Прагляд крыніцы для Артылерыя

[[Файл:Belarus-Homel-Palace of Pashkevichs-12.jpg|значак|300пкс|Гармата. [[Палац Паскевічаў]], [[Гомель]]]]
'''Артылерыя''' ([[Старабеларуская мова|па-руску]] '''Дҍло''') &mdash; частка войска. Гістарычна артылерыяй ({{мова-fr|artillerie}}) называлі любыя мэханізмы, што выкарыстоўваліся для кіданьня разнастайных знарадаў на вялікія адлегласьці падчас [[вайна|вайны]]. Звычайна абслугоўвалася камандай ваяроў. Тэрмін гэтаксама мае дачыненьне да сухапутных [[войска]]ў, першаснай функцыяй якіх ёсьць абслуга такіх мэханізмаў. Артылерыю таксама называюць «Бог Вайны». Артылерыя падзяляецца таксама на берагавую артылерыю, што традыцыйна выкарыстоўваецца для абароны ўзьбярэжжаў і кантраляваньня праходу караблёў, і сухапутную або палявую артылерыю. Напачатку [[20 стагодзьдзе|20 стагодзьдзя]] з разьвіцьцём [[авіяцыя|авіяцыі]] да артылерыі пачалі адносіць і сухапутныя супрацьпаветраныя батарэі.

== Гісторыя разьвіцьця ==
Само слова ''артылерыя'' ў сучасным кантэксьце пачало выкарыстоўвацца ў [[Сярэднявечча|Сярэднявеччы]]. Паходзіць яно з старафранцускага ''«atellier»'', што значыць ''«прыводзіць у парадак»'' і ''«attillement»'', што перакладаецца як ''«абсталяваньне»''. У [[13 стагодзьдзе|13 стагодзьдзі]] артылерыстам называлі любога майстра, што меў дачыненьне да будоўлі вайсковага абсталяваньня, і наступныя ''250'' гадоў артылерыяй называлі ўсю зброю. Старыя мэханізмы кшталту [[трэбушэ]], [[анагр]]а, [[катапульта|катапульты]] й [[баліста|балісты]] таксама называюцца ''артылерыяй'', але ўпершыню сапраўдная ''артылерыя'' ([[порах|парахавая]]) узгадваецца [[28 студзеня]] [[1132]], калі генэрал [[Хан Шыжонг|Хан Шыжонґ]] з [[Дынастыя Сонг|дынастыі Сонґ]] выкарыстаў зброю, падобную да [[гармата]]ў падчас захопу гораду ў [[Фуджань|Фуджані]]. Зброя такога кшалту дайшла да [[Эўропа|Эўропы]] у [[XIII стагодзьдзе|XIII стагодзьдзі]], але ў вельмі абмежаванай колькасьці й не атрымалі шырокага распаўсюду. Гэта былі гладкаствольныя [[жалеза|жалезныя]] ці [[медзь|медныя]] трубкі, што стралялі [[жалеза|жалезнымі]] й каменнымі ядрамі, або вялікімі [[страла|стрэламі]], або нават прыгаршчамі аскепкаў, што трапляліся пад руку. Падчас [[Стогадовая вайна|Стогадовай вайны]] гэткая зброя стала звыклай і пачала выкарыстоўвацца, як пазьней [[бамбарда]] і [[гармата]].

''[[Бамбарда|Бамбарды]]'' былі масіўнай гладкаствольнай зброяй і мелі шмат недахопаў, як то: немабільнасьць, неўніфікаванасьць (кожная бамбарда была індывідуяльнай) і ненадзейнасьць. [[Бамбарда|Бамбарды]] выкарыстоўваліся пераважна падчас [[аблога]]ў (напрыклад пры [[аблога|аблозе]] [[Канстантынопаль|Канстантынопалю]] у [[1453]] выкарыстоўвалася [[бамбарда]] вагай ''19'' тон з камандай у ''200'' чалавек і ''16'' быкоў. Яна магла рабіць толькі ''7'' стрэлаў за дзень).

