Прагляд крыніцы для Вуха

[[Файл:Ear-anatomy.svg|значак|Анатомія вуха: <br />'''Вонкавае вуха:'''<br />1. Скура<br />2. [[Вонкавы слыхавы праход|Слухавы канал]] <br />3. [[Вушніца]] <br />'''Сярэдняе вуха:'''<br />4. [[Бубенная балонка]] <br />5. {{Падказка|Авальнае вакно|Адтуліна ў чэрапе, закрытая тонкім пластам тканіны}}<br />6. [[Малаточак (анатомія)|Малаточак]]<br />7. [[Кавадла (анатомія)|Кавадла]] <br />8. [[страмяно (анатомія)|Страмяно]] <br />'''Унутранае вуха:'''<br />9. [[Паўкружныя каналы]] <br />10. [[Скрутак (унутранае вуха)|Скрутак]] <br />11. Нэрвы <br />12. {{Падказка|[[Эўстахава труба]]|Трубка, запоўненая паветрам і злучаная з глоткай.}}]]
'''Вуха''' — складаны вэстыбулярны-слыхавы орган, які выконвае дзьве функцыі: успрымае [[гук]]авыя імпульсы і адказвае за палажэньне цела ў прасторы і здольнасьць утрымоўваць раўнавагу. Гэта парны орган, які месьціцца ў [[Скроневая костка|скроневых костках]] [[чэрап]]у, абмяжоўваючыся звонку [[вушніца]]мі.

Вуха чалавека ўспрымае гукавыя хвалі даўжынёй прыкладна ад 20,625 мэтру да 1,65 сантымэтру, што адпавядае частасьці ў 16—20 000 Гц (ваганьняў у сэкунду). У працэсе эвалюцыйнага разьвіцьця вуха паўстала ў [[першачнаводныя|першачнаводных]] продкаў [[хрыбетныя|хрыбетных]] з адмысловых скурных органаў пачуцьцяў.

Слова «вуха» можа быць выкарыстана для апісаньня як усяго органа, гэтак і толькі ягонай бачнай часткі. У людзей вонкавую частку вуха называюць [[вушніца]]. Хрыбетныя маюць пару вушэй, якія разьмешчаны [[сымэтрыя|сымэтрычна]] па абодва бакі галавы. Гэты мэханізм дапамагае ў здольнасьці лякалізацыі крыніцы гуку.

== Анатомія ==

=== Вонкавае вуха ===
[[Файл:Ear BNC.jpg|міні|180пкс|Чалавечая вушніца]]
{{Асноўны артыкул|Вонкавае вуха}}
[[Вонкавае вуха]] складаецца з [[вушніца|вушніцы]] й вонкавага слыхавога праходу<ref>А. С. Батуев Глава 3. Физиология ссенсорных систем. #4. Слуховая сенсорнаясистема и речь // Физиология высшей нервной деятельности и сенсорных систем. — 3. — СПб.: Питер, 2010. — С. 78—81. — 317 с — {{ISBN|978-5-91180-842-6}}</ref>. Вушніца ёсьць складанай формы пругкі [[храсток]], пакрыты [[скура]]й, ягоная ніжняя частка, званая [[мочка]]й, зьяўляецца скурнай зморшчынай, якая складаецца з скуры й тлушчавай тканіны. Вушніца вельмі адчувальная да любых пашкоджаньняў, таму ў змагароў гэтая частка цела вельмі часта дэфармаваная.

Вушніца ў жывых арганізмаў працуе як прыёмнік гукавых хваляў, якія затым перадаюцца ва ўнутраную частку слыхавога апарата. Значэньне вушніцы ў чалавека нашмат меншая, чым у жывёл, таму ў чалавека яна практычна нерухомая. Але вось шматлікія зьвяры, паводзячы вушамі, здольныя значна дакладней, чым [[чалавек]], вызначыць знаходжаньне крыніцы гуку.

Зморшчыны чалавечай вушніцы ўносяць у паступальны ў слыхавы праход гук невялікія частотныя скажэньні, якія залежаць ад гарызантальнай і вэртыкальнай лякалізацыі гуку. Такім чынам [[галаўны мозаг|мозаг]] атрымлівае дадатковую інфармацыю для ўдакладненьня месцазнаходжаньня крыніцы гуку. Гэты эфэкт часам выкарыстоўваецца ў [[акустыка|акустыцы]], у тым ліку для стварэньня адчуваньня аб’ёмнага гуку пры выкарыстаньні [[навушнікі|навушнікаў]].

Функцыя вушніцы — улоўліваць гукі; ейным працягам зьяўляецца храсток вонкавага слыхавога праходу, даўжыня якога ў сярэднім складае 25—30 мм. Храстковая частка слыхавога праходу пераходзіць у косткавую, а ўвесь вонкавы слыхавы праход высланы скурай, якая зьмяшчае сальныя, а таксама серныя залозы, якія ўяўляюць сабой перайначаныя [[потавая залоза|потавыя залозы]]. Гэты праход заканчваецца сьлепа: ад сярэдняга вуха ён аддзелены [[бубенная балонка|бубеннай балонкай]]. Злоўленыя вушніцай гукавыя хвалі б’юцца ў бубенную балонку й выклікаюць ейныя ваганьні.

Для прадухіленьня разрыву бубенных балонак ад ударнай хвалі выбуху, жаўнерам рэкамэндавана па магчымасьці загадзя адкрываць рот, калі чакаецца выбух. У сваю чаргу, ваганьні бубеннай балонкі перадаюцца ў [[сярэдняе вуха]].

