Прагляд крыніцы для Бітва на Нёмане

{{Узброены канфлікт
|Назва           = Бітва на Нёмане
|Вайна           = [[Польска-савецкая вайна]]
|Выява           = BnN 2.png
|Подпіс да выявы =
|Дата            = 20—26 верасьня 1920 году
|Месца           = [[Горадня|Гарадзенскі]] рэгіён
|Вынік           = Перамога польскага войска, што сталася заканчэньнем вайны
|Войска1         = {{Сьцяг Польшчы}} [[Польшча]]<br />{{Сьцяг БНР}} [[Беларуская Народная Рэспубліка]]
|Войска2         = {{Сьцяг РСФСР (1918-1954)}} [[РСФСР]]
|Камандуючы1     = {{Сьцяг Польшчы}} [[Юзэф Пілсудзкі]]<br />{{Сьцяг Польшчы}} [[Эдвард Рыдз-Сьміглы]]<br />{{Сьцяг Польшчы}} [[Леанард Скерскі]]<br />{{Сьцяг БНР}} [[Станіслаў Булак-Балаховіч]]
|Камандуючы2     = {{Сьцяг РСФСР (1918-1954)}} [[Міхаіл Тухачэўскі]]<br />{{Сьцяг РСФСР (1918-1954)}} [[Уладзімер Саламонавіч Лазарэвіч|Уладзімер Лазарэвіч]]<br />{{Сьцяг РСФСР (1918-1954)}} [[Мікалай Салагуб]]
|Колькасьць1     = 67 000
|Колькасьць2     = каля 100 000
|Страты1         = 7000
|Страты2         = каля 40 000 
|Дадаткі         =
}}
{{Бітвы польска-савецкай вайны}}
'''Бітва на Нёмане''' ({{мова-pl|Bitwa nad Niemnem}}, {{мова-ru|Сражение на Немане}}) — апошняя значная бітва ў [[Польска-савецкая вайна|польска-савецкай вайне]] 1919—1920 гадоў. Працягвалася з 20 верасьня да 26 верасьня (некаторыя лічаць да 28 верасьня). Другая па значнасьці перамога польскага войска, пасьля [[Варшаўская бітва (1920)|Цуду пад Варшаваю]], якая скончыла разгром Чырвонай Арміі Заходняга фронту і ў выніку прывяло да падпісаньня [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовы]] (1921).

== Плянаваньне ==
=== Падрыхтоўка Тухачэўскага ===
26 жніўня Заходні фронт [[Міхаіл Тухачэўскі|Міхаіла Тухачэўскага]] спыніўся на лініі рэк [[Нёман]], [[Шчара]] і [[Сьвіслач (басэйн Нёмана)|Сьвіслач]]. Сюды сьцягваліся савецкія рэзэрвы. За кароткі час былі адноўлены амаль усе дывізіі разьбітыя пад [[Варшава]]ю. Пад камандаю Тухачэўскага знаходзілася каля 73 тысячы жаўнераў і 220 гармат. Галоўнакамандуючы Чырвонай Арміяй [[Сяргей Камянеў]], загадаў рыхтавацца да новага наступу.

Камандуючы Фронту зьбіраўся правесьці наступ сіламі трох арміяў, захапіць [[Беласток]] і [[Берасьце]], а пасьля нанесьці ўдар у кірунку [[Люблін]]а. Удары павінны былі наносіць: [[3 Армія (РСФСР)|3 Армія]] Ўладзімера Лазарэвіча (шэсьць дывізіяў), [[15 Армія (РСФСР)|15 Армія]] Корка (чатыры дывізіі) і [[16 Армія (РСФСР)|16 Армія]] Салагуба (чатыры дывізіі).

Тухачэўскі разьлічваў таксама на дапамогу воска перакінутага зь фінскага фронту.

==== Расстаноўка Чырвонага войска ====
* [[3 Армія (РСФСР)|3 Армія]] [[Уладзімер Саламонавіч Лазарэвіч|Ўладзімера Лазарэвіча]] (паўночнае крыло Заходняга Фронту)
** тры дывізіі (5, 6, 56 Стралковыя Дывізіі) занялі рубеж ад летувіскай граніцы па Сьвіслач
** у рэзэрве знаходзіліся 2, 21 Стралковыя Дывізіі ды 33 Кубанская дывізія
* [[15 Армія (РСФСР)|15 Армія]] [[Аўгуст Корк|Аўгуста Корка]] (цэнтар групоўкі фронту)
** 11 і 16 Стралковыя Дывізіі па рацэ Сьвіслач
** рэзэрв стваралі 27 Стралковая Дывізія і аддзелы «ВУАР» (ВОХР)
* [[16 Армія (РСФСР)|16 Армія]] [[Мікалай Салагуб|Мікалая Салагуба]] 
* 17 і 48 Стралковая Дывізія занялі пазыцыі на поўдні ад Сьвілачы
* 8 і 10 Стралковыя дывізіі былі рэзэрвам Арміі.
* [[4 Армія (РСФСР)|4 Армія]] (паўднёвае крыло Заходняга Фронту)
* 17 Дывізія Кавалерыі ды 19, 55, 57 Сталковыя Дывізіі трымалі пінскі кірунак.

