Прагляд крыніцы для Ватыкан

{{Краіна
|Назва              = Ватыкан
|НазваЎРоднымСклоне = Ватыкану
|НазваНаДзяржаўнайМове = Status Civitatis Vaticanæ<br>Stato della Citta del Vaticano
|Сьцяг              = Flag of the Vatican City.svg
|Герб               = Coat of arms of the Vatican City.svg
|НацыянальныДэвіз   =
|Месцазнаходжаньне  = LocationVaticanCity.svg
|АфіцыйнаяМова      = [[Лацінская мова|Лаціна]], [[італьянская мова|італьянская]]
|Сталіца            = Ватыкан
|НайбуйнейшыГорад   =
|ТыпУраду           = Абсалютная тэакратычная [[манархія]]
|ПасадыКіраўнікоў   = [[Папа рымскі]]<br>Дзярж. сакратар
|ІмёныКіраўнікоў    = [[Францішак (папа рымскі)|Францішак]]<br>Pietro Parolin
|Плошча             = 0,44
|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 256-е
|АдсотакВады        = 0
|ГодАцэнкіНасельніцтва = 2022
|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 235-е
|Насельніцтва       = 1000<ref name=cia>{{Спасылка|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/holy-see-vatican-city|загаловак=Holy See (Vatican City)|выдавец=CIA|праект=The World Factbook|мова=en}}</ref>
|КанфэсійныСклад = [[каталік]]і&nbsp;(100%)<ref name="DieWelt">{{Літаратура/DieWelt}}{{ref-de}}</ref>
|ГодАцэнкіСУП =
|МесцаЎСьвецеПаводлеСУП =
|СУП =
|СУПНаДушуНасельніцтва =
|Валюта             = [[Эўра]]
|КодВалюты          = EUR
|ЧасавыПас          = CET
|ЧасРозьніцаUTC     = +1
|ЧасавыПасУлетку    = CEST
|ЧасРозьніцаUTCУлетку = +2
|НезалежнасьцьПадзеі = — ад [[Італія|Італіі]]
|НезалежнасьцьДаты = <br>[[11 лютага]] [[1929]]
|ДзяржаўныГімн      = Inno e Marcia Pontificale
|АўтамабільныЗнак   = V
|ДамэнВерхнягаЎзроўню = va
|ТэлефонныКод       = 379
|Дадаткі            = [[Файл:Vt-map.png|цэнтар|280пкс|Мапа Ватыкану]]
|Лацінка=Vatykan}}
'''Ватыкан''' ({{мова-it|Stato della Città del Vaticano}}) — незалежная дзяржава-горад і цэнтар [[Рымска-каталіцкая царква|Рымска-каталіцкай царквы]]<ref name=cia/>, рэзыдэнцыя яе главы — [[папа рымскі|папы рымскага]]. Знаходзіцца ў заходняй частцы [[Рым]]у. Тэрыторыя — 0,44 км². У Рыме й яго ваколіцах Ватыкану таксама належаць тры саборы (у імя найсьв. Панны Марыі, сьв. Яна Лятэранскага й сьв. Паўла па-за Сьценамі), шэраг палацаў і вілаў агульнай плошчай 0,7 км². Паблізу Рыму ў [[замак Кастэль-Гандольфа|замку Кастэль-Гандольфа]] знаходзіцца летняя загарадная рэзыдэнцыя папы рымскага.

