Прагляд крыніцы для Ціхі акіян

[[Файл:Pacific Ocean.png|міні|200пкс|Ціхі Акіян]]
'''Ціхі акіян''' — найвялікшы акіян на [[Зямля|Зямлі]], які працягнуўся ад [[Арктыка|Арктыкі]] на поўначы да [[Паўднёвы акіян|Паўднёвага акіяну]] на поўдні. Абмывае [[Азія|Азію]] і [[Аўстралія|Аўстралію]] на захадзе, [[Паўночная Амэрыка|Паўночную Амэрыку]] і [[Паўднёвая Амэрыка|Паўднёвую Амэрыку]] на ўсходзе. Акіян мае плошчу 179,7 млн км² (з марамі) — Ціхі акіян займае 46% паверхні вады [[Зямля (плянэта)|Зямлі]], і 30% паверхні ўсёй плянэты.<ref name="brit">[https://web.archive.org/web/20071219210136/http://concise.britannica.com/ebc/article-9374340/Pacific-Ocean Pacific Ocean], ''[[Энцыкляпэдыя Брытаніка]]'' {{ref-en}}</ref> [[Экватар]] падзяляе акіян на паўночную і паўднёвую часткі. Найглыбейшай кропкай у акіяне (і на плянэце ўвогуле) зьяўляецца <!--FUZZY!!!-->[[Марыянская ўпадзіна]], глыбіня якой складае {{nowrap|10 911 мэтраў}}.<ref name="marian1">[http://web-japan.org/atlas/technology/tec03.html Japan Atlas: Japan Marine Science and Technology Center] {{ref-en}}</ref><ref name="marian2">[http://oceanexplorer.noaa.gov/history/quotes/soundings/soundings.html National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) webpage. Разьдзел «1960 — Man at the Deepest Depth»] {{ref-en}}</ref>

Эўрапейцы пачалі дасьледваньне акіяну на пачатку [[16 стагодзьдзе|XVI стагодзьдзя]], першым быў гішпаскі дасьледнік [[Васка Нуньес дэ Бальбоа]], які перайшоў праз [[Панамскі пярэсмык]] у [[1513]] годзе і назваў акіян ''Mar del Sur'' ({{мова-be|Паўднёвае мора}}). Сёньняшнюю назву акіян мае ад партугальска-лацінскага [[макаранізм]]а ''Tepre Pacificum'' ({{мова-be|Ціхае мора}}), якім нарок акіян [[Фэрнан Магелан]].<ref name="magel">[http://www.newadvent.org/cathen/09526b.htm Ferdinand Magellan] {{ref-en}}</ref>

== Водная характэрыстыка ==
Аб’ём Ціхага акіяну складае прыкладна 662 млн км³. Тэмпэратура вады розьніцца ад адмоўнай ля берагоў [[Антарктыда|Антарктыды]] да {{nowrap|30&nbsp;°C}} ля [[экватар]]у. [[Салёнасьць]] вады таксама зьмяняецца пашыротна. На экватары, аднак, яна меншая, чым у трапічных шыротах з-за ападкаў, якія ідуць круглы год. Бліжэй да палюсоў салёнасьць таксама невялікая з-за малога ўзроўню выпарваньня салёнай вады ў халодным клімаце.

Перамяшчэньне вод Ціхага акіяну ў [[Паўночнае паўшар’е|Паўночным паўшар’і]] адбываецца па гадзіньнікавай стрэлцы, і супраць гадзіньнікавай стрэлкі ў [[Паўднёвае паўшар’е|Паўднёвым паўшар’і]].