=== Падрыхтоўка Польскага войска ===
10 верасьня ў штабе Галоўнакамандуючага ў [[Берасьце|Берасьці]] пры ўдзеле камандуючых 2 і 4 Арміяў [[Юзэф Пілсудзкі]] прадставіў плян апэрацыі бітвы на Нёмане і Шчары.

На думку камандуючага патрэбны быў удар у кірунку [[Горадня|Горадні]] і [[Ваўкавыск]]у, каб зьвязаць асноўныя сілы бальшавікоў. Адначасова ўдарная група 2 Арміі мусіла шыбкім маршам прайсьці празь [[Летува|летувіскую]] тэрыторыю і выйсьці ў глыбокія тылы Чырвонай Арміі, якая загразьне ў баях на лініі Нёмана.

Загад ад 19 верасьня ўдакладніў заданьні арміяў, апэрацыйным групоўкам і асобным адзінкам. На правядзеньне апэрацыі былі вызначаны:
* 2 Армія гэн. Эдварда Рыдз-Сьміглага ў складзе: 1 ДП Лег, 3 ДП Лег, 17 ДП, 21 Горная дывізія, 22 Дывізія добраахвотнікаў, 1 Дывізія Літоўска-Беларуская, 2 і 4 брыгада кавалерыі, групоўка цяжкай артылерыі.
* 4 Армія гэн. Леанарда Скерскага ў складзе 11, 14, 15, 16 ДП.

Абедзьве арміі налічвалі 67 тысячаў жаўнераў і 432 гарматы.

==== Расстаноўка Войска Польскага ====
* 2 Армія Рыдзь-Сьміглага
** левае крыло арміі — паўночная ўдарная група — 1 Дывізія Пяхоты Легіёнаў і 1 дывізія Літоўска-Беларуская, а таксама 2 і 4 Брыгада Кавалерыі павінны былі правесьці атаку па восі [[Сейны]] — [[Друскенікі]], прабіцца на тэрыторыю Летувы, а пасьля, выкарыстоўваючы наступ галоўных сілаў на гарадзенскім кірунку, рушыць на [[Ліда|Ліду]].
** 17 Дывізія пяхоты абараняла Сувальшчыну перад магчымай атакаю летувіскага войска
** цэнтар 2 Арміі: 21 і 22 дывізіі ўзмоцненыя Групоўкаю Цяжкай Артылерыі павінны былі наступаць на [[Горадня|Горадню]]
** правае крыло Арміі: 3 Дывізія пяхоты легіёнаў атрымала загад апанаваць пераправы на [[Нёман]]е ў ваколіцах [[Масты|Мастоў]].
* 4 армія Скерскага
** Павінна была захапіць на працягу двух дзён ад пачатку наступу [[Ваўкавыск]], значны чыгуначны вузел на лініях [[Беласток]] — [[Ліда]] і Беласток — [[Баранавічы]] і быць гатоваю замкнуць кола акружэньня з паўднёвага боку.

== Вайсковыя дзеяньні ==
=== Баі за Горадню ===
20 верасьня 21 Горная Дывізія ген. Анджэя Галіцы і 22 Дывізія Добраахвотнікаў палк. Адама Коца ўдарылі па 5 і 6 Стралковых дывізіях, каб выправіць палажэньне аддзелаў і стварыць найлепшыя варункі для наступу.

Для бальшавікоў гэта было зусім нечакана. Яны сьпешна пачалі адыход у бок [[Горадня|Гарадзенскіх]] фартоў. Адначасова 3 ПДЛ, што дзейнічаў на правым крыле 2 Арміі адкінуў 11 і 16 Стралковыя дывізіі і сфарсавалі [[Сьвіслач (басэйн Нёмана)|Сьвіслач]].

21 верасьня ізноў прынёс посьпех польскаму боку. Контратакі 5 і 6 Стралковых дывізіяў не прынесьлі посьпеху саветам. 11 стралковая дывізія панесла вялікія страты ў баях з 3 Дывізіяй пяхоты легіёнаў каля [[Вялікая Бераставіца|Вялікай Бераставіцай]]. Палякі разьбілі 93 і 97 стралковыя палкі і пагражалі штабу дывізіі. Іх камандзір быў паранены і ратаваўся ўцёкамі.

