Прагляд крыніцы для АК-47

{{Артаграфія}}
{{Зброя
|назва                      = АК-47
|выява                      = [[Файл:АК-47.jpg|300пкс]]
|подпіс выявы               = 
|краіна паходжаньня         = {{URS}}
|тып                        = [[аўтамат (зброя)|аўтамат]]
<!-- Выбар тыпу -->
|дыстанцыйная зброя         = так
<!-- Гісторыя выкарыстаньня -->
|пэрыяд выкарыстаньня       = з 1949 году
|выкарыстаньне              = 
|войны                      = практычна ўсе войны другой паловы XX стагодзьдзя
<!-- Гісторыя вытворчасьці -->
|канструктар                = [[Міхаіл Калашнікаў]]
|дата стварэньня            = 1947 год
|вытворца                   = [[ІжМаш]]
|кошт адзінкі               = 
|пэрыяд вытворчасьці        = 1949—1959 год
|адзінак створана           = больш за 100 000 000 (з улікам мадыфікацыяў і замежных клёнаў)
|мадыфікацыі                = АК, АКС, [[АКМ]], АКМС, АКМН, АКМСН, АКМСУ, [[АК-74]], АКС74У, АК74М, АКС74, [[АК-101]], [[АК-102]], [[АК-103]], [[АК-104]], [[АК-105]], [[АК-107]], [[АК-108]]
<!-- Агульныя характарыстыкі -->
|назва спэцыфікацыі         = 
|вага                       = 
4,3 кг (АК-47), 0,43 (пусты набойнік)<br />
* позьні выпуск:
3,8 (без патронаў і [[багнет]]а), 0,33/0,82 (пусты/наладаваны набойнік)<br />
* [[багнет]]:
270 (бяз ножнаў)<br />
370 (з ножнамі)
|даўжыня                    = 	870 мм<br />
1070 мм (з [[багнет|багнет-нажом]])<br />
645 мм (АКС са складзеным прыкладам)
|даўжыня часткі             = 415 мм
|шырыня                     = 
|вышыня                     = 
|дыямэтар                   = 
|экіпаж                     = 
|пасажыры                   =
<!-- Характарыстыкі дыстанцыйнай зброі -->
|зарад                      = [[7,62×39 мм]]
|вага зараду                =
|калібр                     = 7,62 мм
|колькасьць ствалоў         =
|прынцып дзеяньня           = адвод парахавых газаў, паваротны затвор
|хуткастрэльнасьць          = 40 (баявая адзінкавымі)<br />100 (баявая чэргамі)<br />~600 (тэхнічная)
|пачатковая хуткасьць       = 710 м/с
|прыцэльная далёкасьць      = 800 м
|найбольшая далёкасьць      = 400 (эфэктыўная)<br />1500 (убойная)<br />3000 (палёт кулі)
|від боясілкаваньня         = скрынчаты набойнік на 30 патронаў
|прыцэл                     = сэктарны адкрыты (магчыма ўстаноўка аптычнага прыцэла)
}}
'''7,62-мм аўтамат Калашнікава''' ([[Азначнік ГРАК]] — '''56-А-212''') — [[Аўтамат (зброя)|аўтамат]], распрацаваны [[Міхаіл Калашнікаў|Міхаілам Калашнікавым]] у 1947 годзе і прыняты на ўзбраеньне [[Савецкае войска|Савецкага войска]] ў 1949 годзе.

Паслужыў асновай для стварэньня цэлага сямейства баявой і [[грамадзянская зброя|грамадзянскай]] [[Пальная зброя|пальнай зброі]] розных калібраў, уключаючы аўтаматы [[АКМ]] і [[АК-74]] (і іх мадыфікацыі), кулямёт [[РКК]], [[Сямейства паляўнічых карабінаў «Сайга»|карабіны і гладкаствольныя стрэльбы «Сайга»]] і іншыя. АК-47 і яго мадыфікацыі зьяўляюцца самым распаўсюджанай стралковай зброяй у сьвеце. Па наяўных адзнаках, да гэтага тыпу (уключаючы ліцэнзійныя і неліцэнзійныя копіі, а таксама іншыя распрацоўкі на базе АК) прыналежыць да 1/5 усей наяўнай на Зямлі стралковай пальнай зброі. АК-47 стаў своеасаблівым эталёнам надзейнасьці і прастаты абслугоўваньня.