Ватыкан, па сутнасьці, ня мае свайго сталага насельніцтва. На яго тэрыторыі пражывае Папа, кіраўнікі Рымскай курыі, службоўцы ватыканскіх установаў, вайскоўцы [[Папская швайцарская гвардыя|Папскай швайцарскай гвардыі]]. Паводле зьвестак на 2004 год, у ватыканскіх установах працуе каля трох тысячаў супрацоўнікаў, зь якіх маюць рэлігійны сан 1300 чалавек. Ватыканскае грамадзянства носіць адміністрацыйны характар. У пэрыяд свайго знаходжаньня на службе ватыканскім супрацоўнікам падаецца падданства Сьвятога Прастолу, а ў выпадках паездак за мяжу (за межы [[Італія|Італіі]]) выдаюцца службовыя або дыпляматычныя пашпарты Сьвятога Прастолу. Афіцыйныя мовы — [[лацінская мова|лаціна]] (у паўсядзённым жыцьці на ёй амаль ніхто не гаворыць і яна выкарыстоўваецца выключна ў афіцыйных друкаваных дакумэнтах Ватыкану й падчас набажэнстваў). У дыпляматычнай перапісцы выкарыстоўваецца [[француская мова|француская]]. Паўсядзённымі й гутарковымі па частаце ўжываньня зьяўляюцца [[італьянская мова|італьянская]], [[гішпанская мова|гішпанская]], [[ангельская мова|ангельская]], [[нямецкая мова|нямецкая]] й [[Француская мова|француская]] мовы. Грашовая адзінка — [[эўра]]. Папская дзяржава па дагаворы з урадам Італіі ў абмежаваных маштабах чаканіць таксама ўласную манэту — [[ватыканскі эўра]], прызначаны ў асноўным для нумізматаў.

Галоўнымі афіцыйнымі сьвятамі зьяўляюцца — дзень абраньня актуальнага Папы (13 сакавіка)<ref name=cia/>, [[Божае Нараджэньне]] й [[Вялікдзень]].

== Гісторыя ==
Гістарычна цяперашні Ватыкан стаў пераемнікам [[Папская вобласьць|Папскай вобласьці]]. У [[756]] годзе франскі кароль [[Піпін Кароткі]] (бацька [[Карл Вялікі|Карла Вялікага]]) у выніку супрацьборства зь [[лянгабарды|лянгабардамі]] й [[бізантыйская імпэрыя|бізантыйцамі]] падарыў папу [[Стэфан II (папа рымскі)|Стэфану II]] [[Рым]] і некалькі правінцыяў у цэнтральнай Італіі, што склала гістарычнае ядро Папскай дзяржавы, так званай «спадчыны сьвятога Пятра». Ватыкан на сёньняшні дзень зьяўляецца самым старым дзяржаўным утварэньнем. Інстытуты ягонай дзяржаўна-царкоўнай улады наўпрост ўзыходзяць да [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]]. Папская дзяржава спыніла сваё існаваньне [[20 верасьня]] [[1870]] году, калі войскі караля [[Эмануіл II Савойскі|Эмануіла II Савойскага]] падчас завяршэньня аб’яднаньня краіны ўвайшлі ў «вечны горад» і абвесьцілі яго сталіцай Італіі. Папа катэгарычна не пагадзіўся з гвалтоўным захопам Рыму і не прызнаў ягоную анэксію. Паўстала «рымскае пытаньне».

Пасьля працяглага пэрыяду непаразуменьня паміж урадам [[Італія|Італіі]] й Сьвятым Прастолам бакі пайшлі на ўрэгуляваньне адносінаў. [[11 лютага]] [[1929]] году былі падпісаныя [[Лятэранская дамова|Лятэранскія дамовы]] (Канкардат), паводле якіх прызнавалася сувэрэннасьць ватыканскай дзяржавы. У [[1984]] годзе Італія й Ватыкан падпісалі новы Канкардат. У адрозьненьне ад папярэдняга, паводле якога [[каталіцызм]] афіцыйна аб’яўляўся дзяржаўнай рэлігіяй, новы канкардат надае італьянцам фармальна поўную волю выбару рэлігіі.

