Прагляд крыніцы для Вастрабрамская вуліца

{{Вуліца Вільні
|назва                  = Вастрабрамская
|лацінка                = Vastrabramskaja
|былыя назвы            = Максіма Горкага
|год заснаваньня вуліцы = 
|статус                 = вуліца
|фота                   = Vilnius Ostrobramska.jpg
|подпіс                 = 
|раён1                  = 
|раён2                  = 
|мікрараён1             = 
|мікрараён2             = 
|гістарычны раён        = [[Старое Места (Вільня)|Старое Места]]
|даўжыня                = 700 м
|аўтобус                = 
|тралейбус              = 
|індэкс                 = LT-01047, LT-01303, LT-01304, LT-02100
|на мапе                = 
|на мапе Яндекс         = 
|на мапе Google         = https://www.google.by/maps/@54.67667,25.28806,17z
}}
'''Вастрабра́мская ву́ліца'''{{Заўвага|таксама '''Вострабрамская вуліца'''}}<ref>[[Наша Ніва]]. № 1, 1994. С. 7.</ref> ({{мова-lt|Aušros Vartų gatvė|скарочана}}) — вуліца ў цэнтральнай частцы [[Вільня|Вільні]], у [[Старое Места (Вільня)|Старым Месьце]]. Працягвае [[Вуліца Вялікая (Вільня)|вуліцу Вялікую]]. Зьвязвае скрыжаваньне вуліцаў [[Вуліца Субач|Субач]] і [[Вуліца Гетманская (Вільня)|Гетманскай]] з скрыжаваньнем [[Вуліца Чыгуначная (Вільня)|Чыгуначнай]] і [[Вуліца Друйская (Вільня)|Друйскай]]. Працягваецца гістарычным Лідзкім гасьцінцам (цяпер Ліпагорская вуліца).

Архітэктурныя дамінанты вуліцы — [[Вострая брама]] з капліцай [[Маці Божая Вастрабрамская|Маці Божай]], ансамбль [[Віленскі Траецкі манастыр|базылянскіх манастыроў]] з [[Траецкая царква (Вільня)|Траецкай царквой]] і брамай у стылі [[Віленскае барока|віленскага барока]], [[Віленскі Духаўскі манастыр|царква і манастыр Сьвятога Духа]], [[Касьцёл Сьвятой Тэрэзы і кляштар кармэлітаў (Вільня)|комплекс кляштару кармэлітаў з касьцёлам Сьвятой Тэрэзы]], помнікі архітэктуры XVI—XVIII стагодзьдзяў.

== Гісторыя ==

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
Назва вуліцы ўтварылася ад яе кірунку да [[Вострая брама|Вострай брамы]], адзінай захаванай да нашага часу брамы [[Віленскія гарадзкія ўмацаваньні|гарадзкога мура]].

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
[[Файл:VILNIUS, AB. 027.JPG|значак|Брама і вежы Траецкай царквы]]

У XIX ст. з мэтай [[Русіфікацыя Беларусі|маскалізацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]] ўлады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] перайначылі назву вуліцу на расейскі манер ({{мова-ru|Островратная улица|скарочана}}). Па адыходзе расейскіх войскаў зь Вільні вуліцы вярнулі традыцыйную гістарычную назву.

=== Найноўшы час ===
У першай палове ХХ ст. раён вуліцы стаў палітычным і культурным цэнтрам беларусаў<ref name="Korbut">Корбут В. Па віленскім бруку // Туризм и Отдых. № 32 (667). 14 жніўня 2008.</ref>, тут дзейнічалі шматлікія беларускія ўстановы. У доме № 1 на рагу з Гетманскай вуліцай<ref>Корбут В. [https://web.archive.org/web/20160305091018/http://www.poiskturov.by/cgi-bin/newspaper.cgi?t=text&id=2459 Па віленскім бруку. Беларускія вуліцы літоўскай сталіцы] // Туризм и Отдых. № 29 (664). 24 ліпеня 2008.</ref>. з 1926 году працавала беларуская кнігарня.

У 1939 годзе назву вуліцы перайначылі на [[Летувіская мова|летувіскі манер]]. Па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] савецкія ўлады перайменавалі частку вуліцы ў імя расейскага пісьменьніка [[Максім Горкі|Максіма Горкага]]. У 1987 годзе вуліцы вярнулі гістарычную назву, але ў летувізаванай форме.