У чэрвені 2013 году Міхаіл Калашнікаў напісаў пакаяльны ліст маскоўскаму патрыярху [[Кірыла (Патрыярх Маскоўскі)|Кірылу]] за створаны аўтамат, бо яго вынаходзтва забрала мноства жыцьцяў людзей у шматлікіх краінах<ref>{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Коратка|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140114/1389679345-koratka|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=14 студзеня 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/5-27615 5 (27615)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/01/ZV_20140114_1.pdf 1]|issn=1990-763x}}</ref>.

== Распрацоўка і пастаноўка ў вытворчасьць ==
Адпраўной кропкай прац па стварэньні АК-47 стала нарада Тэхнічнай рады пры [[Народны камісарыят абароны СССР|Наркамаце абароны СССР]] 15 ліпеня 1943 году, на якім па выніках вывучэньня [[трафэй]]нага нямецкага аўтамата MKb.42(H) (прататыпа будучага [[StG-44]]) пад першы ў сьвеце масавы [[прамежкавы патрон]] 7,92&nbsp;mm Kurz калібра [[7,92×33 мм]], а таксама амэрыканскага самазараднага [[карабін]]а [[M1 Carbine]], які пастаўляўся па [[лэнд-ліз]]е, была адзначаная вялікая важнасьць новага кірунку ў зброевай думцы і пастаўлена пытаньне аб неабходнасьці тэрміновай распрацоўкі свайго «паменшанага» патрона, аналяґічнага нямецкаму, а таксама зброі пад яго.

У лістападзе 1943 году красьлюнкі і спэцыфікацыі на новы 7,62-мм [[прамежкавы патрон]] канструкцыі [[Мікалай Елізараў|М. М. Елізарава]] і [[Барыс Сёмін|Б. В. Сёміна]] былі разасланыя па ўсіх арґанізацыях, якія ўдзельнічалі ў распрацоўцы новага комплексу зброі. На гэтым этапе ён меў калібр 7,62×41 мм, але пасьля быў перапрацаваны, прычым вельмі істотна, падчас чаго калібр быў зьменены на [[7,62×39 мм]].

Першыя ўзоры новага [[патрон]]а былі створаныя ВКБ-44 ужо праз адзін месяц пасьля нарады, а яго вопытна-прамысловая вытворчасьць пачалася ў сакавіку 1944.

[[Файл:AK-47 and SKS DD-ST-85-01268.jpg|зьлева|270пкс|міні|АК-47 і [[Самазарадны карабін Сіманава|СКС]]]]
Новы комплекс зброі пад адзіны [[прамежкавы патрон]] павінен быў улучыць у сябе [[Аўтамат (зброя)|аўтамат]], а таксама самазарадныя і набойнікавыя неаўтаматычныя [[карабін]]ы і [[ручны кулямёт|ручны]] [[кулямёт]].

Зброя павінна была забясьпечыць пяхоце магчымасьць эфэктыўнай стральбы на дыстанцыях да 400 м, што перавышала адпаведны паказчык [[пісталет-кулямёт]]аў і мала саступала зброі пад залішне цяжкі, магутны і дарагі [[вінтовачна-кулямётны]] патрон. Гэта дазваляла яму пасьпяхова замяніць увесь арсэнал індывідуальнай стралковай зброі [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|ПСЧА]], якая выкарыстоўвала [[пісталетны патрон|пісталетныя]] і [[вінтовачны патрон|вінтовачныя]] патроны і ўключаючы [[ПКШ]], [[ППС-43]], [[Вінтоўка Мосіна|вінтоўку Мосіна]] і некалькі мадэляў набойнікавых карабінаў на яе базе, [[СВТ]], а таксама кулямёты розных сыстэмаў.

Пасьля распрацоўка карабіна была спыненая з прычыны відавочнага састарэньня канцэпцыі; зрэшты, і самазарадны карабін [[СКС]] выпускаўся нядоўга (да пачатку 1950-х гадоў), а кулямёт Дзегцярова ([[РКД]]) пасьля (1961 год) быў заменены на іншую мадэль, шырока ўніфікаваную з аўтаматам — [[РКК]].