== Палітыка ==

=== Дзяржаўны лад ===
[[Файл:Vatican Gardens 4.jpg|міні|220пкс|зьлева|Палац урада Ватыкана]]
З пункта погляду дзяржаўнага ладу Ватыкан — абсалютная тэакратычная [[манархія]], якая не перадаецца паводле спадчыны<ref>[http://www.nationsencyclopedia.com/economies/Europe/Vatican-City-POLITICS-GOVERNMENT-AND-TAXATION.html «Vatican City (Politics, government, and taxation)»]. Nations Encyclopedia.</ref>. Глава дзяржавы — [[папа рымскі]]. У выпадку ягонай адсутнасьці або сьмерці бягучымі справамі Ватыкану кіруе камэрленг Сьвятой Рымскай царквы, выконваючы ролю месцаназіральніка ў папярэдні час перад выбарам новага папы. Папу належыць вярхоўная заканадаўчая, выканаўчая й судовая ўлада. У ягоную кампэтэнцыю ўваходзіць прэзэнтацыя Ватыкану ў міжнародных адносінах, заключэньне, ратыфікацыя й дэнансацыя міжнародных дагавораў й канкардатаў, прыём дыпляматычных прадстаўнікоў і прызначэньне прадстаўнікоў Ватыкану ў іншых краінах. Папа абіраецца пажыцьцёва калегіяй [[кардынал]]аў. Абраньне зьдзяйсьняецца на канклаве ({{мова-la|пад ключом|скарочана}}) зь ліку кардыналаў шляхам таемнага галасаваньня большасьцю ня меней за дзьве траціны галасоў. Вышэйшыя кансультатыўныя органы: [[Сусьветны сабор Рымска-каталіцкай царквы]], [[Калегія кардыналаў]] і [[Біскупскі сынод]]. Сусьветны (або Ватыканскі) сабор склікаецца пэрыядычна раз у некалькі дзясяткаў гадоў для абмеркаваньня найболей важных царкоўных праблем. Апошні сабор склікаўся ў 1962—1965 гадах (21 Сусьветны або Ватыканскі сабор).

Калегія кардыналаў, то бок дарадчы орган пры Папе, зьбіраецца для абмеркаваньня найболей важных царкоўных справаў і для выбараў Папы. Падчас абраньня пантыфіка ў калегіі (канклаве) могуць удзельнічаць толькі кардыналы маладзейшыя за 80 гадоў, прызначаныя Папам пажыцьцёва. Так, зь цяперашніх 189 кардыналаў 174 прызначаныя [[Ян Павал II|Янам Паўлам II]]. Каля траціны кардыналаў уваходзяць у склад [[Рымская курыя|Рымскай курыі]] (урад Ватыкану), дзе засяроджанае практычнае кіраўніцтва рэлігійнай, палітычнай і эканамічнай дзейнасьцю Ватыкану. У склад Рымскай курыі ўваходзяць [[Дзяржаўны сакратарыят Ватыкану|Дзяржаўны сакратарыят]], 9 кангрэгацыяў (духоўныя ведамствы), 3 трыбуналы, 12 папскіх радаў і камісіяў, іншыя ведамствы.

Дзейным папам рымскім зьяўляецца [[Францішак (папа рымскі)|Францішак]], які зьяўляецца выхадцам з [[Аргентына|Аргентыны]]. Ён быў абраны на гэтую пасаду ў 2013 годзе.

=== Зьнешняя палітыка ===
[[Файл:Pontifical Swiss Guards in their traditional uniform.jpg|міні|160пкс|зьлева|Швайцарская гвардыя]]
Сьвяты Прастол падтрымлівае дыпляматычныя адносіны з 178 дзяржавамі. Роля Ватыкану ў міжнароднай палітыцы, ягоны ўплыў у сьвеце грунтуюцца на вялізнай колькасьці вызнаўцаў-каталікоў — 1,1 млрд чал. Правадыром ягонай палітыкі зьяўляецца каталіцкае духавенства, то бок 1,9 млн манахаў і каля 0,5 млн сьвятароў, каля 2 тысячаў манаскіх ордэнаў, найбольш буйнымі зь якіх зьяўляюцца ордэны [[езуіты|езуітаў]], якія налічваюць 26 тысячаў чальцоў, [[францысканцы|францысканцаў]], 45 тысячаў чальцоў, салезіянцаў, [[капуцыны|капуцынаў]], [[бэнэдыктынцы|бэнэдыктынцаў]], [[ордэн дамініканаў|дамініканцаў]].

