Прагляд крыніцы для DOS

[[Файл:FreeDOS Beta 9 pre-release5 (command line interface) on Bochs sshot20040912.png|300пкс|значак|справа|Экран [[FreeDOS]] паказвае [[інтэрфэйс]] каманднага радка, структуру каталёгаў і зьвесткі аб вэрсіі.]]
'''DOS''' ({{мова-en|Disk Operating System}} — '''''дыскавая апэрацыйная сыстэма''''') — сямейства апэрацыйных сыстэмаў для пэрсанальных кампутараў, арыентаваных на выкарыстаньне дыскавых назапашвальнікаў інфармацыі, такіх як [[цьвёрды дыск]] або [[дыскета]]<ref>http://marklv.narod.ru/book/urok2.htm</ref>. Любая дыскавая АС падтрымлівае адну або некалькі файлавых сыстэмаў для арганізацыі захоўваньня, чытаньня і запісу інфармацыі з назапашвальнікаў. Сучасныя графічныя АС, такія як [[Windows]] або [[Linux]], таксама трапляюць пад гэтае паняцьце. У выпадку бяздыскавай загрузкі апэрацыйная сыстэма ўсё адно працуе зь сеткавымі назапашвальнікамі<ref>{{Cite web|url=http://mechanoid.kiev.ua/networks-diskless.html|title=Бездисковые станции и терминалы|author=Evgeny S. Borisov|publisher=mechanoid.kiev.ua|accessdate=2017-12-08}}</ref>.

Першыя кампутары ня мелі дыскавых назапашвальнікаў, і кіраваліся бяздыскавымі АС<ref>{{Cite web|url=http://allrefs.net/c52/3vnwq/p24|title=Дисковые операционные системы — allRefs.net|accessdate=2017-12-08}}</ref>. Галоўным недахопам пры працы зь імі была неабходнасьць загрузкі карыстальніцкіх праграмаў з стужкі, пэрфакарт, клавіятуры, усталяваньнем перамычак. Са зьяўленьнем дыскавых назапашвальнікаў (магнітнага тыпу) спатрэбілася распрацаваць падпраграмы кіраваньня імі. Дыскавая апэрацыйная сыстэма ўяўляе сабою аб’яднаньне АС і дыскавага [[інтэрфэйс]]у<ref>{{Cite web|url=http://5informatika.net/Operatsionnye-sistemy/Operatsionnaja-sistema-eto-sistema-programm/013-Pervye-diskovye-operatsionnye-sistemy.html|title=Первые дисковые операционные системы|publisher=5informatika.net|accessdate=2017-12-08}}</ref>.

Акрамя доступу да дыскаў, ДАС прадстаўляе карыстальніку і звычайныя сыстэмныя функцыі, такія як увод і вывад на кансоль/клявіятуру, парты, апэрацыі з памяцьцю, працэсамі. Існавалі апэрацыйныя сыстэмы з такой назвай для вялікіх [[ЭВМ]] вытворчасьці [[IBM]] і іх клонаў у 1960—1980-х гадах. '''''З прычыны шырокага распаўсюду адназадачнай тэкставай [[MS-DOS]] і яе канкурэнтаў на пэрсанальных кампутарах паняцьце «DOS» звычайна ўжывалі толькі ў гэтым сэнсе'''''<ref>{{Cite web|url=http://www.edu.yar.ru/russian/cources/comp/dos.html|title=Введение в операционную систему MS-DOS|publisher=www.edu.yar.ru|accessdate=2017-12-08}}</ref>.

== DOS для [[IBM PC-сумяшчальны кампутар|IBM PC-сумяшчальных кампутараў]] ==
DOS зьяўляецца адназадачнай [[Апэрацыйная сыстэма|апэрацыйнай сыстэмаю]]<ref>{{Cite web|url=http://docus.me/d/881187/|title=Современные операционные системы основные возможности и отличия — реферат по информатике|publisher=Docus.me|lang=ru|accessdate=2017-12-08}}</ref>. Пасьля запуску кіраваньне перадаецца дастасоўнай праграме, якая атрымлівае ў сваё распараджэньне ўсе рэсурсы кампутара і можа ажыцьцяўляць увод-вывад з дапамогаю як функцый, якія прадстаўляюцца апэрацыйнай сыстэмаю, так і функцый базавай сыстэмы ўводу-вываду (BIOS), а таксама працаваць з прыладамі напрамую.