Што тычыцца распрацоўкі непасрэдна аўтамата, то яна ішла ў некалькі этапаў і ўключала ў сябе цэлы шэраг конкурсаў, у якіх удзельнічала вялікая колькасьць сыстэмаў розных канструктараў.

У 1944 годзе па выніках выпрабаваньняў да наступнай дапрацоўкі быў адабраны аўтамат [[АС-44]] канструкцыі А. І. Судаева. Ён быў дапрацаваны і выпушчаны невялікай сэрыяй, вайсковыя выпрабаваньні якой праводзіліся ўвесну-ўлетку наступнага году ў [[Групоўка Савецкіх войскаў у Нямеччыне|ГСВН]], а таксама ў шэрагу частак на тэрыторыі [[СССР]]. Нягледзячы на добрыя водгукі, вайсковае кіраўніцтва запатрабавала памяншэньня масы зброі. Раптоўная сьмерць Судаева перапыніла наступны ход прац над гэтым узорам, таму ў 1946 годзе быў праведзены яшчэ адзін тур выпрабаваньняў, у які акрамя іншых улучыўся і [[Міхаіл Калашнікаў|Міхаіл Цімафеевіч Калашнікаў]]. У лістападзе таго ж году яго праект быў ухвалены для вырабу вопытнага ўзору, а празь месяц выраблены на зброевым заводзе ў горадзе [[Дыванаў]]. Першы варыянт экспэрымэнтальнага аўтамата Калашнікава, які цяпер часам умоўна пазначаецца як [[АК-46]], разам з узорамі Булкіна і Дзяменьцьева быў прадстаўлены на [[выпрабаваньне|выпрабаваньні]], па выніках другога тура якіх быў прызнаны непрыдатным для наступнай адпрацоўкі.

Аднак Калашнікаў дамогся перагляду рашэньня, у чым яму дапамагло знаёмства з чальцамі камісіі, зь якімі ён сумесна служыў з 1943 году, і атрымаў дазвол на дапрацоўку свайго аўтамата. Для гэтай мэты ён вярнуўся ў Дыванаў, дзе, верагодна скарыстаўшыся сваімі сувязямі для вывучэньня зброі канкурэнтаў па конкурсе, сумесна з канструктарам [[Каўроўскі завод № 2|Каўроўскага заводу № 2]] А. Зайцавым у самы кароткі тэрмін распрацаваў фактычна новы аўтамат, прычым па цэлым шэрагу прыкмет можна сказаць, што ў яго канструкцыі шырока выкарыстоўваліся элемэнты (уключаючы прыладу ключавых вузлоў), запазычаныя ў іншых сыстэм з прадстаўленых на конкурс, а таксама — шэрагу замежных узораў. Так, канструкцыя [[затворная рама|затворнай рамы]] зь цьвёрда далучаным [[газавы поршань|газавым поршнем]], агульная кампаноўка [[ствольная скрынка|ствольнай скрынкі]], разьмяшчэньне [[Зваротная спружына|зваротнай спружыны]] з накіроўвальняй, выступ якой выкарыстоўваўся для замыканьня вечка ствольнай скрынкі, былі хутчэй за ўсё скапіраваныя ў з аўтамата Булкіна; [[Ударна-спускавы Мэханізм|УСМ]] (зь некаторымі малаважнымі паляпшэньнямі), мяркуючы па канструкцыі, мог быць «падгледжаны» у [[вінтоўка Холека|вінтоўкі Холека]], рычажок [[засьцерагальнік]]а-перакладніка рэжымаў агню, што выконвае таксама ролю пылаахоўнага вечка для акна затвора, вельмі нагадваў такую ж дэталь ў вінтоўкі [[Remington 8]], а падобнае «вывешваньне» затворнай групы ўсярэдзіне ствольнай скрынкі зь мінімальнымі пляцамі трэньня і вялікімі зазорамі было характэрна для аўтамата Судаева.

