Прагляд крыніцы для 30-я грэнадэрская дывізія СС (2-я расейская)

{{Вайсковае падразьдзяленьне|назва=30-я грэнадэрская дывізія СС (2-я расейская)|арыгінальная назва=30.Waffen-Grenadier-Division der SS (russische Nr. 2)|гады=18 жніўня 1944 — 11 студзеня 1945|краіна={{Сьцяг Трэцяга райху}} [[Трэці райх|Нямеччына]]|у складзе=[[Файл:Flag Schutzstaffel.svg|border|22px]] [[Войскі СС]]|роля=змаганьне з партызанамі<br />абарона на [[Райн]]е|памер=11600 (жнівень 1944)<br />6200 (верасень 1944)<br />6500 (кастрычнік 1944)<br />4000/4400 (снежань 1944)|войны=[[Другая сусьветная вайна]]|бітвы=[[Прарыў лініі Зыгфрыда|Абарона лініі Зыгфрыда]]|вядомыя камандзіры=[[Ганс Зыглінг]]}}

'''30-я грэнадэ́рская дыві́зія Ва́фэн-СС (2-я расе́йская)''' ({{Мова-de|30.Waffen-Grenadier-Division der SS (russische Nr. 2)}}) — дывізія [[Трэці Райх|нацысцкай Нямеччыны]], створаная напрыканцы вайны з паліцыянтаў з акупаваных тэрыторыяў, пераважна зь [[Беларусы|беларусаў]].

== Стварэньне ==
20 ліпеня 1944 году [[Гайнрых Гімлер]] стаў камандоўцам арміі рэзэрву.

24 ліпеня 1944 году ўвесь камандны склад [[Брыгада дапаможнай паліцыі «Зыглінг»|брыгады]] [[Ганс Зыглінг|Зыглінга]] быў скліканы на канфэрэнцыю ва [[Усходняя Прусія|ўсходнепрускім]] мястэчку [[Эльблёнг|Эльбінгу]]. Тамака ахвіцэрам паведамілі, што брыгада рэарганізуецца ў 30-ю грэнадэрскую дывізію СС (2-ю расейскую) і што яны стануць ахвіцэрамі [[Войскі СС|войскаў СС]].

Супраць назвы «2-я расейская» зь беларускіх ахвіцэраў выступіў толькі [[маёр]]<ref>Пастанова БЦР ад 28 чэрвеня 1944 г. // Зборнік дакументаў БЦР. Ч. 1. С. 79.</ref> [[Віталь Мікула]]<ref name=":0">{{Артыкул|загаловак=Эсэсовцы поневоле|спасылка=https://warspot.ru/14339-esesovtsy-ponevole|аўтар=Роман Понамаренко.|год=21 марта 2019|мова=ru|выданьне=warspot.ru}}</ref>, бо ў дывізіі большасьць жаўнераў была беларусамі<ref name=":4">{{Кніга|назва=КОРИЧНЕВЫЕ ТЕНИ В ПОЛЕСЬЕ. БЕЛОРУССИЯ 1943—1945|аўтар=[[Алег Раманько|Олег Романько]].|год=2008|спасылка=http://militera.lib.ru/research/0/pdf/romanko_ov06.pdf|старонкі=272}}</ref>. За свой пратэст Мікула быў паніжаны ў годнасьці й камандаваў толькі [[Узвод|зьвязам]]. Увосень 1944 году немцы скарысталіся ўцёкам некалькіх жаўнераў з батальёну Мікулы, і ён быў спалены ў крэматоры ў [[Дахаў (канцэнтрацыйны лягер)|Дахаў]]<ref name=":7">{{Кніга|назва=КОРИЧНЕВЫЕ ТЕНИ В ПОЛЕСЬЕ. БЕЛОРУССИЯ 1943—1945|аўтар=[[Алег Раманько|Олег Романько]].|год=2008|спасылка=http://militera.lib.ru/research/0/pdf/romanko_ov06.pdf|старонкі=266}}</ref>.

Таксама многія вайскоўцы ўкраінскіх батальёнаў успрынялі гэтую назву як прыкмету таго, што дывізія ўвойдзе ў склад [[Расейская вызваленчая армія|Расейскай вызваленчай арміі]]. Гэта моцна ўдарыла па іх баявым духу, бо яны не жадалі служыць у расейскім войску.

Адначасова Гімлер зьвярнуўся да [[Адольф Гітлер|Гітлера]] па санкцыю на стварэньне дывізіі. Гітлер згадзіўся, і 31 ліпеня 1944 году [[райхсфюрэр СС]] аддаў загад перавесьці брыгаду з паліцыі ў войскі СС і рэарганізаваць яе ў 30-ю грэнадэрскую дывізію СС (2-ю расейскую).

Гэтая назва сустракаецца ў дакумэнтах ужо з пачатку жніўня 1944 году. Толькі 18 жніўня [[Галоўная апэрацыйная ўправа СС]] аддала загад аб перафармаваньні брыгады ў дывізію з эфэктам загаду ад 1 жніўня<ref name=":0" />.

== Шлях дывізіі ==
Дывізію не паслалі на задушэньне [[Варшаўскае паўстаньне|Варшаўскага паўстаньня]], якое выбухнула 1 жніўня. 6 жніўня быў аддадзены загад на гэта, але ад яго адмовіліся, бо ў дывізіі былі [[палякі]] і [[беларусы]]-[[Каталіцтва|каталікі]], якія ім сымпатызавалі<ref name=":0" />. У гэты момант апошнія сталі дэзэртаваць, пераходзячы на бок [[Армія Краёва|Арміі Краёвай]]. Напрыклад, 4 жніўня з 12-й роты 4-га палку дэзэртавала 5 чалавек, 11 жніўня — яшчэ 4<ref name=":0" />, а 20 жніўня ў роце ўжо было толькі 50 чалавек<ref name=":8">{{Кніга|назва=КОРИЧНЕВЫЕ ТЕНИ В ПОЛЕСЬЕ. БЕЛОРУССИЯ 1943—1945|аўтар=[[Алег Раманько|Олег Романько]].|год=2008|спасылка=http://militera.lib.ru/research/0/pdf/romanko_ov06.pdf|старонкі=273}}</ref>. Гэта так злавала [[Ганс Зыглінг|Зыглінга]], што ён жадаў цалкам расфармаваць 4-ы полк<ref name=":8" />.

У дывізіі не хапала зброі і транспарту. Аснову агнявой моцы дывізіі складала стралковая зброя, а самым распаўсюджаным траснпартам сталі калёсы з коньмі.

4 жніўня быў выдадзены загад перакінуць дывізію на захад, дзе дывізія павінная была змагацца з францускімі партызанамі<ref name=":1">{{Артыкул|загаловак=Украинский мятеж: 30-я дивизия СС во Франции|спасылка=https://warspot.ru/14497-ukrainskiy-myatezh-30-ya-diviziya-ss-vo-frantsii|аўтар=Роман Понамаренко.|год=13 апреля 2019|мова=ru|выданьне=warspot.ru}}</ref>.

12 жніўня дывізію перакінулі ў ваколіцы [[Розэнбэрг]]у ([[Усходняя Прусія]]), дзе жаўнеры прыбіралі ўраджай<ref name=":0" />.