== Агульныя зьвесткі ==
[[Файл:Cerkiew bazylianów Wilno 2011.JPG|значак|Інтэр’ер Траецкай царквы]]

Даўжыня каля 700 м. Мае брукаваную праезную частку ў Старым Месьце да Вострай Брамы, далей — асфальтавую. Нумарацыя дамоў пачынаецца ад рогу з Гетманскай вуліцай. З правага заходняга боку вуліцы дамы зь няцотнымі нумарамі, зь левага ўсходняга боку — цотная нумарацыя.

З правага боку адыходзяць [[Вуліца Гетманская (Вільня)|вуліца Гетманская]] і Гасьціны завулак, зь левага — [[вуліца Субач]]. Мае скрыжаваньне з вуліцамі Базылянскай (направа) і Даўкшты (налева).

== Будынкі ==
[[Файл:Wilno - cerkiew Sw. Ducha 4.JPG|значак|Духаўская царква і манастыр]]

=== Няцотны бок ===
* № 5 — будынак Мескай залі, збудаваны ў 1902 годзе. Цяпер тут месьціцца Нацыянальная філярмонія Летувы.
* № 7 — [[Віленскі Траецкі манастыр|Базылянскія муры]]<ref>{{артыкул|аўтар =| частка = |загаловак =Базылянскія муры.|арыгінал = |спасылка =http://elibrary.mab.lt/bitstream/handle/1/2305/219215-1919-14.pdf?sequence=6&isAllowed=y|адказны =[[Францішак Аляхновіч]]|выданьне=[[Беларускае жыцьцё (1919)|Беларускае жыцьцё]]|тып=часопіс|месца=[[Вільня]]|выдавецтва= |год=21 верасьня 1919|выпуск=|том=|нумар=14| старонкі=1|isbn=}}</ref>. У склад комплексу ўваходзяць царква Сьвятой Тройцы, званіца, будынкі жаночага і мужчынскага манастыроў, паўночная і паўднёвая брамы і бурса. Па [[Берасьцейская унія|Берасьцейскай уніі]] (1596) манастыр стаў галоўным цэнтрам пашырэньня [[Уніяцкая царква (Усходняя Эўропа)|Уніі]] і асяродкам, дзе ствараўся [[Ордэн базылянаў Сьвятога Язафата|ордэн базылянаў]]. У 1604 годзе [[Язафат Кунцэвіч]] прыняў тут манаскі пострыг. У наш час пра гэты факт сьведчыць памятная шыльда. У 1823 годзе расейскія ўлады перарабілі першы паверх паўднёвага корпуса пад вязьніцу, дзе ўтрымлівалі паэта [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]], пазьней — удзельнікаў [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]]. У першай палове ХХ ст. у будынках манастыра знаходзіўся палітычны і культурны цэнтар беларусаў: [[Беларускі музэй імя Івана Луцкевіча]] і беларуская бібліятэка, [[Віленская беларуская гімназія]], дзьве беларускія пачатковыя школы, [[Беларускае навуковае таварыства (1918)|Беларускае навуковае таварыства]], [[Беларускі нацыянальны камітэт (Вільня)|Беларускі нацыянальны камітэт]], [[Беларускія настаўніцкія курсы]], [[Беларуская школьная рада Віленшчыны]], духоўная сэмінарыя Траецкай царквы.

[[Файл:St Theresa church Vilnius.jpg|значак|Касьцёл Сьвятой Тэрэзы]]