Хоць фармальна ўмовамі конкурсу азнаямленьне аўтараў сыстэм удзельніц з канструкцыямі канкурэнтаў і занясеньне ў канструкцыю прадстаўленых узораў істотных зьмен забаранялася (гэта значыць, тэарэтычна камісія магла і не дапусьціць новы прататып Калашнікава да наступнага ўдзелу ў конкурсе), усё ж нельга лічыць гэта чымсьці, што выходзіць за рамкі нормаў, так як:
* пры стварэньні новых сыстэм зброі «канструктыўныя рашэньні» зь іншых узораў наогул не зьяўляюцца рэдкасьцю
* падобныя запазычаньні ў [[СССР]] у то час у цэлым ня толькі не забараняліся, але і нават заахвочваліся, што тлумачыцца ня толькі наяўнасьцю спэцыфічнага («сацыялістычнага») патэнтавага [[заканадаўства]], але і (у асноўным) прагматычнымі меркаваньнямі прыняцьця на ўзбраеньне найлепшага ўзору ва ўмовах сталага недахопу часу пры рэальнай ваеннай пагрозе. Існуе нават меркаваньне, што большасьць зьмен былі ці ледзь не напроста абумоўленыя высунутымі камісіяй па выніках больш раньніх этапаў конкурсу ТТП ([[тактыка]]-тэхнічнымі патрабаваньнямі) да новай зброі, гэта значыць — навязаныя як найболей прымальныя зь іх пункта гледжаньня вайскоўцамі, што збольшага пацьвярджае той факт, што сыстэмы канкурэнтаў Калашнікава ў іх канчатковых варыянтах выкарысталі вельмі падобныя канструктыўныя рашэньні.

Таксама варта адзначыць, што само па сабе запазычаньне ўдалых рашэньняў ня можа гарантаваць пасьпяховасьць канструкцыі ў цэлым, аднак Калашнікаву і Зайцаву стварыць такую канструкцыю атрымалася, прычым у найкароткія тэрміны. Больш таго — існуе меркаваньне, што капіяваньне ўдалых і добра сябе паказалых тэхнічных рашэньняў зьяўляецца адным з умоў стварэньня любога пасьпяховага ўзору зброі, у прыватнасьці, дазваляючы канструктару не «вынаходзіць ровар».

Паводле некаторых крыніц, у распрацоўцы аўтамата таксама прымаў актыўны ўдзел начальнік навукова-дасьледчага палігона стралковага і [[мінамёт]]нага ўзбраеньня ГАУ (на якім быў «забракаваны» АК-46) У. Ф. Люты, пасьля сталы кіраўніком палігонных выпрабаваньняў 1947 году.
[[Файл:AK-47 type II noBG.png|міні|300пкс|Другое «пакаленьне» АК-47 (вэрсія пасьля пераработкі прататыпу 1946 году)]]
[[Файл:AK 47.JPG|міні|300пкс|3-е «пакаленьне» АК-47, па тэхналёгіі фрэзэраваньня (1953 год)]]
Так або інакш, узімку 1946—1947 гадоў на чарговы тур конкурсу нараўне з таксама досыць істотна палепшанымі, але без радыкальных зьмен, аўтаматамі Дзяменцьева ([[КБП-520]]) і Булкіна ([[ТКБ-415]]) Калашнікаў прадставіў фактычна новы аўтамат ([[КБП-580]]), які меў мала агульнага з папярэднім варыянтам.

У выніку выпрабаваньняў было прынята рашэньне, што ні адзін узор не задавальняе тактыка-тэхнічным патрабаваньням у поўным аб’ёме: аўтамат Калашнікава апынуўся самым надзейным, але пры гэтым валодаў недастатковай [[кучнасьць стральбы|кучнасьцю стральбы]], а ТКБ-415 наадварот задавальняў патрабаваньням па кучнасьці, але меў праблемы з надзейнасьцю. У канчатковым выніку выбар камісіі быў зроблены ў карысьць узору Калашнікава, а давядзеньне яго кучнасьці да патрабаваных значэньняў было вырашанае адкласьці на далягляд. З улікам той сытуацыі якая склалася на той момант у сьвеце, такое рашэньне выглядала ва ўсім апраўданым, бо яно дазваляла войску ў рэальныя тэрміны пераўзброіцца сучаснай і надзейнай, хоць і не самай дакладнай, зброяй, што было пераважней, чым і надзейны, і дакладны аўтамат.
У канцы 1947 году Міхаіл Цімафеевіч быў адкамандаваны ў [[Іжэўск]], дзе было вырашана пачаць вытворчасьць аўтамата.

