Прагляд крыніцы для Цэнтральна-Афрыканская Рэспубліка

{{Краіна |
Назва              = Цэнтральна-Афрыканская Рэспубліка |
НазваЎРоднымСклоне = Цэнтральна-Афрыканскай Рэспублікі |
НазваНаДзяржаўнайМове = République Centrafricaine<br />Ködörösêse tî Bêafrîka |
Сьцяг              = Flag of the Central African Republic.svg |
Герб               = Coat of arms of the Central African Republic-NEW.png|
НацыянальныДэвіз   = Unité, Dignité, Travail |
Месцазнаходжаньне  = LocationCentralAfricanRepublic.png |
АфіцыйнаяМова      = [[Француская мова|француская]], [[Саго (мова)|саго]] |
Сталіца            = [[Бангі]] |
НайбуйнейшыГорад   = Бангі |
ТыпУраду           = [[Прэзыдэнцкая рэспубліка]] |
ПасадыКіраўнікоў   = [[Прэзыдэнт Цэнтральна-Афрыканскай Рэспубліцы|Прэзыдэнт]]<br />[[Прэм'ер-міністар Цэнтральна-Афрыканскай Рэспубліцы|Прэм’ер-міністар]] |
ІмёныКіраўнікоў    = [[Франсуа Базызэ]]<br />[[Фаўстын-Арханж Туадэра]] |
Плошча             = 622 984 |
МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 43 |
АдсотакВады        = нязначны |
ГодАцэнкіНасельніцтва = 2009 |
МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 124 |
Насельніцтва       = 4 422 000 |
ШчыльнасьцьНасельніцтва = 7,1 |
ГодАцэнкіСУП       = 2008 |
МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = 156 |
СУП                = $3,222 млрд |
СУПНаДушуНасельніцтва = $739 |
Валюта             = [[Франк КФА]] |
КодВалюты          = XAF |
ЧасавыПас          = WAT |
ЧасРозьніцаUTC     = +1|
ЧасавыПасУлетку    = |
ЧасРозьніцаUTCУлетку = +1|
НезалежнасьцьПадзеі = — ад [[Францыя|Францыі]] |
НезалежнасьцьДаты  = <br />13 жніўня 1960 году |
ДзяржаўныГімн      = La Renaissance |
АўтамабільныЗнак   = RCA |
ДамэнВерхнягаЎзроўню = cf |
ТэлефонныКод       = 236 |
Дадаткі            = [[Файл:Central African Republic-CIA WFB Map.png|цэнтар|280пкс|Мапа Цэнтральна-Афрыканскай Рэспублікі]]
}}
'''Цэнтра́льна-Афрыка́нская Рэспу́бліка''' ('''ЦАР''') ({{мова-fr|République Centrafricaine}}, [[саго (мова)|па-саску]]: ''Ködörösêse tî Bêafrîka'') — [[анкляў]]ная дзяржава, месьціцца ў [[тропікі|трапічнай]] [[Афрыка|Афрыцы]], мяжуе з [[Чад]]ам, [[Дэмакратычная Рэспубліка Конга|Дэмакратычнай Рэспублікай Конга]], [[Судан]]ам, [[Камэрун]]ам, [[Рэспубліка Конга|Рэспублікай Конга]]. Сталіца — горад [[Бангі]].

== Гісторыя ==
Першы абраны пасьля атрыманьня незалежнасьці прэзыдэнт [[Давыд Дако]] быў зрынуты ў 1966 годзе ў выніку вайсковага перавароту. Да ўлады прыйшоў [[Жан-Бэдэль Бакаса]], які абвясьціў ЦАР імпэрыяй, а сябе — імпэратарам. У 1979 годзе пры вайсковай падтрымцы [[Францыя|Францыі]] да ўлады вярнуўся Дако, краіне быў вернуты ранейшы назоў. У 1981 годзе ў выніку чарговага вайсковага перавароту прэзыдэнтам стаў генэрал [[Андрэ Калінгба]].

У пачатку 1990-х гадоў пад уплывам агульных дэмакратычных тэндэнцыяў у Афрыцы і палітыка-эканамічнага ціску з боку заходніх донараў вайсковыя ўлады абвясьцілі, што прыступаюць да стварэньня ўмоваў для вяртаньня краіны да грамадзянскага кіраваньня. Аднавілася дзейнасьць палітычных партыяў, быў прыняты Закон аб выбарах. У 1993 годзе на прэзыдэнцкіх выбарах, прызнаных міжнароднымі назіральнікамі вольнымі і дэмакратычнымі, перамог [[Анж-Фэлікс Патасэ]]. У верасьні 1999 году ён быў перавыбраны на новы шасьцігадовы тэрмін.

На працягу некалькіх гадоў сытуацыя ў ЦАР заставалася вельмі нестабільнай і выбуханебясьпечнай, рэжым Патасэ трымаўся ў асноўным за кошт прамой ваеннай падтрымкі [[Лібія|лібійцаў]] і фактычна кантраляваў толькі сталіцу ЦАР.

15 сакавіка 2003 году чарговы наступ узброеных атрадаў былога начальніка генштаба ўзброеных сіл ЦАР [[Франсуа Базызэ]] завяршыўся амаль бяскроўным узяцьцем гораду Бангі і зьменай улады. Зрынуты прэзыдэнт Патасэ атуліўся на тэрыторыі суседняга Камэруну, адкуль неўзабаве перамясьціўся ў [[Тога]], паабяцаўшы, што працягне барацьбу за ўладу ў ЦАР.

Франсуа Базызэ які абвясьціў сябе главой дзяржавы ў сваю чаргу заявіў, што «зьвяржэньне ранейшага рэжыму дазваляе стварыць умовы для правядзеньня рэальных дэмакратычных ператварэньняў». Па выніках другога тура прэзыдэнцкіх выбараў прэзыдэнта ЦАР, які адбыўся ў траўні 2005 году на пяцігадовы тэрмін абраны Базызэ.

