца [[1 студзеня]] і заканчваецца [[31 сьнежня]], то бок, супадае з каляндарным<ref name="budget_pravo">[http://pravo.by/webnpa/text.asp?RN=Hk0800412#5article 5.2 Финансовый год]{{Недаступная спасылка|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Бюджетный кодекс Республики Беларусь. Кодекс Республики Беларусь от 16.07.2008 г. № 412-З {{ref-ru}}</ref>.

== Розная працягласьць году ==
Астранамічнае вызначэньне году можа быць заснавана на пэрыядзе паміж паўторамі розных астранамічных падзеяў, зьвязаных з арбітальным рухам Зямлі вакол Сонца. Так, '''трапічны год''' прывязаны да бачнага руху Сонца адносна [[экватар]]а Зямлі і вызначае зьмену пор году; '''сыдэрычны год''' прывязаны да арбітальнага руху Зямлі вакол Сонца адносна «нерухомых зорак»; '''анамалістычны год''' зьвязан з рухам Зямлі адносна кропак яе арбіты (пэрыгелія і афэлія). У сувязі з тым, што парамэтры арбіты Зямлі і арыентацыя яе восі абарачэньня ў адносінах да экліптыкі марудна, з цягам часу, зьмяняюцца, гэты вызначэньні году крыху адрозьніваюцца. Сытуацыя ўскладняецца, калі вызначэньне году прывязана да сутачнага абарачэньня Зямлі адносна Сонца (сонечныя календары) ці да ўзаемнага стана [[Месяц (спадарожнік Зямлі)|Месяцу]] і Сонца адносна Зямлі (месяцова-сонечныя календары). Праз тое, што пэрыяд абарачэньня Зямлі вакол Сонца, сярэдні пэрыяд асявога абарачэньня Зямлі ў адносінах да Сонца і пэрыяд абарачэньня Месяцу вакол Зямлі не суадносяцца ў дакладнай прапорцыі, ва ўсіх існуючых календарах прыходзіцца ўвадзіць удакладненьні (высакосныя дні, дадатковыя месяцы і г. д.).

== Заўвагі ==
{{Заўвагі|2}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|1=2}}

== Літаратура ==
* Michał Federowski. Lud białoruski na Rusi Litewskiej. Tom 4. Warszawa, 1935.
* {{Літаратура/Беларуска-расейскі слоўнік (1925, 1993)}}
* Малы руска-беларускі слоўнік прыказак, прымавак і фразем. Менск: Навука і тэхніка, 1991. {{ISBN|5-343-00761-9}}
* Старабеларускі лексікон: Падручны перакладны слоўнік. Менск: Беларускае выдавецтва Таварыства «Хата», 1997. {{ISBN|985-6007-39-9}}

[[Катэгорыя:Гады| ]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]