Перакід на [[Заходні фронт Другой сусьветнай вайны|Заходні фронт]] пачаўся толькі ў 10-х днях жніўня. Ён вёўся часткамі чыгункай, для чаго агулам спатрэбіўся 31 чыгуначны склад. Маршрут руху праходзіў праз наступныя пункты: [[Ілава (Вармінска-Мазурскае ваяводзтва)|Ілава]] (месца пагрузкі) — [[Торунь]] — [[Інаўроцлаў]] — [[Гале]] — [[Вормс]] — [[Ганаў]] — [[Франкфурт-на-Майне|Франкфурт]] — [[Страсбург]]. Далей батальёны сьледавалі ў раён [[Бэльфор]] — [[Бэзансон]] — Доле — Вальдаон — [[Дыжон]] ([[Бургундыя]])<ref name=":1" />.

=== Перакід у Францыю ===
Перакід цягнуўся 2 з паловай тыдні. Першыя часткі прыбылі ў [[Страсбург]] 18 жніўня, а 19 жніўня ў [[Бэзансон]] прыехаў 2-і батальён 2-га палку й вечарам таго ж дня маршам уступіў у мястэчка, стаўшы ягоным гарнізонам<ref name=":1" />. Такім чынам, першымі прыбылі 2-ія батальёны 1-га і 2-га палку, якія складаліся пераважна з [[Украінцы|украінцаў]]<ref name=":1" />. Першы пад камандаваньнем [[штурмбанфюрэр]]а СС Ханэнштайна быў разгорнуты ў Вэзулі, а другі пад камандаваньнем [[гаўптштурмфюрэр]]а СС Лібэ — у Вальдаоне.

Падчас перакіду 2-га батальёну 1-га палку цягнік быў спынены, з-за дывэрсіі. Ханэнштайн загадаў жаўнерам прыняць удзел ва ўкладаньні рэек, што іх абурыла, бо яны падумалі, што іх прывезьлі для цяжкай працы. Потым немцы да месца працы прывялі 5 закладнікаў, якіх плчнавалі расстраляць за акт сабатажу, аднак за іх уступіўся ўкраінскі ахвіцэр вафэн-[[гаўптштурмфюрэр]] Глоба, дзякуючы якому іх вызвалілі<ref name=":1" />.

2-гі батальён 2-га палку па ўваходзе ў Вальдаон у бой адразу ня кідаўся. Замест гэтага пачалася інтэнсіўная ваенная падрыхтоўка: 6 гадзінаў з раніцы да абеду, потым перапынак на абед, затым зноў навучаньне да 18:00, пасьля якога была вячэра. Па вячэры да 20:00 праходзілі заняткі з ваеннае тэорыі. Большасьць жаўнераў пазытыўна гэта не ўспрыняла<ref name=":1" />.

Таксама немцы меркавалі даслаць украінскіх [[Унтэр-афіцэр|унтэр-ахвіцэраў]] на адмысловыя курсы, аднак украінцы гэта не ўспрынялі станоўча, бо большасьць зь іх ня мроіла пра вайсковую кар’еру.

У Францыі дывізія ўвайшла ў наўпроставае падпарадкаваньне штаба [[Група арміяў «G»|групы арміяў «G»]], якой камандаваў [[генэрал-обэрст]] [[Ёханес Бласковіц]]. У гатоўнасьць дывізіі змагацца з рэгулярнымі часткамі [[Саюзьнікі ў Другой сусьветнай вайне|Саюзьнікаў]] нямецкім камандаваньнем ставілася пад сумненьне<ref name=":1" />. Такім чынам, дывізія была разьмешчаная ў мястэчках Францыі, каб несьці гарнізонную службу ды змагацца з партызанамі.

23 жніўня пачаліся першыя сутычкі з партызанамі.

=== Мецяжы ===

==== 2-і батальён 2-га палка ====
23 жніўня батальён з Вальдаону прыняў удзел у сваім першым баявым патруляваньні на [[Заходні фронт Другой сусьветнай вайны|Заходнім фронце]]. Падчас гэтага выхаду на мясцовасьць украінскі салдат Насьценка ўцёк у лес, фактычна стаўшы першым дэзэртырам з дывізіі ў Францыі. Тады ж з адным украінскам ахвіцэрам дывізіі зьвязаўся [[Белая эміграцыя|белаэмігрант]], які стаў агентам [[Францускія ўнутраныя сілы|Францускіх унутраных сілаў]]. На наступны дзень, 24 жніўня, украінскія афіцэры 2-га батальёну 2-га палку прынялі рашэньне арганізавана перайсьці на бок францускіх партызанаў.

25 жніўня адзін з украінскіх ахвіцэраў вафэн-[[унтэрштурмфюрэр]] Фёдараў быў выкліканы да ахвіцэра [[Служба бясьпекі (Трэці райх)|СД]] палку, які пытаўся яго пра настроі і паводізны салдатаў-украінцаў. Фёдараў распавёў ахвіцэру тое, што той жадаў пачуць.

На вечар 26 жніўня плянавалася антыпартызанская акцыя, падчас якой украінцы меркавалі раззброіць немцаў і ўцекчы на бок французаў. Увесь дзень ішло рыхтаваньне, аднак а 7-й гадзіне вечару акцыю скасавалі. 27 жніўня а 2-й гадзіне ночы Фёдараў употайкі абудзіў сваю 2-ю роту. Мяцежнікі забілі 11 немцаў, а таксама некалькіх ранілі. Большая частка нямецкага пэрсаналу не пацярпела. Каля паловы трэцяй гадзіны ночы батальён (10 афіцэраў, 454 унтэр-афіцэраў і радавых) уцёк з Вальдаону ў лес. Аднак украінцы дрэнна ведалі мясцовасьць і не змаглі знайсьці агентаў ФУС. Яны блукалі некалькі гадзінаў, пакуль не знайшлі вёску, жыхар якой, зьвязаны з падпольлем, адвёў украінцаў да партызанаў<ref name=":1" />.

У Вальдаоне з ацалелага нямецкага пэрсаналу й тутэйшых нямецкіх адзінак была складзеная баявая група на чале з [[гаўптштурмфюрэр]]ам СС Лібэ. Раніцай 27 жніўня група знайшла ўкраінцаў. Лібэ вырашыў уступіць у перамовы, аднак украінцы схапілі яго ў палон ды абяззброілі. З украінскага боку яго суправаджаў вафэн-[[унтэрштурмфюрэр]] Уладзімер Гаўрылішын разам з двума унтэр-ахвіцэрамі. Лібэ спрабаваў пераканаць яго, што трэба вярнуцца ў дывізію, аднак бяз посьпеху. На просьбу Лібэ яго адпусьцілі, вярнуўшы каня й ягоны ППШ. Пазьней Лібэ служыў у дывізійным штабе.

З украінскіх дэзэртыраў вярнуўся толькі вафэн-унтэрштурмфюрэр Мікалай Сандула, які адстаў ад мяцежнікаў і вярнуўся ў Вальдаон, дзе даў паказаньні датычна бунту. У лістападзе 1944 году Сандула ўжо камандаваў [[Узвод|зьвязам]]. Астатнія ўдзельнікі паўстаньня далучыліся да [[Францускія ўнутраныя сілы|Францускіх унутраных сілаў]], сфармаваўшы зь сябе [[2-і батальён імя Тараса Шаўчэнкі|2-гі батальён імя Тараса Шаўчэнкі]] са статусам замежнага вайсковага фармаваньня. Камандаваньне ў батальёне было парнае: украінскі і францускі камандовец<ref name=":1" />.