Ватыкан дзейнічае таксама праз гэтак званыя сьвецкія каталіцкія арганізацыі: [[прафзьвяз]]ныя, культурныя, моладзевыя, жаночыя і іншыя арганізацыі. Значная колькасьць з гэтых арганізацыяў уваходзяць у канфэрэнцыю міжнародных каталіцкіх арганізацыяў, праца якіх каардынуецца [[Дзяржаўны сакратарыят Ватыкану|Дзяржаўным сакратарыятам Ватыкану]]. Пад пэўным уплывам Ватыкану знаходзяцца клерыкальныя палітычныя партыі ў розных краінах сьвету. У апошні час роля, якую гуляе Ватыкан у міжнародных адносінах стала больш значнай, асабліва на фоне росту ліку глябальных праблемаў, якія закранаюць інтарэсы ўсяго [[чалавецтва]]. Гэтаму шмат у чым спрыяў [[Ян Павал II]], усталяваныя ім асабістыя кантакты са шматлікімі значнымі дзяржаўнымі дзеячамі. Ён з прыкметным палітычным рэзанансам рабіў рэгулярныя паездкі па сьвеце — падлічана, што Ян Павел II за гады свайго пантыфікату падчас падарожжаў праехаў агульную адлегласьць роўную чатыром адлегласьцям ад Зямлі да Месяца.

Кіраўніцтва Ватыкану ўдзельнічае ў рашэньні ключавых міжнародных праблемаў, уключаючы ліквідацыю [[зброя масавага зьнішчэньня|зброі масавага зьнішчэньня]], урэгуляваньне рэгіянальных канфліктаў, ахове навакольнага асяродзьдзя. У цэнтры ўвагі Ватыкану — праблемы сьвету, які разьвіваецца, як то адсталасьць, [[голад]] і [[галеча]], [[беспрацоўе]]. Таму не выпадкова, што большасьць сваіх паездак Ян Павел II зьдзейсьніў у [[Азія|Азію]], [[Афрыка|Афрыку]] й [[Лацінская Амэрыка|Лацінскую Амэрыку]]. Ватыкан зрабіў важны ўнёсак у пачатак і паступальнае разьвіцьцё агульнаэўрапейскага працэсу. Ён выяўляе значную цікавасьць да блізкаўсходняга мірнага працэсу, да пытаньня аб статусе [[Ерусалім]]у, а таксама да ўрэгуляваньня сытуацыі ў [[Ірак]]у й у іншых канфліктных зонах плянэты.

== Геаграфія ==
[[Файл:VaticanCity Annex.jpg|міні|200пкс|Тэрыторыя Ватыкана паводле [[Лятэранская дамова|Лятэранскай дамовы]]]]
[[Файл:Vatican Gardens.jpg|міні|200пкс|Ватыканскія сады]]
Клімат Ватыкана такі ж як у [[Рым]]е, умераны [[міжземнаморскі клімат]] зь мяккай дажджлівай зімой зь верасня да сярэдзіны траўня і гарачае сухое лета ад траўня да жніўня. Ёсьць некаторыя мясцовыя асаблівасьці, частыя туманы й раса, якія выкліканыя вялікімі памерамі [[Сабор Сьвятога Пятра|базылікі Сьвятога Пятра]], вышынёй на якой яна месьціцца і вялікімі памерамі брукаванай плошчы.

Ватыкан зьяўляецца самай маленькай дзяржавай у сьвеце, маючы плошчу толькі каля 44 гектараў. У ліпені 2007 году Ватыкан пагадзіўся стаць першай вугляродна-нэўтральнай дзяржавай. Яны плянуюць зрабіць гэта за кошт кампэнсацыі выкідаў [[вуглякіслы газ|вуглякіслага газу]]<ref>[http://www.physorg.com/news103554442.html «The Vatican to go carbon neutral»]. United Press International.</ref>.

=== Тэрыторыя ===
Назва «Ватыкан» зьявілася яшчэ да прыняцьця [[хрысьціянства]] ў [[Старажытны Рым|Старажытным Рыме]] й паходзіць ад назвы гор<ref>[http://dictionary.reference.com/browse/Vatican Vatican (search)]. Online Dictionary.</ref>. Менавіта на гэтай тэрыторыі месьцяцца Базыліка Сьвятога Пятра, [[Апостальскі палац]], [[Сыкстынская капэла]] і музэі, якія былі пабудаваныя разам зь іншымі будынкамі. Гэты раён быў часткай Рыму да [[1929]] году, калі быў аддзелены ад гораду. Ватыкан месьціцца на заходнім беразе [[Тыбр]]а.

