Прагляд крыніцы для Глядыятар

[[Файл:Jean-Leon Gerome Pollice Verso.jpg|thumb|250px|«Пальцы ўніз» (Pollice Verso), [[Жан-Леон Жэром]], 1872]]
[[Файл:Astyanax vs Kalendio mosaic.jpg|міні|250px|справа|Мазаіка, [[Нацыянальны археалягічны музэй (Мадрыд)|Нацыянальны археалягічны музэй]], [[Мадрыд]]]]
'''Глядыя́тар''' ({{мова-la|gladiator}} — «мечнік», ад ''gladius'' — «[[меч]]», «[[глядыюс]]») — воін-нявольнік часоў [[Старажытны Рым|старажытнага Рыму]], які выступаў на відовішчных мерапрыемствах, змагаючыся на [[арэна|арэне]] зь іншымі глядыятарамі, або з жывёламі (львамі).

Самая вядомая арэна, дзе змагаліся глядыятары — [[Калізэй]] у [[Рым]]е. Гледачы арэны маглі прагаласаваць: або забіць, або пашкадаваць пераможанага глядыятара. Існавалі розныя віды глядыятараў, якія адрозьніваліся тыпам выкарыстоўваемай зброі й дасьпехаў. Выдатным глядыятарам маглі даваць свабоду. Тыя, хто дажывалі да старасьці, маглі стаць трэнэрамі іншых глядыятараў.

== Школа глядыятараў ==
Першапачаткова, да будаўніцтва Калізэю, галоўным месцам глядыятарскіх баёў былі глядыятарскія школы і арэны ў [[Капуя|Капуі]] ([[Кампанія (рэгіён)|Кампанія]]). Гэта былі прыватныя ўстановы з суровай дысцыплінай, якія мелі закрытыя казармы з пляцоўкамі для трэніровак. Падчас навучаньня не выкарыстоўвалася сапраўдная зброя, якая звычайна замяналася на драўляную. Падрыхтаваныя глядыятары прадаваліся ''эдытарам'', якія ўжо непасрэдна ладзілі баі.
 
== На арэне ==

Перад выйсьцем на арэну глядыятары прысягалі, што не будуць літасьцівыя падчас бітвы. На арэне віталі арганізатараў ігрышча рознымі воклічамі, найбольш вядомы, які дайшоў з гісторыі — ''Авэ Цэзар'' паводле [[Гай Сьвятоні Транквіл|Гая Сьвятонія Транквіла]] быў агучаны ў 52 годзе н. э. падчас выступу глядыятараў перад імпэратарм [[Кляўды (імпэратар рымскі)|Кляўдыям]]<ref>P. Rochala, ''Powstanie Spartakusa 73 - 71 p. n. e.'', Inforteditions, Zabrze 2009, s. 44</ref><ref>Michael Grant, ''Gladiatorzy'', Ossolineum, 1980, s. 52</ref><ref>Jerome Carcopino, ''Życie codzienne w Rzymie w okresie rozkwitu cesarstwa'', PIW, Warszawa 1960, s. 275, 274</ref>

Барацьбы нельга было пазьбегчы, таму што пасіўных удзельнікаў лупцавалі распаленымі прутамі. Пераможаны праціўнік мог прасіць аб захаваньні жыцьця ўзьняўшы ўверх вялікі палец альбо ўпаўшы на калені {{Заўвага|Або абняўшы ногу суперніка.}} і схіліўшы голаву долу. Калі публіка ўздымала вялікія пальцы ўверх — гэта быў знак пераможцу аб жаданьні захаваць жыцьцё глядыятару, пальцы долу азначалі вырак на сьмерць. На мазаіках загінулага глядыятара пазначалі меткай Ø (ад грэцкай літары Θ — θάνατος "сьмерць").

== Захаваныя арэны ==
* [[Калізэй]];
* [[Амфітэатар Марка Антонія Гардыяна]] ў Тысдры (Эль-Джэм, [[Туніс]]) — другі паводле велічыні [[амфітэатар]] пасьля Калізэю;
* [[Арэна ды Верона]] — цяпер пераўтвораная ў опэрную пляцоўку пад голым небам, адзін з сымбаляў [[Вэрона|Вэроны]];
* [[Арэны Лютэцыі]];
* [[Амфітэатар Пулы]] ў Харватыі. Паводле некаторых дадзены, гэты амфітэатар адзін з найбольш захаваных да нашых дзён пасьля Калізэю;
* [[Пампэі|Амфітэатар у Пампэях]] — найстаражытнейшы вядомы амфітэатар.

Таксама захаваліся арэны глядыятарскіх баёў у розных гарадах Італіі й на тэрыторыі шматлікіх міжземнаморскіх краінаў.

== Глядыятары ў культуры ==
* [[Глядыятар (фільм, 1992)|Глядыятар]] — [[Мастацкі фільм|фільм]] рэжысэра [[Роўдзі Гэрэнгтан]]а.
* [[Глядыятар (фільм, 2000)|Глядыятар]] — мастацкі фільм рэжысэра [[Рыдлі Скот]]а.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Gladiator}}

{{Накід:Гісторыя}}

[[Катэгорыя:Старажытны Рым]]