31 жніўня падчас выведкі супраць Вальдаону з мэтай пакараць «''здрадніка Сандулу''» да немцаў перайшоў вафэн-[[унтэрштурмфюрэр]] Гаўрылішын . Ён стаў другім ахвіцэрам батальёну, які вярнуўся, аднак пра ягоны далейшы лёс нічога невядома<ref name=":1" />.

==== 2-і батальён 1-га палка ====
27 жніўня паўстаў 2-гі батальён 1-га палку (былы [[61-ы батальён дапаможнай паліцыі|61-ы ўкраінскі батальён]]). Камандовец батальёна вафэн-[[гаўптштурмфюрэр]] Глоба, дзякуючы аднаму са сваіх ахвіцэраў, які ведаў [[Француская мова|францускую мову]], змог устанавіць кантакт з [[Францускія ўнутраныя сілы|Францускімі ўнутранымі сіламі]] й дасягнуў дамоўленасьці зь імі аб пераходзе на іх бок.

25-27 жніўня батальён пастаянна перамяшчаўся зь месца на месца. Удзень 27 жніўня, па атрыманьні загаду вярнуцца ў Вэзуль, украінцы перабілі ўвесь нямецкі пэрсанал (былі забітыя мінімум 94 немцы)<ref name=":1" /> і сыйшлі да ФУС. Батальён з сабою забраў і ўсю сваю  зброю (чатыры 45-мм супрацьтанкавыя гарматы і 500 снарадаў да іх, чатыры 82-мм мінамёты, трыццаць сем 52-мм міномётаў, 21 станкавы кулямёт, 120 ручных кулямётаў, 130 пісталетаў-кулямётаў, 700 вінтовак, 1000 мінамётных мінаў, 6000 гранатаў і вялікая колькасьць патронаў да стралковай зброі)<ref name=":1" />.

2-і батальён 1-га палку ў складзе ФУС сфармаваў зь сябе [[1-ы батальён імя Івана Богдуна|1-шы батальён імя Івана Богдуна]] са статусам замежнага вайсковага фармаваньня.  Батальёнам камандавалі Віктар Пэці (з францускага боку) і Аляксандар Неграбецкі (з украінскага). 31 жніўня Неграбецкі плянаваў атакаваць Вальдаон з-за пераходу Гаўрылішына на бок немцаў, аднак вечарам таго ж дня немцы пакінулі мястэчка.

==== Беларусы ====
28 жніўня паўсталі беларусы: 1-ы і 3-і батальёны 4-га палку 30-й дывізіі (былыя [[23-і батальон БКА|23-і]] і [[34-ы батальон БКА|34-ы батальоны БКА]]), якія знаходзіліся ў ваколіцах [[Понт-дэ-Роід]] — [[Сэн-Іполіт]] — [[Майчэ]], дэзэртавалі ў суседнюю [[Швайцарыя|Швайцарыю]]. Пасьля перасячэньня мяжы дэзэртыры былі інтэрнаваныя.

=== Рэарганізацыя ===
28 жніўня 1944 году камандовец [[Вэрмахт]]у на Захадзе [[Вальтэр Модэль]] загадаў раззброіць дывізію і адправіць на працу ў [[Трэці Райх|Нямеччыну]], аднак загад выкананы ня быў. Перакід дывізіі на Захад завяршыўся толькі 30 жніўня<ref name=":2">{{Артыкул|загаловак=Эсэсовцы поневоле: в боях против западных союзников|спасылка=https://warspot.ru/14858-esesovtsy-ponevole-v-boyah-protiv-zapadnyh-soyuznikov|аўтар=Роман Понамаренко.|год=13 июня 2019|мова=ru|выданьне=warspot.ru}}</ref>.

Камандаваньне СС вырашыла пазбавіцца ад ненадзейнага і неляяльнага элемэнту ў дывізіі. Немцы раззброілі ўкраінскія падразьдзяленьні, якія засталіся ў дывізіі, а потым арыштавалі некалькі дзясяткаў украінцаў і беларусаў як мяцежнікаў<ref name=":2" />. Канкрэтная колькасьць рэпрэсаваных невядомая, бо дакумэнты пра гэта не захаваліся<ref name=":2" />.

[[Обэрштурмбанфюрэр]] [[Ганс Зыглінг|Зыглінг]] атрымаў загад вывесьці са складу дывізіі ўвесь ненадзейны элемэнт і сфармаваць зь іх два «траншэйныя палкі» ({{Lang-de|Schanz Regiment}}). Такім чынам, у першай палове верасьня з дывізіі вывелі 37 афіцэраў і 2117 іншых вайскоўцаў, з каторых да 18 верасьня стварылі тыя «траншэйныя палкі» (па два батальёны з трох ротаў у кожным). 1-м палком камандаваў [[гаўптштурмфюрэр]] СС Тутас, а 2-м ''—'' маёр шуцпаліцыі Вільгэльм Моха. Асабовы склад гэтых батальёнаў на 70% складаўся зь беларусаў<ref name=":2" />. У 2-м палку апынулася група былых кадэтаў [[Афіцэрскія курсы БКА|менскай афіцэрскай школы]] [[Беларуская краёвая абарона|БКА]], якая 27 кастрычніка 1944 году зьвярнулася да [[Беларуская цэнтральная рада|БЦР]] у [[Бэрлін]]е з просьбай дапамагчы ім пакінуць гэты полк<ref name=":2" />. Беларусы займалі пасады камандоўцаў [[Узвод|зьвязаў]], адзін зь іх быў намесьнікам камандоўца роты. Усе вышэйшыя пасады займалі немцы. Вайскоўцы былі бяз зброі і былі пазбаўленыя годнасьцяў [[Войскі СС|войскаў СС]] ''— у'' палках выкарыстоўваліся папярэднія годнасьці з [[Беларуская дапаможная паліцыя|дапаможнай паліцыі]]. Абодва палкі перадалі ў падпарадкаваньне транспартнай камандатуры ў [[Карльсруэ]] й адправілі на будаўнічыя работы на «[[Заходні вал|Заходнім вале]]». Салдатам прыходзілася жыць у цяжкіх побытавых умовах, адзначалася й дрэннае абыходжаньне немцаў да падначаленых замежнікаў<ref name=":2" />.

Замест выключаных частак у дывізію ўлілі некалькі ўсходніх добраахвотніцкіх, напрыклад, былы [[654-ы Усходні батальён|654-ы ўсходні батальён]] (у красавіку 1944 году быў 3-м батальёнам 895-га грэнадэрскага палку 265-й пяхотнай дывізіі). У першай палове верасьня 1944 году ў дывізіі ўжо налічвалася 6200 чалавек, зь якіх Зыглінг пачаў ствараць новую дывізію. Структура дывізіі зьмянілася цалкам: два з чатырох ейных грэнадэрскіх палкоў былі расфармаваныя<ref name=":2" />.

Была адноўленая інтэнсіўная падрыхтоўка асабовага складу. Зыглінг арганізаваў у дывізіі школу падрыхтоўкі [[унтэр-афіцэр]]аў. Заняткі праводзіліся ў кожным падразьдзяленьні. Аднак паўнавартаснаму навучаньню перашкаджалі францускія партызаны, якія штодзень прымушалі жаўнераў нэрвавацца<ref name=":2" />.

