Прагляд крыніцы для Вайна на Пірэнэйскім паўвостраве

{{Узброены канфлікт
|Назва                 = Гішпана-француская вайна
|Частка                = [[Напалеонаўскія войны]]
|Выява                 = El dos de mayo de 1808 en Madrid.jpg
|Подпіс да выявы       = 
|Дата                  = 2 траўня 1808 — 17 красавіка 1814
|Месца                 = [[Гішпанія]], [[Партугалія]]
|Прычына               = 
|Вынік                 = перамога антыфранцускай кааліцыі
|Тэрытарыяльныя зьмены = 
|Супернік1             = [[Файл:Flag of Cross of Burgundy.svg|22px|border]] [[Гішпанская імпэрыя|Гішпанія]]<br />[[Файл:Flag Portugal (1707).svg|22px|border]] [[Партугальская імпэрыя|Партугалія]]<br />[[Файл:Flag of the United Kingdom.svg|22px|border]] [[Вялікабрытанія]] 
|Супернік2             = [[Файл:Flag of France.svg|22px|border]] [[Француская імпэрыя|Францыя]] <br />[[Файл:OrzelekPoniatowski.jpg|border|22px]] [[Польскія легіёны]]
|Супернік3             = 
|Супернік4             = 
|Камандуючыя1          = [[Файл:Flag of Cross of Burgundy.svg|22px|border]] [[Францыска Хавіер Кастаньнёс]]<br />[[Файл:Flag of Cross of Burgundy.svg|22px|border]] [[Хосэ дэ Палафокс і Мэлсі]]<br />[[Файл:Flag of Cross of Burgundy.svg|22px|border]] [[Грэгорьё Гарсія дэ ла Куэста]]<br />[[Файл:Flag of Cross of Burgundy.svg|22px|border]] [[Хоакуін Блэйк]]<br />[[Файл:Flag of Cross of Burgundy.svg|22px|border]] [[Мігэль Рікардо дэ Алява]]<br />[[Файл:Flag of the United Kingdom.svg|22px|border]] [[Артур Ўэслі Вэлінгтан]]<br />[[Файл:Flag of the United Kingdom.svg|22px|border]] [[Джон Мор]] † <br />[[Файл:Flag Portugal (1707).svg|22px|border]] [[Файл:Flag of the United Kingdom.svg|22px|border]] [[Ўільлям Бэрэсфорд]]<br />[[Файл:Flag Portugal (1707).svg|22px|border]] [[Бэрнардыно Фрэйр]] †
|Камандуючыя2          = [[Файл:Escudo de armas de José I Toison Legion de Honor y Cetros.svg|15px]] [[Файл:Flag of France.svg|22px|border]] [[Жазэ I Банапарт]]<br />[[Файл:Flag of France.svg|22px|border]] [[Напалеон I Банапарт]]<br />[[Файл:Flag of France.svg|22px|border]] [[Нікаля Жан дэ Д’ё Сульт]]<br />[[Файл:Flag of France.svg|22px|border]] [[Андрэ Масэна]]<br />[[Файл:Flag of France.svg|22px|border]] [[Люі Габрыель Сюшэ]]<br />[[Файл:Flag of France.svg|22px|border]] [[Адольф Эдуард Казімер Жазэф Март’е]] <br />[[Файл:Flag of France.svg|22px|border]] [[Мішэль Нэй]]
|Камандуючыя3          = 
|Камандуючыя4          = 
|Сілы1                 = 383 819
|Сілы2                 = 391 100
|Сілы3                 = 
|Сілы4                 = 
|Страты1               = 
|Страты2               = 
|Страты3               = 
|Страты4               = 
|Агульныя страты       = 774 839
|Дадаткі               = 
}}
'''Гішпанска-француская вайна''' ('''вайна на Пірэнэйскім паўвостраве''') — галоўны канфлікт на тэрыторыі [[Пірэнэйскі паўвостраў|Ібэрыйскага паўвострава]] падчас [[Напалеонаўскія войны|напалеонаўскіх войнаў]]. Саюз [[Гішпанія|Гішпаніі]], [[Партугалія|Партугаліі]] й [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] ваяваў супраць [[Француская імпэрыя|Напалеонаўскай Францускай імпэрыі]].

Вядома й іншая назва гэтае вайны — '''вайна за незалежнасьць Гішпаніі''' ''({{мова-es|Guerra de la Independencia Espanola}})''. У расейскай і савецкай гістарыяґрафіі вайну часам завуць '''Гішпанскай рэвалюцыяй 1808—1814 гадоў'''.

Вайна доўжылася з 1808 году, гэта значыць з захопам французамі Гішпаніі й да 1814 году — году паразы Францыі.