* № 7a — корпус манастыра, у якім месьцілася Віленская беларуская гімназія і Беларускі музэй. Гімназія дзейнічала з 1 студзеня 1919 да чэрвеня 1944 году. Сярод настаўнікаў гімназіі былі [[Антон Луцкевіч|Антон]] і [[Іван Луцкевіч]]ы, [[Максім Гарэцкі]], [[Вінцэнт Жук-Грышкевіч]], [[Барыс Кіт]], [[Рыгор Шырма]]. Пры ўваходзе ў былую гімназію вісяць памятныя шыльды [[Максім Гарэцкі|Максіму Гарэцкаму]] і [[Натальля Арсеньнева|Натальлі Арсеньневай]]. Беларускі музэй месьціўся на першым паверсе паўднёвага крыла будынка. Тут захоўваліся сярэднявечныя пячаткі, манэты, [[слуцкія паясы]], прадметы этнаграфіі, галасьнікі [[Калоская царква (Горадня)|Гарадзенскай Калоскай царквы]], рукапісныя кнігі і старадрукі (выданьні [[Францішак Скарына|Францішка Скарыны]], татарскі [[Аль-кітабы|Аль-Кітаб]], [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|Літоўскі Статут 1588 году]]). Паводле інвэнтару 1941 году, музэй налічваў 13 450 адзінак захаваньня. У архіве музэю было больш за 9 тыс. адзінак захаваньня. Бібліятэка налічвала больш за 14 тыс. тамоў<ref>Лашкевіч К. [https://web.archive.org/web/20170201223842/http://news.tut.by/culture/144187.html Страчаная сталіца. Дапаможнік-гід па беларускай Вільні], [[TUT.BY]], 6 жніўня 2009 г.</ref>.
* № 7b — [[Траецкая царква (Вільня)|Траецкая царква]]. У 1347 годзе на гэтым месцы заснавалі першую драўляную царкву. У 1514—1516 гадох па пераможнай [[Бітва пад Воршай|Аршанскай бітве]] князь [[Канстантын Астроскі]] ў падзяку Богу і ў гонар перамогі над маскоўскімі войскамі збудаваў на месцы драўлянай новую мураваную царкву. Па скасаваньні [[Берасьцейская унія|Берасьцейскай уніі]] ў 1839 годзе ўлады Расейскай імпэрыі гвалтоўна адабралі царкву і манастыр у [[Сьвяты Пасад|Сьвятога Пасаду]] і перадалі ў валоданьне [[Маскоўскі патрыярхат|Маскоўскага патрыярхату]], пазьней царкву перабудавалі ў [[Мураўёўкі|маскоўскім стылі]]. У 1919 годзе будынак перадалі каталікам. У 1940 годзе савецкія ўлады зачынілі царкву. У 1991 годзе сьвятыню вярнулі грэка-каталікам.

=== Цотны бок ===
[[Файл:Ausros vartai.jpg|значак|Вострая брама]]

* № 2 — 3-павярховы дом. Каля 1801 году будынак рэканструявалі паводле праекту архітэктура Міхала Шульца, пазьней на фасад дадалі эклектычную ляпніну.
* № 6 — дом, дзе з 1926 году правацаў [[Беларускі інстытут гаспадаркі]]. Установа займалася падтрымкай і разьвіцьцём сельскай гаспадаркі, народных рамёстваў, беларускай духоўнай культуры, беларускай асьветы і мовы. Пры ім дзейнічала тэатральная сэкцыя Пятра Булгака, працавала бібліятэка. З дапамогай беларускай друкарні імя Францішка Скарыны Інстытут выдаў больш за дзесяць кніг вядомых беларускіх аўтараў. Сёньня будынак займае адзін з найбольш дарагіх гатэляў Вільні<ref>[https://web.archive.org/web/20210831202832/https://vilnia-by.com/files/Niezal_s.pdf Беларускія старонкі Вільні = Vilniaus gudų puslapiai]. — Вільня, 2012. С. 103.</ref>.
* № 8 — адзіны захаваны ў Вільні будынак гаспадарчага прызначэньня (склад), збудаваны ў XV—XVI стагодзьдзях. У 1970—1974 гадох на помніку праводзіліся рэстаўрацыйныя працы.

[[Файл:Our Lady of the Gate of Dawn Interior, Vilnius, Lithuania - Diliff.jpg|значак|Капліца Маці Божай Вастрабрамскай]]