DOS мае кансольную сыстэму ўводу-вываду і падтрымлівае тры стандартныя струмені: stdin, stdout і stderr.

DOS — 16-бітная апэрацыйная сыстэма, якая працуе ў рэальным рэжыме працэсара, таму для пашырэньня магчымасьцяў і пераадоленьня абмежаваньняў рэальнага рэжыму былі створаныя так званыя пашыральнікі DOS. Яны запускаюць праграмы ў абароненым 32-бітным рэжыме і эмулююць крынічныя сэрвісы апэрацыйнай сыстэмы. Звычайна яны падтрымліваюць стандарт DOS Protected Mode Interface (DPMI). Самы вядомы і шырока выкарыстоўваны (у кампутарных гульнях) пашыральнік — DOS/4GW.

Існуе некалькі галінаў DOS для [[Пэрсанальны кампутар|ПК]]. Усе яны падобныя па наборах каманд і базавай функцыянальнасьці, але адрозьніваюцца прадукцыйнасьцю, стабільнасьцю працы і дадатковымі функцыямі.

* [[АДАС]] — савецкі клон для ПК [[Іскра-1030]].
* [[Альфа-ДАС]] — савецкі клон для ПК [[ЕС-1840]].
* [[ЯНУС]] — савецкі клон для для ПК ЕС-1840.
* [[DR-DOS]] ([[Novell DOS]], [[Caldera DR-DOS]], [[OpenDOS]]) — выдадзена [[Digital Research]] у 1991 годзе, перакуплена кампаніяй [[Novell]] у 1993 годзе, потым кампаніяй [[Caldera]].
* [[FreeDOS]] — выдадзена ў 1994 годзе. Вольная DOS, пачаткова мела назву PD-DOS.
* [[FreeDOS-32]] — вольная 32-бітная DOS. Не патрабуе пашыральнікаў для запуску 32-бітных праграмаў.
* [[LZ-DOS]] — рэпак MS-DOS 7.1 — зь ядра сыстэмы выдалены малюнак зь вітаньнем Windows, файлы [[IO.SYS]] і [[COMMAND.COM]] сьціснуты. Маецца магчымасьць запуску Windows 3.1. У цэлым сыстэма зроблена больш сумяшчальнай і аптымізавана так, каб займаць мінімальны аб’ём дыскавай прасторы<ref>[https://web.archive.org/web/20100302090224/http://dos.nm.ru/ Афіцыйны сайт LZ-DOS v7.1]</ref>.
* [[MS-DOS]] — выдадзена кампаніяй [[Microsoft]] у 1981 годзе.
* [[Paragon DOS Pro]] (першапачатковая назва — PT$-DOS). Галіна PTS-DOS, выдадзеная кампаніяй [[Paragon Software]] пасьля таго, як яе заснавальнікі, уключаючы вядучага распрацоўшчыка PTS-DOS, сыйшлі з «Фізтэх-Софт», заснаваўшы ўласную кампанію. Апошнія вэрсіі гэтай галіны зьмяшчаюць падтрымку FAT32.
* [[PC DOS]] — выдадзена кампаніяй [[IBM]] у 1981 годзе.
* [[PTS-DOS]] — выдадзена кампаніяй «Фізтэх-Софт» у 1991 годзе ці раней.
* [[86-DOS|QDOS]] (Quick and Dirty Operating System) — клон [[CP/M]], створаны ў 1980 кампаніяй [[Seattle Computer Products]] (SCP) для новых працэсараў [[x86|Intel 808x]], быў куплены [[Microsoft]] за 50 тыс. даляраў і стаў MS-DOS/PC-DOS.
* [[ROM-DOS]]<ref>https://web.archive.org/web/20100106033328/http://www.datalight.com/products/romdos/</ref> — АС ад [[Datalight]] для ўбудаваных сыстэмаў.

