Прагляд крыніцы для Баня (купал)

{{Іншыя значэньні|Баня}}
[[Файл:Літоўскі (беларускі) купал-баня і маскоўскі (расейскі) купал-цыбуліна.jpg|значак|190пкс|[[Вялікае Княства Літоўскае|Літоўская]] баня і [[Маскоўская дзяржава|маскоўская]] [[купал-цыбуліна|цыбуліна]], малюнак 1911 году]]
'''Ба́ня''', '''ба́нька''' — шмат’ярусны фігурны самкнуты [[купал]] грушападобнай формы з заломамі, пашыраны ў сакральнай архітэктуры [[барока]]<ref>{{Літаратура/Мураваныя харалы|к}} С. 281.</ref> на тэрыторыі [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]<ref name="Habrus-6">[[Тамара Габрусь|Габрусь Т.]] Дыялог з небам: генезіс і семантыка кампазіцыйных дамінант у сакральным дойлідстве Беларусі // Вестник ПГУ. №16, 2017. С. 6.</ref>. Таксама банямі называюць купальнае пакрыцьцё паўкруглай формы або круглы купал у завяршэньні [[вежа]]ў або вярхоў<ref>{{Літаратура/Дойлідзтва Беларусі 16 — сярэдзіны 17 ст.|к}}</ref>.

Адметнасьцю купалоў-баняў, уласьцівых сакральнаму дойлідзтву [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і традыцыйнай царкоўнай архітэктуры [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]], ёсьць складаны сылюэт і падзел на грані<ref>{{Літаратура/Страчаная спадчына (2003)|к}} С. 132.</ref>. У сакральнай архітэктуры [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] пашырэньне атрымалі [[купалы-цыбуліны]], якія ў адрозьненьне ад баняў, звычайна маюць большы дыямэтар, чым аснова, на якой яны стаяць, а іхная вышыня пераўзыходзіць шырыню. Характэрная гранёная форма купалоў-баняў узьнікла пад уплывам на мастацкі вобраз мураваных сьвятыняў прыёмаў драўлянага будаваньня<ref name="Habrus-6"/>.

== Назва ==
Тэрмін «баня» або «банька» паходзіць ад лацінскага слова ''baneum'', якім вызначаўся пукаты посуд для амавеньня. Гэты тэрмін часта сустракаецца ў старажытных інвэнтарах сьвятыняў Беларусі. Тэрмін шырока выкарыстоўваецца ў польскіх і ўкраінскім мастацтве. У беларускім мастацтвазнаўстве ён з часоў [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікацыі]] практычна перастаў выкарыстоўвацца з прычыны існаваньня адпаведнага расейскага слова, якое азначае лазьню<ref name="Habrus-6"/>. Доктар мастацтвазнаўства [[Тамара Габрусь]] зьвяртае ўвагу на тое, што тэрмін «баня» мусіць вярнуцца ў шырокі ўжытак датычна барокавага купала, бо ён увасабляе мастацка-стылявыя традыцыі сакральнага дойлідзтва Беларусі<ref name="Habrus-6"/>.