== Экалягічныя праблемы ==
[[Файл:Marine debris on Hawaiian coast.jpg|міні|220пкс|справа|Сьмецьце на [[гаваі|гавайскім]] пляжы]]
Гаспадарчая дзейнасьць чалавека ў Ціхім акіяне прывяла да забруджваньня ягоных водаў, да зьнясіленьня [[біялёгія|біялягічных]] багацьцяў. Гэтак, да канца [[XVIII стагодзьдзе|XVIII стагодзьдзя]] былі цалкам вынішчаны [[марская карова|марскія каровы]] ў [[Бэрынгава мора|Бэрынгавым моры]]. У пачатку [[XX стагодзьдзе|XX стагодзьдзя]] на мяжы зьнікненьня знаходзіліся [[марскі коцік|марскія коцікі]] і некаторыя віды [[кіт]]оў, цяпер іхны промысел абмежаваны. Вялікую небясьпеку ў акіяне ўяўляе забруджваньне водаў [[нафта]]й і [[нафтапрадукты|нафтапрадуктамі]], як асноўнымі забруджвальнікамі, некаторымі цяжкімі [[мэтал]]амі і адходамі атамнай прамысловасьці. Шкодныя рэчывы разносяцца плынямі па ўсім акіяне. Нават ля берагоў [[Антарктыда|Антарктыды]] ў складзе марскіх арганізмаў выяўленыя гэтыя рэчывы. Дзесяць штатаў [[ЗША]] стала скідаюць свае адходы ў моры. У [[1980]] годзе падобным спосабам было зьнішчана больш за 160 тысячаў тон адходаў, з тых часоў дадзеная лічба паменшылася<ref>[https://web.archive.org/web/20130629163024/http://samogo.net/articles.php?id=62 «Тихий океан — самый большой и самый глубокий океан на Земле»]. Samogo.Net.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20111223124018/http://kamox571.ru/forum/2-775-1 «Загрязнение океана»]. Форум честных правил.</ref>.

У паўночнай частцы Ціхага акіяна ўтварылася [[Вялікая Ціхаакіянская сьмецьцевая пляма]] з плястыку й іншых адкідаў, сфармаваная акіянічнымі плынямі, якія паступова канцэнтруюць выкінутае ў акіян сьмецьце ў адной вобласьці дзякуючы Паўночна-Ціхаакіянскай сыстэме плыняў. Гэтая пляма цягнецца праз паўночную частку Ціхага акіяна ад кропкі прыкладна ў 500 марскіх мілях ад узьбярэжжа [[Каліфорнія|Каліфорніі]] міма [[Гаваі|Гаваяў]] і ледзь не дасягае [[Японія|Японіі]]. У 2001 годзе маса сьмецьцевых астравоў складала больш за 3,5 мільёнаў тон, а плошча — больш за 1 млн км², што паводле масы перавышала масу зоаплянктона ў шэсьць разоў. Кожныя 10 гадоў плошча звалкі на парадак павялічваецца<ref>[https://web.archive.org/web/20120407185953/http://www.ecologoff.ru/eco-problems/20-musornyj-ostrov-v-tixom-okeane.html «Мусорный остров в Тихом Океане»]. ECOlogoFF.Ru</ref>.

6 і 9 жніўня 1945 году [[Узброеныя сілы ЗША|Ўзброенымі сіламі ЗША]] былі ажыцьцёўлены атамныя бамбаваньні японскіх гарадоў [[Хірасіма]] і [[Нагасакі]] — адзіныя ў гісторыі чалавецтва два прыклады баявога выкарыстаньня [[ядзерная зброя|ядзернай зброі]]. Агульная колькасьць загінуўшых склала ад 90 да 166 тысячаў чалавек у Хірасіме і ад 60 да 80 тысячаў чалавек — у Нагасакі<ref>[http://urakami.narod.ru/copying.htmlХиросима и Нагасаки: история, свидетельства очевидцев, фотографии]. narod.ru</ref>. З 1946 па 1958 гады на атоле [[Бікіні (атол)|Бікіні]] і [[Энівэтак]] ([[Маршалавы астравы]]) Злучаныя Штаты Амэрыкі выраблялі ядзерныя выпрабаваньні. Усяго было выраблена 67 выбухаў атамных і [[вадародная бомба|вадародных бомбаў]]<ref>[http://urakami.narod.ru/ «U.S. Nuclear Testing Program in the Marshall Islands»]. Marshall Islands Nuclear Claims Tribunal.</ref>. [[1 сакавіка]] [[1954]] году падчас надводнага выпрабаваньня вадароднай бомбы магутнасьцю 15 мэгатон ад выбуху атрымаўся кратэр 2 км у дыямэтры і глыбінёй 75 м, грыбападобнае воблака вышынёй 15 км і дыямэтрам 20 км. У выніку атол Бікіні быў разбураны, а тэрыторыя падвергнулася найбуйнейшаму ў гісторыі ЗША [[радыёактыўнасьць|радыёактыўнаму]] заражэньню і апрамяненьню мясцовых жыхароў.