Слова ''«[[гармата]]»'' ўпершыню выкарыстоўваецца ў [[XV стагодзьдзе|XV стагодзьдзі]]. Так называлі аднаствольную палявую зброю, што была пастаўленая на [[кола|колы]] й перасоўвалася пры дапамозе цяглавых жывёлаў. Гэта надало ''артылерыі'' мабільнасьць і дало ёй мажлівасьць падтрымліваць войска ў паходзе, а ня толькі падчас аблогаў. Памяншэньню памераў [[гармата|гарматы]] абавязаныя новым тэхналёгіям у апрацоўцы [[жалеза]] і вырабе [[порах]]у. Першая мабільная гармата ўзгадваецца дзякуючы [[Ян Жыжка|Яну Жыжку]], што ўпершыню выкарыстаў падчас [[Гусіцкія войны|Гусіцкіх войнаў]] у [[Багемія|Багеміі]] ([[1418]]—[[1424]]) валоў для перасоўваньня [[гармата|гарматы]].

У [[XVII стагодзьдзе|XVII стагодзьдзі]] былі распрацаваныя [[ладунак|ладункі]] й [[знарад]]ы, а таксама пачалося разьвіцьцё [[говітцэр]]аў, [[марціра]]ў і карабельнай артылерыі.

Кніга вядомага вынаходцы [[Казімер Семяновіч|Казімера Семяновіча]] ''«Artis Magnae Artilleriae pars prima»'' ({{з мовы|la|Вялікае мастацтва артылерыі, частка першая
}}) была адной з найбольш важкіх публікацый па артылерыі. Больш за два [[стагодзьдзе|стагодзьдзі]] яна выкарыстоўвалася ў [[Эўропа|Эўропе]] як базавая інструкцыя па ''артылерыі''.

[[Гармата]] працягвала зьмяншацца. Напрыклад [[Фрэдэрык II]] з [[Прусія|Прусіі]] выкарыстаў першую лёгкую ''артылерыю'' падчас [[Сямігадовая вайна|Сямігадовай вайны]], але да сярэдзіны [[XIX стагодзьдзе|XIX стагодзьдзя]] вынаходніцтвы ў [[мэталюргія|мэталюргіі]], [[хімія|хіміі]] й вытворчасьці не паўплывалі на базавы выгляд і мэтад дзеяньня [[гармата|гарматы]].

У 19 стагодзьдзі ''артылерыя'' канчаткова разьмежавалася на малую мабільную зброю, што заставалася з [[войска]]м і вялікую, што выкарыстоўвалася для непрамога агню.

== Сучасная артылерыя ==
[[Файл:Belarus-Minsk-Museum of GPW Exhibition-2.jpg|міні|300пкс|203-мм гаўбіца. [[Беларускі дзяржаўны музэй гісторыі Вялікай Айчыннай вайны]]]]
Сучасную артылерыю можна вызначыць па наступных прыкметах: вялікі калібр, у якасьці знарада выкарыстоўваецца выбуховы [[знарад]] ці [[ракета]], яе памеры патрабуюць спэцыяльнай базы для перасоўваньня й вядзеньня агню. Важкай характарыстыкай таксама ёсьць выкарыстоўваньне непрамога агню, калі абсталяваньне наводзіцца на нябачную вокам цэль. Непрамы агонь атрымаў распаўсюд напачатку [[XX стагодзьдзе|XX стагодзьдзя]] і пачаў буйна разьвівацца пасьля [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]].

== Тыпы артылерыі ==
''Паводле вобласьці выкарыстаньня:''
* Конная артылерыя. Упершыню сфармаваная напрыканцы 18 стагодзьдзя, як элітная падтрымка кавалерыі.
* Палявая артылерыя. Галоўная галіна войскаў падтрымкі сучаснага сухапутнага войска.
* Крэпастная або гарнізонная артылерыя.
* Горная артылерыя (ужывалася толькі некаторымі нацыямі й рэдка выдзяляецца ў асобную галіну)
* Марская або карабельная артылерыя.

''Супраць чаго выкарыстоўваецца:''
* Супрацьтанкавая артылерыя
* Супрацьпаветраная артылерыя

[[Катэгорыя:Артылерыя| ]]