== DOS для іншых плятформаў ==
* [[ANDOS]], [[MK-DOS]], [[CSI-DOS]] — АС для [[БК-0010]], [[PDP-11]] (падрабязьней: [[Апэрацыйныя сыстэмы БК-0010/11]]).
* [[MSX-DOS]] — для кампутараў [[MSX]].
* [[Atari TOS]] — [[Atari]].
* [[Apple DOS]] — [[Apple II]].
* [[C-DOS]], [[TR-DOS]], [[iS-DOS]] — [[ZX Spectrum]].
* [[DOS 360]] — [[IBM/360]].
* [[DOS ES]] — сэрыя ES.
* [[Спрайт-ОС]] — кампутары «[[Агат (кампутары)|Агат]]»

== Дыстрыбутывы DOS ==
Зьяўленьне [[FreeDOS]], а таксама разьвіцьцё вольнага праграмнага забесьпячэньня і асабліва [[DJGPP]], прывяло да зьяўленьня цалкам вольнага дыстрыбутыва DOS [[GNU/DOS]]. У яго склад уваходзяць папулярныя GNU-дастасункі, такія як [[vim]] (тэкставы рэдактар), Arachne (вэб-браўзэр, паштовы кліент і файлавы мэнэджар), OpenGEM (графічны інтэрфэйс), розныя сродкі распрацоўкі праграмнага забесьпячэньня для DOS. Яго аб’ём складае больш за 70 Мб двайковых праграмаў, а таксама больш за 200 Мб двайковых праграмаў і іх зыходнікаў. GNU/DOS можа спатрэбіцца карыстальнікам старых кампутараў, якія жадаюць карыстацца самымі сучаснымі вэрсіямі праграмаў, а таксама распрацоўшчыкам, якім неабходна поўнае кіраваньне абсталяваньнем кампутара.

== Эмулятары DOS для ПК ==
* [[DOSBox]]
* [[DOSEMU]] (з падтрымкай [[віртуалізацыя|віртуалізацыі]])

== Плюсы і мінусы DOS ==
Практычна ўсе згаданыя DOS зьяўляюцца адназадачнымі 16-разраднымі сыстэмамі з маналітным ядром і тэкставым уводам-вывадам. Графічныя абалонкі адсутнічаюць, але некаторыя маюць тэкставыя псэўдаграфічныя ([[Dos shell]] і падобныя). Доступ да хуткіх графічных працэдураў у DOS звычайна адсутнічае, так што распрацоўшчыкі праграмаў, дзе час мае крытычнае значэньне ([[Кампутарная гульня|гульні]], вытворчае праграмнае забесьпячэньне…) выкарыстоўвалі сыстэму як просты загрузчык, зьвяртаючыся да рэсурсаў кампутара праз працэдуры [[BIOS]], парты, чытаючы і запісваючы відэапамяць наўпрост.

Перавагамі сямейства DOS зьяўляліся:
# Малая патрэба ў [[Апэратыўная памяць|апэратыўнай памяці]].
# Прастата прылады і суправаджэньня.
# Малы час устаноўкі/пераўсталёўкі.
# Лёгкасьць доступу да нізкаўзроўневых рэсурсаў.

Недахопы:

# Не[[рээнтэрабэльнасьць]] DOS, якая абцяжарвала стварэньне рэзыдэнтных праграмаў.
# Адсутнасьць падтрымкі [[Plug and Play]].
# Адсутнасьць убудаваных файлавых мэнэджараў, графічных абалонак.
# Худасьць сыстэмных бібліятэкаў.

== Глядзіце таксама ==
* [[Сьпіс камандаў DOS]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.citforum.ru/operating_systems/msdos/index.shtml Агляд каманд і драйвэраў MS-DOS 6.2] — разгорнуты артыкул на CIT-Forum

{{Апэрацыйныя сыстэмы}}

[[Катэгорыя:DOS| ]]
[[Катэгорыя:Колішнія апэрацыйныя сыстэмы]]
[[Катэгорыя:Апэрацыйныя сыстэмы на дыскетах]]
[[Катэгорыя:Акронімы]]