==== Контрудары Чырвонай арміі ====
22 верасьня да баёў далучыліся рэзэрвовыя 3 і 15 Арміі. Тры польскія дывізіі (каля 19 000 жаўнераў, 124 гарматы) сутыкнуліся з шасьцю савецкімі дывізіямі (каля 20 000 жаўнераў, 100 гармат). 2 Армія Рыдза-Сьміглага распачала надзвычай зацятыя баі. Шмат якія ўмацаваньні неаднаразова пераходзілі з рук у рукі. Дабраахвотная дывізія плк. Коца адбіла некалькі атакаў на [[Новы Двор]] і Рагачэў, Горная Дывізія білася каля Кузьніцы і Длугасельцаў. Затое 3 ДП Легіёнаў пад [[Вялікая Бераставіца|Вялікай]] і [[Малая Бераставіца|Малой Бераставіцамі]] адбіла некалькі атак 11, 16 Стралковых Дывізіяў і 56 Самастойнай Стралковай Брыгады пераведзенай зь фінскага фронту.

==== Сыгнал да атакі ====
23 верасьня галоўныя сілы 2 Арміі павінны былі [[фарсаваньне|сфарсаваць]] Нёман і захапіць Горадню. Але зацяты адпор Чырвонай Арміі не дазволіў тое ажыцьцявіць.

21 Горная Дывізія крывавілася пад [[Індура]]ю і [[Адэльск]]ам з савецкаімі 6 і 56 дывізіямі.

22 Дывізія Добраахвотнікаў, толькі ўвечары левым крылом дасягнула Нёмана на поўнач ад Горадні. 205 дабраахвотны полк пяхоты маёра [[Бэрнард Монд|Бэрнарда Монда]] пад покрывам ночы зачапіўся за паўразбураны мост над [[Гожа]]й і распачаў пераправу празь Нёман. Але з-за недахопу сувязі, той посьпех ня быў своечасова выкарыстаны.

Пад [[Вялікая Бераставіца|Вялікай Бераставіцай]] 3 ДП Лег. адбіваў хвалі савецкіх атак.

Але 24 верасьня контратакі бальшавікоў пачалі слабець. Да палякаў пачалі перабягаць чырвонаармейцы беларускай і ўкраінскай нацыянальнасьцяў. Дайшлі паведамленьні пра сфарсаваньне Нёману аддзеламі маёра Монда, які самастойна набліжаўся да [[форт]]аў Горадні. 2 Кавалерыйскай брыгадзе было загадана патрымаць 205 полк пяхоты.

=== Удар з поўначы ===
22 верасьня распачала свае дзеяньні польская Ўдарная Група 2 арміі. Начале яе ішла 4 Кавалерыйская Брыгада падпалкоўніка Адама Нянеўскага і зьмятала летувіскія аддзелы, якія спрабавалі яе стрымаць. 23 верасьня яна забыла ня зьнішчаны мост на Нёмане ў [[Друскенікі|Друскеніках]]. Узяла некалькі палонных. 1 ДП Лег. у шасьцігадзіннай бітве разьбіла 22 верасьня два летувіскія палкі пяхоты, узяла каля 1700 палонных, 12 гармат і захапіла [[Сейны]]. 23 верасьня дывізія была ў Друскеніках, а 24 верасьня заняла [[Марцінканцы]].

У гэты час [[1-я беларуска-літоўская дывізія]] ген. Жандкоўскага з 2 Кавалерыйскай Брагадай разьбілі летувіскі 7 полк пяхоты і дасягнула [[Парэчча (Гарадзенскі раён)|Парэчча]]. Але далейшыя дзеяньні групоўкі залежалі ад разьвіцьця сытуацыі на цэнтральным кірунку ў раёне Горадні.

== Вынікі ==
Бітва на Нёмане гэта апошняя вялікая бітва [[Польска-савецкая вайна|польска-савецкай вайны]]. Чырвоная Армія пацярпела паразу, гэткую ж значную як і ў [[Варшаўская бітва|Варшаўскай бітве]]. Палякі захапілі 40 тысячаў палонных і 140 гармат, шмат амуніцыі й вайсковага ладунку.

Гэта бітва мела вялізны ўплыў падчас падпісаньня [[Рыская мірная дамова|Рыскай мірнай дамовы]]. Чырвонае войска было разьбіта і дэмаралізавана. Савецкая дэлегацыя саступіла ад ранейшых патрабаваньняў і пакідала польскую дзяржаву ў супакоі.

