Царынныя песьні
Царынныя песьні («царына» — край сяла, поле за сялом) — песьні, якія сьпявалі падчас абыходу поля на Троіцу. Сваёю эстэтыкаю зьвязаныя з калядкамі й беларускімі валачобнымі песьнямі, і адначасова некаторымі матывамі нагадваюць паўднёваславянскія абрадавыя песьні.
Царынныя абрады гулялі ролю своеасаблівага абярэгу сёлаў, палёў, пчальнікоў, вадаёмаў, гаспадаркаў, дамоў. Па спосабе выкананьня яны падобныя на рытуалы ваджэньня таполі (куста). Гэтыя абрады зьдзяйсьняліся з мэтаю засьцерагчы ад прыродных стыхіяў, нягодаў, эпідэміяў і суправаджаліся царыннымі песьнямі. Найбольш яны вядомыя на Лемкаўшчыне ды Бойкаўшчыне. Тэксты царынных песень амаль што не захаваліся, паводле Ф. Калессы, яны «маюць характар малітваў за ўраджай і ахову палёў перад злымі вятрамі і хмарамі... а часам падобныя на калядкі...»:
Вийди, виглянь, сонечко, усміхнись!
Виглянь, виглянь, сонечко, усміхнись!
Наше зело-житечко колосись!
Наливайся житечко, колосись.
Гэтая змова выконвалася да ўзыходу сонца. Людзі — чальцы царынных працэсіяў — працягвалі рукі на ўсход, сьпяваючы гэтую песьню шмат разоў запар пакуль ня ўзыдзе сонца.
Абыходы поля зьдзяйсьняліся, як правіла, пад ранак, у працэсіі маглі ўдзельнічаць усе — і дарослыя, і моладзь, і дзеці. С. Кілімнік фіксуе дэталёвае апісаньне такое працэсіі: «Паход уяўляў чароўную карціну. Усе сьвяточна апранутыя; хлопчыкі й дзяўчынкі ў вянках на галаве з жывых палявых кветкаў з жытнімі каласамі; дарослыя дзяўчыны таксама ў вянках з барвенка з дадаткам палявых кветкаў ды каласоў, хлопцы ў ґірляндах праз плячо з жытняга калосься маладога і сталага леташняга; жанчыны ды мужчыны пераапранутыя і замаскаваныя. Мужчыны з бубнамі, сьвірэлямі, цымбаламі й г.д., — жанчыны амаль усе аздобленыя палявымі кветкамі. У асобных мясцовасьцях падчас гэтага шэсьця бралі й казу, прыбраную ў зелень-кветкі й каласы… Падчас уступу „на нівы“ дзеці й дарослыя ўздымалі неверагодны галас: дзеці калаталі ды званілі, музыкі гралі, дзяўчыны й хлопцы сьпявалі — гэта азначала „выгнаньне злых сілаў з жыта“... Усе ўдзельнікі сьпявалі маґічныя песьні… падчас паходу маладыя, ужо жанатыя мужчыны і жанчыны, у прыватнасьці пераапранутыя і замаскаваныя — таньчылі, скакалі, жартавалі, аббягалі межамі ды сулоўкамі паля, адзін аднаго ловячы...». Затым палі крапілі вадою ці малаком і ладзілі сярод поля баль з ахвярнаю ежаю.
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Гогубець О. До питання жанрової класифікації українського весняного календарно-обрядового фольклору // Вісник Львівського університету. Серія філол. 2010. Вип. 43. — Львів, 2010. — 387 с. — С. 76–84
- Лановик М. Б., Лановик З. Б. Українська усна народна творчість — Навчальний посібник — К.: Знання-Прес, 2006. — 591 c.
- Царинні пісні // Бодак Я. А., Соловей Л. М. Українська та зарубіжна музичні літератури.: Навчальний посібник — С. 18
- Царинні пісні // Іваніцкі А. І. Український музичний фольклор.: Підручник для ВНЗ — С. 72
- Сокіл Г. В. Обхідні календарно-обрядові пісні українців: структурно-семантичний та естетичний аспекти. Дисертація канд. філол. наук: 10.01.07 / Львівський національний ун-т ім. Івана Франка. — Л., 2003.
- Сокіл Г. Царинні пісні в контексті ритуального обходу полів. Народознавчі зошити. Зошит 3 (33), травень-червень, 2000, с. 535–541.
Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Русальні та царинні пісні (tradycija.com.ua)
- Русальні та царинні пісні. Текст (wordpress.com)