Па выніках вайсковых выпрабаваньняў першых партыяў аўтаматаў, выпушчаных у 1948—1949 гадах два варыянты аўтамата Калашнікава прымаюцца на ўзбраеньне пад пазначэньнямі «7,62-мм аўтамат Калашнікава» і «7,62-мм аўтамат Калашнікава са складаным прыкладам» (скарочаныя пазначэньні — АК і АКС адпаведна).

Не зусім зразумелыя прычыны і час таго як у пазначэньні АК зьявіўся лік «47» (а ў пазначэньні СКС — «45»). Як відаць з прыведзенай вышэй інфармацыі, 1947 не зьяўляецца годам прыняцьця ўзору на ўзбраеньне і толькі з нацяжкай можа лічыцца годам яго распрацоўкі, а спалучэньне «АК-47» не сустракаецца ні ў адным савецкім афіцыйным дакумэнце, хаця і 1947 год лічацца годам стварэньня Калашнікавым прататыпа другога свайго аўтамата.

Адной з галоўных праблем, якія ўсталі перад распрацоўнікамі падчас разгортваньня сэрыйнай вытворчасьці АК, стала тэхналёгія [[Штампоўка|штампоўкі]], па якой выраблялася [[ствольная скрынка]]. Першыя выпускі мелі ствольную скрынку з даволі вялікага ліку ліставых штамповак і фрэзераваных дэталяў.
[[Файл:AKM Izhevsk 1960.jpg|300пкс|міні|Далейшае разьвіцьцё АК-47 — аўтамат [[АКМ]]]] 
Высокі адсотак браку вытворчасьці вымусіў перайсьці ў 1953 годзе да ўжо састарэлай, па мерках таго часу, тэхналёгіі [[фрэзэраваньне|фрэзэраваньня]]. Пры гэтым цэлы шэраг мер дазволіў ня толькі не дапусьціць павялічэньня масы зброі, але і зьнізіць яе адносна ўзораў са штампаванай ствольнай скрынкай, таму новы ўзор быў пазначаны як «Палегчаны 7,62-мм аўтамат Калашнікава (АК)» (Гэты назоў па стаўленьні да мадэрнізаванага варыянту АК з фрэзэраванай ствольнай скрынкай сустракаецца ў адзіным дакумэнце — «Дадатак да навучаньня па стралковай справе», выдадзеным у 1955 годзе больш нідзе не выкарыстоўваецца). Акрамя зьмененай канструкцыі ствольнай скрынкі, ён таксама адрозьніваўся наяўнасьцю рэбраў калянасьці на [[набойнік]]ах (раньнія набойнікі мелі гладкія сьценкі), магчымасьцю прымыканьня багнэта (раньні варыянт зброі быў прыняты на ўзбраеньне без багнэта) і побач іншых, драбнейшых дэталяў.

У наступныя гады канструкцыя АК таксама бесьперапынна паляпшалася. Калектывам распрацоўнікаў былі адзначаныя «невысокая надзейнасць, адказы зброі пры выкарыстаньні ў крайніх кліматычных і экстрэмальных умовах, невысокая [[кучнасьць стральбы]], нядосыць высокія эксплуатацыйныя характарыстыкі» сэрыйных узораў раньніх мадэляў<ref name="worldguns">[http://worldguns.ru]</ref>.

Зьяўленьне ў пачатку 1950-х гадоў аўтамата [[ТКБ-517]] канструкцыі [[Гэрман Корабаў|Гэрмана Корабава]], які валодаў меншай масай, лепшай кучнасьцю, а таксама таньнейшага, пацягнула за сабой распрацоўку тактыка-тэхнічных патрабаваньняў на новы аўтамат і максымальна ўніфікаваны зь ім [[ручны кулямёт]]. Якія адпавядаюць конкурсным выпрабаваньням, на якія Міхаіл Калашнікаў прадставіў мадэрнізаваны ўзор свайго аўтамата і кулямёт на яго аснове, мінулі ў 1957—1958 гадах. У выніку камісія аддала сваю перавагу ўзорам Калашнікава, як валодаючыя большай надзейнасьцю, а таксама ў дастатковай меры знаёмым зброевай прамысловасьці і войскам, і ў 1959 годзе «7,62-мм [[аўтамат Калашнікава мадэрнізаваны]]» (скарочана — [[АКМ]]) быў прыняты на ўзбраеньне<ref name=worldguns/>.