У канцы жніўня 1944 году [[Францішак Кушаль]] паслаў у штаб [[Ганс Зыглінг|Зыглінга]] 16 беларускіх ахвіцэраў, каб тыя занялі камандныя пасады ў падразьдзяленьнях, дзе большасьць беларусаў. Аднак Звглінг беларускіх ахвіцэраў не прыняў, бо адмаўляў нацыянальны падзел у дывізіі<ref name=":6">{{Артыкул|год=1998|аўтар=[[Францішак Кушаль]].|спасылка=http://pawet.net/library/history/bel_history/_memoirs/034/%D0%9A%D1%83%D1%88%D0%B0%D0%BB%D1%8C_%D0%A4._%D0%A1%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B1%D1%8B_%D0%B0%D1%80%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D1%96%D0%B7%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%96_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%B0_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D1%8B_%D0%BD%D1%8F%D0%BC%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B0%D0%BA%D1%83%D0%BF%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%96_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96.html|загаловак=Спробы арганізацыі беларускага войска пры нямецкай акупацыі Беларусі|мова=be|выданьне=[[Беларускі Гістарычны Агляд]]}}</ref>.

=== Адступленьне ===
У сярэдзіне верасьня [[1-я француская армія]] набліжалася да [[Дыжон]]у, крайняга паўднёвага пункту дысьлякацыі дывізіі. Зыглінг атрымаў загад адвесьці дывізію на паўночны ўсход. Падчас адступленьня дывізія цярпела ад францускіх партызанаў, найбольш нападаў было ў ваколіцах [[Бэльфор]] ''—'' [[Мюлюз|Мюлуз]].

Адступленьне выклікала новую хвалю дэзэртырства: уцякла большасьць колішніх кадэтаў [[Афіцэрскія курсы БКА|афіцэрскай школы БКА]] і палякаў. Сярод дызэртыраў быў [[Рыгор Зыбайла]] разам са сваім [[Узвод|зьвязам]], а таксама рота беларусаў, былых шуцманаў, якія служылі ў [[Мір (Гарадзенская вобласьць)|Міры]]. Большасьць зь іх пазьбегла рэпрэсіяў і была накіраваная ў [[2-і Польскі корпус|2-гі польскі корпус]] у [[Каралеўства Італія (1861—1946)|Італіі]].

Падчас адступленьня былі й бунты. Напрыклад, жаўнеры 1-й роты школы малодшых камандоўцаў забілі ўсіх ахвіцэраў і сяржантаў і ўцяклі да францускіх партызанаў. Паводле ўспамінаў аднаго нямецкага афіцэра, у нейкай 10-й роце былі забітыя 2 немцы, а жаўнеры разьбегліся, акрамя максімум 10 чалавек<ref name=":2" />.

Аднак 6 верасьня 1944 году афіцэр дывізіі [[обэрштурмфюрэр]] СС Хансэн адзначаў у сваім дзёньніку:<ref name=":2" /><blockquote>''У складзе 30-й дывізі знаходзіцца фармаваньне, якое складаецца з ахвіцэраў [[Саюз беларускай моладзі|Саюзу беларускае моладзі]]. Дарма што настроі сярод салдатаў дывізіі ўпалі, не хапае ўзбраеньня й харчу, гэтае беларускае падразьдзяленьне захоўвае становішча высокай баявой гатоўнасьці''.</blockquote>27 верасьня ў мястэчку [[Этабон]]е жаўнеры дывізіі расстралялі 39 цывільных французаў за падтрымку партызанаў. Яшчэ 27 былі дэпартаваныя ў [[Трэці Райх|Нямеччыну]], семярых зь іх праз 10 дзён расстралялі як памагатых партызанаў<ref name=":2" />.

Дывізія адступіла ў ваколіцы [[Кальмар (Францыя)|Кальмару]], увайшоўшы ў падпарадкаваньне 5-й ваеннай акругі генэрала артылерыі [[Максыміліян Фэльцман|Максыміліяна Фэльцмана]]. Было загадана працягнуць рэарганізацыю дывізіі і падрыхтаваць яе да баявых дзеяньняў на фронце.

=== Працяг рэарганізацыі ===
Цяпер дывізія складалася з двух грэнадэрскіх палкоў і частак узмацненьня. Кожны полк складаўся з трох батальёнаў, пры гэтым 3-ія батальёны абодвух палкоў фармаваліся з нуля. Так 12 верасьня быў утвораны [[батальён Мураўёва]], максымальная колькасьць жаўнераў якога складала 890 чалавек у кастрычніку. Пазьней частку жаўнерааў батальёну разьмеркавалі па іншых падразьдзяленьнях, такім чынам,  на 16 кастрычніка ў ім былі 422 чалавекі. Мураўёў меў добрыя дачыненьні з Зыглінгам, таму мог дазволіць сабе некаторыя адвольнасьці кшталту вядзеньня ўнутранай дакумэнтацыі [[Расейская мова|па-расейску]]<ref name=":2" />.

Быў сфармаваны 30-ы панцэргрэнадэрскі батальён СС, які стаў ударным рэзэрвам дывізіі і быў укамплектаваны збольшага нямецкімі, а таксама найбольш падрыхтаванымі ўсходнімі добраахвотнікамі. 2 кастрычніка быў адноўлены навучальна-палявы батальён для забесьпячэньня баявое падрыхтоўкі новых добраахвотнікаў.

Рэарганізацыя праходзіла на хаду пад ударамі супраціўнікаў. Падрыхтоўка жаўнераў была слабая, а баявы дух нізкі<ref name=":2" />. Нягледзячы на рэарганізацыю, дывізія ўсё адно заставалася вельмі слабой. Яе ўзбраеньне заставалася збольшага стралковым узораў розных краінаў. Таксама не хапала цяжкае зброі.

Па адступленьні пагроза партызанаў зьнікла і дэзэртырства зьменшылася, бо бегчы ўжо не было куды: дывізія ўжо была ў [[Трэці Райх|Нямеччыне]]<ref name=":2" />.

12 кастрычніка [[Кватармайстар|кватэрмістар]] дывізіі Хэнінгфэльд падпісаў распараджэньне аб арганізацыі адмысловых курсаў кіроўцаў для пэрсаналу выведнае роты.

Жаўнеры мелі адзін цалкам вольны дзень — нядзелю. Для жаўнераў былі арганізаваныя аркестар і палкавыя хоры, паказвалі кінафільмы. Дывізійны аркестар разам з палкавымі хорамі правёў некалькі выступаў для жаўнераў і тамтэйшага грамадзянскага насельніцтва<ref name=":2" />. Аднак дысцыпліна ўсё адна была нізкая, жаўнеры шмат пілі. З-за гэтага 24 кастрыніка Мураўёў выдаў загад аб забароне жаўнерам кватараваць за межамі казармаў і злоўжываць алькаголь<ref name=":2" />.

18 кастрычніка<ref name=":5">{{Кніга|назва=КОРИЧНЕВЫЕ ТЕНИ В ПОЛЕСЬЕ. БЕЛОРУССИЯ 1943—1945|аўтар=[[Алег Раманько|Олег Романько]].|год=2008|спасылка=http://militera.lib.ru/research/0/pdf/romanko_ov06.pdf|старонкі=268}}</ref> было загадана стварыць у палках 3-ія батальёны, аднак гэта атрымалася толькі ў 76-м палку<ref name=":2" />, якім камандаваў [[гаўптштурмфюрэр]] СС [[Эрнст Ніпель]], былы супрацоўнік паліцыйнай камандатуры ў [[Слуцак|Слуцку]]. 19 кастрычніка загадам [[Галоўная апэрацыйная ўправа СС|Галоўнай апэрацыйнай управы СС]] дывізія была зноў рэарганізаваныя шляхам прывядзеньня яе да штату пяхотнае дывізіі ўзору 1944 году<ref name=":2" />.