== Палітыка ==
=== Унутраная палітыка ===
У адпаведнасьці з Канстытуцыяй 1994 году ЦАР — прэзыдэнцкая рэспубліка з правам парлямэнту выносіць вотум недаверу ўраду. Выканаўчая ўлада зьдзяйсьняецца главой дзяржавы і прызначаным ім урадам. У чэрвені 2005 году Базызэ сфармаваў новы кабінэт, у якім пост прэм’ер-міністра заняў [[Элі Дотэ]]. У траўні 2005 году старшынём Нацыянальнай Асамблеі абраны [[Сэлестэн Лерой Гаомбале]].

Дзейнасьць палітычных партыяў і арганізацыяў не спынялася. Працягваюць функцыянаваць — Рух вызваленьня цэнтральна-афрыканскага народу (партыя адхіленага ад улады Патасэ), Цэнтральнаафрыканскае дэмакратычнае аб’яднаньне (партыя былога прэзыдэнта Калінгбы), Рух за дэмакратыю і разьвіцьцё (партыя былога прэзыдэнта Дако), Альянс за дэмакратыю і прагрэс і іншыя. Галоўны прафсаюзны цэнтар — Арганізацыя вольных прафсаюзаў службоўцаў дзяржаўнага сэктару.

Зь лютага 2000 году ў ЦАР дзейнічае Аддзяленьне [[ААН]] па падтрыманьні міру, функцыі якога ў 2001 годзе былі значна пашыраныя.

=== Вонкавая палітыка ===

== Геаграфія ==
Клімат экватарыяльна-мусонны, гарачы, вільготны. Два сэзоны — сухі ([[кастрычнік]] — травень зь сярэдняй тэмпэратурай +31&nbsp;°C) і дажджлівы ([[ліпень]] — верасень, сярэдняя тэмпэратура +21&nbsp;°C). Гадавая колькасьць ападкаў ад 1000 да 1600 мм.

Сыстэма адміністрацыйна-тэрытарыяльнага дзяленьня чатырохступеневая — вобласьць, прэфэктура, супрэфэктура, камуна. У гарадах і пасёлках абіраюцца муніцыпальныя рады.

== Эканоміка ==
Маюцца радовішчы [[уран (хімічны элемэнт)|ўрану]], [[нафта|нафты]], [[золата]], [[дыямэнт]]аў.

Аб’ём СУП краіны ў 2004 годзе склаў меней 0,7 млрд [[эўра]], пры гэтым яго дынаміка стала адмоўнай (-0,4%). Асноўнымі галінамі эканомікі ЦАР зьяўляюцца [[сельская гаспадарка|сельская]], [[лясная гаспадарка]] і [[горназдабыўная прамысловасьць]], арыентаваныя на экспарт прадукцыі. Сельская гаспадарка, якая складала раней 40% СУП, не забясьпечвае патрэбнасьцяў насельніцтва ў харчаваньні, вытворчасьць якога стала падае. Прамысловасьць разьвітая слаба (16% СУП). Дзейнічаюць некалькі прадпрыемстваў па перапрацоўцы сельскагаспадарчай сыравіны.

Галоўныя экспартныя культуры — [[бавоўна]] і [[кава]]. Аб’ём нарыхтовак каштоўных парод [[драўніна|драўніны]] не перавышае 800 тыс. м³.

Эканамічнае разьвіцьцё сур’ёзна ўскладняецца анкляўным становішчам краіны, адсутнасьцю выхадаў да мора і слабым разьвіцьцём дарожнай інфраструктуры. [[Чыгунка|Чыгунак]] у краіне няма, з 24 тыс. км аўтадарог асфальтавана меней за 2%. Асноўныя транспартныя перавозкі зьдзяйсьняюцца па рэках, працягласьць якіх перавышае 7 тыс. км, зь якіх суднаходныя 2,8 тыс. км. У Бангі ёсьць міжнародны [[аэрапорт]]. У краіне дзейнічаюць каля 30 невялікіх аэрадромаў.

Грашовая адзінка — франк КФА (1 эўра = 656 франкаў КФА).

== Дэмаграфія ==
ЦАР — адна з найменш разьвітых краінаў Афрыкі, па індэксе чалавечага разьвіцьця (0,363) краіна находзіцца на 168 месцы (з 175 дзяржаваў), 66% насельніцтва жыве ў абсалютнай галечы. Сярэдняя [[працягласьць жыцьця]] складае 44,3 году, дзіцячая сьмяротнасьць дасягае 243 чал. на 1000 дзяцей, 15% насельніцтва інфікаваныя [[СНІД]].

Шчыльнасьць насельніцтва — каля 6,3 чал. на км². Штогадовы прырост — 2,5%. Асноўныя этнічныя групы — [[банда]], [[бая]], [[манджа]], [[сара]] і іншыя. У сталіцы — горадзе Бангі каля 600 тысячаў жыхароў.

== Рэлігія ==
Асноўныя рэлігіі: 50% — [[хрысьціянства|хрысьціяне]] (25% — [[каталіцтва|каталікі]]), каля 24% насельніцтва прытрымліваецца мясцовых традыцыйных вераваньняў, 15% — [[іслам|мусульмане]].

== Культура ==
[[Ахова здароўя]] знаходзіцца ў руках дзяржавы, але яна зусім не вылучае на гэтыя мэты грошай.

Нацыянальнае сьвята: Дзень абвяшчэньні Рэспублікі — 1 сьнежня.

== Спорт ==

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Партал|Афрыка}}
{{Commons|Category:Central African Republic}}

{{Краіны Афрыкі}}