Паводле [[Лятэранская дамова|Лятэранскай дамовы]], некаторыя будынкі Сьвятога Прастола, якія зараз знаходзяцца на тэрыторыі [[Італія|Італіі]], у першую чаргу гэта [[Кастэль Гандольфа]] й іншыя базылікі, атрымалі экстэрытарыяльны статус, аналягічны статусу замежных пасольстваў<ref>[https://web.archive.org/web/20110813090725/http://www.vaticanstate.va/NR/rdonlyres/3F574885-EAD5-47E9-A547-C3717005E861/2528/LateranTreaty.pdf Treaty between the Holy See and Italy]. vaticanstate.va</ref>. Гэты статус атрымалі й іншыя структуры й будынкі Ватыкана, якія аказаліся раскіданымі па ўсім Рыме й Італіі. Кастэль Гандольфа й іншыя базылікі патрулююцца ўнутранымі паліцэйскімі агентамі дзяржавы Ватыкан, а не італьянскай паліцыі. Плошча Сьвятога Пятра паводле звычая ахоўваецца сумесна.

=== Сады ===
На тэрыторыі Ватыкана знаходзяцца [[Сады Ватыкана]] ({{мова-it|Giardini Vaticani|скарочана}})<ref>{{спасылка|url=http://www.saintpetersbasilica.org/vaticancity-map.htm|загаловак=Map of Vatican City|выдавец=www.saintpetersbasilica.org|копія=http://web.archive.org/web/20081219231351/http://www.saintpetersbasilica.org/vaticancity-map.htm}}</ref>, на долю якіх прыпадае больш за палову тэрыторыі дзяржавы. Сад, створаны ў [[Адраджэньне|эпоху Адраджэньня]] й эпоху [[барока]], ўпрыгожаны [[фантан]]амі й [[скульптура]]мі.

Сады займаюць каля 23 га й займаюць большасьць [[Ватыканскі пагорак|Ватыканскага пагорку]]. Самы высокі пункт складае 60 мэтраў над узроўнем мора. Каменныя сьцены зьвязваюць вобласьць на поўначы, поўдні й захадзе.

Сады ўзыходзяць да [[Сярэднявечча]], калі вінаграднікі й фруктовыя сады былі распаўсюджаны на поўначы Папскага Апостальскага палаца<ref>[https://web.archive.org/web/20120527105314/http://www.pellegrinocattolico.com/ctv/gardens.htm «Al Pellegrino Cattolico: The Vatican Gardens»]. 2008 Al Pellegrino Cattolico s.r.l. Via di Porta Angelica 81\83 (S.Pietro) I- 00193 Roma, Italy.</ref>. У [[1279]] годзе папа [[Мікалай III (папа рымскі)|Мікалай III]] перанёс сваю рэзыдэнцыю назад у Ватыкан зь [[Лятэранскі палац|Лятэранскага палаца]] й абгародзіў гэтую тэрыторыю сьценамі<ref>[https://web.archive.org/web/20130118222833/http://www.vaticanstate.va/EN/Monuments/The_Vatican_Gardens/ «Official Vatican City State Website: A Visit to the Vatican Gardens»]. 2007-08 Uffici di Presidenza S.C.V.</ref>. Ён сплянаваў Ватыканскі сад.