24 кастрычніка адбылася рэарганізацыя дывізіі<ref name=":5" />. Два наяўныя грэнадэрскія палкі скарачаліся да двух батальёнаў, а з вылучаных зь іх двух батальёнаў сфармавалі трэці полк дывізіі, каторы цяпер складаўся з [[Батальён Мураўёва|батальёну Мураўёва]] і былога [[654-ы Усходні батальён|654-га ўсходняга батальёну]]. Пры гэтым палкі атрымалі парадкавыя нумары ў адпаведнасьці са скразной нумарацыяй палкоў [[Войскі СС|войскаў СС]]. Так, папярэдні 1-ы полк стаў 75-м палком, 2-і ''—'' 76-м, а 3-і ''—'' 77-м грэнадэрскімі палкамі войскаў СС<ref name=":2" />.

У канцы кастрычніка 1944 году ў дывізіі налічвалася каля 6500 человек, збольшага [[Беларусы|беларусаў]], [[Расейцы|расейцаў]], [[Украінцы|украінцаў]] і [[Палякі|палякаў]]. Апошнія прызнаваліся за ненадзейных, таму 17 лістапада Зыглінг загадаў стварыць пайменны сьпіс польскіх ахвіцэраў і жаўнераў<ref name=":2" />.

=== У баях ===
Цягам кастрычніка штаб [[Ганс Зыглінг|Зыглінга]] атрымліваў некалькі прадпісаньняў падрыхтаваць баявыя групы для блякаваньня магчымых прарываў супраціўніка.

8 кастрычніка 9-я і 12-я рота 76-га палку былі выкарыстаныя ў пошуку пілёта са зьбітага амэрыканскага самалёта ў ваколіцах [[Ільсэнайм]]у. Ранены лётнік быў спайманы пехацінцамі-беларусамі і перададезны нямецкай ваеннай жандармэрыі. Салдаты дывізіі таксама ўдзельнічалі ў зборы прапагандысцкіх улётак , якія раскідваліся над мясцовасьцю з [[Саюзьнікі ў Другой сусьветнай вайне|союзных]] самалётаў.

==== Баі з дэсантам ====
25 кастрычніка перад дывізіяй была пастаўленая новая задача<ref>{{Кніга|назва=КОРИЧНЕВЫЕ ТЕНИ В ПОЛЕСЬЕ. БЕЛОРУССИЯ 1943—1945|аўтар=[[Алег Раманько|Олег Романько]].|год=2008|спасылка=http://militera.lib.ru/research/0/pdf/romanko_ov06.pdf|старонкі=271}}</ref>, для якой 27 кастрычніка армейскае камандаваньне высунала 30-ю дывізію СС да пераправаў праз [[Райн|Рэйн]]. Зыглінг павінны быў забясьпечыць пераправу абкружаных нямецкіх войскаў на бясьпечны бераг Райну й зрабіць так, каб ніводзін з мастоў ня трапіў у рукі супраціўніка<ref name=":2" />.

75-ы полк рушыў у [[Грусэнайм]] праз [[Хайдэльсхайм]] ''—'' [[Эльзэнайм]]. Першым на месца прыбыў 2-і батальён палку, які адразу прыступіў да абсталяваньня пазыцыяў прыкрыцьця маста ў раёне мястэчка. У гэты час 1-ы батальён атрымаў загад прыкрыць абаронны раён [[Кюнайм]] ''—'' [[Маркальсайм|Маркольсайм]]. Сюды ж рушыў 30-ы выведны батальён СС, які зладзіў вылазку на захад ад абодвух гэтых местаў у накірунку пазыцыяў супраціўніка. Было ўстаноўлена, што там дзейнічае [[1-я француская армія]].

76-ы полк меў асаблівае заданьне, для чаго рушыў у раён Артальсайм ''—'' Бутцайм ''—'' Маркольсайм ''—'' Артэнайм, дзе рыхтаваўся да атакі. За дзень да гэтага, 26 кастрычніка, [[Саюзьнікі ў Другой сусьветнай вайне|Саюзьнік]]<nowiki/>і правялі апэрацыю ў раёне Грусэнайм ''—'' Жэбсайм ''—'' Мюнцэнайм, высадзіўшы на плянэрах дэсантнікаў з мэтай захопу чатырох мастоў цераз [[Райнскі канал]] паміж Маркальсайму і Кюнайму. Зьнішчыць гэтую пагрозу даручылі 30-й дывізіі СС. Так байцы 75-га й 76-га палку дывізіі, узброеныя збольшага вінтоўкамі, змагаліся з добра навучанымі дэсантнікамі. У сэрыі сутычак дывізія змагла ачысьціць мясцовасьць ад супраціўніка і ўтрымаць масты. Аднак страты палкоў былі вялікія, з-за гэтага 2 лістапада<ref>{{Кніга|назва=КОРИЧНЕВЫЕ ТЕНИ В ПОЛЕСЬЕ. БЕЛОРУССИЯ 1943—1945|аўтар=[[Алег Раманько|Олег Романько]].|год=2008|спасылка=http://militera.lib.ru/research/0/pdf/romanko_ov06.pdf|старонкі=269}}</ref> быў расфармаваны 77-ы полк, а ягоны склад разьмеркавалі па іншых палках дывізіі. Такім чынам, полк праіснаваў меней за два тыдні, не зрабіўшы ніводнага стрэлу<ref name=":2" />. [[Батальён Мураўёва]] ж захаваў сваю самастойнасьць.

==== Баі зь 1-й францускай бронетанкай дывізіяй ====
17 лістапада войскі [[Саюзьнікі ў Другой сусьветнай вайне|Саюзьнікаў]] дасягнулі ваколіцаў [[Бэльфор]]у, і Зыглінг прапанаваў штабу [[Група арміяў «G»|групы арміяў «G»]] скарыстацца ягонай дывізіяй у баі. Пасьля кансультацыі з камандоўцам [[19-я армія (Нямеччына)|19-й арміі]], 30-ю дывізію СС разьмясьцілі на другой лініі абароны.

20 лістапада Саюзьнікі прарваліся праз [[Мюлюз]] і ўсталявалі пляцдармы цераз канал Рона-Райн у раёне [[Брытані]] і [[Шато-Мантэрэй]]. 30-ю дывізію СС падпарадкавалі штабу [[63-і армейскі корпус|63-га армейскага корпусу]] генэрала пяхоты [[Густаў Хёнэ|Густава Хёнэ]] і адправілі ў раён Лярга, дзе яна павінная была зьмяніць на пазыцыях [[198-я пяхотная дывізія (Вэрмахт)|198-ю пяхотную дывізію]], якая зьбіралася контратакаваць. 75-ы полк дывізіі заняў рубеж уздоўж каналу Рона-Райну паміж Шато-Мантэрэй і Вольфэрсдорфам. 76-ы полк направіўся на лінію Дамеркірх ''—'' Альткірх ''—'' Хіртцбах.

30-я дывізія СС павінная была падтрымаць наступленьне 198-й пяхотнай дывізіі. Удар заплянавалі на 21 лістапада, 198-я пехотная дывізія павінная была атакаваць праз [[Шаванці]], каб дасягнуць лесу паўднёвей дарогі Гроснэ ''—'' Суарсэ. 76-ы полк атрымаў загад правесьці абмежаваную атаку ў раёне Хірсінгэну і Ляргатцэну, а 30-ы выведвальны батальён СС быў кінуты ўперад уздоўж ракі [[Іль|Ілі]] ў накірунку [[Вальдыгхофэн]]у.