У 1970-х гадах, усьлед за краінамі [[NATO]], [[СССР]] пайшоў па шляху перакладу стралковай зброі на малаімпульсныя патроны з [[куля]]мі паменшанага калібра для палягчэньня насімага боекамплекта (для 8 набойнікаў патрон калібра 5,45 мм дае эканомію масы ў 1,4 кг<ref name=worldguns/> і паніжэньня (як лічылася) «залішняй» магутнасьці 7,62-мм патрона. У 1974 годзе быў прыняты на ўзбраеньне комплекс зброі пад патрон [[5,45×39 мм]], які складаецца з аўтамата [[АК-74]] і ручнога кулямёта [[РПК-74]]. Вытворчасьць АКМ на тэрыторыі СССР было згорнута, аднак гэты аўтамат і па гэты дзень застаецца на ўзбраеньні<ref name=worldguns/>.

== Канструкцыя і прынцып дзеяньня ==
[[Файл:Trich khi ak.JPG|міні|300пкс|[[Аўтаматычная зброя|Аўтаматыка]] АК працуе за рахунак адводу парахавых газаў праз верхнюю адтуліну ў сценцы канала [[Ствол (зброя)|ствала]]]]
[[Файл:AK-47 and M16 DM-SN-82-07699.JPEG|300пкс|міні|Разабраныя аўтаматы: зьверху — [[M16]], зьнізу — [[АКС]]]]

Аўтамат складаецца з наступных асноўных частак і мэханізмаў:
* [[Ствол (зброя)|ствол]] са [[ствольная скрынка|ствольнай скрынкай]], прыцэльнымі прыладамі і прыкладам;
* ад’ёмная вечка ствольнай скрынкі;
* [[затворная рама]] з [[газавым поршань|газавым поршнем]];
* [[засаўка]];
* [[зваротны мэханізм]];
* [[газавая трубка]] са ствольнай накладкай;
* [[ударна-спускавы мэханізм]];
* [[цаўё]];
* [[набойнік]];
* [[багнет]].

=== Прынцып дзеяньня ===
[[Файл:Typ-56-AK47-crossection-bayonet-removed.jpg|міні|цэнтар|600пкс]]
Прынцып дзеяньня [[Аўтаматычная зброя|аўтаматыкі]] АК заснаваны на выкарыстаньні энэргіі парахавых газаў, якія адводзяцца празь верхнюю адтуліну ў сьценцы канала [[Ствол (зброя)|ствала]].

Перад стрэлам неабходна падаць патрон у патроньнік ствала і прывесьці мэханізм зброі ў стан гатоўнасьці да стрэлу.

Гэта ажыцьцяўляецца стралком уручную шляхам адцягваньня [[затворная рама|затворнай рамы]] назад пры дапамозе ўсталяванай на ёй дзяржальні перазарадкі («перадзёрнуць затвор»).

Пасьля таго, як затворная рама адыдзе назад на даўжыню вольнага ходу, наяўная на ёй фігурная паза пачынае ўзаемадзейнічаць з кіроўным выступам затвора, пракручваючы яго справа налева, пры гэтым яго баявыя выступы выходзяць з выразаў ствольнай скрынкі, што забясьпечвае адпіраньне засаўкі і адчыненьне канала ствала. Пасьля гэтага затворная рама і засаўка пачынаюць рухацца сумесна.

Пры ходзе назад пад дзеяньнем рукі стралка затворная рама ўзьдзейнічае на паваротны цынгель, ставячы яго на баявы ўзвод. Цынгель утрымліваецца ва ўзьведзеным стане пры дапамозе шаптала (дакладней, двух шаптаў — шаптала аўтаспуску і баявога) [[Ударна-спускавы мэханізм|УСМ]].

Адначасова зваротная спружына сьціскаецца, назапашваючы энэргію, і калі стралок адпускае дзяржальню, тая пхае затворную групу наперад. Пры зваротным руху затворнай групы пад узьдзеяньнем спружыны выступ у ніжняй частцы засаўкі пхае верхні патрон у набойніку за верхнюю частку донца [[Набойніца|набойніцы]], дасылаючы яго ў патроньнік ствала.