== Краіны і тэрыторыі, якія мяжуюць з акіянам ==
{|
| valign="top" |
* {{сьцягафікацыя|Амэрыканскае Самоа}}
* {{сьцягафікацыя|Аўстралія}}
* {{сьцягафікацыя|Брунэй}}
* {{сьцягафікацыя|Вануату}}
* {{сьцягафікацыя|Віетнам}}
* {{сьцягафікацыя|Выспы Кука}}
* {{сьцягафікацыя|Выспы Піткейрна}}
* {{сьцягафікацыя|Выспы Ўоліс і Футуна}}
* {{сьцягафікацыя|Гандурас}}
* {{сьцягафікацыя|Ганконг}}
* {{сьцягафікацыя|Гватэмала}}
* {{сьцягафікацыя|Гуам}}
* {{сьцягафікацыя|ЗША}}
| valign="top" |
* {{сьцягафікацыя|Інданэзія}}
* {{сьцягафікацыя|Калюмбія}}
* {{сьцягафікацыя|Камбоджа}}
* {{сьцягафікацыя|Канада}}
* {{сьцягафікацыя|Кірыбаці}}
* {{сьцягафікацыя|КНР}}
* {{сьцягафікацыя|Коста-Рыка}}
* {{сьцягафікацыя|Макао}}
* {{сьцягафікацыя|Малайзія}}
* {{сьцягафікацыя|Маршалавы выспы}}
* {{сьцягафікацыя|Мэксыка}}
* {{сьцягафікацыя|Науру}}
* {{сьцягафікацыя|Новая Каледонія}}
| valign="top" |
* {{сьцягафікацыя|Новая Зэляндыя}}
* {{сьцягафікацыя|Нікарагуа}}
* {{сьцягафікацыя|Ніуе}}
* {{сьцягафікацыя|Палаў}}
* {{сьцягафікацыя|Панама}}
* {{сьцягафікацыя|Папуа-Новая Гвінэя}}
* {{сьцягафікацыя|Паўночная Карэя}}
* {{сьцягафікацыя|Паўднёвая Карэя}}
* {{сьцягафікацыя|Паўночныя Марыянскія выспы}}
* {{сьцягафікацыя|Пэру}}
* {{сьцягафікацыя|Расея}}
* {{сьцягафікацыя|Рэспубліка Кітай}}
* {{сьцягафікацыя|Саламонавы выспы}}
| valign="top" |
* {{сьцягафікацыя|Сальвадор}}
* {{сьцягафікацыя|Самоа}}
* {{сьцягафікацыя|Сынгапур}}
* {{сьцягафікацыя|Тайланд}}
* {{сьцягафікацыя|Такелаў}}
* {{сьцягафікацыя|Тонга}}
* {{сьцягафікацыя|Тувалу}}
* {{сьцягафікацыя|Усходні Тымор}}
* {{сьцягафікацыя|Фіджы}}
* {{сьцягафікацыя|Француская Палінэзія}}
* {{сьцягафікацыя|Фэдэратыўныя Штаты Мікранэзіі}}
* {{сьцягафікацыя|Філіпіны}}
* {{сьцягафікацыя|Чылі}}
| valign="top" |
* {{сьцягафікацыя|Эквадор}}
* {{сьцягафікацыя|Японія}}
|}

== Крыніцы ==
{{зноскі}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Pacific Ocean}}

{{Акіяны}}
{{Рэгіёны}}

[[Катэгорыя:Ціхі акіян| ]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]