Баі пачаліся супраць [[1-я француская бронетанкая дывізая|1-й францускай бронетанкай дывізіі]] з часткамі ўзмацненьня. Спробы атакі 30-й дывізіі СС хутка спыніліся, і яна перайшла да абароны. 76-ы полк уцягнуўся ў цяжкія абаронныя баі з францускімі войскамі, стрымаць якія ня змог. 21 лістапада 30-я дывізія СС была адкінутая францускімі танкавымі контратакамі на рубеж Хіндлінген ''—'' Хіртцбах. На гэтай лініі адбыліся жорсткія баі, у ходзе каторых 30-я дывізія СС змагла спыніць францускае наступленьне<ref name=":2" />.

У баях 21-22 лістапада войскі 63-га армейскага корпусу зьнішчылі 41 танк 1-й францускай бронетанкавай дывізіі, зь іх 6 было зьнішчана 30-й дывізіяй СС. Пры гэтым дывізія ня мела сур’ёзнай супрацьтанкай зброі і змагался [[панцэрфаўст]]амі.

=== Развал дывізіі ===
23 лістапада [[Саюзьнікі ў Другой сусьветнай вайне|Саюзьнікі]] перагрупаваліся і нанесьлі па нямецкіх рубяжох сэрыю моцных контрудараў танкамі і пяхотай пры падтрымцы артылерыі. Абарона [[198-я пяхотная дывізія (Вэрмахт)|198-й дывізіі]] была прорваная, Саюзьнікі выйшлі да мяжы [[Швайцарыя|Швайцарыі]]. Затым францускія танкі й артылерыя пачалі граміць ушчэнт 30-ю дывізію СС<ref name=":3">{{Артыкул|загаловак=Эсэсовцы поневоле: создание новой «белорусской» дивизии|спасылка=https://warspot.ru/14885-esesovtsy-ponevole-sozdanie-novoy-belorusskoy-divizii|аўтар=Роман Понамаренко.|год=14 июня 2019|мова=ru|выданьне=warspot.ru}}</ref>. Супрацьтанкавых гарматаў у дывізіі не было, яна аказалася ў безнадзейнай сытуацыі. 24 лістапада, як толькі зьявіліся варожыя танкі, жаўнеры адразу кінуліся на ўцёкі. Калі б ня стойкасьць суседніх нямецкіх дывізіяў, 30-я дывізія СС была б зьнішчаная<ref name=":3" />. За два дні яна адступіла на поўнач да лініі Шпэхбах — Бэрнвайлер і практычна згубіла баяздольнасьць. Зноў пачалі адбывацца выпадкі бунтаў і дэзэртырства<ref name=":3" />.

26 лістапада нямецкі фронт на лініі Бэльфор — Эпіналь — Альткірхен быў прорваны. 30-я дывізія СС апынулася ў раёне вёсак Бютвайлеру, Бальшвайлеру й Бэрнвайлеру. Дывізія пачала развальвацца, а жаўнеры пачалі масава здавацца ў палон<ref name=":3" />. Страты дывізіі за некалькі дзён лічыліся сотнямі, збольшага зьніклымі бязь вестак. Падчас лістападаўскіх баёў пад [[Мюльхаўзэн]]ам<ref name=":9">{{Кніга|назва=КОРИЧНЕВЫЕ ТЕНИ В ПОЛЕСЬЕ. БЕЛОРУССИЯ 1943—1945|аўтар=[[Алег Раманько|Олег Романько]].|год=2008|спасылка=http://militera.lib.ru/research/0/pdf/romanko_ov06.pdf|старонкі=274}}</ref> дэзэртаваў, забіўшы перад тым нямецкі пэрсанал, сваім амаль поўным складам нават [[батальён Мураўёва]], які ўважаўся немцамі за адну з найнадзейнейшых частак<ref name=":3" />.

28 лістапада 30-я дывізія СС была падпарадкаваная [[90-ы армейскі корпус|90-му армейскаму корпусу]] генэрала авыяцыі [[Эрых Пэтэрсэн|Эрыха Пэтэрсэна]]. У дывізіі заставаліся толькі дывізійны штаб, выведвальны батальён, некоторыя тылавыя подразьдзяленьні і службы, а таксама некалькі сотняў салдатаў з разрозьненых баявых подразьдзяленьняў. [[Ганс Зыглінг|Зыглінг]] адразу паведаміў штабу Пэтэрсэна, што дывізія больш не гатовая да баёў, а ейнае выкарыстаньне можа быць небясьпечным<ref name=":3" />.

Фактычна дывізія спыніла сваё існаваньне<ref name=":3" />. Зь нямецкага кадравага пэрсаналу, які застаўся, і ўсходніх добраахвотнікаў Ганс Зыглінг стварыў баявую групу, на чале  каторай і прыбыў у падпарадкаваньне 90-га корпусу.

[[Францішак Кушаль]] бачыў прычыну развалу дывізіі ў ігнараваньні Зыглінгам нацыянальнага пытаньня<ref name=":6" />.

=== Расфармаваньне ===
Рэшткам дывізіі (каля 4000<ref name=":3" /> або 4400<ref name=":9" /> чалавек) загадалі здаць зброю й рыштунак і пешым маршам рушыць у напрамку [[Нюрнбэрг]]у. 2 сьнежня падразьдзяленьні дывізіі сабраліся на армейскім ваенным палігоне ў [[Мюнзінгэн]]е (паўднёвей Нюрнбэргу). 7 сьнежня расейскія добраахвотнікі, якія яшчэ засталіся на службе, агульнай колькасьцю каля 1000 чалавек былі афіцыйна перададзеныя ў склад 600-й (расейскай) пяхотнай дывізіі вэрмахту (будучая [[1-я дывізія РВА]]), якая тады фармавалася. Астатнія байцы 30-й дывізіі СС (немцаў і беларусаў) адправілі на палігон [[Графэнвэр]] у [[Баварыя|Баварыі]].

1 студзеня 1945 году 30-ю грэнадэрскую дывізію войскаў СС (2-ю расейскую) афіцыйна расфармавалі (загад аддалі 11 студзеня са старшынством ад 1 студзеня). Яе рэшткі разьмеркавалі па іншых частках СС. Так, 30-ы гаспадарчы полк СС, які быў у адносна нядрэнным стане і меў каля сотні калёсаў, быў уключаны ў [[25-я грэнадэрская дывізія СС «Хуньядзі» (1-ю вугорская)|25-ю грэнадэрскую дывізію войскаў СС «Хуньядзі» (1-ю вугорскую)]], каторая тады фармавалася на палігоне ў Нойгамэры. 30-ы выведны батальён СС увайшоў у склад [[26-я грэнадэрская дывізія СС (2-я вугорская)|26-й грэнадэрскай дывізіі войскаў СС (2-й вугорскай)]], якая фармавалася на палігоне ў Шыратцы, куды батальён прыбыў 7 студзеня.

Частка ахвіцэраў дывізіі была накіарваная на службу ў [[31-я грэнадэрская дывізія СС|31-ю грэнадэрскую дывізію войскаў СС]]. Так, [[гаўптштурмфюрэр]] СС [[Вэрнэр Цымэрман]] стаў камандоўцам 3-га батальёну 79-га грэнадэрскага палку СС, а [[штурмбанфюрэр]] СС [[Гэльмут Гантц]] — камандоўцам 1-го батальёну 80-га грэнадэрскага палку СС.