Калі затвор прыходзіць у крайняе пярэдняе становішча, ён упіраецца ў казённы зрэз ствала, зачыняючы яго. [[Затворная рама]] ў гэты час усё яшчэ працягвае свой рух пад дзеяньнем высілка спружыны і сілы інэрцыі, пры гэтым яна дзеяньнем фігурнай пазы на вядучы выступ затвора пракручвае затвор направа на 90°, чым дасягаецца яго замыканьне.

Падчас свайго вольнага ходу да пярэдняга становішча затворная рама адхіляе наперад і ўніз рычаг аўтаспуску, які выводзіць з зачапленьня з цынгелем шаптала аўтаспуску, пасьля чаго яго ўтрымлівае ва ўзьведзеным стане толькі асноўнае шаптала, выкананае як адзінае цэлае са спускавым гаплікам (курком).

Зараз зброя гатова да стрэлу.

Пры націску на спускавы гаплік яго выступ, утрымлівальны цынгель, вызваляе яго. Цынгель пад дзеяньнем баявой спружыны пракручваецца вакол сваёй восі, зь сілай удараючы па [[Ударнік|ўдарніку]], які перадае ўдар на [[капсуль]] патрона, разьбіваючы яго і ініцыюючы гэтым гарэньне парахавога складу (набоя) ў [[набойніца|набойніцэ]].

У момант стрэлу ў канале ствала хутка ствараецца высокі ціск парахавых газаў. Яны ўзьдзейнічаюць адначасова на [[куля|кулю]] і на донцы гільзы, а празь яго — на затвор. Але затвор зачынены, гэта значыць нерухома злучаны са ствольнай скрынкай, таму ён застаецца нерухомым, а ў рух прыходзяць: куля — з аднаго боку, зброя ў цэлым — зь іншага. Так як маса зброі і кулі адрозьніваецца ў шмат раз, куля рухаецца пры гэтым значна хутчэй, перамяшчаючыся ў кірунку дульнага зрэзу ствала і пры гэтым дзякуючы наяўнасьці ў яго канале нарэзаў набываючы вярчальны рух для стабілізацыі ў палёце. Рух жа зброі ўспрымаецца стралком як яго [[аддача]] (адна зь яе складнікаў).

Калі куля абміне газаадводную адтуліну, празь яго ў газавую камору накіроўваюцца парахавыя газы пад вялікім ціскам. Яны  ўзьдзейнічаюць на [[газаадводны поршань]], цьвёрда зьвязаны праз шток з затворнай рамай, прыводзячы яго ў рух назад. Пасьля таго, як газаадводны поршань праходзіць вызначаную адлегласьць, ён абміне адмысловыя адтуліны ў [[газаадводная трубка|газаадводнай трубцы]], празь якія ціск парахавых газаў нацкоўваецца ў атмасфэру.

Затворная рама, як і пры ручной перазарадцы, разам з поршнем адыходзіць назад на вольны ход, пасьля чаго тым жа самым спосабам  адмыкае засаўку. Пры гэтым парамэтры зброі (даўжыня ствала, магутнасьць [[боепрыпас]]у, маса затворнай рамы з газаадводным поршнем, дыямэтар газаадводнай адтуліны, і гэтак далей) разьлічаныя канструктарамі такім чынам, што да таго моманту, калі засаўка адмыкаецца, куля ўжо пакіне ствол, і ціск у яго канале становіцца досыць нізкім, каб адпіраньне засаўкі было бясьпечным для зброі і стралка.

Пры адпіраньні засаўкі якая рухаецца назад, затворнай рамай адбываецца папярэдняе зрушэньне зьмешчанай у патроньніку набойніцы.

Пасьля адпіраньня затвора ён разам з [[затворная рама|затворнай рамай]] энэргічна пачынаюць адыходзіць назад пад узьдзеяньнем двух сіл: рэшткавага ціску ў канале ствала, да вынаходжаньня гільзы з патроньніка які ўзьдзейнічае на яе донцы, а празь яго — на затвор, і інэрцыі затворнай рамы і злучанага зь ёй газаадводнага поршня.