== Эканоміка ==
Ватыкан мае некалькі асноўных крыніцаў прыбыткаў, галоўным зь іх ёсьць [[Інстытут рэлігійных справаў]], які, фактычна, зьяўляецца ватыканскім банкам, бюджэт якога складае штогод некалькі млрд [[даляр ЗША|даляраў ЗША]]. [[Банкамат]] гэтага банку маюць інтэфрэйс на [[лацінская мова|лацінскай мове]], які, напэўна, зьяўляецца адзіным такім банкаматам у сьвеце<ref>Seán P. O’Malley (28 September 2006). [http://www.cardinalseansblog.org/?p=232 «A Glimpse Inside the Vatican & Msgr. Robert Deeley’s Guest Post»].</ref>. Сярод іншых крыніцаў прыбытку варта адзначыць ахвяраваньні вернікаў і фінансавая й эканамічная дзейнасьць уласных прадпрыемстваў, то бок у папскай загараднай рэзыдэнцыі, напрыклад, наладжана вытворчасьць шырокай гамы малочных прадуктаў пад маркай «[[Фаторыя Пантыфічыя]]». Акрамя таго Ватыкан мае прыбытак ад продажу [[паштовая марка|паштовых марак]], [[манэта]]ў, [[мэдаль|мэдалёў]] і сувэніраў турыстам, а таксама паступленьні ад музэяў і публікацыяў. Прыбытак і ўзровень жыцьця сьвецкіх працаўнікоў супастаўлены з заробкам калегаў, якія працуюць у [[Рым]]е<ref>[https://web.archive.org/web/20190107082440/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/vt.html%20 «Holy See (Vatican City): Economy»]. CIA — The World Factbook.</ref>. Іншыя галіны прамысловасьці ўключаюць паліграфію, выраб мазаікі й вытворчасьць супрацоўнікам уніформы.

Сьвяты Пасад зьдзяйсьняе шырокую прадпрымальніцкую дзейнасьць, у тым ліку фінансавую. Валодае значнай нерухомасьцю ў [[Эўропа|Эўропе]], [[Лацінская Амэрыка|Лацінскай Амэрыцы]], супрацоўнічае зь міжнароднымі банкамі й манаполіямі. Каля 3/4 капіталаў Ватыкану ўкладзена ў [[Італія|Італіі]]. Толькі ў Італіі яму належыць 482 тысячаў га апрацоўваемых плошчаў, уключаючы некалькі тысячаў гектараў у раёне Рыму. Значная частка нерухомасьці «вечнага гораду» таксама належыць Ватыкану праз шэраг [[страхавая кампанія|страхавых кампаніяў]].

Ватыкан выпускае ўласныя манэты. Ён выкарыстоўвае [[эўра]] ў якасьці сваёй валюты з [[1 студзеня]] [[1999]] году, дзякуючы спэцыяльным пагадненьням з [[Эўрапейскі зьвяз|Эўрапейскім зьвязам]]. Але выраб сваіх уласных манэтаў і банкнотаў ня быў ўведзены да [[1 студзеня]] [[2002]] году. Выпуск эўра-манэтаў строга абмежаваны дамовай, хоць і зьяўляецца некалькі большым, чым звычайна дапускаецца ў год<ref>[http://europa.eu/legislation_summaries/economic_and_monetary_affairs/institutional_and_economic_framework/l25040_en.htm «Agreements on monetary relations (Monaco, San Marino, the Vatican and Andorra)»]. Activities of the European Union: Summaries of legislation.</ref>. З-за сваёй рэдкасьці, ватыканскія эўра-манэты высока цэняцца калекцыянэрамі. Да прыняцьця эўра Ватыкан выкарыстоўваў у якасьці ўласнай валюты [[ватыканская ліра|ватыканскую ліру]], якая мелі адзіны курс зь [[італьянская ліра|італьянскай лірай]].

Групы паломнікаў, якія прыбываюць у Ватыкан з розных краінаў сьвету й турысты ўносяць свой унёсак у бюджэт Сьвятога Прастола. Штогод ягоная сума ў сярэднім складае каля 90 млн даляраў ЗША. Дзяржава Ватыкан, у якой працуюць каля 4 тысячаў чалавек<ref name="cia"/>, мела станоўчае сальда ў памеры 6,7 млн эўра ў [[2007]] годзе, але сутыкнуўся з дэфіцытам у [[2008]] годзе большым за 15 мільёнаў эўра<ref>[http://www.christiantelegraph.com/issue6216.html Holy See’s budget shortfall shrinks in 2008]. Christian Telegraph</ref>.