=== Сярэдняе вуха ===
{{Асноўны артыкул|Сярэдняе вуха}}
Асноўнай часткай [[сярэдняе вуха|сярэдняга вуха]] зьяўляецца бубенная паражніна — невялікая прастора аб’ёмам каля 1 см³, якая знаходзіцца ў [[скроневая костка|скроневай костке]]. Тут знаходзяцца тры слыхавыя костачкі: малаточак, кавадла й страмяно — яны перадаюць гукавыя ваганьні з вонкавага вуха ва [[унутранае вуха|ўнутранае]], адначасова ўзмацняючы іх.

Слыхавыя костачкі, як самыя маленькія фрагмэнты [[шкілет]]а чалавека, якія ўяўляюць ланцужок, перадаюць ваганьні. Дзяржальня малаточка цесна зраслася з [[бубенная балонка|бубеннай балонкай]], галоўка малаточка злучаная з кавадлам, а тая, у сваю чаргу, сваім доўгім атожылкам — са страмяном. Падстава страмяна закрывае акно перадпачатку, злучаючыся такім чынам з унутраным вухам.

Паражніна сярэдняга вуха зьвязана з насаглоткай пасродкам [[эўстахава труба|эўстахавай трубы]], празь якую выраўноўваецца сярэдні [[ціск паветра]] ўнутры й звонку ад бубеннай балонкі. Пры зьмене вонкавага ціску часам «закладвае» вушы, што звычайна вырашаецца тым, што рэфлекторна выклікаецца [[пазяханьне]]. Вопыт паказвае, што яшчэ больш эфэктыўна заложаннасьць вушэй вырашаецца глытальных рухамі або калі ў гэты момант дзьмуць у заціснуты нос.

=== Унутранае вуха ===
{{Асноўны артыкул|Унутранае вуха}}
З трох аддзелаў органа слыху й [[раўнавага|раўнавагі]] найбольш складаным зьяўляецца [[унутранае вуха|ўнутранае вуха]], якое з-за сваёй мудрагелістай формы называюцца лябірынтам. Косткавы лябірынт складаецца зь пераддзьвер’я, [[скрутак (унутранае вуха)|скрутка]] й паўкружных каналаў, якія разьмешчаны ва ўсіх трох узаемапэрпэндыкулярных плоскасьцях і запоўненых вадкасьцямі, [[пэрылімфа]]й і [[эндалімфа]]й<ref>А. С. Батуев Глава 3. Физиология ссенсорных систем. #5. Вестибулярная сенсорная система // Физиология высшей нервной деятельности и сенсорных систем. — 3. — СПб.: Питер, 2010. — С. 83—85. — 317 с — {{ISBN|978-5-91180-842-6}}</ref>. Ва ўнутраным вуху разьмешчана як скрутак, орган слыху, гэтак і [[вэстыбюлярная сыстэма]], якая зьяўляецца органам раўнавагі й [[Паскарэньне|паскарэньня]].

Слыхавы праход тут перагароджаны [[бубенная балонка|бубеннай балонкай]], якая вібруе пры сутыкненьні з гукавой хваляй, з частасьцю тым большай, чым вышэй гук. У сыстэму костачак ўнутранага вуха ўваходзяць малаточак, кавадла і страмяно; малаточак прычэплены дзяржальняй да бубеннай балонкі, страмяно разьмешчана на авальным вакне, а кавадла счэплена з розных бакоў з абедзьвюма гэтымі косткамі. Кавадла дазваляе павялічыць ціск на авальнае вакно ў 20 разоў у параўнаньні зь ціскам на бубенную балонку. Ваганьні авальнага вакна перадаюцца вадкасьці, якая раздражняе разьмешчаныя ў скрутку рэцэптары, якія фармуюць, у сваю чаргу, [[нэрвовы імпульс|нэрвовыя імпульсы]].

Рэцэптары вэстыбулярнага апарату — другасныя мэханарэцэптары, разьмешчаныя на крыстых каналах. Гэта валосковыя адчувальныя вузы двух тыпаў: формы колбы з закругленым дном і формы цыліндру. Валасінкі на вузах разьмешчаны процілегла, з аднаго боку разьмешчаны стэрэацыліі, і зрушэньне ў іх бок выклікае ўзрушанасьць, а з другога — кінацыліі, зрушэньне ў бок якіх выклікае тармажэньне.

== Хваробы ==
* [[Атыт]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.phys.unsw.edu.au/jw/hearing.html Тэст слыху на адчуваньне розных частотаў] {{ref-en}}
* [http://www.youtube.com/watch?v=46aNGGNPm7s&feature=related Відэа ўспрыманьня гуку] ад Brandon Pletsch {{ref-en}}
* [http://www.youtube.com/watch?v=7O-adw-HyrQ Відэа ўспрыманьня гуку] ад MED-EL {{ref-en}}
* [http://www.wisc-online.com/objects/ViewObject.aspx?ID=ap1502 Інтэрактыўная праграма для вывучэньня будовы вуха] {{ref-en}}
* [http://www.sciencephoto.com/search?page=1&Search.x=0&searchstring=ear+SEM&matchtype=fuzzy&channel=all&license=both&Search.y=0&subtype=keywords&sort_results=0&media_type=images Фатаздымкі элемэнтаў вуха], зробленыя з дапамогай сканавальнага электроннага мікраскопа

{{Часткі чалавечага цела}}

[[Катэгорыя:Вуха| ]]
[[Катэгорыя:Слых]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]