* № 10 — [[Віленскі Духаўскі манастыр|Духаўская царква і манастыр]]. Драўляная царква існавала тут з 1567 году. У 1596 годзе ў друкарні Духаўскага брацтва [[Лаўрэнці Зізані]] выдаў славянскі лемантар, які ўлучаў беларускі тлумачальны слоўнік (на 1061 слова). У 1618 годзе ў манастыры прыняў пострыг [[Мялеці Сматрыцкі]]. У 1638 годзе замест драўлянай збудавалі мураваную сьвятыню. У 1749—1753 гадох царкву перабудавалі паводле праекту архітэктара [[Ян Гляўбіц]] ў стылі віленскага барока. У пячорнай царкве пад алтаром, іканастас да якой стварыў мастак [[Іван Хруцкі]], спачыў зьнішчальнік уніяцкай царквы [[Ёсіф Сямашка]]<ref>{{Спасылка | аўтар = Лашкевіч К. | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://news.tut.by/summer/214663.html| загаловак = «Страчаная сталіца». Шэсць бажніц, якія варта наведаць беларусу ў Вільні | фармат = | назва праекту = | выдавец = [[TUT.BY]]| дата = 20 лютага 2017 | мова = | камэнтар = }}</ref>.
* № 14 — [[Касьцёл Сьвятой Тэрэзы і кляштар кармэлітаў (Вільня)|касьцёл Сьвятой Трэзы і кляштар кармэлітаў]]. Кляштар будаваўся ў 1621—1624 гадох, касьцёл — у 1633—1650 гадох з фундацыі [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлера]] [[Стэфан Пац|Стэфана Паца]]. У 1783 годзе да кута заходняга фасаду касьцёла прыбудавалі капліцу-пахавальню [[Пацы|Пацаў]]. У 1829 годзе касьцёл злучылі 2-павярховай крытай галерэяй з капліцай Маці Божай на [[Вострая брама|Вострай браме]].

=== Вострая брама ===
{{Асноўны артыкул|Вострая брама}}

Брама будавалася ў гатычным стылі ў 1503—1522 гадох разам зь пяцьцю іншымі, пазьней колькасьць брамаў дасягала дзевяці. Празь некалькі гадоў над аркай брамы дабудавалі фасад зь пяцьцю амбразурамі і атык у стылі рэнэсансу. Атык мае дэкор з гербам [[Пагоня]]й, які падтрымліваюць два крылатыя львы-грыфоны, і рэльефнай галавой Гермэса ў крылатым шлеме.

З боку места над брамай у 1671 годзе манахі-кармэліты збудавалі драўляную капліцу, адмыслова для [[Абраз Маці Божай Вастрабрамскай|абраза Маці Божай Вастрабрамскай]]. 18 траўня 1706 году здарыўся пажар, але капліца ўцалела. Пажар у траўні 1715 году зьнішчыў амаль усё места і капліцу. У 1722 годзе над брамай збудавалі мураваную капліцу. Пры перабудове ў 1829—1830 гадох капліца набыла рысы клясыцызму.

== Галерэя ==
<gallery caption="Вастрабрамская вуліца ў мастацтве" widths=150 heights=150 class="center">
Vilnia, Vastrabramskaja. Вільня. Вастрабрамская (J. Aziambłoŭski, 1834).jpg|[[Юзэф Азямблоўскі|Ю. Азямблоўскі]], 1834 г.
Vilnia, Vostraja Brama. Вільня, Вострая Брама (J. Aziambłoŭski, 1835).jpg|Ю. Азямблоўскі, 1835 г.
Vilnia, Vastrabramskaja, Karmelicki. Вільня, Вастрабрамская, Кармэліцкі (1862).jpg|Касьцёл Сьвятой Тэрэзы, 1862 г.
Vilnia, Duchaŭskaja. Вільня, Духаўская (1888) (2).jpg|Духаўская царква, 1888 г.
</gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center">
Vilnia, Trajeckaja. Вільня, Траецкая (I. Trutnev, 1870).jpg|Траецкая царква па [[Мураўёўкі|маскоўскай перабудове]]. {{nowrap|І. Трутнеў}}, 1870 г.
Vilnia, Vostraja Brama. Вільня, Вострая Брама (1889).jpg|Вострая брама, 1889 г.
Vilnia, Vastrabramskaja, Bazylanski. Вільня, Вастрабрамская, Базылянскі (1889).jpg|Брама базылянскі муроў, 1889 г.
Vilnia, Vastrabramskaja, Karmelicki. Вільня, Вастрабрамская, Кармэліцкі (1901).jpg|Касьцёл Сьвятой Тэрэзы, 1901 г.
</gallery>

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* [https://web.archive.org/web/20210831202832/https://vilnia-by.com/files/Niezal_s.pdf Беларускія старонкі Вільні = Vilniaus gudų puslapiai] / К. Атаманчык і інш. — Вільня, 2012. — 145 с.
* {{Літаратура/Вандроўкі па Вільні}}

[[Катэгорыя:Вуліцы Вільні]]