== Дэмаграфія ==
[[Файл:Rome Vatican Museums.jpg|міні|200пкс|Музэі Ватыкану]]
Практычна ўсё насельніцтва Ватыкана — падданныя Сьвятога Стальца, бо падданства Ватыкана не існуе, якія маюць пашпарт і зьяўляюцца прыслужнікамі [[Каталіцкая Царква|Каталіцкай Царквы]].

На [[2005]] году з 557 падданых Сьвятога Стальца 58 — [[кардынал]]ы, 293 чалавекі маюць статус духавенства й зьяўляюцца чальцамі папскіх прадстаўніцтваў, 62 — іншыя прадстаўнікі духавенства, 101 — чальцы [[Папская швайцарская гвардыя|швайцарскай гвардыі]], а астатнія 43 — цывільныя. У [[1983]] годзе ў Ватыкане не зарэгістравана ніводнага навароджаннага. Нябольш за палову, 246 грамадзянаў, захавалі сваё першае грамадзянства. Грамадзянства Ватыкану не спадкаецца й ня можа быць набыта з прычыны нараджэньня ў горадзе. Яно можа быць атрымана толькі на выснове служэньня Сьвятому Стальцу й скасавана з прычыны спыненьня працоўнай дзейнасьці ў Ватыкане.

Артыкул 9 Лятэранскага пагадненьня [[1929]] году паміж Ватыканам і [[Італія]]й паведамляе, што калі асоба перастае быць грамадзянінам Ватыкану й ня мае грамадзянства любой іншай краіны, яму даецца італьянскае грамадзянства. Этнічна, большасьць зь іх зьяўляюцца італьянцы, з-за выключэньнем чальцоў швайцарскай гвардыі. Да «дзённага» насельніцтва Ватыкана адносяцца таксама каля 4 тысячаў працуючых там італьянцаў, але якія жывуць па-за межамі Ватыкана. У [[2005]] годзе ў Ватыкане было зарэгістравана 111 шлюбаў.

== Культура ==
[[Файл:Michelangelo's Pieta 5450.jpg|міні|250пкс|«[[П’ета (Мікелянджэлё)|П’ета]]» Мікелянджэлё зьяўляецца адным з самых вядомых ватыканскім твораў мастацтва]]
Ватыкан зьяўляецца домам для некаторых з самых вядомых твораў мастацтва ў сьвеце. [[Сабор Сьвятога Пятра|Базыліка Сьвятога Пятра]], якую пасьлядоўна будавалі такія архітэктары як [[Даната Брамантэ]], [[Мікелянджэлё]], [[Джакама дэла Порта]], [[Карлё Мадэрна]] й [[Джаваньні Лярэнца Бэрніні]] зьяўляецца вядомым творам архітэктуры [[эпоха Адраджэньня|эпохі Адраджэньня]]. [[Сыкстынская капэла]] знакаміта сваімі фрэскамі, якія ўключаюць у сябе творы [[П’етра Пэруджына]], [[Дамэніка Гірляндаё]] й [[Сандра Батычэльлі]], а таксама вядомая праца Мікелянджэлё [[Страшэнны суд]] на столі капэлі. Сярод вяломых мастакоў, якія ўпрыгожвалі інтэр’еры Ватыкана варта адзначыць таксама [[Рафаэль|Рафаэля]] й [[Фра Анжэліка]].

Бібліятэка Ватыкана й калекцыі музэяў Ватыкана маюць высокае гістарычнае, навуковае й культурнае значэньне. У [[1984]] годзе Ватыкан быў дададзены [[ЮНЭСКО]] ў сьпіс аб’ектаў сусьветнай спадчыны, гэта толькі адзіны такі выпадак, калі ў сьпіс патрапіла цэлая дзяржава<ref>[http://whc.unesco.org/en/list/286 «Vatican City — UNESCO World Heritage Centre»]. whc.unesco.org.</ref>. Акрамя таго, гэта адзінае месца на сёньняшні дзень зарэгістраванае ЮНЭСКО як цэнтар засяроджваньня культурных каштоўнасьцяў.