== Галерэя ==
=== Цэрквы ===
<gallery caption="Купалы-бані ў архітэктуры цэркваў Вялікага Княства Літоўскага" widths=150 heights=150 class="center">
Amścisłaŭ, Tupičeŭščyna, Mikolskaja-Ŭviadzienskaja. Амсьціслаў, Тупічэўшчына, Мікольская-Ўвядзенская (1880-99).jpg|Цэрквы [[Тупічэўскі манастыр|Тупічэўскага манастыра]] ў [[Амсьціслаў|Амсьціславе]]
В. Азярцо - Спаса-Праабражэнская царква зь в. Барань PICT1015.jpg|[[Царква Сьвятога Спаса (Барань)|Спаская царква]] ў [[Барань|Барані]]
Baryskavičy, Trajeckaja. Барыскавічы, Траецкая (I. Sierbaŭ, 1912).jpg|Царква ў [[Барыскавічы (Гомельская вобласьць)|Барыскавічах]]
Viciebsk, Zadźvińnie, Illinskaja. Віцебск, Задзьвіньне, Ільлінская (I. Trutnev, 1866).jpg|[[Царква Сьвятога Ільлі Прарока (Віцебск)|Ільлінская царква]] ў [[Віцебск]]у
</gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center">
Viciebsk, Pieskavacik, Trajeckaja. Віцебск, Пескавацік, Траецкая (D. Strukov, 1864-67).jpg|[[Царква Сьвятой Тройцы (Маркаўшчына)|Траецкая царква]] ў Віцебску
Dubroŭna. Дуброўна (Lauvergne, 1840) (2).jpg|Цэрквы ў [[Дуброўна|Дуброўне]]
Dyvin, Kobrynskaja, Piatnickaja. Дывін, Кобрынская, Пятніцкая (S. Bochnig, 1929) (4).jpg|[[Царква Сьвятой Параскевы Пятніцы (Дзівін)|Пятніцкая царква]] ў [[Дывін]]е
Łatyhal, Mikolskaja. Латыгаль, Мікольская (1900).jpg|Мікольская царква ў [[Латыгаль (Менская вобласьць)|Латыгалі]]
</gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center">
Łyskaŭ. Лыскаў (1899).jpg|Пакроўская царква ў [[Лыскаў|Лыскаве]]
Mahiloŭ, Škłoŭskaja-Bohajaŭlenski. Магілёў, Шклоўская-Богаяўленскі (XIX).jpg|[[Царква Божага Яўленьня (Магілёў)|Богаяўленская царква]] ў [[Магілёў|Магілёве]]<ref>{{Літаратура/Страчаная спадчына (2003)|к}} С. 108.</ref>
Slucak05713.JPG|[[Царква Сьвятога Міхала Арханёла (Слуцак)|Міхайлаўская царква]] ў [[Слуцак|Слуцку]]
Хаціслаў. Спаса-Праабражэнская царква (02).jpg|Спаская царква ў [[Хаціслаў|Хаціславе]]
</gallery>

=== Касьцёлы ===
<gallery caption="Купалы-бані ў архітэктуры касьцёлаў Вялікага Княства Літоўскага" widths=150 heights=150 class="center">
Babrujsk, Fara. Бабруйск, Фара (1823).jpg|Фарны касьцёл у [[Бабруйск]]у
Biaroza Kartuskaja, Klaštarnaja. Бяроза Картуская, Кляштарная (N. Orda, 1875).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Крыжа і кляштар картузаў (Бяроза)|Касьцёл картузаў]] у [[Бяроза (горад)|Бярозе]]
Dubrovica, Rynak, Pijarski. Дубровіца, Рынак, Піярскі (N. Orda, 1875).jpg|Касьцёл піяраў у [[Дубровіца|Дубровіцы]]
Iŭje, Bernardynski. Іўе, Бэрнардынскі (1900).jpg|[[Касьцёл Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і кляштар бэрнардынаў (Іўе)|Касьцёл бэрнардынаў]] у [[Іўе|Іўі]]
</gallery><gallery widths=150 heights=150 class="center">
Klecak, Fara. Клецак, Фара (1930).jpg|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (Клецак)|Фарны касьцёл]] у [[Клецак|Клецку]]
Mazyr, Kimbaraŭka, Cysteryjanski. Мазыр, Кімбараўка, Цыстэрыянскі (Szulman, 1916) (3).jpg|[[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар цыстэрыянаў (Мазыр)|Касьцёл цыстэрыянаў]] у [[Мазыр]]ы
Rukšenicy, Apieki. Рукшэніцы, Апекі (1913).jpg|Касьцёл Апекі Маці Божай у [[Рукшэніцы|Рукшэніцах]]
Juravičy, Jezuicki. Юравічы, Езуіцкі (K. Przykorski, 1865).jpg|[[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і калегіюм езуітаў (Юравічы)|Касьцёл езуітаў]] у [[Юравічы|Юравічах]]
</gallery>

== Глядзіце таксама ==
* [[Купал]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* [[Тамара Габрусь|Габрусь Т.]] Дыялог з небам: генезіс і семантыка кампазіцыйных дамінант у сакральным дойлідстве Беларусі // Вестник Полоцкого государственного университета. Серия F: Строительство. Прикладные науки. № 16, 2017. С. 2—9.
* {{Літаратура/Мураваныя харалы}}
* {{Літаратура/Страчаная спадчына (2003)}}

[[Катэгорыя:Архітэктурныя элемэнты]]
[[Катэгорыя:Будаўнічыя канструкцыі]]