Пры гэтым стрэляная [[набойніца]] выдаляецца (экстрагуецца) са зброі за рахунак энэргічнага ўдару яе донца аб выступ адбівальніка, цьвёрда замацаванага на затворнай скрынцы, які паведамляе ёй хуткі рух направа-ўверх.

Пасьля гэтага затворная рама з засаўкай працягваюць адыходзіць назад, пакуль не прыйдуць у крайняе задняе становішча, а пасьля гэтага вяртаюцца ў вельмі пярэдняе. Пры гэтым, сапраўды гэтак жа, як пры ручной перазарадцы, адбываецца ўзьвядзеньне цынгеля і дасыланьне чарговага патрона з набойніка ў патроньнік, а пасьля гэтага — замыканьне канала ствала.

Наступныя падзеі залежаць ад таго, у якім становішчы знаходзіцца [[перакладнік агню]] і ці націснуты стралком спускавы гаплік.

Калі спускавы гаплік адпушчаны, рухомыя часткі зброі спыняюцца ў самым пярэднім становішчы; зброя перазараджана, знаходзіцца на баявым узводзе і гатова да новага стрэлу.

Калі спускавы гаплік націснуты, а перакладнік знаходзіцца ў становішчы '''АВ''' (аўтаматычная стральба), у момант прыходу рухомых частак зброі ў самае пярэдняе становішча аўтаспуск вызваліць цынгель, і далей усё адбываецца сапраўды гэтак жа, як апісана вышэй для аднаго стрэлу, датуль, пакуль стралок не зьніме палец са спускавога гапліка, або ў [[набойнік]]у на скончацца патроны.

Калі спускавы гаплік націснуты, а перакладнік знаходзіцца ў становішчы '''ОД''' (стральба адзінкавымі), то пасьля прыходу рухомых частак зброі ў самае пярэдняе становішча і спрацоўваньня аўтаспуску цынгель застанецца на баявым узводзе, утрымоўваны [[шаптала]]м адзінкавага агню, і будзе заставацца на ім пакуль стралок не адпусьціць і ізноў не націсьне на спускавы гаплік.

Пры стральбе з аўтамата, асабліва пры ўжываньні няякасных патронаў і вялікім забруджваньні зброі, магчымыя затрымкі, выкліканыя [[асечка]]мі (нясрабатваньне патронаў) або парушэньнем падачы патронаў («утыканьні і перакосы»). Ухіляюцца яны стралком пры дапамозе перазарадкі зброі ўручную за дзяржальню, што дазваляе ў большасьці выпадкаў выдаліць са зброі асечаны або перакошаны пры падачы патрон. Больш сур’ёзныя прычыны затрымкі пры стральбе, накшталт застраваньня набойніцы ў патроньніку або яе парыву набойніцы, ухіляюцца складаней (напрыклад прапіхнуць набойніцу шомпалам са стараны дульнага зрэзу ствала), але сустракаюцца вельмі рэдка і толькі пры выкарыстаньні нізкаякасных, бракаваных або пашкоджаных пры захоўваньні патронаў.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* Навучаньне па стралковай справе. 7,62-мм аўтамат Калашнікава (АК). Изд. 2-е. — М.: Ваеннае выдавецтва Міністэрствы абароны СССР, 1960.
* Навучаньне па стралковай справе. 7,62-мм мадэрнізаваны аўтамат Калашнікава (АКМ і АКМС). 3-е изд. — М.: Ваеннае выдавецтва Міністэрствы абароны СССР, 1970.
* Монетчиков З. Б. Гісторыя рускага аўтамата. — Спб.: Атлант, 2005. {{ISBN|5-98655-006-4}}
* Жук А. Б. Энцыкляпэдыя стралковай зброі
* [[Крыстофэр Чывэрс]]. АК-47 і эвалюцыя вайны. 2010.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://gotavapen.se/gota/fieldstripp/stripp_akm.htm Апісаньне разборкі AK, AKM і AK74 на сайце gotavapen.se]{{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20110707100920/http://kalashnikov-weapons-museum.ak47-guide.com/ch1a.html Музей AK]{{ref-en}}
* [http://weaponplace.ru/kalash.php Аўтамат Калашнікава (АК) на сайце weaponplace.ru]

[[Катэгорыя:Аўтаматы]]