Аднак [[Беларусь]] была падзелена на дзьве часткі. Да Польшчы адыйшла 4,5-мільённая [[Заходняя Беларусь]] плошчай больш за 110 тыс. км². Кіраўнік савецкай дэлегацыі А. Ёфэ, увогуле, прапаноўваў саступіць Польшчы ўсю тэрыторыю тагачаснай [[БССР]] (да Бярэзіны) наўзамен на тэрытарыяльныя саступкі ўва Ўкраіне, аднак польскі бок не прыняў гэтую прапанову.<ref>[https://web.archive.org/web/20090813161201/http://jivebelarus.net/history/new-history/slutsk-history-turn.html А. Грыцкевіч. Слуцкае паўстанне. На крутым павароце гісторыі]</ref> Гэта справакавала пачатак [[Слуцкі збройны чын|Слуцкага збройнага чыну]].

== Арганізацыя войска ==
=== Войска польска ===
[[Файл:Pilsudski and Rydz-Smigly.jpg|міні|250пкс|Пілсудзкі і [[Эдвард Рыдз-Сьміглы|Рыдз-Сьміглы]] ў часе [[польска-савецкая вайна|польска-савецкай вайны]] ў 1920 годзе]]
Апэратыўнае кіраўніцтва 2 і 4 Арміямі праводзіў [[Юзэф Пілсудзкі]].

* 2 Армія [[Эдвард Рыдз-Сьміглы|Эдварда Рыдз-Сьміглага]] (баявы стан: 44 000 жаўнераў):
** Франтавая Група:
*** [[3 Дывізія Пяхоты Легіёнаў]],
*** [[21 Дывізія Горнай пяхоты|Горная Дывізія]],
*** Дабраахвтоная дывізія,
** Абыходная Група:
*** [[1 Дывізія Пяхоты Легіёнаў]],
*** [[1-я беларуска-літоўская дывізія]],
*** II Брыгада Кавалерыі ген. брыг. Зьдзіслаў Кастэцкі
*** [[IV Брыгада Кавалерыі]] [[падпалкоўнік]] [[Адам Наленч Нянеўскі]]
** [[17 Вялікапольская Дывізія Пяхоты]],
** Група цяжкай артылерыі ген. [[Ігнацы Ледухоўскі]].
[[Файл:Leonard Skierski.PNG|міні|250пкс|[[Леанард Скерскі]]]]
* 4 Армія [[Леанард Скерскі|Леанарда Скерскага]] (баявы стан 23 000 жаўнераў):
** Група ген. Юнга:
*** [[15 Вялікапольская Дывізія Пяхоты]],
*** IV Брыгада пяхоты,
*** [[18 Полк уланаў паморскіх]]
*** [[26 Полк уланаў вялікапольскіх|215 Дабраахвотны полк уланаў]],
** [[11 Карпацкая дывізія пяхоты]],
** [[14 Вялікапольская Дывізія Пяхоты]],
*** 32 Полк пяхоты,
*** [[15 Полк уланаў пазнанскіх]] [[падпалкоўнік]] [[Уладыслаў Андэрс]]
** [[16 Паморская Дывізія Пяхоты]],
* Рэзэрв галоўнакамандуючага (баявы стан 30 000):
** [[2 Дывізія Пяхоты Легіёнаў]] (без IV БП),
** 4 Дывізія пяхоты,
** 9 Дывізія пяхоты,
** 10 Дывізія пяхоты,
** III Брыгада кавалерыі
** 34 полк пяхоты,
** 213 Дабраахвотны полк пяхоты (паліцыйны).

=== Чырвоная армія ===
[[Файл:Tukhachevsky-mikhail-2.jpg|міні|250пкс|[[Міхаіл Тухачэўскі]]]]

Заходні фронт ген. [[Міхаіл Тухачэўскі]] (каля 100 000 жаўнераў, 220 гармат)
* 3 Армія [[Уладзімер Саламонавіч Лазарэвіч|Ўладзімера Лазарэвіча]]
** 2 Стралковая Дывізія
** 5 Стралковая Дывізія
** 6 Стралковая Дывізія
** 21 Стралковая Дывізія
** 56 Стралковая Дывізія
** 33 Кубанская Дывізія
* 15 Армія [[Аўгуст Корк|Аўгуста Корка]]
** 11 Стралковая Дывізія
** 16 Стралковая Дывізія
** 27 Стралковая Дывізія
** Адзел «Вохра» (''раўназначны стралковай дывізіі'')
* 16 Армія [[Мікалай Салагуб|Мікалая Салагуба]]
** 8 Стралковая Дывізія
** 10 Стралковая Дывізія
** 17 Стралковая Дывізія
** 48 Стралковая Дывізія
* 4 Армія (''даўнейшая Мазырская Група'')
** 19 Стралковая Дывізія
** 55 Стралковая Дывізія
** 57 Стралковая Дывізія
** 17 Стралковая Дывізія

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Беларусы ў Польшчы}}

[[Катэгорыя:Бітвы польска-савецкай вайны 1919—1920 гадоў]]
[[Катэгорыя:Падзеі 1920 году]]