== Статыстыка вайны на Пірэнэйскім паўвостраве ==
{| border=2 cellpadding="4" cellspacing="1" class="wikitable sortable" style="text-align: right"
 |-
 ! style="text-align: left;" | Краіны
 ! Насельніцтва 1808 г.
 ! Войскаў
 ! Жаўнеры забітыя, якія памерлі ад ранаў, што згінулі бяз весткаў 
 ! Жаўнеры памерлыя ад хваробаў
 ! Параненыя
|-
|align=left|'''[[Вялікабрытанія]]''' ||11 600 000 ||61 511 || 8 889 ||24 930 || 19 300
|-
|align=left|'''[[Гішпанія]]''' || 11 800 000|| 192 000<ref>Тут паказана колькасць войска на момант уварваньня ў Гішпанію францускіх войскаў. Колькасць гішпанскіх войскаў да канца вайны ўзрасла да 300 000. </ref>||62 000 || 238 000 ||
|-
|align=left|'''[[Партугалія]]''' ||2 960 000||200 000 ||10 000 ||40 000 ||
|-
|-
|align=left|'''Усяго''' ||'''26 360 000'''|| '''453 511 '''|| '''80 889 '''|| '''302 930 '''||
|-
|align=left|'''[[Францыя]]''' ||29 150 000 ||162 200<ref>Тут паказана колькасьць войска на момант уварваньня ў Гішпанію. Лік францускіх салдатаў у Гішпаніі ўвесь час павялічваўся. Так у 1810 г. было 325 000, а ў ліпені 1811 г. у Гішпаніі было 355 000 францускіх салдатаў. ¾ усіх напалеонаўскіх войскаў у Гішпаніі было накіравана на барацьбу з партызанамі і ўсяго толькі ¼ на вайну з гішпана-ангельскім войскам. На момант уварваньня ў Расею Напалеон быў змушаны трымаць у Гішпаніі 400 000 сваіх жаўнераў, што вельмі палегчыла долю расейскіх войскаў.</ref> ||76 800 ||250 000 || 195 700
|-
|align=left|'''Саюзьнікі Францыі (галоўным чынам палякі)''' |||| ||14 300 ||50 000 ||41 500
|-
|align=left|'''Усяго''' ||'''29 150 000'''|| '''162 200 '''|| '''91 100 '''|| ''' 300 000'''|| '''237 200
|- class="shadow"
|align=left|'''Усяго''' ||'''55 510 000 '''|| ''' 615 711'''|| '''171 989 '''|| '''602 930
|}

== Вынікі ==
Вызваленчая барацьба ў Гішпаніі стала аднае з першых нацыянальных войнаў і адным з першых зьяўленьняў вялікіх [[Партызанская вайна|партызанскіх рухаў]]. Хоць падчас францускае акупацыі французы зьнішчылі гішпанскую адміністрацыю, якая раскалолася на правінцыйныя [[Хунта|хунты]] (у 1810 годзе ў адроджаны нацыянальны ўрад умацаваўся ў [[Кадыс]]е) і апынулася не ў стане набіраць, навучаць, ці абсталёўваць эфэктыўнае войска, аднак няздольнасьць Напалеона супакоіць народ Гішпаніі дазволіла гішпанскім, брытанскім і партугальскім сілам заставацца ў Партугаліі й даймаць францускія сілы на межах, а гішпанскім [[партызан]]ам зьнішчаць [[акупант]]аў у самай Гішпаніі. Дзейнічаючы ўзгоднена, рэгулярныя й нерэгулярныя сілы саюзьнікаў прадухілілі падначаленьне мяцежных гішпанскіх правінцыяў.
Гады баёў у Гішпаніі паступова выматалі Напалеона й ягонае [[Вялікае войска|Вялікае Войска]]. Хоць францускія войскі нярэдка перамагалі ў бою, іх лініі паведамленьня былі часьцяком перарэзаны партызанскімі атрадамі, што абцяжарвала баявыя дзеяньні. Хоць французы разбілі гішпанскае войска й адсунулі яе да меж, яна не была зьнішчана й працягвала ваяваць. У 1812 годзе, калі Францыя сур’ёзна саслабла падчас [[Вайна 1812 году|уварваньня ў Расею]], злучаныя саюзныя войскі пад камандаваньнем [[Артур Ўэслі Вэлінгтан|Вэлінґтана]] пачалі прасоўвацца ўглыб Гішпаніі. Вызваліўшы [[Мадрыд]], яны перасьледвалі маршала [[Нікаля Жан дэ Д’ё Сульт|Сульта]] з яго войскам падчас адыходу яго праз [[Пірэнэі]] ў Францыю на працягу зімы 1813 году.

Вайна й рэвалюцыя супраць акупантаў прывяла да прыняцьця [[Канстытуцыя Гішпанія 1812 году|Канстытуцыі Гішпаніі 1812 году]], пасьля сталае краевугольным каменем эўрапейскага [[лібэралізм]]у. Цяжар вайны зьнішчыў сацыяльную й эканамічную базу Гішпаніі ды Партугаліі, адкрыўшы шлях у эпоху сацыяльных беспарадкаў, палітычнае нестабільнасьці й эканамічнага застою. Спусташальныя [[Грамадзянская вайна|грамадзянскія войны]] паміж лібэральнымі й [[Абсалютная манархія|абсалютыскімі]] [[Фракцыя (палітыка)|фракцыямі]], пачатак якім паклалі атрады, якія прайшлі падрыхтоўку на гэтай вайне, працягваліся ў [[Пірэнэйскі паўвостраў|Ібэрыі]] да 1850-х гадоў. Крызіс, выкліканы ўзрушэньнямі ад уварваньня й рэвалюцыі, садзейнічаў здабыцьцю незалежнасьці большасьці [[Калёніі Гішпаніі|калёніяў Гішпаніі ў Амэрыцы]] й аддзяленьню [[Бразылія|Бразыліі]] ад Партугаліі.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* Урланис Б. Ц. ''Войны и народонаселение Европы''. — Москва., 1960.
* Bodart G. ''Losses of life in modern wars. Austria-Hungary; France''. — London., 1916.

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [https://archive.is/20121225125726/csforester.narod.ru/gfb/peninsula/indexbook.htm Вайна на Пірэнэйскім паўвостраве 1807—1814 гг. — Грэгары Фрымонт-Барнс]

[[Катэгорыя:Напалеонаўскія войны]]
[[Катэгорыя:Войны Гішпаніі]]
[[Катэгорыя:Войны Францыі]]
[[Катэгорыя:Войны Партугаліі]]
[[Катэгорыя:Войны XIX стагодзьдзя]]