У пачатку студзеня 1945 году асабовы склад, які застаўся ад 30-й дывізіі СС, быў засяроджаны на палігоне Графэнвэры, дзе чакаў вызначэньня свайго лёсу. 15 студзеня 1945 году [[райхсфюрар СС]] [[Гайнрых Гімлер]] падпісаў загад аб стварэньні [[30-я грэнадэрская дывізія СС (1-я беларуская)|грэнадэрскай брыгады войскаў СС (1-й беларускай)]]<ref name=":3" />.

== Склад ==
На сярэдзіну жніўня 1944 году ў дывізіі налічвалася 11600 вайскоўцаў, зь якіх каля 7000 чалавек былі [[Беларусы|беларусамі]] (60-65%). У дывізіі таксама служылі  [[Украінцы|ўкраінцы]], [[расейцы]], [[палякі]], [[немцы]], а таксама нязначная колькасьць [[Татары|татараў]], [[Чэхі|чэхаў]] і [[Армяне|армянаў]]. Напрыклад, на 4 жніўня ў 3-м батальёне 4-га палку з 695 чалавек было 447 беларусаў (64%), 114 немцаў (16%), 63 полякі (9%), 53 расейцы (7,6%), 15 украінцаў (2,1%) і 3 татары. У 1-м і 2-м палкох значную колькасьць складалі ўкраінцы, бо гэтыя палкі складаліся з украінскіх батальёнаў [[шуцманшафт]]у<ref name=":0" />.

У ахвіцэрскім складзе пераважалі немцы, а за імі расейцы і ўкраінцы. Украінцы ж былі збольшага зрусіфікаваныя<ref name=":7" />. Беларускіх ахвіцэраў было мала. Напрыклад, у 3-м батальёне 4-га палку з 22 афіцэраў толькі 5 былі беларусамі<ref name=":0" />. Зь пераводам у [[Войскі ᛋᛋ|ᛋᛋ]] у фармаваньні пачалі ўжывацца годнасьці ᛋᛋ, але ў замежных добраахвотнікаў дадаваўся толькі прэфікс «вафэн» без абрэвіятуры ᛋᛋ<ref name=":0" />.

Нямецкія ахвіцэры дывізіі збольшага былі ахвіцэрамі паліцыі ў Беларусі, пераведзеныя ў ᛋᛋ. Напрыклад начальным апэрацыйнага адзьдзелу быў колішні камандовец батальёну [[Беларуская дапаможная паліцыя|дапаможнай паліцыі]]. Да таго ж бальшыні нямецкіх ахвіцэраў было за 40 гадоў. Нямецкія ахвіцэры дывізіі былі слабейшыя супраць ахвіцэраў іншых дывізіяў ᛋᛋ<ref name=":2" />.

Меркавалася, што ў дывізіі будзе ад 6 да 10 чалавек зь веданьнем некалькіх моваў, але на практыцы такіх было ад 2 да 5, што ўскладняла зносіны немцаў з жаўнерамі дывізіі<ref name=":0" />.

У першай палове верасьня ў дывізіі налічвалася каля 6200 чалавек, а ў канцы кастрычніка 1944 году ў дывізіі было каля 6500 вайскоўцаў<ref name=":2" />. Да сьнежня ў дывізіі засталося каля 4000<ref name=":3" /> або 4400<ref name=":9" /> жаўнераў.

== Арганізацыя ==
Спачатку арганізацыя дывізіі паўтарала арганізацыю [[Брыгада дапаможнай паліцыі «Зыглінг»|брыгады]]. У дывізіі засталіся 4 палкі, нумарацыя якіх не была скразная зь іншымі часткамі СС, а была звычайнай. Кожны полк складаўся з двух батальёнаў, акрамя 4-га, у якім былі тры батальёны. Парадкавы нумар 30 атрымаў толькі артылерыйскі [[дывізіён]].

Арганізацыя дывізіі да адпраўкі на [[Заходні фронт Другой сусьветнай вайны|Заходні фронт]] (пачатак жніўня 1944 году):<ref name=":1" /><ref>{{Кніга|назва=КОРИЧНЕВЫЕ ТЕНИ В ПОЛЕСЬЕ. БЕЛОРУССИЯ 1943—1945|аўтар=[[Алег Раманько|Олег Романько]].|год=2008|спасылка=http://militera.lib.ru/research/0/pdf/romanko_ov06.pdf|старонкі=267}}</ref>

* Штаб дывізіі ({{Lang-de|Stab der Division}});
* 1-ы грэнадэрскі полк [[Войскі СС|войскаў СС]] ({{Мова-de|Waffen-Grenadier-Regiment der SS Nr. 1}});
* 2-і грэнадэрскі полк войскаў СС ({{Мова-de|Waffen-Grenadier-Regiment  der SS Nr. 2}});
* 3-і грэнадэрскі полк войскаў СС ({{Мова-de|Waffen-Grenadier-Regiment  der SS Nr. 3}});
* 4-ы грэнадэрскі полк войскаў СС ({{Мова-de|Waffen-Grenadier-Regiment  der SS Nr. 4}});
* 30-ы артылерыйскі дывізіён войскаў СС ({{Мова-de|Waffen-Artillerie-Abteilung Nr. 30}});
* Кавалерыйскі эскадрон ({{Мова-de|Reiter-Schwadron}});
* Навучальна-палявы батальён ({{Мова-de|Feldersatz-Bataillon}}).

=== Кастрычнік 1944 году ===
У першай палове кастрычніка 1944 году дывізія складалася з двух грэнадэрскіх палкоў і частак узмацненьня. Арганізацыя выглядала наступным чынам:<ref name=":2" />

* Штаб дывізіі (месца дысьлякацыі ''—'' [[Маркальсайм]]).
* 1-ы грэнадэрскі полк [[Войскі СС|войскаў СС]] ([[Мюсіг]]):
** 1-ы батальён (рэшткі папярэдняга 1-га палка);
** 2-і батальён (рэшткі папярэдняга 2-га палка);
** 3-і батальён («[[батальён Мураўёва]]»; сапэрны палігон у [[Нойбрайзах]]у).
* 2-і грэнадэрскі полк войскаў СС (Сазэнхайм):
** 1-ы батальён (рэшткі папярэдняга 3-га палку);
** 2-і батальён (рэшткі папярэдняга 4-га палку);
** 3-і батальён (былы [[654-ы Ўсходні батальён|654-ы ўсходні батальён]]).
* 30-ы артылерыйскі дывізіён войскаў СС ([[Эсэнайм]]):
** дзьве батарэі трафейныя савецкія 122-мм гаўбіцы М-30.
* 30-ы выведвальны батальён СС (папярэдні 68-ы казачы конны дывізіён; [[Макэнайм]]):
** тры кавалерыйскія роты і штабная рота на роварах.
* 30-ы панцэргрэнадэрскі батальён СС ([[Эльзэнайм]]):
** панцэргрэнадэрская рота;
** выведвальная рота на бронеаўтамабілях.
* 30-я сапэрная рота СС ([[Эдальсайм]]).
* 30-я рота сувязі СС ([[Маркальсайм]]).
* 30-ы навучальна-палявы батальён СС (сапёрны палігон у Нойбрайзаху):
** штабная і чатыры пяхотныя роты.
* 30-ы гаспадарчы полк СС (Маркальсайм):
** аўтакалёна 6-тонных грузавікоў;
** адміністрацыйная матарызаваная рота СС;
** матарызаваная рамонтная рота.