Пры Ватыкане дзейнічаюць [[Папская акадэмія навук]], створаная ў [[1603]] годзе), якая падпарадкоўваецца непасрэдна Папу й мае сваёй мэтай садзейнічаць дасьледаваньням у вобласьці [[фізыка|фізыкі]], [[матэматыка|матэматыкі]] й [[прыродазнаўства]], а таксама [[Папская акадэмія сацыяльных навук]]. Папскія акадэмікі прызначаюцца Папам зь ліку вядомых навукоўцаў у вобласьці матэматычных і прыродазнаўчых навук. Папская акадэмія навук налічвае 78 чальцоў, Папская акадэмія сацыяльных навук — 40 чальцоў.

Ватыкан выдае сотні газэтаў і часопісаў у розных краінах. Афіцыйнае выданьне Ватыкану — штодзённая газэта «[[Асэрваторэ рамана]]», якая мае наклад каля 50 тысячаў адзінак. У Сьвятога Прастола маецца сваё агенцтва друку — [[Аджэнцыя Інтэрнацыянале Фідэс]] (АІФ). [[Радыё Ватыкану]] вядзе свае перадачы на 41 мовах, у тым ліку й на [[Радыё Ватыкана Беларуская служба|беларускай мове]], на большасьць краінаў сьвету, у тым ліку на краіны [[СНД]]. Пры Ватыкане маецца «[[Ватыканскі тэлевізійны цэнтар]]» («Тэлепачэ»). З [[1996]] году Ватыкан падключаны да сеткі [[інтэрнэт]].

== Транспарт ==
[[Файл:0 Gare du Vatican.JPG|міні|180пкс|Ватыканская чыгуначная станцыя]]
Ватыкан мае даволі добра разьвітую транспартную сетку з улікам сваіх памераў, якія складаюцца ў асноўным з плошчы й тратуара. У краіне, якая мае 1,05 кілямэтраў у даўжыню й 0,85 кілямэтраў у шырыню<ref>[http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/sp_ss_scv/informazione_generale/sp_ss_scv_info-generale_en.html «Holy See — State of the Vatican City»]. Vatican Papal Conclave.</ref>, яна мае невялікую транспартную сыстэму, без [[аэрапорт]]аў або [[шаша|шашы]]. У Ватыкане месьціцца адна [[гэлікоптэр]]ная пляцоўка й чыгуначная станцыя, якая належыць да італьянскай чыгуначнай сеткі й цягнецца па тэрыторыі Ватыкану ўсяго 300 мэтраў<ref name="sinfin">[http://www.sinfin.net/railways/world/vatican/vaticanrail.html#Origini Vatican City State Railway Vatican City State Railway «Railways of the World»]. Sinfin.net.</ref>.

Папа [[Ян XXIII]] быў першым Папам, як пачаў выкарыстоўваць гэтую чыгунку. [[Ян Павал II]] таксама выкарыстоўваў яе, але й даволі рэдка. [[Чыгунка]] ў асноўным выкарыстоўваецца для перавозкі грузаў. Ватыкан ня мае аэрапортаў, зьяўляючыся такім чынам адной зь нешматлікіх незалежных дзяржаваў у сьвеце без аэрапорту, але аэрапорты [[Рым]]а абслугоўваюць Ватыкан, то бок [[Міжнародны аэрапорт імя Леанарда да Вінчы|аэрапорт імя Леанарда да Вінчы—Ф’юмічына]] і ў меншай ступені, аэрапорт [[Чампына (аэрапорт)|Чампына]], служаць у якасьці адпраўнога пункту для міжнародных візытаў Папы<ref name="sinfin"/>.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Партал|Эўропа}}
* [http://www.vaticanstate.va/ Афіцыйны сайт]{{ref-it}}
* [https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/holy-see-vatican-city Ватыкан] на The World Factbook
* [http://eudocs.lib.byu.edu/index.php/History_of_Vatican_City:_Primary_Documents Гісторыя Ватыкану]
* [https://web.archive.org/web/20120221165441/http://vaticancity.cc/ Сайт пра Ватыкан]
* [http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20120802141255/http%3A//www.pellegrinocattolico.com/foto/vaticano/city_map.jpg Мапа Ватыкану]

{{Краіны Эўропы}}
{{АБСЭ}}

[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]
[[Катэгорыя:Рым]]