На паперы дывізія мела 2 батарэі савецкіх 122-мм гаўбіцаў, аднак насамрэч гэтых гаўбіцаў у дывізіі ўсяго было толькі 5<ref name=":2" />. Таксама камандаваньне плянавала перадаць дывізіі батарэю шасьціствольных мінамётаў «Нэбэльвэрфэр», але няма пацьверджаньняў, што гэта адбылося<ref name=":2" />.

Аўтапарк дывізіі быў зь нямецкіх, савецкіх і францускіх самаходаў, да якіх не было дэталяў, а паліва было ў дэфіцыце. Таксама няма пацьверджаньняў, што ў дывізіі сапраўды былі бронемашыны<ref name=":2" />.

==== Пасьля рэарганізацыі ====
Пасьля рэарганізацыі 24 кастрычніка склад дывізіі быў наступны:<ref>{{Кніга|назва=КОРИЧНЕВЫЕ ТЕНИ В ПОЛЕСЬЕ. БЕЛОРУССИЯ 1943—1945|аўтар=[[Алег Раманько|Олег Романько]].|год=2008|спасылка=http://militera.lib.ru/research/0/pdf/romanko_ov06.pdf|старонкі=268-269}}</ref>

* Штаб дывізіі (Stab der Division);
* 75-ы грэнадэрскі полк [[Войскі СС|войскаў СС]] (4-ы расейскі) ({{Мова-de|Waffen-Grenadier-Regiment der SS Nr. 75 (russische Nr. 4)}});
* 76-ы грэнадэрскі полк войскаў СС (5-ы расейскі) ({{Мова-de|Waffen-Grenadier-Regiment der SS Nr. 76 (russische Nr. 5)}});
* 77-ы грэнадэрскі полк войскаў СС (6-ы расейскі) ({{Мова-de|Waffen-Grenadier-Regiment der SS Nr. 77 (russische Nr. 6)}});
* 30-ы артылерыйскі полк войскаў СС (2-і расейскі) ({{Мова-de|Waffen-Artillerie-Regiment der SS Nr. 30 (russische Nr. 2)}}):
** Штаб артылерыйскага палка;
** штабная батарэя;
** дзьве [[Батарэя (войска)|батарэі]] 12,2 см трафэйныя савецкія гарматы;
** батарэя рэактыўных установак ({{Мова-de|Nebelwerfer}}).
* 30-ы выведвальны батальён СС ({{Мова-de|SS-Aujkllirung-Abteilung Nr. 30}}):
* штаб батальёну;
** штабны кавалерыйскі эскадрон;
** тры кавалерыйскія эскадроны;
* 30-я сапэрная рота СС ({{Мова-de|SS-Pionier-Kompanie Nr.30}});
* 30-я рота сувязі СС ({{Мова-de|SS-Nachrichten-Kompanie Nr.30}});
* З0-ы запасны батальён СС ({{Мова-de|SS-feldersatz-Bataillon Nr.30}}):
** штаб батальёна;
** тры пяхотныя роты;
** рота цяжкай пяхотнай зброі;
** сапёрная рота;
* З0-ы гаспадарчы полк СС ({{Мова-de|SS-Nachschub-Regiment Nr.30}});
* вялікая аўтакалёна 60-тонных грузавікоў ({{Мова-de|Große Kraftwagenkolonne (mot.) 60 t}});
* адміністрацыйная матарызаваная рота ({{Мова-de|Verwaltungs-Kompanie (mot.)}});
* матарызаваная рамонтная рота ({{Мова-de|Werbtatt-Kompanie (mot)}});
* санітарная рота ({{Мова-de|Sanitiits-Kompanie}}).

== Падпарадкаваньне ==
У ніжэй пададзенай табліце паказана, каму падпарадкавалася дывізія, будучы на [[Заходні фронт Другой сусьветнай вайны|Заходнім фронце]]<ref name=":4" />.
{| style="border:1px solid #a0a0a0;"
|Час
|Корпус
|Армія
|Арм. група
|-
|IX.1944
|[[64-ы армейскі корпус|64АК]]
|—
|[[Група арміяў «G»|G]]
|-
|X.1944
|[[63-і армейскі корпус|63АК]]
|
|G
|-
|XI.1944-XII.1944
|[[63-і армейскі корпус|53АК]], 63АК
|[[19-я армія (Нямеччына)|19А]]
|G
|}

== Глядзіце таксама ==

* [[30-я грэнадэрская дывізія СС (1-я беларуская)]]

== Зноскі ==
<references />
== Літаратура ==

* {{Кніга|назва=КОРИЧНЕВЫЕ ТЕНИ В ПОЛЕСЬЕ. БЕЛОРУССИЯ 1943—1945|аўтар=[[Алег Раманько|Олег Романько]].|горад=[[Масква|Москва]]|выдавецтва=«Вече»|год=2008|сэрыя=Военные тайны ХХ века|isbn=978-5-9533-1909-6|старонак=432|спасылка=http://militera.lib.ru/research/0/pdf/romanko_ov06.pdf}}

== Вонкавыя спасылкі ==

* {{Артыкул|загаловак=Эсэсовцы поневоле|спасылка=https://warspot.ru/14339-esesovtsy-ponevole|аўтар=Роман Понамаренко.|год=21 марта 2019|мова=ru|выданьне=warspot.ru}}
* {{Артыкул|загаловак=Украинский мятеж: 30-я дивизия СС во Франции|спасылка=https://warspot.ru/14497-ukrainskiy-myatezh-30-ya-diviziya-ss-vo-frantsii|аўтар=Роман Понамаренко.|год=13 апреля 2019|мова=ru|выданьне=warspot.ru}}
* {{Артыкул|загаловак=Эсэсовцы поневоле: в боях против западных союзников|спасылка=https://warspot.ru/14858-esesovtsy-ponevole-v-boyah-protiv-zapadnyh-soyuznikov|аўтар=Роман Понамаренко.|год=13 июня 2019|мова=ru|выданьне=warspot.ru}}
* {{Артыкул|загаловак=Эсэсовцы поневоле: создание новой «белорусской» дивизии|спасылка=https://warspot.ru/14885-esesovtsy-ponevole-sozdanie-novoy-belorusskoy-divizii|аўтар=Роман Понамаренко.|год=14 июня 2019|мова=ru|выданьне=warspot.ru}}

{{Беларускія вайсковыя фармаваньні на баку нацысцкай Нямеччыны}}

[[Катэгорыя:Вайсковыя фармаваньні, створаныя ў 1944 годзе]]
[[Катэгорыя:Зьніклі ў 1945 годзе]]
[[Катэгорыя:Жнівень 1944 году]]
[[Катэгорыя:1944 год у Нямеччыне]]
[[Катэгорыя:1944 год у Польшчы]]
[[Катэгорыя:Беларускія вайсковыя фармаваньні калябарантаў падчас Другой сусьветнай вайны]]
[[Катэгорыя:Расейскія вайсковыя фармаваньні калябарантаў падчас Другой сусьветнай вайны]]
[[Катэгорыя:Украінскія вайсковыя фармаваньні калябарантаў падчас Другой сусьветнай вайны]]
[[Катэгорыя:Дывізіі Вафэн-СС]]
[[Катэгорыя:Беларусы ў Нямеччыне]]
[[Катэгорыя:30-я грэнадэрская дывізія СС]]